1. Sambu na nki yo kele mfunu na kuyilama na ntwala nde kisumbula kusalama?

 KUYILAMA na ntwala ke gulusaka. Mu mbandu kana kisumbula mosi me salama, bantu yina yilamaka na ntwala sambu na yo ke vandaka ti shanse mingi ya kuguluka mpi ya kusadisa bantu ya nkaka. Bantu ya kimvuka mosi na Eropa yina ke sadisaka bantu tubaka nde: “Kuyilama mbote ke gulusaka.”

2. Sambu na nki beto fwete yilama sambu na mpasi ya nene? (Matayo 24:44)

² “Mpasi ya nene” ta yantika na kintulumukina. (Mat. 24:21) Mpasi ya nene me swaswana ti bampasi mingi ya nkaka sambu beto ke zabaka dezia nde yo ta kwisa. Bamvula kiteso ya 2 000 me luta, Yezu songaka balongoki na yandi na kuyilama sambu na kilumbu yina. (Tanga Matayo 24:44.) Kana beto kele ya kuyilama, yo ta vanda pete sambu beto kanga ntima na ntangu yina ya mpasi mpi beto sadisa bantu ya nkaka na kusala mutindu mosi.​—Luka 21:36.

3. Inki mutindu kukanga-ntima, mawa mpi zola ta sadisa beto na mpasi ya nene?

³ Beto tadila bikalulu tatu yina lenda sadisa beto na kuvanda ya kuyilama sambu na mpasi ya nene. Inki beto ta sala kana bo lomba beto na kulonga nsangu ya lusambisu ya ngolo mpi kana bantu yina ke sambilaka ve Yehowa kutelemina beto? (Kus. 16:21) Yo ta lomba nde beto kanga ntima sambu na kulemfukila Yehowa mpi kundima kibeni nde yandi ta tanina beto. Inki beto ta sala kana bampangi na beto me vidisa bima na bo ya nkaka to bo me vidisa bima na bo yonso? (Hab. 3:17, 18) Mawa ta pusa beto na kusadisa bo. Kana kimvuka ya makanda me nwanisa beto mpi yo me sala nde beto zinga ti bampangi na beto kisika mosi sambu na mwa ntangu, nki beto ta sala? (Ezek. 38:10-12) Zola na beto ya ngolo sambu na bo ta pusa beto na kusadisa bo na ntangu yina ya mpasi.

4. Inki mutindu Biblia ke monisa nde beto fwete landa kuyedisa kukanga ntima, mawa mpi zola?

⁴ Ndinga ya Nzambi ke siamisaka beto na kulanda kuyedisa kukanga  ntima, mawa mpi zola. Luka 21:19 ke tuba nde: “Kana beno kanga ntima, beno ta tanina luzingu na beno.” Bakolosai 3:12 ke tuba nde: “Beno lwata mawa.” 1 Batesalonika 4:9, 10 ke tuba nde: “Beno mosi, Nzambi ke longaka beno na kuzolana. . . . Kansi, beto ke siamisa beno, bampangi, na kulanda kusala yo diaka mbote-mbote kibeni.” Bo sonikaka baverse yai sambu na Bakristu yina monisaka dezia kukanga ntima, mawa mpi zola. Kansi, yo lombaka nde bo landa kuyedisa bikalulu yina. Beto mpi fwete sala mutindu mosi. Beto ta tala mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete monisaka bikalulu yango sambu na kusadisa beto na kuyedisa yo mbote-mbote. Beto ta mona mutindu beto lenda landa mbandu na bo mpi kumonisa nde beto kele ya kuyilama sambu na mpasi ya nene.

5. Inki mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kangaka ntima na bampasi?

⁵ Yo lombaka nde Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kukanga ntima. (Baeb. 10:36) Bo vandaka kukutana ti bampasi yina bantu yonso vandaka kukutana ti yo na ntangu yina. Kansi bo vandaka kukutana diaka ti bampasi ya nkaka sambu bo vandaka Bakristu. Bamfumu ya mabundu ya Bayuda mpi bamfumu ya Roma vandaka kuniokula Bakristu mingi. Mabuta na bo mpi vandaka kuniokula bo. (Mat. 10:21) Yo lombaka mpi nde bo keba sambu malongi ya luvunu ya baaposta kukabisa ve dibundu. (Bis. 20:29, 30) Kansi Bakristu yina kangilaka bampasi yina yonso ntima. (Kus. 2:3) Inki mutindu? Bo yindulaka mbote-mbote bambandu ya bantu yina kangaka ntima na bampasi yina Masonuku ke tubilaka, mu mbandu Yobi. (Yak. 5:10, 11) Bo sambaka sambu Yehowa kupesa bo ngolo. (Bis. 4:29-31) Bo vandaka kuyindula mpi balusakumunu yina bo ta baka kana bo kanga ntima.​—Bis. 5:41.

6. Mambu yina mpangi Merita salaka sambu na kukanga ntima ke longa nge nki?

⁶ Beto mpi ta kanga ntima kana beto ke longuka mpi ke yindula mingi bambandu ya bantu yina kangaka ntima yina Ndinga ya Nzambi ke tubilaka to yina kele na mikanda na beto. Bantu ya dibuta ya mpangi Merita yina ke zingaka na Albanie vandaka kuniokula yandi ngolo. Kansi kutanga Biblia mpi mikanda na beto sadisaka yandi na kukanga ntima. Yandi ke tuba nde: “Disolo ya Yobi pesaka mono kikesa mingi. Yandi kutanaka ti bampasi mingi mpi yandi vandaka kuzaba ve kisika yina bampasi yango vandaka kukatuka. Kansi yandi tubaka nde: ‘Tii kuna mono ta fwa, mono ta yambula ve kwikama na mono!’ (Yobi 27:5) Mono zabaka nde Yobi kutanaka ti bampasi mingi kuluta mono. Yandi zabaka ve kisika yina bampasi yango katukaka, kansi mono vandaka kuzaba kisika yina bampasi na mono vandaka kukatuka.”

7. Ata beto me kutana ntete ve ti mpasi ya ngolo bubu yai, nki beto fwete sala?

⁷ Beto ta yedisa kikalulu ya kukanga ntima kana beto ke samba Yehowa mbala na mbala mpi ke songa yandi na masonga yonso mambu yina ke yangisa beto. (Bafil. 4:6; 1 Bate. 5:17) Mbala ya nkaka, nge me kutana ntete ve ti mpasi ya ngolo bubu yai. Ata mpidina, keti nge ke sosaka lutwadisu ya Yehowa kana nge kele mawa-mawa, kana nge me kuma kisaka-saka to kana nge ke zaba ve nki nge lenda sala? Kana nge ke lomba Yehowa lusadisu sambu na bampasi yina nge ke kutana ti yo bubu yai, nge ta sala mpi mutindu mosi ntangu nge ta kutana ti bampasi ya ngolo na bilumbu ke kwisa. Nge ta ndima kibeni nde yandi ke zaba ntangu ya mbote mpi mutindu ya mbote ya kusadisa nge.​—Nk. 27:1, 3.

8. Inki mutindu mbandu ya mpangi Mira ke sadisa beto na kubakisa nde kukanga ntima na bampasi bubu yai ta sadisa beto na kukanga ntima na bampasi ya bilumbu ke kwisa? (Yakobo 1:2-4) (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

⁸ Kana beto ke kanga ntima na bampasi ya beto ke kutana ti yo bubu yai, yo ta sadisa beto na kukanga ntima na mpasi ya nene. (Bar. 5:3) Sambu na nki? Bampangi mingi me bakisaka nde  kana bo me kanga ntima na mpasi mosi, yo ke sadisaka bo na kukanga ntima na bampasi ya nkaka. Kukanga ntima ke kumisaka lukwikilu na bo ngolo mpi yo ke ndimisaka bo nde Yehowa ke zolaka kusadisa beto. Lukwikilu yina mpi ke sadisaka bo na kukanga ntima na bampasi ya nkaka. (Tanga Yakobo 1:2-4.) Mpangi-nkento Mira yina kele mupasudi-nzila na Albanie bakisaka nde mutindu yandi kangaka ntima na bampasi yina yandi kutanaka ti yo, ke sadisaka yandi na kukanga mpi ntima na bampasi yina yandi ke kutana ti yo bubu. Yandi ke tuba nde bantangu ya nkaka, yandi ke yindulaka nde yandi mpamba muntu ke kutana ti bampasi mingi. Kansi na bantangu yina, yandi ke yibukaka mutindu Yehowa me sadisaka yandi na bamvula 20 ya me luta. Yandi ke kuditubilaka nde: ‘Vanda kikesa. Kubika ve nde bamvula yonso mpi bitumba yonso yina nge me nungaka ti lusadisu ya Yehowa kukwenda mpamba.’ Nge mpi lenda yindula mutindu Yehowa me sadisaka nge dezia na kukanga ntima. Kuvila ve nde yandi ke monaka konso ntangu yina nge ke kangilaka mpasi mosi ntima mpi yandi ta sakumuna nge sambu na yo. (Mat. 5:10-12) Yo yina, ntangu mpasi ya nene ta yantika, nge ta kanga ntima mpi nge ta landa kukanga ntima.

9. Inki mutindu dibundu ya Antioshe ya Siria monisaka nde bo wilaka bampangi mawa?

⁹ Beto tala mambu yina salamaka ntangu Bakristu ya Yudea kutanaka ti nzala ya ngolo. Ntangu dibundu ya Antioshe ya Siria waka mambu yina, bo wilaka bampangi ya Yudea mawa. Yo yina, bo salaka kima mosi sambu na kumonisa mawa na bo. Bo “bakaka lukanu nde konso muntu kutinda lusadisu na bampangi yina vandaka kuzinga na Yudea na kutadila bima yina yandi lenda pesa.” (Bis. 11:27-30) Ata Bakristu ya Antioshe vandaka kuzinga ntama ti Bakristu yina vandaka kuniokwama sambu na nzala ya ngolo, bo salaka yonso sambu na kusadisa bo.​—1 Yoa. 3:17, 18.

10. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke wila bampangi yina me bwila kisumbula mawa? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁰ Beto mpi ke monisaka nde beto ke wilaka bampangi mawa bubu yai kana beto me wa nde bo me kutana ti kisumbula. Beto ke salaka nswalu sambu na kusadisa bo. Mu mbandu, beto ke songaka bankuluntu kana yo ta lomba nde beto pesa maboko na kisalu ya kusadisa bampangi yina me bwila kisumbula. Beto ke pesaka makabu sambu na kisalu na beto ya ke salamaka na ntoto ya mvimba to beto ke sambaka sambu na bampangi yina me bwila kisumbula. b (Bing. 17:17) Mu mbandu na 2020, Nto-Kimvuka tulaka na ntoto ya mvimba kiteso ya 950 Komite ya Ke Pesaka Lusadisu na Bantu Yina Me Bwila Mpasi sambu na kusadisa bampangi yina vandaka ti mfunu ya lusadisu na nsungi ya maladi ya coronavirus. Beto ke pesa mersi mingi na bampangi yina ke salaka kumosi ti bakomite yina. Mawa yina bo waka sambu na bampangi na bo pusaka bo na kukabila bo bima yina bo vandaka ti yo mfunu, kupesa bo lusadisu ya kimpeve mpi bantangu ya nkaka, kuyidika banzo mpi bisika na beto ya lusambu.​—Tala mpi 2 Bakorinto 8:1-4.

11. Inki mutindu mambu yina beto ke salaka ke pesaka Tata na beto ya zulu lukumu?

¹¹ Kana beto ke monisa nde beto ke wila bampangi mawa ntangu kisumbula me salama, bantu ya nkaka ke monaka bikesa yina beto ke salaka. Mu mbandu na 2019, mupepe ya ngolo yina bo ke bingaka Dorian bebisaka Nzo ya Kimfumu na Bahamas. Ntangu bampangi vandaka kutunga diaka Nzo yina ya Kimfumu, bo yulaka mfumu mosi ya kisalu yina vandaka ve Mbangi ya Yehowa ntalu yina yandi ta lomba sambu na kusala mwa bisalu ya mfunu. Yandi songaka bo nde: “Mono ta pesa beno . . . bisadilu, bantu yina ta sadisa beno mpi  bima ya nkaka yina ta sadisa beno na kutunga nzo yango. . . . Mono ke sala yo kaka sambu na organizasio na beno. Mambu ya beno ke sala sambu na banduku na beno ke yitukisa mono kibeni.” Bantu mingi na nsi-ntoto yai ke zabaka ve Yehowa. Kansi mingi na kati na bo ke monaka mutindu Bambangi ya Yehowa ke sadisaka bantu. Beto kele na kiese mingi ya kuzaba nde mambu yina beto ke salaka, lenda benda bantu na Muntu yina kele ya “kufuluka na mawa.”​—Baef. 2:4.

12. Inki mutindu kuyedisa kikalulu ya kuwila bantu mawa bubu yai ta sadisa beto na kuyilama sambu na mpasi ya nene? (Kusonga 13:16, 17)

¹² Sambu na nki yo ta lomba nde beto monisa nde beto ke wila bampangi mawa na mpasi ya nene? Biblia ke tubaka nde bantu yina ke pesaka ve maboko na mambu ya politiki ta kutana ti bampasi bubu yai mpi na mpasi ya nene. (Tanga Kusonga 13:16, 17.) Bampangi na beto lenda vanda ti mfunu ya lusadisu sambu na kuzwa bima yina bo kele ti yo mfunu. Ntangu Ntotila na beto Yezu Kristu ta kwisa sambu na kusambisa bantu, beto ke zola nde yandi kuta beto ke monisa nde beto ke wila bantu mawa sambu yandi binga beto na ‘kubaka Kimfumu.’​—Mat. 25:34-40.

13. Mutindu Baroma 15:7 ke monisa yo, nki mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kumisaka zola na bo ngolo sambu na bampangi?

¹³ Bantu yonso zabaka nde Bakristu ya mvu-nkama ya ntete vandaka kuzolana mingi. Keti yo vandaka pete sambu bo zolana? Dibundu ya Roma vandaka ti bampangi ya mutindu na mutindu. Bankaka vandaka Bayuda yina bo longaka na kuzitisa Nsiku ya Moize mpi bankaka vandaka bantu ya makanda yina vandaka ti bikalulu ya kuswaswana. Bakristu ya nkaka vandaka bampika kansi bankaka vandaka ve bampika, mbala ya nkaka Bakristu ya nkaka vandaka mpi ti bampika. Inki mutindu Bakristu yina zolaka kulanda kukumisa zola na bo ngolo ata bo vandaka ya kuswaswana? Ntumwa Polo songaka bo na ‘kuyambana.’ (Tanga Baroma 15:7.) Yandi zolaka kutuba nki? Ngogo yina bo me balula na ‘kuyambana’ ke tendula kuyamba muntu mosi mbote kibeni na nzo na nge to kuta kinduku ti yandi. Mu mbandu, Polo songaka Filemoni mutindu ya kuyamba mpika na yandi Onezime yina tinaka. Yandi tubaka nde: “Yamba yandi na ntima ya mbote.” (Film. 17) Prisila ti Akilasi yambaka mpi Apolo mbote, bo “bakaka yandi.” Apolo zabaka ve mambu mingi na yina me tala Bakristu bonso bo. (Bis. 18:26) Na kisika ya kubika nde mutindu bo vandaka ya kuswaswana kukabisa bo, Bakristu ya mvu-nkama ya ntete landaka kuzolana mpi kuyambana.

14. Inki mutindu mpangi Anna ti bakala na yandi monisaka zola?

¹⁴ Beto mpi lenda monisa nde beto ke zolaka bampangi kana beto ke ta kinduku ti bo. Yo ta pusa bo mpi na kuzola beto. (2 Bak. 6:11-13) Beto baka mbandu ya mpangi Anna ti bakala na yandi. Maladi ya coronavirus yantikaka ntangu fioti na nima ya ntangu yina bo kwendaka kusala kisalu ya kimisionere na Westi ya Afrika. Bo vandaka bantu ya mpa mpi mpila ya kukutana ti bampangi kimuntu-kimuntu vandaka ve sambu na maladi yina. Inki mutindu bo monisaka zola? Bo vandaka kusolula ti bampangi na nzila ya video mpi kusonga bo nde bo vandaka ti nzala mingi ya kukutana ti bo mpi ya kuzaba bo mbote. Mabuta sepelaka mingi sambu na zola yina bo monisilaka bo mpi yo pusaka bo na kubinga bo mpi kutindila bo ba message mbala na mbala. Sambu na nki mpangi Anna ti bakala na yandi zolaka kuzaba bampangi ya dibundu na bo mbote-mbote? Mpangi Anna ke tuba nde: “Zola yina bampangi me monisilaka dibuta na mono na bantangu ya mpasi mpi ya kiese me simbaka kibeni ntima na mono mpi yo ke pusaka mono na kumonisila bantu ya nkaka zola.”

15. Mbandu ya mpangi Vanessa ke longa nge nki na yina me tala kuzola bampangi na beto yonso? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁵ Bampangi mingi na kati na beto ke vandaka na mabundu yina ke vandaka ti bampangi ya me  katuka na bisika ya kuswaswana mpi ya kele ti bikalulu ya mutindu na mutindu. Beto ta kumisa zola na beto ngolo sambu na bo kana beto ke tula dikebi na bikalulu na bo ya mbote. Yo vandaka mpasi sambu mpangi-nkento Vanessa yina ke zingaka na Nouvelle-Zélande kuta kinduku ya mbote ti bampangi ya nkaka ya dibundu na bo. Kansi yandi bakaka lukanu ya kulutisa ntangu mingi ti bampangi yina vandaka kusala mambu yina vandaka kupesa yandi makasi na kisika ya kuvanda ntama ti bo. Kusala mutindu yina sadisaka yandi na kumona kikuma yina ke pusaka Yehowa na kuzola bo. Yandi ke tuba nde: “Banda bakala na mono me kumaka nkengi ya nziunga, beto ke kutanaka ti bampangi ya mutindu na mutindu mpi yo ke vandilaka mono pete na kuta kinduku ya mbote ti bo. Bubu yai, mono ke zolaka bantu ya mutindu na mutindu. Yehowa mpi ke zolaka bantu ya mutindu na mutindu sambu yandi me bendaka beto na kimvuka yina kele ti bantu ya kuswaswana.” Kana beto ke tadila bantu ya nkaka mutindu Yehowa ke tadilaka bo, beto ta monisa nde beto ke zolaka bo.​—2 Bak. 8:24.

16. Sambu na nki zola ta vanda mfunu mingi na mpasi ya nene? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁶ Zola ta vanda mfunu mingi na mpasi ya nene. Na wapi beto ta baka lutaninu ntangu mpasi yango ta yantika? Beto tala mambu yina Yehowa songaka bansadi na yandi ntangu bantu nwanisaka Babilone: “Beno kwenda, beno bantu na mono, beno kota na basuku na beno ya kati, mpi beno kanga bakielo na beno. Beno bumbana sambu na ntangu fioti tii kuna makasi ta luta.” (Yez. 26:20) Yo ke monana nde mambu yina Yehowa tubaka ke tadila mpi beto bubu yai sambu mpasi ya nene ke kwisa. Beto lenda fwanisa ‘basuku ya kati’ ti mabundu na beto. Na mpasi ya nene, beto ta vanda na lutaninu yina Yehowa ke silaka beto kana beto ke landa kuvukana ti bampangi na beto. Yo yina banda bubu yai, beto fwete sala yonso sambu na kuzola bampangi na beto mingi. Yo lenda sala nde beto guluka.

17. Kana beto ke yilama bubu yai, nki beto ta sala na mpasi ya nene?

¹⁷ “Kilumbu ya nene ya Yehowa” ta natila bantu bampasi mingi. (Sef. 1:14, 15) Bansadi ya Yehowa ta kutana mpi ti bampasi. Kansi kana beto ke yilama bubu yai, yo ta sadisa beto na kuvanda pima mpi na kusadisa bantu ya nkaka. Beto ta kanga ntima na bampasi ya mutindu na mutindu yina beto ta kutana ti yo. Kana bampangi na beto ke kutana ti bampasi, beto ta sala yonso sambu na kusadisa bo kana beto ke wila bo mawa mpi beto ke pesa bo bima yina bo kele ti yo mfunu. Kana beto ke zola bampangi na beto bubu yai, beto ta zola bo mpi mingi na bilumbu ke kwisa. Yehowa ta sakumuna beto ntangu yandi ta pesa beto luzingu ya mvula na mvula na nsi-ntoto ya mpa, kisika yina bisumbula mpi bampasi ta vandaka diaka ve.​—Yez. 65:17.