1. Inki Mukristu ya bakala fwete sala sambu na kununga?

 NTOTILA Davidi songaka Salomo nde: “Vanda ngolo mpi songa nde nge kele bakala.” (1 Bant. 2:1-3) Bakristu yonso ya babakala bubu yai fwete sadila ndongisila yina. Sambu na kusala yo, bo fwete lemfukila bansiku ya Nzambi mpi kusadila minsiku ya Biblia na mambu yonso ya luzingu na bo. (Luka 2:52) Sambu na nki yo kele mfunu nde baleke ya babakala kukuma Bakristu ya kuyela na kimpeve?

2-3. Sambu na nki yo kele mfunu nde leke ya bakala kukuma Mukristu ya kuyela kimpeve?

² Mukristu ya bakala ke vandaka ti mikumba mingi ya mfunu ya kulungisa na dibuta mpi na dibundu. Baleke ya babakala, ntembe kele ve nde beno me yindulaka dezia mikumba yina beno ta vanda ti yo na bilumbu ke kwisa. Nge lenda vanda ti lukanu ya kusala kisalu ya ntangu yonso, ya kukuma nsadi ya kisalu mpi na nima nkuluntu. Nge lenda vanda mpi ti lukanu ya kukwela mpi ya kubuta. (Baef. 6:4; 1 Tim. 3:1) Sambu na kulungisa mbote balukanu yina, nge fwete kuma Mukristu ya kuyela na kimpeve. b

³ Inki ta sadisa nge na kukuma Mukristu ya kuyela na kimpeve? Kele ti mambu mingi ya mfunu yina nge fwete longuka. Inki nge fwete sala banda bubu yai sambu na kuyilama sambu na konso mukumba yina nge lenda vanda ti yo na bilumbu ke kwisa mpi kulungisa yo mbote?

4. Na wapi nge lenda zwa bambandu ya mbote ya kulanda? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

⁴ Pona bambandu ya mbote ya kulanda. Biblia me fulaka ti bambandu mingi ya mbote yina baleke ya babakala lenda landa. Babakala  yina Biblia ke tubilaka vandaka kuzola Nzambi mpi bo lungisaka mikumba mingi sambu na kusadisa bansadi ya Nzambi. Nge lenda zwa mpi bambandu ya mbote ya Bakristu ya babakala ya kuyela na kimpeve na dibuta na beno mpi na dibundu na beno. (Baeb. 13:7) Nge lenda landa mpi mbandu ya kukuka ya Yezu Kristu. (1 Pie. 2:21) Ntangu nge ke longuka mbote-mbote bambandu na bo, tala bikalulu na bo yina ke sepedisa nge. (Baeb. 12:1, 2) Na nima, tala mutindu nge lenda landa mbandu na bo.

5. Inki mutindu nge lenda kuma ti mayele ya kuyindula mpi sambu na nki yo kele mfunu? (Nkunga 119:9)

⁵ Longuka ‘mayele ya kuyindula mpi tanina yo.’ (Bing. 3:21) Muntu yina kele ti mayele ya kuyindula ke salaka ve mambu nswalu-nswalu, kansi yandi ke yindulaka mbote-mbote na ntwala ya kusala kima yina yandi ke zola. Yo yina, sala bikesa sambu na kukuma ti mayele yina mpi tanina yo. Sambu na nki? Na nsi-ntoto yai, baleke mingi ya babakala ke bakaka balukanu na kutadila bangindu na bo mosi mpi mutindu bo ke kudiwa. (Bing. 7:7; 29:11) Diaka televizio, bafilme, Internet mpi ba réseaux sociaux lenda pusa nge na kuyindula mambu ya mbi mpi na kusala yo. Kansi, nki mutindu nge lenda kuma ti mayele ya kuyindula? Ntete, longuka minsiku ya Biblia mpi yindula sambu na nki yo kele mfunu. Na nima, sadila minsiku yango sambu yo sadisa nge na kubaka balukanu yina ta sepedisa Yehowa. (Tanga Nkunga 119:9.) Kana nge kuma ti mayele ya kuyindula, yo ta sadisa nge mingi kibeni na kuyela na kimpeve. (Bing. 2:11, 12; Baeb. 5:14) Tala mutindu mayele ya kuyindula ta sadisa nge na mambu yai zole: (1) na mutindu na nge ya kuzinga ti bampangi-bankento mpi (2) na mutindu na nge ya kulwata mpi ya kuyidika nitu.

6. Inki mutindu mayele ya kuyindula ta sadisa leke ya bakala na kuzitisa bampangi-bankento?

⁶ Mayele ya kuyindula ta sadisa nge na kuzitisa bankento. Mu mbandu, yo kele ve mbi nde leke mosi ya bakala kutudila mpangi-nkento mosi dikebi. Kansi, leke ya bakala yina kele ti mayele ya kuyindula ta tuba ve, ta sonika ve to ta sala ve konso kima yina ta monisa nde yandi kele ti mawi ya zola sambu na mpangi-nkento mosi kana yandi kele ve ti ngindu ya kukwela yandi. (1 Tim. 5:1, 2) Kana yandi ke talana ti mpangi-nkento mosi sambu na makwela, yandi fwete tanina lukumu ya mpangi-nkento yango. Yo yina, yandi fwete sala yonso sambu bo vanda ti muntu  ya nkaka ya kuyela na kimpeve na bisika yina bantu kele ve.​—1 Bak. 6:18.

7. Inki mutindu mayele ya kuyindula ta sadisa leke ya bakala na kulwata mbote mpi na kuyidika nitu mbote?

⁷ Diaka, leke ya bakala yina kele ti mayele ya kuyindula fwete baka balukanu ya mbote na yina me tala kulwata mpi kuyidika nitu. Bantu mingi yina ke basisaka bilele ya mpa mpi yina ke salaka bapiblisite na yo ke zitisaka ve Yehowa mpi bo ke vandaka ti luzingu ya mansoni. Yo yina, bo lenda sala bilele yina ke kanga kibeni nitu mpi yina ke basisa babakala bonso bankento. Ntangu leke ya bakala yina ke zola kuyela na kimpeve ke pona bilele, yandi fwete sadila minsiku ya Biblia mpi kulanda bambandu ya bampangi yina ke lwataka mbote na dibundu. Yandi lenda kudiyula nde: ‘Keti mambu yina mono ke ponaka na kusala ke monisaka nde mono kele ti mabanza ya mbote mpi ke zitisaka bantu ya nkaka? Keti mutindu na mono ya kulwata ke pusaka kibeni bantu na kundima kukonda mpasi nde mono ke sadilaka Yehowa?’ (1 Bak. 10:31-33; Tito 2:6) Bampangi mpi Yehowa ke zitisaka leke ya bakala yina kele ti mayele ya kuyindula.

8. Inki mutindu leke ya bakala lenda kuma muntu yina bo lenda tudila ntima?

⁸ Vanda muntu yina bo lenda tudila ntima. Leke ya bakala yina bo lenda tudila ntima ke lungisaka mikumba na yandi yonso ti kikesa. (Luka 16:10) Beto tadila mbandu ya kukuka ya Yezu. Yandi vandaka kutula dikebi na mikumba na yandi mpi yandi vandaka kulungisa yo mbote. Yandi lungisaka mikumba yina Yehowa pesaka yandi ata ntangu yo vandaka mpasi na kusala yo. Yandi vandaka kuzola bantu, mingi-mingi balongoki na yandi mpi yandi ndimaka na luzolo yonso kupesa luzingu na yandi sambu na bo. (Yoa. 13:1) Landa mbandu ya Yezu mpi sala yonso sambu na kulungisa konso mukumba yina bo me pesa nge. Kana nge ke zaba ve mutindu ya kusala yo, kudikulumusa mpi lomba lusadisu na bampangi ya kuyela na kimpeve. Sala yonso sambu na kulungisa mukumba yango tii na nsuka. (Bar. 12:11) Sala yo “sambu na Yehowa, kansi sambu na bantu ve.” (Bakol. 3:23) Ya kieleka, nge kele muntu ya kukonda kukuka. Yo yina, vanda muntu ya kudikulumusa mpi ndima bifu na nge.​—Bing. 11:2.

9. Sambu na nki leke ya bakala fwete longuka mambu ya mfunu yina ta sadisa yandi?

⁹ Sambu na kukuma Mukristu ya kuyela na kimpeve, nge fwete longuka mambu ya mfunu yina ta sadisa nge. Yo ta sadisa nge na kundima mikumba na dibundu, na kutanina kisalu na nge ya kinsuni sambu yo sadisa nge na kulungisa bampusa na nge to ya dibuta na nge. Yo ta sadisa nge mpi na kuvanda ti kinduku ya mbote ti bantu ya nkaka. Beto tadila mwa mambu yango ya mfunu ya nge lenda longuka.

10-11. Inki mutindu kulonguka kutanga mbote mpi kusonika mbote ta sadisa leke ya bakala mpi dibundu? (Nkunga 1:1-3) (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti baparagrafe yai.)

¹⁰ Longuka kutanga mbote mpi kusonika mbote. Biblia ke tuba nde muntu ya kiese mpi ya ke nungaka, ke tangaka Ndinga ya Nzambi konso kilumbu mpi ke yindulaka yo mingi. (Tanga  Nkunga 1:1-3.) Kana yandi ke tanga Biblia konso kilumbu, yandi ta bakisa mutindu Yehowa ke yindulaka. Yo ta sadisa yandi na kuyindula mbote mpi na kulonguka mutindu ya kusadila mambu yina yandi ke tanga. (Bing. 1:3, 4) Bantu yina ke salaka mutindu yina kele mfunu mingi na dibundu. Sambu na nki?

¹¹ Bampangi na dibundu ke vandaka ti mfunu ya lusadisu ya bampangi-babakala yina me fwana na kulonga mpi na kupesa bandongisila ya me katuka na Biblia. (Tito 1:9) Kana nge ke zaba kutanga mpi kusonika mbote, yo ta sadisa nge na kuyidika badiskure mpi bakomantere yina ta pesa bampangi kikesa. Yo ta sadisa nge mpi na kusonika mambu ya mfunu ntangu nge ke longuka mpi ntangu nge ke landa badiskure na balukutakanu ya dibundu, na balukutakanu ya nene mpi ya distrike. Mambu yina nge ke sonika ta sadisa nge na kukumisa lukwikilu na nge ngolo mpi na kupesa bantu ya nkaka kikesa.

12. Inki ta sadisa nge na kukuma kusolula mbote ti bantu?

¹² Longuka mutindu ya kusolula mbote ti bantu. Mukristu ya bakala fwete longuka na kusolula mbote. Bakala yina ke solulaka mbote ke widikilaka bangindu ya bantu ya nkaka mpi ke bakisaka mutindu bo ke kudiwa. (Bing. 20:5) Mutindu muntu ke tuba, luse na yandi mpi mambu ya nkaka yina yandi ke sala na nitu na yandi lenda sadisa yandi na kubakisa mutindu muntu yango ke wa. Nge ta zaba ve mambu yina kana nge ke lutisa ve ntangu ti bantu. Kana ntangu yonso nge ke sadila ba-apareyi sambu na kusolula ti bantu, mu mbandu na nzila ya ba message, yo lenda sala nde nge kuka ve kusolula mbote ti bo kimuntu-kimuntu. Yo yina, sosa mabaku ya kusolula ti bantu kimuntu-kimuntu.​—2 Yoa. 12.

13. Inki diaka leke ya bakala fwete longuka? (1 Timoteo 5:8) (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹³ Longuka mambu yina ta sadisa nge na kulungisa bampusa na nge. Mukristu ya bakala ya kuyela na kimpeve fwete lungisa bampusa na yandi mosi mpi ya dibuta na yandi. (Tanga 1 Timoteo 5:8.) Na bansi ya nkaka, batata to muntu ya nkaka ya dibuta ke longaka baleke ya babakala mutindu ya kusala kisalu mosi. Kansi na bansi ya nkaka, baleke ya babakala lenda longuka mutindu ya kusala mumbongo to kisalu ya nkaka ntangu bo kele ntete na nzo-nkanda. Yo vanda mpidina to ve, yo kele mbote na kulonguka kima yina ta sadisa nge na kuzwa kisalu. (Bis. 18:2, 3; 20:34; Baef. 4:28) Vanda muntu yina ke salaka ngolo mpi ya ke manisaka kima yina yandi ke sala. Kana nge sala mutindu yina, bantu ya nkaka mpi ta mona yo. Yo ta sadisa nge na kuzwa kisalu mpi na kutanina yo. Bikalulu mpi mambu ya mfunu yina beto me tubila kele mpi mfunu sambu na Mukristu ya bakala sambu yo ta sadisa yandi na kulungisa mikumba yina yandi lenda  kuma ti yo. Beto tadila mikumba yina yandi lenda kuma ti yo.

14. Inki mutindu leke ya bakala lenda yilama sambu na kusala kisalu ya ntangu yonso?

¹⁴ Kisalu ya ntangu yonso. Bakristu mingi ya babakala ya kuyela na kimpeve me yantikaka kisalu ya ntangu yonso na kileke. Kisalu ya kimupasudi-nzila ke sadisaka leke ya bakala na kukutana mpi na kusala ti bantu ya mutindu na mutindu. Yo ke sadisaka yandi mpi na kusadila na mayele yonso mbongo yina yandi ke zwa mpi na kusadila ve mbongo kuluta yina yandi kele ti yo. (Bafil. 4:11-13) Sambu na kusala kisalu ya ntangu yonso, yo kele mbote na kukuma ntete mupasudi-nzila nsadisi. Bampangi mingi ke salaka kisalu ya kimupasudi-nzila nsadisi sambu na mwa ntangu mpi yo ke sadisaka bo na kuyilama sambu na kukuma bapasudi-nzila ya ntangu yonso. Kisalu ya kimupasudi-nzila ke kangudilaka bo kielo sambu na bisalu ya nkaka ya ntangu yonso, mu mbandu kisalu ya kutunga bisika na beto ya lusambu to kusala na Betele.

15-16. Inki ta sadisa leke ya bakala na kukuma nsadi ya kisalu to nkuluntu?

¹⁵ Nsadi ya kisalu to nkuluntu. Bakristu ya babakala fwete kuditudila lukanu ya kulungisa mambu yina bo ke lombaka sambu na kukuma bankuluntu sambu na kusadisa bampangi. Biblia ke tuba nde babakala yina ke zolaka kulungisa mukumba yina “ke zola kisalu mosi ya mbote.” (1 Tim. 3:1) Na ntwala ya kukuma nkuluntu, nge fwete kuma ntete nsadi ya kisalu. Bansadi ya kisalu ke sadisaka bankuluntu na kulungisa mukumba na bo ya kukeba bampangi na dibundu. Bankuluntu ti bansadi ya kisalu ke sadisaka bampangi na kudikulumusa yonso mpi bo ke longaka nsangu ya mbote ti kikesa. Baleke ya babakala lenda kuma bansadi ya kisalu ata kana bo kele ti bamvula 17 to 19. Nsadi ya kisalu ya me fwana lenda kuma nkuluntu ata ti bamvula 20.

¹⁶ Inki nge lenda sala sambu na kulungisa mikumba yina? Biblia ke tubilaka bikalulu ya mfunu yina nge fwete vanda ti yo. Kansi, kuvila ve nde zola na nge sambu na Yehowa, sambu na dibuta na nge mpi sambu na dibundu ta sadisa nge na kukuma ti bikalulu yina. (1 Tim. 3:1-13; Tito 1:6-9; 1 Pie. 5:2, 3) Sala bikesa ya kubakisa bikalulu yina yonso. Samba Yehowa sambu yandi sadisa nge na kukuma ti bikalulu yina. c

17. Inki mutindu leke ya bakala lenda yilama sambu na kuvanda bakala ya mbote mpi mfumu ya dibuta ya mbote? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁷ Bakala mpi mfumu ya dibuta. Mutindu Yezu monisaka yo, Bakristu ya nkaka ya babakala ya kuyela na kimpeve ke kwelaka ve. (Mat. 19:12) Kansi kana nge pona na kukwela, nge ta kuma ti  mikumba ya nkaka ya bakala mpi ya mfumu ya dibuta. (1 Bak. 11:3) Yehowa ke zolaka nde bakala kuzola nkento na yandi, kulungisa bampusa na yandi ya kinsuni mpi ya kimpeve. Yandi fwete vanda mpi nduku ya ngolo ya nkento na yandi. (Baef. 5:28, 29) Bikalulu mpi mambu ya mfunu yina beto me tubila na disolo yai, mu mbandu kukuma ti mayele ya kuyindula, kuzitisa bankento mpi kuvanda muntu yina bo lenda tudila ntima ta sadisa nge na kuvanda bakala ya mbote. Yo ta sadisa nge na kuyilama mbote sambu na kulungisa mikumba na nge ya bakala mpi ya mfumu ya dibuta.

18. Inki mutindu leke ya bakala lenda yilama sambu na kuvanda papa ya mbote?

¹⁸ Papa. Na nima ya kukwela, nge lenda kuma papa. Inki mutindu mbandu ya Yehowa lenda sadisa nge na kuvanda papa ya mbote? Nge lenda longuka mambu mingi na mbandu na yandi. (Baef. 6:4) Yehowa songaka Mwana na yandi Yezu na pwelele yonso nde yandi ke zolaka yandi mpi nde yandi me ndima yandi. (Mat. 3:17) Kana nge kuma papa, sala yonso sambu na kundimisa bana na nge mbala na mbala nde nge ke zolaka bo. Sikisa bo mbala na mbala sambu na mambu ya mbote yina bo ke sala. Batata yina ke landaka mbandu ya Yehowa ke sadisaka bana na bo na kukuma Bakristu ya kuyela na kimpeve. Nge lenda yilama banda bubu yai sambu na kulungisa mukumba yina kana nge ke zola bantu ya dibuta na beno, bampangi na dibundu mpi kana nge ke songa bo nde nge ke zolaka bo mpi nge ke bakaka bo na valere. (Yoa. 15:9) Yo ta sadisa nge na kuvanda bakala ya mbote mpi papa ya mbote. Diaka, nge ta vanda mfunu mingi sambu na Yehowa, sambu na dibuta na nge mpi sambu na dibundu.

19-20. Inki ta sadisa baleke ya babakala na kukuma Bakristu ya kuyela na kimpeve? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

¹⁹ Baleke ya babakala, beno ta kuma ve Bakristu ya kuyela na kimpeve kaka mpidina. Beno fwete pona bambandu ya mbote ya kulanda, beno fwete kuma ti mayele ya kuyindula, kukuma bantu yina bo lenda tudila ntima, kulonguka mambu ya mfunu yina ta sadisa beno na luzingu mpi kuyilama sambu na mikumba yina beno lenda kuma ti yo.

²⁰ Bantangu ya nkaka beno lenda yindula nde beno ta kuka ve kusala mambu yina yonso, kansi beno lenda kuka. Beno vila ve nde Yehowa ke zolaka kibeni kusadisa beno. (Yez. 41:10, 13) Ya kieleka, bampangi na dibundu ta sadisa beno mpi. Kana beno me kuma Bakristu ya kuyela na kimpeve, beno ta vanda ti luzingu ya mbote mpi ya kiese. Baleke ya babakala, beto ke zolaka beno. Beto ke zola nde Yehowa kusakumuna beno mingi sambu na bikesa yina beno ke sala banda bubu sambu na kukuma Bakristu ya kuyela na kimpeve.​—Bing. 22:4.