1. Inki beto ke ndimaka?

 BETO bansadi ya Yehowa, beto ke zabaka nde yandi ke zolaka beto mpi yandi ke zolaka nde beto vanda ti luzingu ya mbote. (Bar. 8:35-39) Beto ke ndimaka mpi nde kana beto ke sadila minsiku ya Biblia, yo ta natila beto mambote ntangu yonso. (Yez. 48:17, 18) Kansi, nki beto lenda sala kana beto ke kutana ti bampasi?

2. Inki bampasi beto lenda kutana ti yo mpi yo lenda pusa beto na kudiyula nki bangiufula?

² Bansadi yonso ya Yehowa ke kutanaka ti bampasi. Mu mbandu, muntu mosi ya dibuta lenda sala to kutuba kima yina lenda pesa beto mpasi. Beto lenda bela maladi mosi ya ngolo yina lenda sala nde beto sala ve mingi na kisalu ya Yehowa. Beto lenda kutana ti bampasi sambu na kisumbula ya lugangu to bantu lenda niokula beto sambu na lukwikilu na beto. Kana beto ke kutana ti bampasi ya mutindu yina, beto lenda kudiyula nde: ‘Sambu na nki mambu yai ke kumina mono? Keti mono me sala kima mosi ya mbi? Keti yo ke tendula nde Yehowa ke zola mono diaka ve?’ Kana nge me yindulaka dezia mpidina, kulemba ve nitu. Bansadi mingi ya Yehowa me yindulaka mpi mutindu yina.​—Nk. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Mambu yina kele na Nkunga 34:19 ke longa beto nki?

³ Tanga Nkunga 34:19. Tula dikebi na mambu zole ya mfunu ya kele na nkunga yina: (1) Bantu ya lunungu ke kutanaka ti bampasi. (2) Yehowa ke sadisaka beto na kukanga ntima na bampasi. Inki mutindu Yehowa ke sadisaka beto? Yandi ke sadisaka beto na kutadila luzingu na mutindu ya mbote na nsi-ntoto yai. Ntangu Yehowa ke sila beto nde beto ta vanda na kiese kana beto ke sadila yandi, yo ke tendula ve nde beto ta kutana ve ti bampasi bubu yai. (Yez. 66:14) Yandi ke siamisa beto na kutula mabanza na beto na bilumbu ke kwisa, disongidila na ntangu  yina Yehowa ke zolaka nde beto zinga mvula na mvula. (2 Bak. 4:16-18) Kansi bubu yai, yandi ke sadisaka beto na kulanda kusadila yandi.​—Bid. 3:22-24.

4. Inki beto ta tubila na disolo yai?

⁴ Beto tadila mambu yina beto lenda longuka na bambandu ya bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama mpi na bambandu ya bansadi na yandi ya bilumbu na beto. Mutindu beto ta mona yo, beto lenda kutana ti bampasi ya kukonda kukana. Kansi kana beto ke tudila Yehowa ntima, yandi ta landa kusadisa beto. (Nk. 55:22) Ntangu beto ke tadila bambandu yina, kudiyula nde: ‘Inki mono zolaka kusala kana mono muntu kutanaka ti diambu yina? Inki mutindu bambandu yina ke pusa mono na kutudila diaka Yehowa ntima mingi? Inki mutindu mono lenda sadila malongi yai na luzingu na mono?’

5. Inki bampasi Yakobi kutanaka ti yo na nzo ya Labani? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

⁵ Na ntangu ya ntama, bansadi ya Yehowa kutanaka mpi ti bampasi ya kukonda kukana. Beto tadila mbandu ya Yakobi. Tata na yandi songaka yandi na kukwela nkento na dibuta ya Labani, mpangi na bo yina vandaka mpi nsadi ya Yehowa. Tata na yandi ndimisaka yandi kibeni nde Yehowa ta sakumuna yandi mingi. (Kuy. 28:1-4) Yo yina, Yakobi salaka mambu yina tata na yandi songaka yandi. Yandi katukaka na ntoto ya Kanana mpi yandi kwendaka na nzo ya Labani. Labani vandaka ti bana-bankento zole: Lea mpi Rashele. Yakobi vandaka kuzola Rashele yina vandaka leke mpi yandi ndimaka kusadila Labani kisalu bamvula nsambwadi sambu na kukwela Rashele. (Kuy. 29:18) Kansi mambu salamaka ve mutindu Yakobi vandaka kuyindula. Labani pesaka Yakobi Lea na kisika ya kupesa yandi Rashele. Mposo mosi na nima, Labani pesaka Yakobi Rashele kansi yandi songaka Yakobi na kusala diaka kisalu bamvula nsambwadi. (Kuy. 29:25-27) Labani vandaka kulungisa ve mambu yina bo vandaka kuwakana ti Yakobi. Labani sadilaka Yakobi mambu na mutindu ya mbi bamvula 20.​—Kuy. 31:41, 42.

6. Inki bampasi ya nkaka Yakobi kutanaka ti yo?

⁶ Yakobi kutanaka diaka ti bampasi ya nkaka. Yandi vandaka ti dibuta ya nene kansi bana na yandi vandaka kuzinga ve bo yonso na ngemba. Nkutu, bo tekaka mpangi na bo Yozefi na kimpika. Bana ya nkaka zole ya Yakobi, Simeoni mpi Levi salaka mambu ya mbi kibeni yina bebisaka lukumu ya dibuta na bo mpi bo fingisaka zina ya Yehowa. Na nima, Rashele, nkento yina Yakobi vandaka kuzola mingi fwaka ntangu yandi vandaka kubuta mwana na yandi ya zole. Sambu nzala kumaka ngolo na Kanana, Yakobi kwendaka na Ezipte ntangu yandi kumaka mununu.​—Kuy. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Inki mutindu Yehowa monisaka nde yandi vandaka kusakumuna Yakobi?

⁷ Ata Yakobi kutanaka ti bampasi yina yonso, yandi vandaka kutula kaka ntima na Yehowa mpi na balusilu na yandi. Yehowa monisaka Yakobi nde yandi vandaka kusakumuna yandi. Mu mbandu, ata Labani sadilaka Yakobi mambu mingi ya mbi, Yehowa pesaka Yakobi bima mingi ya kinsuni. Yakobi monisaka ntonda mingi na Yehowa ntangu yandi kutanaka ti Yozefi, mwana na yandi yina yandi vandaka kuyindula nde yandi me fwaka banda ntama. Yakobi vandaka ti kinduku ya ngolo ti Yehowa. Yo yina, yo sadisaka yandi na kukanga ntima na bampasi na yandi. (Kuy. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Kana beto mpi kele ti kinduku ya ngolo ti Yehowa, beto ta kanga ntima na bampasi ya kukonda kukana yina beto lenda kutana ti yo.

8. Ntotila Davidi zolaka kusala nki?

⁸ Ntotila Davidi salaka ve mambu yonso yina yandi zolaka kusala sambu na Yehowa. Mu mbandu, yandi vandaka ti mpusa ya ngolo ya kutunga tempelo sambu na Nzambi na yandi.  Yandi songaka profete Natani lukanu na yandi. Natani tubaka nde: “Sala mambu yonso yina kele na ntima na nge, sambu Nzambi ya kieleka kele ti nge.” (1 Bans. 17:1, 2) Mambu yina Natani tubaka pesaka Davidi kikesa. Mbala ya nkaka, yandi yantikaka dezia kuyilama sambu na kisalu yina ya nene.

9. Inki Davidi salaka ntangu bo pesaka yandi nsangu ya mawa?

⁹ Kansi ntangu fioti na nima, Natani vutukaka na Davidi mpi yandi pesaka yandi nsangu ya mawa. “Kaka na mpimpa yina,” Yehowa songaka Natani na kusonga Davidi nde, yandi ve muntu ta tunga tempelo kansi mwana na yandi muntu ta sala yo. (1 Bans. 17:3, 4, 11, 12) Inki Davidi salaka? Yandi sobaka lukanu na yandi. Yandi yidikaka mbongo mpi bima yina mwana na yandi Salomo ta vanda ti yo mfunu sambu na kutunga tempelo.​—1 Bans. 29:1-5.

10. Inki mutindu Yehowa sakumunaka Davidi?

¹⁰ Ntangu Natani songaka Davidi nde yandi ve muntu ta tunga tempelo, na mbala mosi Yehowa salaka kuwakana ti Davidi. Yehowa silaka Davidi nde mwana na yandi mosi ta yala kimakulu. (2 Sam. 7:16) Yindula kiese yina Davidi ta wa na nsi-ntoto ya mpa ntangu yandi ta zaba nde yandi ke zinga na nsi ya Luyalu ya Bamvula Funda ya Yezu, Ntotila yina katukaka na dikanda na yandi. Disolo yai ke sadisa beto na kubakisa nde ata beto lenda sala ve yonso yina beto lenda sala sambu na Yehowa, yandi ta sakumuna beto mingi kuluta mutindu beto vandaka kuyindula.

11. Inki mutindu Yehowa sakumunaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete ata Kimfumu ya Nzambi kwisaka ve na ntangu yina bo vandaka kuvingila yo? (Bisalu 6:7)

¹¹ Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kutanaka mpi ti bampasi. Mu mbandu, bo vandaka kuvingila ti mpusa ya ngolo Kimfumu ya Nzambi kansi bo zabaka ve ntangu yina Kimfumu yango ta kwisa. (Bis. 1:6, 7) Inki bo salaka? Bo landaka kusala ngolo na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Ntangu bo vandaka kulonga nsangu ya mbote na bisika ya mutindu na mutindu, bo bakisaka nde Yehowa vandaka kusakumuna bikesa na bo.​—Tanga Bisalu 6:7.

12. Bakristu ya mvu-nkama ya ntete salaka nki ntangu nzala ya ngolo kotaka na ntoto ya mvimba?

¹² Na ntangu mosi buna, nzala ya ngolo kotaka “na ntoto ya mvimba.” (Bis. 11:28) Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kutanaka mpi ti mpasi yina ya nzala. Keti nge lenda yindula bampasi yina bo monaka na ntangu yina ya nzala? Ntembe kele ve nde bibuti vandaka kudiyangisa sambu na kuzaba mutindu bo ta zwa madia sambu na mabuta na bo. Ebuna, nki beto lenda tuba sambu na baleke yina vandaka kuzola kusala mingi kisalu ya Yehowa? Keti bo yindulaka nde bo fwete vingila tii ntangu yina nzala ta mana? Bakristu yina salaka yonso sambu na kuyikama ti mambu yina bo vandaka kukutana ti yo. Bo landaka kusala yonso sambu na kulonga nsangu ya mbote mpi bo vandaka na kiese ya kukabisa bima yina bo vandaka ti yo ti bampangi na bo yina vandaka kuzinga na Yudea.​—Bis. 11:29, 30.

13. Inki balusakumunu Bakristu bakaka na ntangu ya nzala?

¹³ Inki balusakumunu Bakristu yina bakaka na ntangu yina ya nzala? Bakristu yina bo kabilaka bima bakisaka nde Yehowa vandaka kusadisa bo. (Mat. 6:31-33) Bo kumaka kuzola diaka mingi bampangi na bo yina sadisaka bo. Bakristu yina pesaka makabu mpi bayina sadisaka bo na ntangu yina ya nzala, waka kiese yina bantu ke waka kana bo ke kaba. (Bis. 20:35) Yehowa sakumunaka bo yonso sambu bo yikamaka na ntangu yina ya mpasi.

14. Inki kuminaka Barnabasi mpi ntumwa Polo kansi nki salamaka na nima? (Bisalu 14:21, 22)

¹⁴ Bo vandaka kuniokula mpi mingi Bakristu ya mvu-nkama ya ntete. Bantangu ya nkaka bo vandaka kuniokula bo na bantangu yina bo vandaka kuyindula ve. Beto tadila mambu yina  kuminaka Barnabasi mpi ntumwa Polo ntangu bo vandaka kulonga nsangu ya mbote na Listre. Ntete, bantu vandaka kuyamba bo mbote mpi kuwa mambu yina bo vandaka kulonga. Kansi bambeni ‘pusaka bimvuka ya bantu’ na kumenga Polo ti Barnabasi mpi bantu ya nkaka na kati ya bantu yina, taka Polo matadi mpi bo bikisaka yandi pene-pene ya lufwa. (Bis. 14:19) Kansi Polo ti Barnabasi landaka kulonga nsangu ya mbote kisika ya nkaka. Inki salamaka? Bo kumisaka “bantu mingi balongoki” mpi mambu yina bo vandaka kutuba mpi kusala pesaka bampangi na bo kikesa. (Tanga Bisalu 14:21, 22.) Bantu mingi bakaka mambote sambu Polo ti Barnabasi yambulaka ve kulonga nsangu ya mbote ata bo kutanaka ti bampasi. Beto mpi ta baka balusakumunu mingi kana beto ke yambula ve kisalu yina Yehowa me pesaka beto.

15. Mbandu ya mpangi Macmillan ke longa nge nki?

¹⁵ Na ntwala ya 1914, bansadi ya Yehowa vandaka kuvingila nde kima mosi kusalama. Beto tadila mbandu ya mpangi Alexander Hugh Macmillan. Mpangi Macmillan vandaka kuyindula nde ntama mingi ve yandi ta kwenda na zulu mutindu bansadi mingi ya Yehowa vandaka kuyindula na ntangu yina. Na diskure mosi yina yandi salaka na septembre 1914, yandi tubaka nde: “Yai lenda vanda diskure na mono ya nsuka ya mono ke sala.” Kansi yo vandaka ve diskure na yandi ya nsuka. Na nima ya bantangu, mpangi Macmillan sonikaka nde: “Mbala ya nkaka beto salaka kifu na kuyindula nswalu nde beto ta kwenda na zulu ntama mingi ve.” Yandi yikaka nde: “Kima ya mfunu yina beto fwete sala kele kulanda kusala mingi na kisalu ya Mfumu.” Mpangi Macmillan landaka kusala mingi na kisalu ya Mfumu. Yandi vandaka kulonga mingi nsangu ya mbote ti kikesa. Yandi vandaka ti dibaku ya mbote ya kupesa bampangi mingi yina vandaka na boloko kikesa sambu bo buyaka kusala kisalu ya kisoda. Yandi landaka kukwenda na balukutakanu ya dibundu ata ntangu yandi kumaka mununu. Inki mambote mpangi Macmillan bakaka sambu yandi landaka kusala mingi kisalu ya Mfumu ntangu yandi vandaka kuvingila lufutu na yandi? Ntangu fioti na ntwala nde yandi fwa na 1966, yandi sonikaka nde: “Bubu yai lukwikilu na mono kele kaka ngolo mutindu yo vandaka ntete.” Beto yonso lenda landa mbandu ya mbote ya mpangi Macmillan, mingi-mingi kana beto ke kutana ti bampasi yina ke wumela.​—Baeb. 13:7.

16. Inki bampasi ya kukonda kukana kuminaka mpangi Herbert Jennings ti nkento na yandi? (Yakobo 4:14)

¹⁶ Bansadi mingi ya Yehowa ke belaka maladi yina bo yindulaka ve nde bo lenda bela yo. Mu mbandu, na disolo ya luzingu ya mpangi Herbert Jennings b, yandi tubilaka mutindu yandi ti nkento na yandi vandaka kusepela ti kisalu na bo ya kimisionere na Ghana. Kansi na nima, bo kangaka yandi ti maladi yina bo ke bingaka trouble de l’humeur. Mpangi Jennings sadilaka mambu yina kele na Yakobo 4:14 mpi yandi tubaka nde: “Beto fwete kudiyangisa ve sambu na mambu yina ta salama ‘mbasi.’” (Tanga.) Yandi sonikaka nde: “Yo lombaka nde beto ndima mambu yina vandaka kukumina beto. Yo yina, beto yilamaka sambu na kukatuka na Ghana mpi kuyambula banduku na beto yonso ya ngolo sambu na kukwenda na Canada mpi kubaka lusansu.” Yehowa sadisaka mpangi Jennings. Nkento na yandi ke landa kusadila Yehowa na mutindu ya mbote ata bo kutanaka ti bampasi mingi.

17. Inki mutindu mbandu ya mpangi Jennings sadisaka bampangi ya nkaka?

¹⁷ Mambu yina mpangi Jennings sonikaka na disolo ya luzingu na yandi sadisaka mpi  bantu mingi. Mpangi-nkento mosi sonikaka nde: “Ntangu mono tangaka disolo ya mpangi Jennings, yo pesaka mono kikesa mingi. . . . Ntangu mono tangaka mutindu mpangi Jennings yambulaka kisalu ya ntangu yonso sambu na maladi na yandi, yo sadisaka mono mpi na kutadila mambu yina vandaka kukumina mono na mutindu ya mbote.” Mpangi-bakala mosi mpi sonikaka nde: “Mono vandaka nkuluntu bamvula kumi kansi na nima, yo lombaka nde mono yambula mukumba yina sambu mono yantikaka kubela maladi ya ntu. Mono vandaka kudiyangisa mingi sambu mono vandaka kudimona mpamba. Yo yina mono vandaka ve kukuka kutanga masolo ya luzingu. . . . Kansi mutindu mpangi Jennings kangaka ntima na bampasi ya mutindu mosi pesaka mono kikesa.” Mambu ya mutindu yai ke yibusa beto nde kana beto ke kanga ntima na bampasi yina beto ke kutana ti yo, beto ta pesa bantu ya nkaka kikesa. Ata mambu ke tambula ve mbote mutindu beto vandaka kuyindula na luzingu na beto, beto lenda monisa lukwikilu mpi kukanga ntima sambu beto vanda mbandu ya mbote sambu na bantu ya nkaka.​—1 Pie. 5:9.

18. Mutindu kifwanisu ke monisa yo, mbandu ya mufwidi yina ya Nigeria ke longa nge nki?

¹⁸ Bansadi mingi ya Yehowa me belaka maladi ya ngolo, mu mbandu Coronavirus. Mpangi-nkento mosi ya mufwidi na Nigeria vandaka ve ti madia mingi mpi mbongo mingi. Kilumbu mosi na suka, mwana na yandi ya nkento yulaka yandi nki bo ta dia kana bo lamba dikopa ya nsuka ya loso yina bo bikalaka ti yo. Mpangi-nkento yina songaka mwana na yandi nde bo kele ve ti madia ya nkaka to mbongo kansi bo fwete landa mbandu ya mufwidi ya Sarefati, disongidila nde bo lamba madia ya nsuka yina bo bikalaka ti yo mpi bo ndima nde Yehowa ta pesa bo madia ya nkaka. (1 Bant. 17:8-16) Nkutu na ntwala nde bo yantika kuyindula bima yina bo ta dia na kilumbu yina, bampangi pesaka bo madia mpi yo sadisaka bo bamposo kuluta zole. Mpangi-nkento yina tubaka nde yandi bakisaka  ve mutindu Yehowa vandaka kuwidikila na dikebi yonso mambu yina yandi vandaka kusonga mwana na yandi ya nkento. Yo yina, kana beto ke tudila Yehowa ntima, bampasi yina beto ke kutana ti yo lenda sadisa beto na kukwenda pene-pene na yandi.​—1 Pie. 5:6, 7.

19. Inki bampasi mpangi Aleksey Yershov kutanaka ti yo?

¹⁹ Na bamvula ya me katuka kuluta, bampangi na beto mingi kutanaka ti bampasi yina bo yindulaka ve, mu mbandu mbangika. Beto tadila mbandu ya mpangi Aleksey Yershov yina ke zingaka na Russie. Ntangu yandi bakaka mbotika na 1994, bansadi ya Yehowa vandaka kuzinga na mwa kimpwanza na Russie. Kansi na nima ya bamvula, mambu sobaka na Russie. Na 2020, bo kotaka na nzo ya mpangi Yershov na kingolo-ngolo mpi bo vandaka kusosa-sosa bima mpi bo botulaka bima na yandi mingi. Bangonda mingi na nima, guvernema kusilaka yandi makambu nde yandi vandaka muntu ya mubulu. Sambu na kukumisa makambu ngolo, muntu mosi yina vandaka kumonisa mpusa ya kulonguka Biblia kiteso ya mvula mosi pesaka guvernema bavideo yina yandi salaka ti mpangi Yershov. Yandi salaka diambu mosi ya mbi kibeni.

20. Inki mpangi Yershov salaka sambu na kulanda kukumisa kinduku na yandi ngolo ti Yehowa?

²⁰ Keti mpangi Yershov bakaka mambote na bampasi yina yandi kutanaka ti yo? Ee. Kinduku na yandi ti Yehowa kumaka ngolo. Yandi ke tuba nde: “Mono ti nkento na mono vandaka kusamba mingi mbala na mbala. Mono bakisaka nde mono zolaka ve kukangila bampasi yina ntima kukonda lusadisu ya Yehowa.” Yandi ke tuba diaka nde: “Lutangu na mono ya Biblia ke sadisaka mono na kulemba ve nitu. Mono ke yindulaka mingi bambandu ya bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama. Masolo yina kele na Biblia ke monisaka mfunu ya kulanda kubikala pima mpi ya kulanda kutudila Yehowa ntima.”

21. Inki beto me longuka na disolo yai?

²¹ Inki beto me longuka na disolo yai? Luzingu na nsi-ntoto yai me fuluka ti bampasi mingi. Ata mpidina, Yehowa ke sadisaka bansadi na yandi ntangu yonso kana bo ke tudila yandi ntima. Mutindu verse ya me simba disolo yai ke monisa yo, “muntu ya lunungu ke kutanaka ti bampasi mingi, kansi Yehowa ke gulusaka yandi na bampasi yina yonso.” (Nk. 34:19) Yo yina, beto fwete landa kutula dikebi na ngolo ya Yehowa kansi ve na bampasi na beto. Kana beto sala mutindu yina, beto ta tuba mutindu ntumwa Polo tubaka nde: “Sambu na mambu yonso, mono kele ti ngolo na nzila ya muntu yina ke pesaka mono ngolo.”​—Bafil. 4:13.