1. Sambu na nki profete Daniele yitukisaka mingi bantu ya Babilone?

 PROFETE Daniele vandaka leke ntangu bantu ya Babilone kangaka yandi mpi nataka yandi ntama ti bwala na bo. Kansi Daniele yitukisaka kibeni bantu yina kangaka yandi. Bo ‘monaka mambu yina ke monikaka na meso,’ disongidila, bo monaka nde Daniele vandaka ya ‘kukonda kifu mpi kitoko’ mpi yandi butukaka na dibuta ya bantotila. (1 Sam. 16:7) Yo yina bantu ya Babilone pesaka yandi formasio sambu yandi vanda muntu ya mfunu mingi na nzo ya ntotila.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Inki mutindu Yehowa vandaka kutadila Daniele? (Ezek. 14:14)

² Yehowa vandaka ve kuzola Daniele sambu yandi vandaka kitoko to sambu na mikumba yina yandi vandaka ti yo na nzo ya ntotila, kansi yandi vandaka kuzola yandi sambu Daniele vandaka muntu ya mbote. Mbala ya nkaka Daniele vandaka ti bamvula kiteso ya 20 ntangu Yehowa tubaka nde yandi kele bonso Noa mpi Yobi, bantu yina sadilaka Yehowa na mutindu ya mbote bamvula mingi. (Kuy. 5:32; 6:9, 10; Yobi 42:16, 17; tanga Ezekiele 14:14.) Diaka, Yehowa landaka kuzola Daniele luzingu na yandi ya mvimba.​—Dan. 10:11, 19.

3. Inki beto ta tadila na disolo yai?

³ Na disolo yai, beto ta tadila bikalulu zole ya Daniele, yina pusaka Yehowa na kuzola yandi mingi. Ntete, beto ta tadila konso kikalulu mpi mutindu Daniele monisaka yo. Na nima, beto ta tadila mambu yina sadisaka Daniele na kuyedisa bikalulu yina. Na nsuka, beto ta tala mutindu beto lenda landa mbandu na yandi. Ata bo sonikaka disolo yai sambu na baleke, beto yonso lenda baka malongi na mbandu ya Daniele.

4. Inki mutindu Daniele monisaka kikesa? Pesa mbandu.

⁴ Bantu ya kikesa lenda wa boma kansi bo ke bikaka ve nde boma yina kukanga bo nzila ya kusala mambu ya mbote. Daniele  vandaka leke mosi ya kikesa kibeni. Beto tala mabaku zole yina yandi monisaka kikesa. Ntembe kele ve nde dibaku ya ntete vandaka na nima ya bamvula kiteso ya zole ntangu bantu ya Babilone fwaka Yeruzalemi. Ntotila Nebukadenezare ya Babilone lalaka ndosi mosi yina pesaka yandi boma. Na ndosi yango, yandi monaka kiteki mosi ya nene kibeni. Yandi songaka bantu na yandi ya mayele, ti Daniele mpi, nde bo songa yandi ndosi yina yandi lalaka mpi bo tendudila yandi yo. (Dan. 2:3-5) Kana bo sala yo ve, yandi ta fwa bo yonso. Yo lombaka nde Daniele kusala nswalu sambu luzingu ya bantu mingi vandaka na kigonsa. Yandi “kwendaka mpi lombaka ntotila na kupesa yandi ntangu sambu yandi pesa ntotila ntendula ya ndosi yina.” (Dan. 2:16) Yo lombaka nde yandi vanda kikesa mpi ti lukwikilu. Ata verse mosi ve ke monisa nde Daniele tendulaka dezia bandosi na ntwala. Yandi lombaka banduku na yandi, bayina bantu ya Babilone vandaka kubinga nde: Shadraki, Meshaki ti Abedi-Nego ‘na kusamba Nzambi ya zulu sambu yandi wila bo mawa na diambu ya ke tadila kinsweki yina.’ (Dan. 2:18) Yehowa pesaka mvutu na bisambu na bo. Yehowa sadisaka Daniele na kutendula ndosi ya Nebukadenezare. Yo gulusaka luzingu ya Daniele mpi ya banduku na yandi.

5. Inki diambu ya nkaka yina salamaka mpi yo lombaka nde Daniele kumonisa kikesa?

⁵ Mwa ntangu na nima ya kutendula ndosi ya kiteki yina ya nene, kima ya nkaka salamaka mpi yo lombaka nde Daniele kumonisa kikesa. Nebukadenezare lalaka ndosi ya nkaka yina pesaka yandi boma. Yandi monaka nti mosi ya nene kibeni na ndosi yango. Daniele tendudilaka ntotila ndosi yina ti kikesa yonso. Yandi songaka yandi nde yandi ta kuma diboma mpi yandi ta vanda diaka ve ntotila sambu na mwa ntangu. (Dan. 4:25) Ntotila lendaka kuyindula nde Daniele vandaka mbeni na yandi mpi yandi lendaka kufwa yandi. Kansi ti kikesa yonso, Daniele tendudilaka ntotila ndosi yina.

6. Yo ke monana nde nki sadisaka Daniele na kuvanda kikesa?

⁶ Mbala ya nkaka, nki sadisaka Daniele na kuvanda kikesa luzingu na yandi ya mvimba? Ya kieleka, mama ti papa ya Daniele vandaka bambandu ya mbote sambu na yandi ntangu yandi vandaka leke. Bo vandaka kusala mambu yina Yehowa songaka bibuti ya Izraele na kusala mpi bo longaka mwana na bo Nsiku ya Nzambi. (Kul. 6:6-9) Daniele zabaka ve kaka mambu ya ntete ya Nsiku, mu mbandu bansiku kumi. Kansi yandi zabaka mpi mambu mingi ya me tala bima yina  muntu ya Izraele lenda dia mpi yina yandi lenda dia ve. b (Levi 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniele vandaka mpi kulonguka masolo ya bansadi ya Nzambi mpi yandi zabaka mambu yina vandaka kukumina bo ntangu bo vandaka ve kulemfukila bansiku ya Nzambi. (Dan. 9:10, 11) Mambu yina Daniele kutanaka ti yo na luzingu na yandi ndimisaka yandi nde Yehowa ti bawanzio na yandi vandaka kusadisa yandi.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Inki diaka sadisaka Daniele na kuvanda kikesa? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

⁷ Daniele longukaka mambu yina baprofete ya Nzambi sonikaka. Yandi longukaka mpi baprofesi ya Yeremia. Mambu yina Daniele longukaka sadisaka yandi na kubakisa nde ntama mingi ve bo ta basisa Bayuda na kimpika na Babilone. (Dan. 9:2) Ntembe kele ve nde mutindu Daniele monaka mambu yina Yehowa tubaka ke lungana, yo kumisaka lukwikilu na yandi ngolo na Yehowa. Diaka, bantu yina ke vandaka ti lukwikilu ya ngolo ke vandaka kikesa mingi. (Tala mpi Baroma 8:31, 32, 37-39.) Kima ya kuluta mfunu kele nde, Daniele vandaka kusamba Tata na yandi ya zulu mbala na mbala. (Dan. 6:10) Yandi vandaka kusonga Yehowa mutindu yandi vandaka kuwa mpi yandi vandaka kulomba yandi lusadisu. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniele butukaka ve ti kikesa sambu yandi vandaka muntu bonso beto, kansi yandi yedisaka kikalulu yina sambu yandi vandaka kulonguka Ndinga ya Nzambi, kusamba mpi kutudila yandi ntima.

8. Inki beto fwete sala sambu na kuvanda kikesa?

⁸ Inki diaka beto fwete sala sambu na kuvanda kikesa? Bibuti na beto lenda sadisa beto na kuvanda kikesa, kansi bo ta kumisa beto ve kikesa ata bo mosi kele kikesa. Kuvanda kikesa kele bonso kulonguka kima mosi ya mpa. Sambu na kukuma kusala kima yango mbote-mbote, nge fwete tala mbote-mbote mutindu longi na nge ke sala kima yina mpi na nima, nge sala bonso yandi. Mutindu mosi mpi, sambu na kuvanda kikesa, beto fwete tala mbote-mbote mutindu bantu ya nkaka ke monisaka kikesa mpi beto landa mbandu na bo. Mbandu ya Daniele ke longa beto nki? Bonso Daniele, beto fwete zaba Ndinga ya Nzambi mbote-mbote. Beto fwete samba Yehowa mpi kusonga yandi mutindu beto ke wa mpenza sambu na kukumisa ngolo kinduku na beto ti yandi. Beto fwete tudila Yehowa ntima mpi kundima nde yandi ta sadisa beto ntangu yonso. Kana beto sala mpidina, beto ta vanda kikesa kana lukwikilu na beto me mekama.

9. Inki mambote beto ta baka kana beto kele kikesa?

⁹ Kuvanda kikesa ke natilaka beto mambote mingi. Beto tala mbandu ya mpangi Ben. Yandi vandaka kutanga na nzo-nkanda mosi na Allemagne, kisika yina bantu vandaka kukwikila nde bima yonso me kudibasikilaka mpi nde Nzambi ve muntu me salaka yo. Kilumbu mosi, bo pesaka mpangi Ben dibaku ya kuluta na ntwala ya bana ya klase mpi kutendula bikuma yina ke pusaka yandi na kukwikila nde Nzambi muntu me salaka bima yonso. Yandi tendudilaka bo ti kikesa yonso bikuma yango. Inki salamaka na nima? Yandi ke tuba nde: “Longi na mono widikilaka mono mbote-mbote mpi yandi salaka bakopi ya bima yina mono vandaka kusadila sambu na kutendudila bo balukwikilu na mono. Yandi pesaka mpi kopi mosi na konso mwana ya klase na beto.” Inki bana ya klase ya mpangi Ben salaka? Yandi ke tuba nde: “Mingi na kati na bo widikilaka mono mpi bo tubaka nde bo sepelaka mingi ti mono.” Mbandu ya mpangi Ben ke monisa nde, mbala mingi kuvanda kikesa ke salaka nde bantu kuzitisa beto. Yo lenda sadisa mpi bantu ya ntima-masonga na kuzaba Yehowa. Ya kieleka, beto kele ti bikuma ya mbote ya kuvanda kikesa.

10. Kwikama kele nki?

¹⁰ Mbala mingi, ngogo ya Kiebreo yina bo me sadilaka na Biblia sambu na “kwikama” mpi “zola ya kwikama,” ke tendulaka zola ya ngolo yina Nzambi ke vandaka ti yo sambu na bansadi na yandi. Bo sadilaka mpi ngogo yango sambu na kutubila mutindu bansadi ya Nzambi ke zolanaka. (2 Sam. 9:6, 7) Kwikama na beto lenda kuma ngolo na nima ya bantangu. Beto tala mutindu mbandu ya Daniele ke monisa yo.

11. Inki diambu ya mpasi mekaka lukwikilu ya Daniele ntangu yandi vandaka mununu? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

¹¹ Daniele kutanaka ti mambu mingi na luzingu na yandi yina mekaka kwikama na yandi na Yehowa. Kansi diambu ya kuluta mpasi kuminaka yandi ntangu yandi vandaka ti bamvula kiteso ya 90. Na ntangu yina, bantu ya Medi mpi ya Persia nungaka Babilone mpi ntotila Dariusi kumaka kuyala yo. Bantu yina vandaka kusala na nzo ya ntotila vandaka kuzola ve Daniele mpi bo vandaka kuzitisa ve Nzambi na yandi. Yo yina bo salaka komplo mosi sambu na kufwa Daniele. Bo pusaka ntotila na kubasisa nsiku mosi yina zolaka kusala nde Daniele kupona kana yandi ta bikala ya kwikama na Yehowa to na ntotila. Yo lombaka nde Daniele kusala kima mosi sambu na kumonisa nde yandi vandaka ya kwikama na ntotila, disongidila nde yandi zolaka kubika kusamba Yehowa bilumbu 30 bonso bantu yonso. Kansi Daniele buyaka kusala yo. Yo yina bo losaka yandi na dibulu ya bantambu. Kansi Yehowa sadisaka Daniele sambu na kwikama na yandi mpi bantambu diaka yandi ve. (Dan. 6:12-15, 20-22) Inki mutindu beto lenda bikala ya kwikama na Yehowa bonso Daniele?

12. Sambu na nki Daniele landaka kaka kukangama na Yehowa?

¹² Mutindu beto me mona yo, kana beto ke zola Yehowa mingi, yo ta pusa beto na kubikala ya kwikama na yandi. Daniele landaka kaka kukangama na Yehowa sambu yandi vandaka kuzola yandi mingi kibeni. Ntembe kele ve nde, Daniele vandaka kuzola Yehowa mingi sambu yandi vandaka kuyindula bikalulu ya Yehowa mpi mutindu yandi vandaka kumonisa yo. (Dan. 9:4) Daniele vandaka mpi kuyindula mingi mambu yonso ya mbote yina Yehowa sadilaka yandi mpi bantu na yandi. Yandi vandaka mpi kupesa yandi mersi sambu na yo.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Inki mambu ya mpasi baleke ke kutanaka ti yo, yina ke mekaka lukwikilu na bo? Pesa mbandu. (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.) (b) Mutindu video monisaka yo, nki mvutu nge ta pesa kana muntu mosi me yula nge nde nki mutindu Bambangi ya Yehowa ke tadilaka makwela ya babakala ti babakala mpi bankento ti bankento?

 ¹³ Bonso Daniele, baleke mingi bubu yai ke zinga ti bantu yina ke zitisaka ve Yehowa mpi bansiku na yandi. Bantu ya mutindu yina ke mengaka bansadi ya Nzambi. Nkutu bankaka ke sosilaka baleke yina sambu bo bikala ve ya kwikama na Yehowa. Mu mbandu, beto tala mambu yina kuminaka mpangi-bakala Graeme, leke mosi yina ke zingaka na Australie. Yandi kutanaka ti diambu mosi ya mpasi ntangu yandi kumaka na sekondere. Longi na bo yulaka bo mambu yina bo ta sala kana nduku na bo mosi ya bakala me songa bo nde yandi ke vukisaka nitu ti babakala ya nkaka, to kana nduku na bo mosi ya nkento me tuba nde yandi ke vukisaka nitu ti bankento ya nkaka. Longi na bo tubaka nde bana ya klase yonso yina ke ndima nde yo kele mbote, kukwenda na lweka mosi ya klase mpi bayina ke buya, kukwenda na lweka ya nkaka. Mpangi Graeme ke tuba nde: “Klase ya mvimba kwendaka na lweka yina vandaka kundima nde yo kele mbote, katula kaka mono ti mwana ya klase na beto ya nkaka yina vandaka mpi Mbangi ya Yehowa.” Mambu yina salamaka na nima mekaka kibeni kwikama ya Mpangi Graeme na Yehowa. Yandi ke tuba diaka nde: “Bangunga yonso yina beto vandaka na klase na nima ya diambu yina, bana ya klase na beto mpi nkutu longi na beto, vandaka kufinga beto mpi kutubila beto mambu ya mbi. Mono salaka yonso sambu na kutendudila bo balukwikilu na mono na mawete yonso mpi na mutindu ya mbote, kansi bo widikilaka ve ata kima mosi yina mono tubaka.” Inki mutindu mpangi Graeme waka? Yandi ke tuba nde: “Mono sepelaka ve mutindu bo vandaka kufinga mono, kansi mono waka kiese mingi sambu mono zabaka nde mono bikalaka ya kwikama na Yehowa mpi mono nwaninaka balukwikilu na mono.” c

14. Inki kele kima mosi yina lenda sadisa beto na kubikala ya kwikama na Yehowa?

¹⁴ Beto ta bikala ya kwikama na Yehowa kana beto ke zola yandi mingi bonso Daniele. Beto ke yedisaka zola yina ya mingi kana beto ke longuka bikalulu na yandi. Mu mbandu, beto lenda longuka bima yina yandi me salaka. (Bar. 1:20) Kana nge ke zola kuyedisa zola na nge sambu na Yehowa mpi kuzitisa yandi mingi, nge lenda tanga masolo ya nkufi yina ke basikaka na masolo ya kulandana: “Keti Yo Kudibasikilaka?” to nge lenda tala bavideo. Nge lenda tala mpi mambu yina kele na kamukanda La vie a-t-elle été créée? mpi kamukanda Kisina ya Luzingu​—Bangiufula Tanu ya Me Fwana na Kuyula. Beto tala mambu yina mpangi Esther ya Danemark ke tuba sambu na tumikanda yina. Yandi ke tuba nde: “Yo kele ti bangindu ya mbote kibeni. Tumikanda yina ke songa nge ve mambu yina nge fwete kwikila, kansi yo ke tendula mambu na pwelele yonso mpi yo ke bika nde nge mosi kubaka lukanu.” Mpangi Ben yina beto me tubila ke tuba nde: “Mambu ya kele na kati ya tumikanda yina kumisaka kibeni lukwikilu na mono ngolo. Yo ndimisaka mono kibeni nde Nzambi muntu salaka luzingu.” Ntembe kele ve nde na nima ya kulonguka mambu yina, nge ta ndima mambu yai ya Biblia ke tubaka nde: “Yehowa Nzambi na beto, nge me fwana na kubaka nkembo, lukumu, mpi ngolo, sambu nge muntu gangaka bima yonso.”​—Kus. 4:11. d

15. Inki kele kima ya nkaka yina lenda sadisa beto na kukumisa kinduku na beto ngolo ti Yehowa?

¹⁵ Mutindu ya nkaka ya kuyedisa zola na nge sambu na Yehowa kele ya kulonguka mbote-mbote  luzingu ya Mwana na yandi, Yezu. Mpangi-nkento Samira kele leke mpi yandi ke zingaka na Allemagne. Yandi salaka mpi mambu yina. Yandi ke tuba nde: “Luzingu ya Yezu sadisaka mono na kuzaba Yehowa mbote.” Ntangu yandi vandaka mwana-fioti, yandi vandaka kubakisa ve mutindu Yehowa lenda kuma nduku na yandi mpi kuzola yandi. Kansi yandi vandaka kubakisa Yezu. Yandi ke tuba diaka nde: “Mono vandaka kuzola Yezu sambu yandi vandaka mawete mpi yandi vandaka kuzola bana-fioti.” Yandi longukaka mambu mingi ya me tala Yezu mpi yo sadisaka yandi na kuzaba Yehowa mbote mpi na kuzola yandi mingi. Sambu na nki? Yandi ke tuba nde: “Malembe-malembe, mono bakisaka nde Yezu ke landaka mbandu ya Tata na yandi na mutindu ya kukuka. Bo me fwanana mingi kibeni. Mono bakisaka nde yo vandaka kikuma ya nkaka yina Yehowa tindaka Yezu na ntoto, sambu bantu kubakisa Yehowa mbote kibeni.” (Yoa. 14:9) Kana nge ke zola kukumisa kinduku na nge ngolo ti Yehowa, nge lenda longuka mambu mingi ya me tala Yezu. Kana nge sala mpidina, zola mpi kwikama na nge sambu na Yehowa ta kuma ngolo.

16. Inki mambote beto ta baka kana beto kele ya kwikama? (Nkunga 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Bantu ya kwikama ke taka kinduku ya ngolo mpi ya ke wumelaka. (Ruti 1:14-17) Diaka, bantu yina ke vandaka ya kwikama na Yehowa ke vandaka ti bikuma ya mbote ya kuvanda na ngemba ya mabanza. Sambu na nki? Sambu Yehowa ke tubaka nde yandi kele ya kwikama na bantu yina kele ya kwikama na yandi. (Tanga Nkunga 18:25; Mika 6:8.) Yindula fioti: Nkwa-ngolo yonso yina salaka bima yonso, ke ndima na kuta kinduku ya ngolo ti beto. Diaka, kana beto kele ti kinduku ya ngolo ti yandi, ata mpasi mosi ve, ata mbeni mosi ve to nkutu ata lufwa lenda fwa kinduku yango. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Bar. 8:38, 39) Yo kele mfunu mingi nde beto landa mbandu ya Daniele mpi beto bikala ya kwikama na Yehowa.

17-18. Inki beto lenda longuka diaka na mbandu ya Daniele?

¹⁷ Na disolo yai, beto me tubila kaka bikalulu zole ya Daniele, kansi beto lenda longuka mambu mingi na mbandu na yandi. Mu mbandu Yehowa monisaka Daniele bambona-meso mingi mpi bandosi, mpi yandi pesaka yandi makuki ya kutendula baprofesi. Baprofesi mingi na kati na yo me lunganaka dezia. Ya nkaka ke tubila mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa mpi ta tadila konso muntu na ntoto.

¹⁸ Na disolo ya ke landa, beto ta tadila baprofesi zole yina Daniele sonikaka. Kana beto bakisa baprofesi yina, yo ta sadisa beto yonso, baleke mpi bambuta na kubaka lukanu ya mbote bubu yai. Yo ta sadisa beto mpi na kuvanda kikesa mpi na kubikala ya kwikama sambu na kuyilama na mambu ya mpasi yina beto ta kutana ti yo ntama mingi ve.