1. Sambu na nki bo lenda pesa beto bandongisila mpi sambu na nki beto yonso ke vandaka na mfunu na yo?

 BETO yonso ke vandaka ti mfunu ya bandongisila mbala na mbala. Bantangu ya nkaka, beto lenda lomba muntu yina beto ke zitisaka bandongisila. Diaka, mpangi mosi yina ke zolaka beto lenda songa beto nde beto ke zola kulanda “nzila ya mbi,” disongidila beto ke zola kusala diambu mosi ya mbi yina ta natila beto bampasi. (Bag. 6:1) Bo lenda pesa beto mpi bandongisila kana bo me pesa beto ndola sambu beto salaka disumu ya nene. Beto fwete wa bandongisila ata bo me pesa beto yo sambu na konso kikuma yina. Yo kele mbote na kuwa bandongisila sambu yo lenda gulusa beto.—Bing. 6:23.

2. Mutindu Bingana 12:15 ke monisa yo, sambu na nki beto fwete wa bandongisila?

² Verse ya me simba disolo yai, ke siamisa beto na ‘kuwa mambu yina bantu ya mayele ke tuba.’ (Bing. 22:17) Ata muntu mosi ve ke zabaka mambu yonso. Yo ke vandaka kaka ti muntu yina ke zabaka mambu mingi kuluta beto. (Tanga Bingana 12:15.) Yo yina, kana beto ke wa bandongisila, yo ke tendula nde beto kele bantu ya kudikulumusa. Yo ke monisa nde beto me zaba bandilu na beto mpi ke bakisa nde beto kele ti mfunu ya lusadisu sambu na kulungisa balukanu na beto. Na nsadisa ya mpeve santu, ntotila ya mayele Salomo sonikaka nde: “Mambu ke nungaka na nzila ya bandongisi mingi.”—Bing. 15:22.

3. Inki mutindu beto lenda baka bandongisila?

³ Beto lenda baka bandongisila ntangu beto ke tanga Biblia to mukanda mosi. Beto lenda zwa diambu mosi yina lenda pusa beto na kuyindula diambu yina beto ke zola kusala mpi yo lenda pusa beto na kusoba. (Baeb. 4:12) Kansi beto lenda baka mpi bandongisila na mutindu ya nkaka. Mu mbandu, nkuluntu mosi to mpangi mosi ya kuyela na kimpeve lenda songa beto diambu mosi yina beto fwete sala. Kana muntu yina ke zolaka beto mingi me pesa  beto ndongisila yina me katuka na Biblia, beto fwete widikila yandi mpi beto fwete sadila yo sambu na kumonisa nde beto ke pesa yandi mersi.

4. Mutindu Longi 7:9 ke monisa yo, beto fwete sala ve nki kana bo ke pesa beto ndongisila?

⁴ Ya kieleka, yo lenda vanda mpasi sambu beto ndima ndongisila ya muntu ya nkaka. Yo lenda pesa beto nkutu makasi. Sambu na nki? Yo lenda vanda mpasi na kundima ndongisila kana muntu yina me pesa beto yo ke songa beto na pwelele yonso kifu yina beto me sala. (Tanga Longi 7:9.) Beto lenda sosa kudinungisa. Beto lenda kuma ti bangindu ya mbi sambu na bikuma yina pusaka yandi na kupesa beto bandongisila yina to beto lenda mona nde mutindu na yandi ya kupesa beto bandongisila vandaka mbote ve. Nkutu beto lenda pesa yandi foti mpi kutuba nde: ‘Yandi kele ve ti nswa ya kupesa mono ndongisila. Yandi ke salaka mpi bifu.’ Mpi kana beto me sepela ve ti ndongisila yina, beto lenda buya yo to beto lenda lomba muntu ya nkaka ndongisila sambu beto ke zola nde yandi songa beto mambu yina ke sepedisa beto.

5. Inki beto ta tubila na disolo yai?

⁵ Na disolo yai, beto ta tubila bambandu ya Biblia ya bantu yina buyaka bandongisila mpi ya bantu yina ndimaka yo. Beto ta mona mpi mambu yina ta sadisa beto na kundima bandongisila mpi na kubakila yo mambote.

6. Inki dilongi beto ke baka na mambu yina ntotila Rehoboami salaka ntangu bo pesaka yandi ndongisila?

⁶ Beto tadila mbandu ya Rehoboami. Ntangu yandi kumaka ntotila ya bantu ya Izraele, bantu kwisaka kulomba yandi kima mosi. Bo lombaka yandi na kufiotuna kizitu yina papa na yandi Salomo tulaka na zulu na bo. Rehoboami salaka mbote. Yandi yulaka bambuta ya Izraele sambu na kuzaba nki yandi fwete sala. Bambuta yina songaka yandi nde kana yandi sala mambu yina bantu ke lomba yandi, bo ta sadilaka yandi ntangu yonso. (1Bant. 12:3-7) Yo ke monana nde Rehoboami sepelaka ve ti ndongisila yina. Yo yina yandi solulaka diaka ti bantu yina yelaka ti yandi. Mbala ya nkaka bantu yina vandaka ti bamvula kiteso ya 40 mpi bo zabaka mwa mambu mingi. (2 Bans. 12:13) Kansi na dibaku yai, bo pesaka Rehoboami ndongisila ya mbi. Bo songaka yandi nde yandi yika diaka kizitu na zulu ya bantu. (1 Bant. 12:8-11) Yandi kumaka ti bandongisila zole, yo lombaka nde yandi yula Yehowa na kisambu sambu na kuzaba ndongisila yina yandi fwete sadila. Kansi yandi ndimaka ndongisila yina sepedisaka yandi. Ndongisila yina bantu yina yandi yelaka ti bo pesaka yandi. Yo natilaka Rehoboami mpi bantu ya Izraele bampasi mingi. Bantangu ya nkaka, bo lenda pesa beto ndongisila yina me sepedisa beto ve. Kansi kana ndongisila yango me katuka na Biblia, beto fwete ndima yo.

7. Mbandu ya ntotila Uziya ke longa beto nki?

⁷ Ntotila Uziya buyaka ndongisila. Yandi kotaka na tempelo ya Yehowa na kisika yina kaka banganga-nzambi mpamba vandaka ti nswa ya kukota mpi yandi zolaka kuyoka ndumbu. Banganga-nzambi ya Yehowa songaka yandi nde: “Uziya, nge me fwana ve na kuyokila Yehowa ndumbu. Kaka banganga-nzambi bantu fwete yoka ndumbu.” Inki Uziya salaka? Kana yandi kudikulumusaka, yandi ndima ndongisila yina mpi yandi basika mbala mosi na tempelo, Yehowa lendaka kulolula yandi. Kansi “Uziya . . . waka makasi ya ngolo.” Sambu na nki yandi buyaka ndongisila yina? Yo kele pwelele nde mutindu yandi monaka nde yandi vandaka ntotila, yandi vandaka ti nswa ya kusala konso kima yina yandi me zola. Kansi sambu na Yehowa, yo vandaka ve mutindu yina. Uziya salaka kima yina yandi vandaka ve ti nswa ya kusala, yo yina Yehowa losilaka yandi maladi ya lepre mpi yandi “bikalaka muntu ya maladi ya lepre tii na kilumbu ya lufwa na yandi.” (2 Bans. 26:16-21) Mbandu ya Uziya ke longa beto nde, yo vanda beto kele nani, kana beto ke buya bandongisila ya Biblia, Yehowa ta ndima beto diaka ve.

8. Inki Yobi salaka ntangu bo pesaka yandi ndongisila?

⁸ Katula bambandu ya bantu yina waka ve bandongisila ya beto me tubila, Biblia ke tubilaka mpi bambandu ya mbote ya bantu yina Yehowa sakumunaka sambu bo waka bandongisila. Beto tadila mbandu ya Yobi. Ata yandi vandaka kuzola Nzambi mpi yandi vandaka kuzola kusepedisa yandi, yandi vandaka ve muntu ya kukuka. Ntangu yandi kutanaka ti bampasi ya ngolo, yandi tubaka mambu ya mbi. Yo yina Elihu ti Yehowa pesaka yandi bandongisila. Inki yandi salaka? Yandi ndimaka bandongisila yina na kudikulumusa yonso. Yandi tubaka nde: “Mono tubaka kansi kukonda kubakisa . . . Mono me wa mawa sambu na mambu yina mono tubaka, mpi mono me vanda na mfututu mpi na putulu ya tiya sambu na kumonisa nde mono me balula ntima.” Yehowa sakumunaka Yobi sambu na kikalulu na yandi ya kudikulumusa.—Yobi 42:3-6, 12-17.

9. Inki Moize salaka ntangu Yehowa pesaka yandi ndongisila mpi sambu na nki yandi kele mbandu ya mbote?

⁹ Moize kele mbandu ya mbote sambu yandi ndimaka ndola yina Yehowa pesaka yandi ntangu yandi salaka disumu ya nene. Na dibaku mosi, yandi waka makasi mpi yandi pesaka ve Yehowa lukumu. Yo yina, yandi vandaka ve ti nswa ya kukota na Ntoto ya Lusilu. (Kut. 20:1-13) Ntangu Moize lombaka Yehowa na kutadila diaka lukanu yina yandi bakaka, Yehowa songaka yandi nde: “Kutubila mono diaka ve ata fioti diambu yai.” (Kul. 3:23-27) Ata mpidina, Moize waka ve makasi. Kansi, yandi ndimaka lukanu yina Yehowa bakaka mpi Yehowa landaka kusadila yandi sambu na kutwadisa bantu ya Izraele. (Kul. 4:1) Yobi ti Moize ndimaka bandongisila mpi bo kele bambandu ya mbote sambu na beto. Yobi sobaka bangindu na yandi mpi yandi kudinungisaka ve. Moize monisaka nde yandi ndimaka kibeni bandongisila ya Yehowa sambu yandi landaka kusadila Yehowa na mutindu ya mbote ata ntangu yandi vandaka diaka ve ti nswa ya kukota na Ntoto ya Lusilu.

10. (a) Bingana 4:10-13 ke tuba nki na yina me tala mambote ya kundima ndongisila? (b) Inki kikalulu ya mbote bampangi ya nkaka monisaka ntangu bo pesaka bo bandongisila?

¹⁰ Beto ke bakaka mambote ntangu beto ke landaka mbandu ya Yobi mpi ya Moize. bantu yina sadilaka Yehowa na mutindu ya mbote. (Tanga Bingana 4:10-13.) Bampangi mingi me landaka mbandu na bo mpi bo me ndimaka bandongisila. Beto tala mambu yina mpangi Emmanuel ya ke zingaka na République démocratique du Congo ke tuba. Yandi ke tuba nde: “Bampangi ya kuyela na kimpeve ya dibundu na beto bakisaka nde kinduku na mono ti Yehowa zolaka kubeba, yo yina bo sosaka kusadisa mono. Mono sadilaka bandongisila na bo mpi yo sadisaka mono na kukutana ve ti bampasi.” * Mpangi Megan kele mupasudi-nzila na Canada. Yandi ke tuba mambu yai sambu na ndongisila yina bo pesaka yandi: “Mono sepelaka ve ti bandongisila yina, kansi mono vandaka kibeni ti mfunu na yo.” Mpangi Marko na Croatie ke tuba nde: “Mono vandaka diaka ve ti mukumba yina mono vandaka ti yo na dibundu. Kansi kana mono yindula, mono ke bakisaka nde ndongisila yina bo pesaka mono sadisaka mono na kukumisa diaka ngolo kinduku na mono ti Yehowa.”

11. Inki mpangi Karl Klein tubaka na yina me tala kundima bandongisila?

¹¹ Mbandu ya nkaka ya muntu yina bakaka mambote ya kundima ndongisila kele mpangi Karl Klein yina vandaka mpangi ya Nto-Kimvuka. Na disolo na yandi ya luzingu, mpangi Klein tubaka nde kilumbu mosi, mpangi Joseph Rutherford yina vandaka nduku na yandi ya ngolo pesaka yandi ndongisila. Mpangi Klein monisaka nde, ntete yandi sepelaka ve ti ndongisila yina. Yandi tubaka nde: “Na nima ntangu mpangi Rutherford monaka mono, yandi pesaka mono mbote ti kiese yonso nde ‘Mbote Karl!’ Kansi sambu mono vandaka kuwa kaka mpasi sambu na ndongisila yina, mono ndimaka mbote na yandi na  nsi ya mungungu. Yandi tubaka nde: ‘Karl, keba! Diabulu ke sosa kukanga nge!’ Mono waka nsoni mpi mono vutulaka nde: ‘O mpangi Rutherford, mono me wila nge ve makasi.’ Kansi yandi zabaka mbote nde mono wilaka yandi makasi. Yo yina yandi vutukilaka diaka ndongisila na yandi. Yandi tubaka nde: ‘Ok, kima ve. Kansi keba, Diabulu ke sosa kukanga nge.’ Yandi tubaka mambu ya kieleka. Kana beto ke landa kukangila mpangi mosi makasi, mingi-mingi sambu yandi tubaka diambu yina yo lombaka nde yandi tuba, beto ke pesa Diabulu nzila ya kukanga beto na mutambu na yandi.” * (Baef. 4:25-27) Mpangi Klein ndimaka ndongisila ya mpangi Rutherford mpi bo bikalaka kaka banduku ya ngolo.

12. Inki mutindu kudikulumusa ke sadisaka beto na kundima ndongisila? (Nkunga 141:5)

¹² Inki ta sadisa beto na kundima bandongisila? Beto fwete vanda bantu ya kudikulumusa mpi beto fwete vila ve nde beto kele kibeni bantu ya kukonda kukuka mpi bantangu ya nkaka, beto ke vandaka kibeni bazoba. Mutindu beto monaka yo, Yobi vandaka kibeni ti bangindu ya mbi. Kansi na nima, yandi sobaka bangindu na yandi mpi Yehowa sakumunaka yandi. Sambu na nki? Sambu yandi vandaka muntu ya kudikulumusa. Yandi monisaka kibeni nde yandi vandaka muntu ya kudikulumusa ntangu yandi ndimaka ndongisila yina Elihu pesaka yandi, ata Elihu vandaka leke na yandi ya bamvula mingi kibeni. (Yobi 32:6, 7) Kikalulu ya kudikulumusa ta sadisa beto mpi na kusadila bandongisila yina bo me pesa beto ata beto ke yindula nde yo lombaka ve nde bo pesa beto yo, to ata muntu yina me pesa beto yo kele leke. Nkuluntu mosi na Canada ke tuba nde: “Yo kele mpasi mingi na kuyela na kimpeve kana ata muntu mosi ve ke pesa beto bandongisila.” Beto yonso fwete yedisa mingi mbuma ya mpeve mpi beto fwete kuma bansamuni, balongi ya mbote ya nsangu ya mbote.—Tanga Nkunga 141:5.

13. Sambu na nki Nzambi ke pesaka beto bandongisila?

¹³ Nzambi ke pesaka beto bandongisila sambu yandi ke zolaka beto. Yehowa ke zolaka mambote na beto. (Bing. 4:20-22) Ntangu yandi ke pesaka beto bandongisila na nzila ya Ndinga na yandi, ya mukanda mosi ya ke tendulaka Biblia to na nzila ya mpangi mosi ya kuyela na kimpeve, yandi ke monisaka nde yandi ke zolaka beto. Baebreo 12:9, 10 ke tuba nde: “Nzambi ke salaka yo sambu na mambote na beto.”

14. Beto fwete tula dikebi na nki ntangu bo ke pesa beto ndongisila?

¹⁴ Tula dikebi na ndongisila kansi ve na mutindu bo me pesa nge ndongisila yango. Bantangu ya nkaka, beto lenda yindula nde bo pesaka beto ve ndongisila na mutindu ya mbote. Ya kieleka, konso muntu yina ke pesa ndongisila fwete sala yonso sambu na kupesa yo na mutindu ya mbote sambu muntu yina yandi ke pesa ndongisila kundima yo. * (Bag. 6:1) Kansi kana bo ke pesa beto  ndongisila, beto fwete tula dikebi na ndongisila yango, ata kana beto ke yindula nde yo lombaka nde bo pesa beto yo na mutindu ya mbote. Beto lenda kudiyula nde: ‘Ata mono me sepela ve ti mutindu bo pesaka mono ndongisila, keti mambu yina bo tubaka kele ve kieleka? Keti mono lenda vila bifu ya muntu yina pesaka mono ndongisila mpi kubaka mambote ya ndongisila yango?’ Yo ta vanda mbote kana beto ke sosa mutindu ya kubaka mambote na konso ndongisila yina bo ke pesa beto.—Bing. 15:31.

15. Sambu na nki beto fwete lomba bandongisila?

¹⁵ Biblia ke siamisa beto na kulomba bandongisila. Bingana 13:10 ke tuba nde: “Mayele kele na bantu yina ke sosaka bandongisila.” Yo kele kibeni kieleka. Mbala mingi, bantu yina ke lombaka bandongisila bo mosi na kisika ya kuvingila kaka nde muntu mosi kupesa bo yo, ke yelaka mbote na kimpeve kuluta bantu yina ke sosaka ve bandongisila. Yo yina, baka lukanu ya kulomba bandongisila.

16. Na nki mambu beto lenda lomba ndongisila?

¹⁶ Inki ntangu beto lenda lomba bandongisila na bampangi-Bakristu? Beto tadila mwa mambu. (1) Mpangi-nkento mosi me lomba mpangi-mosi ya ke samunaka mbote na kukwenda kufidisa yandi sambu yandi longuka Biblia ti longoki na yandi mpi na nima, mpangi-nkento yina ke lomba mpangi yango bandongisila sambu na kuzaba kisika yina yandi lenda yidika sambu na kukuma kulonga mbote. (2) Mpangi-nkento mosi ya me kwela ntete ve ke zola kusumba bilele. Yandi ke yula dibanza ya mpangi-nkento ya nkaka ya kuyela na kimpeve sambu na lele yina yandi me pona. (3) Bo me pesa mpangi-bakala mosi diskure mpi yo kele mbala na yandi ya ntete ya kusala diskure. Yandi ke lomba mpangi-bakala mosi ya ke salaka dezia badiskure mbote banda ntama na kulanda yandi mbote-mbote sambu na kusonga yandi bisika yina yandi fwete yidika. Ata mpangi yina ke salaka dezia badiskure mbote banda ntama lenda lomba bandongisila na bampangi ya nkaka ya ke salaka mpi badiskure mbote mpi yandi sadila bandongisila yina bo me pesa yandi.

17. Inki mambote beto ta baka kana beto ke wa ndongisila?

¹⁷ Na bamposo ya ke kwisa to na bangonda ya ke kwisa, konso muntu na kati na beto ta baka bandongisila. Yo vanda yina muntu me pesa beto to yina beto mosi me zwa. Kana yo me salama mpidina, beto yibuka mambu yai ya beto me katuka kulonguka. Beto vanda bantu ya kudikulumusa. Beto tula dikebi na ndongisila yina bo me pesa beto kansi ve na mutindu yina bo me pesa yo. Beto sadila ndongisila yina beto me baka. Ata muntu mosi ve na kati na beto ke vandaka muntu ya mayele ntangu yandi me butuka. Kansi kana beto ke ‘wa ndongisila mpi ke ndima ndola,’ Ndinga ya Nzambi ke tuba nde beto ta “kuma mayele.”—Bing. 19:20.