1. Inki mutindu Bakristu fwete vanda bonso nti? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

 INKI nti ya koko ke salaka kana mupepe ke bula? Yo ke kwendaka na lweka kansi yo ke bwaka ve. Yo ke monisa kima mosi ya mfunu yina ke sadisaka banti ya nkaka na kubwa ve; yo ke nikana-nikanaka. Sambu na kubikala ngolo na kimpeve, Bakristu fwete vanda ti bukati-bukati disongidila bo fwete nikana-nikana. Inki mutindu? Beto ta vanda ve makambu ngolo kana beto ke yikama ti mambu yina ke soba na luzingu na beto mpi kana beto ke zitisa bangindu mpi balukanu ya bantu ya nkaka.

2. Inki bikalulu ta sadisa beto na kuyikama ti mambu yina me soba mpi nki beto ta tubila na disolo yai?

² Beto bansadi ya Yehowa, beto fwete vanda ve makambu ngolo. Beto fwete vanda mpi bantu ya kudikulumusa mpi beto fwete wila bantu ya nkaka mawa. Na disolo yai, beto ta tadila mutindu bikalulu yina sadisaka Bakristu ya nkaka na kuyikama ti mambu yina sobaka na luzingu na bo. Beto ta tala mpi mutindu bikalulu yango lenda sadisa beto. Beto tala ntete malongi yina beto lenda baka na mbandu ya Yehowa mpi Yezu, na yina me tala kuvanda ve makambu ngolo.

3. Inki ke monisa pwelele nde Yehowa ke vandaka ve makambu ngolo?

³ Biblia ke bingaka Yehowa nde “Ditadi” sambu yandi ke vandaka ngolo mpi yandi ke nikanaka ve. (Kul. 32:4) Ata mpidina, yandi ke vandaka ve makambu ngolo. Mambu ke landa kusoba na nsi-ntoto yai, yo yina Yehowa ke landa kuyikama ti yo sambu na kulungisa lukanu na yandi. Yandi me salaka beto na kifwani na yandi mpi yandi  me pesaka beto makuki ya kuyikama ti mambu yina me soba na luzingu na beto. Yandi me pesaka beto minsiku ya pwelele na Biblia sambu yo sadisa beto na kubaka balukanu ya mbote ata beto kutana ti bampasi ya nki mutindu. Mbandu ya Yehowa mpi minsiku yina yandi me pesaka beto ke monisa pwelele nde ata yandi kele “Ditadi,” yandi ke vandaka ve makambu ngolo.

4. Pesa mbandu ya ke monisa nde Yehowa ke vandaka ve makambu ngolo. (Levi 5:7, 11)

⁴ Mambu yonso yina Yehowa ke salaka ke vandaka ya kukuka mpi yo ke monisaka nde yandi ke vandaka ve makambu ngolo. Yandi ke lombaka ve bantu na kusala mambu yina bo ta kuka ve kusala. Mu mbandu, beto tala mutindu Yehowa sadilaka bantu ya Izraele mambu yina monisaka nde yandi ke vandaka ve makambu ngolo. Yandi lombaka ve bantu yonso na kupesa bimenga ya mutindu mosi yo vanda bamvwama to bansukami. Bantangu ya nkaka, yandi vandaka kulomba konso muntu na kupesa kimenga yina ke wakana ti makuki na yandi.​—Tanga Levi 5:7, 11.

5. Pesa mbandu ya ke monisa nde Yehowa ke vandaka ti kikalulu ya kudikulumusa mpi ya kuwila bantu mawa.

⁵ Kikalulu ya Yehowa ya kudikulumusa mpi ya kuwila bantu mawa ke pusaka yandi na kuvanda ve makambu ngolo. Mu mbandu, kudikulumusa na yandi monanaka pwelele ntangu yandi zolaka kufwa bantu ya mbi ya Sodome. Yandi tindaka bawanzio na kusonga Loti nde yandi tina na bangumba. Loti waka boma ya kukwenda kuna. Yandi bondilaka Yehowa nde yandi ti dibuta na yandi kutina na Soare, mbanza mosi ya fioti yina Yehowa zolaka mpi kufwa. Yehowa vandaka ti nswa ya kusonga Loti na kusala kaka mambu yina yandi songaka yandi na kusala. Kansi Yehowa ndimaka mambu yina Loti lombaka yandi ata yo lombaka nde yandi fwa diaka ve Soare. (Kuy. 19:18-22) Bamvula mingi na nima, Yehowa wilaka bantu ya Ninive mawa. Yandi tindaka profete Yonasi sambu na kusonga bantu ya mbi ya mbanza Ninive nde yandi ta fwa bo mpi mbanza na bo. Kansi ntangu bantu ya Ninive balulaka ntima, Yehowa wilaka bo mawa mpi yandi fwaka bo diaka ve.​—Yon. 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Pesa mbandu ya ke monisa nde Yezu landaka mbandu ya Yehowa ya kuvanda ve makambu ngolo.

⁶ Yezu landaka mbandu ya Yehowa ya kuvanda ve makambu ngolo. Yehowa tindaka yandi na ntoto sambu na kulonga “mameme ya me vilaka ya nzo ya Izraele.” Kansi yandi monisaka nde yandi vandaka ve makambu ngolo ntangu yandi vandaka kulungisa mukumba yina. Kilumbu mosi, nkento mosi yina vandaka ve muntu ya Izraele bondilaka yandi sambu yandi belula mwana na yandi ya nkento yina ‘vandaka ti demo mosi yina vandaka kuniokula yandi ngolo.’ Yezu wilaka nkento yina mawa mpi yandi belulaka mwana na yandi. (Mat. 15:21-28) Beto tadila mbandu ya nkaka. Na luyantiku ya kisalu ya Yezu ya kulonga nsangu ya mbote, yandi tubaka nde: “Konso muntu yina ke buya mono . . . , mono mpi ta buya yandi.” (Mat. 10:33) Keti yandi buyaka Piere ata Piere buyaka yandi mbala tatu? Ve. Yezu zabaka nde Piere waka mpasi sambu na mambu yina yandi salaka mpi yandi vandaka ti lukwikilu. Ntangu Yezu futumukaka, yandi kutanaka ti Piere mpi ntembe kele ve nde yandi ndimisaka Piere nde yandi lolulaka yandi mpi nde yandi ke zolaka yandi.​—Luka 24:33, 34.

7. Mutindu Bafilipi 4:5 ke monisa yo, bantu fwete zaba nde beto kele bantu ya nki mutindu?

 ⁷ Beto me mona nde Yehowa Nzambi mpi Yezu Kristu ke vandaka ve makambu ngolo. Ebuna beto? Yehowa ke zolaka nde beto mpi kuvanda ve makambu ngolo. (Tanga Bafilipi 4:5.) Mbalula mosi ya Biblia ke balula verse yina nde: “Beno kanga ntima sambu na bamambu ya bantu yonso ke salaka.” Beto lenda kudiyula nde: ‘Keti bantu ya nkaka ke zabaka nde mono ke vandaka bukati-kati, mono ke dindamanaka ve kaka na bangindu na mono mpi mono ke vandaka ve makambu ngolo? To keti bo ke zabaka nde mono ke vandaka ntima ngolo, nku mpi makambu ngolo? Keti mono ke zolaka nde bantu ya nkaka kusala mambu kaka mutindu mono ke yindula nde bo fwete sala? To keti mono ke wilaka bantu ya nkaka mpi ke ndimaka bangindu na bo kana yo kele mbote?’ Kana mambu yina beto ke sala ke monisa kibeni nde beto kele ve makambu ngolo, yo ta monisa mpi nde beto ke landa mbandu ya Yehowa mpi ya Yezu. Beto tadila mambu zole ya ke monisa nde kuvanda ve makambu ngolo kele mfunu, ntangu mambu ya luzingu na beto me soba to ntangu bangindu mpi balukanu ya bantu ya nkaka ke wakana ve ti ya beto.

8. Inki lenda sadisa beto na kuvanda ve makambu ngolo kana mambu me soba? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

⁸ Kuvanda ve makambu ngolo ke tendula kuvanda ti bukati-kati kana mambu me soba. Bansoba yina lenda natila beto bampasi yina beto yindulaka ve. Beto lenda bela maladi mosi ya ngolo na kintulumukina, to bansoba lenda salama na kintulumukina na mambu ya mbongo to na guvernema kisika yina beto ke zingaka mpi yo lenda sala nde luzingu kukuma diaka mpasi mingi. (Lon. 9:11; 1 Bak. 7:31) Kana mukumba na beto na organizasio ya Yehowa me soba, yo lenda meka beto. Ata beto me kutana ti mpasi ya nki mutindu, beto lenda yikama kana beto sadila mambu yai iya ya ke landa: (1) ndima nsoba yina, (2) tala na ntwala, (3) tula dikebi na mambote ya nsoba yina, mpi (4) sadisa bantu ya nkaka. b Beto tadila mwa bambandu ya ke monisa nde kusadila mambu yina lenda sadisa beto.

9. Inki mutindu mpangi mosi ya misionere ti nkento na yandi kangaka ntima na bampasi yina bo yindulaka ve?

⁹ Ndima nsoba. Bo tindaka mpangi Emanuele ti nkento na yandi Francesca na kukuma bamisionere na insi ya nkaka. Kaka ntangu bo yantikaka kulonguka ndinga ya insi yina mpi kuzabana ti bampangi na dibundu na bo ya mpa, maladi ya coronavirus yantikaka mpi bo kumaka kuzinga na kingenga. Na nima, mama ya mpangi Francesca fwaka na kintulumukina. Mpangi-nkento Francesca vandaka ti mfunu ya kuvanda ti dibuta na yandi kansi mpila ya kukwenda kuna vandaka ve sambu na maladi ya coronavirus. Inki sadisaka yandi na kukanga ntima na bampasi yina? Ya ntete, mpangi Emanuele ti nkento na yandi Francesca sambaka Yehowa sambu yandi pesa bo mayele sambu bo kudiyangisa ve mingi konso kilumbu. Yehowa pesaka mvutu na bisambu na bo na nzila ya madia ya kimpeve yina yandi ke pesaka beto na ntangu ya me fwana. Mu mbandu, bo bakaka kikesa na nzila ya mambu yina mpangi mosi tubaka na video mosi nde: “Kana beto ke ndima bansoba nswalu, kiese na beto ta vutuka nswalu mpi yo ta sala nde beto mona mambote ya bansoba yina.” c Ya zole, bo bakaka lukanu ya kukuma kulonga mbote na nzila ya telefone mpi nkutu bo kumaka kulonguka Biblia ti muntu mosi. Ya tatu, bo ndimaka bikesa mpi lusadisu yina bampangi ya kisika yina bo vandaka kuzinga vandaka kupesa bo. Mpangi-nkento mosi ya ntima-mbote vandaka kutindila bo message ya nkufi yina vandaka ti verse mosi ya Biblia konso kilumbu mpi yandi salaka yo na mvula ya mvimba. Kana beto mpi ke ndima bansoba,  beto ta vanda na kiese na mambu yina beto lenda sala.

10. Inki mutindu mpangi mosi yikamaka ti nsoba ya nene yina salamaka na luzingu na yandi?

¹⁰ Tala na ntwala mpi tula dikebi na mambu ya mbote. Mpangi Christina, muntu ya Roumanie yina ke zingaka na Japon lembaka nitu ntangu bo kangaka dibundu ya Kingelesi yina yandi vandaka kukwenda. Kansi yandi vandaka kuyindula kaka ve mambu yina salamaka. Yandi bakaka lukanu ya kusala mambu yonso yina yandi lenda sala na dibundu ya ndinga ya Japon yina yandi kwendaka mpi yandi landaka kulonga nsangu ya mbote ti kikesa yonso na ndinga ya Japon. Yandi lombaka nkento mosi yina vandaka kusala ti yandi na kusadisa yandi na kutuba ndinga yango mbote. Nkento yango ndimaka na kusadila Biblia mpi kamukanda Zinga Mvula na Mvula! sambu na kulonga mpangi Christina ndinga ya Japon. Yo sadisaka mpangi Christina na kukuma kutuba mbote ndinga ya Japon. Kansi diambu ya mfunu kele nde nkento yina zolaka kulonguka mambu mingi na Biblia. Kana beto ke tala na ntwala mpi ke tula dikebi na mambu ya mbote, bansoba ya ke salama na kintulumukina lenda natila beto mambote yina beto yindulaka ve.

11. Inki mutindu mpangi mosi ti nkento na yandi kangaka ntima na mpasi ya mbongo?

¹¹ Sadisa bantu ya nkaka. Mpangi mosi ti nkento na yandi yina ke zingaka na insi mosi yina bo me buyisaka kisalu na beto, kumaka ti mpasi ya mbongo ntangu mambu ya mumbongo bebaka na insi yango. Inki sadisaka bo na kuyikama? Ntete, bo bakaka lukanu ya kukumisa luzingu na bo ya kukonda mindondo. Na nima, na kisika ya kutula dikebi kaka na bampasi na bo, bo bakaka lukanu ya kudipesa na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote sambu na kusadisa bantu ya nkaka. (Bis. 20:35) Mpangi-bakala yina tubaka nde: “Kudipesa na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote sadisaka beto na kuyindula ve mingi bampasi yina beto vandaka kukutana ti yo mpi na kubaka ntangu mingi ya kusala luzolo ya Nzambi.” Kana mambu me soba na luzingu na beto, beto fwete vila ve nde yo kele mfunu mingi na kulanda kusadisa bantu ya nkaka, mingi-mingi kana beto ke longa nsangu ya mbote.

12. Inki mutindu mbandu ya ntumwa Polo lenda sadisa beto na kuvanda ti bukati-kati na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote?

¹² Beto fwete vanda ti bukati-kati na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Beto ke kutanaka ti bantu ya kele ti balukwikilu ya kuswaswana mpi ya me katuka na bisika ya mutindu na mutindu. Ntumwa Polo vandaka ti bukati-kati mpi beto lenda baka dilongi na mbandu na yandi. Yezu ponaka Polo na kuvanda “ntumwa ya makanda.” (Bar. 11:13) Yo yina, Polo vandaka kulonga Bayuda, Bagreki, bantu yina longukaka mingi, bantu ya kudikulumusa, bantu yina vandaka kuzinga na babwala, bamfumu mpi bantotila. Sambu na kusimba bantima na bo yonso, yandi kumaka “bima yonso sambu na bantu ya mitindu yonso.” (1 Bak. 9:19-23) Yandi vandaka kutula dikebi na mutindu bo vandaka kuzinga, mutindu bo yelaka, bisika ya bo katukaka mpi balukwikilu na bo. Yo sadisaka yandi na kuvanda bukati-kati mpi na kulonga konso muntu na mutindu yina ta sadisa yandi na kukwenda pene-pene na Nzambi. Beto mpi ta kuma kulonga mbote nsangu ya mbote kana beto kele ti bukati-kati mpi beto ke yindula mutindu ya mbote ya kusadisa konso muntu.

13. Inki kigonsa yina kele na 1 Bakorinto 8:9 beto ta tina kana beto ke zitisa bangindu ya bantu ya nkaka?

¹³ Kana beto kele ve makambu ngolo, yo ta sadisa beto mpi na kuzitisa bangindu ya bantu ya nkaka. Mu mbandu, bankento ya nkaka ke zolaka kutula babote kansi bankaka ke sepelaka ve. Bakristu ya nkaka ke sepelaka kunwa malafu na bukati-kati kansi bankaka me bakaka lukanu ya kunwa yo ve. Bakristu yonso ke sepelaka kuvanda ti sante ya mbote kansi konso muntu ke ponaka lusansu yina yandi ta baka. Kana beto ke yindula nde balukanu na beto ke vandaka mbote ntangu yonso kuluta ya bantu ya nkaka, mpi beto  ke sosa kundimisa bo yo, yo lenda sala nde beto budisa bantu ya nkaka dibaku mpi beto kabisa bampangi na dibundu. Ya kieleka, beto ke zolaka ve kusala mpidina. (Tanga 1 Bakorinto 8:9; 10:23, 24) Beto tadila bambandu zole ya ke monisa mutindu kusadila minsiku ya Biblia lenda sadisa beto na kuvanda ti bukati-kati mpi na kulanda kuvanda na ngemba.

14. Inki kele minsiku ya Biblia yina ta sadisa beto sambu na bilele mpi mutindu na beto ya kuyidika nsuki?

¹⁴ Bilele mpi mutindu ya kuyidika nsuki. Yehowa ke songaka beto ve bilele yina beto fwete lwata kansi yandi me pesaka beto minsiku yina beto fwete landa. Beto fwete lwata na mutindu yina me fwana sambu na bansadi ya Nzambi, disongidila kulutisa ve ndilu mpi ‘kuvanda ti mabanza ya mbote.’ (1 Tim. 2:9, 10; 1 Pie. 3:3) Diaka, beto ke lwataka ve na mutindu yina lenda sala nde bantu kutula dikebi kaka na mutindu yina beto me lwata. Minsiku ya Biblia ta sadisa bankuluntu na kutula ve bansiku na bo mosi sambu na bilele mpi mutindu ya kuyidika nsuki. Mu mbandu, bankuluntu na dibundu mosi sosaka kusadisa bampangi-babakala ya baleke yina kumaka kuzenga nsuki bonso bantu yina vandaka kuzinga na lweka na bo. Nsuki yango vandaka nkufi kansi yo vandaka mvindu mpi bisaka-saka. Inki mutindu bankuluntu sadisaka bo kukonda kutula bansiku na bo mosi? Nkengi ya nziunga songaka bankuluntu na kusonga bo nde: “Kana nge kele na estrade mpi bantu ke tula dikebi mingi na mutindu nge kele kansi ve na mambu yina nge ke tuba, yo ke tendula nde kele ti kima yina ke kwendila ve na bilele na nge to na nsuki na nge.” Yo sadisaka bampangi yina na kubakisa mambu yina bo fwete sala mpi bankuluntu tulaka ve bansiku na bo mosi. d

15. Inki bansiku mpi minsiku ya Biblia ta sadisa beto na kupona lusansu? (Baroma 14:5)

¹⁵ Lusansu. Konso Mukristu fwete baka lukanu ya me tala lusansu yina yandi ta baka. (Bag. 6:5) Ntangu Bakristu ke pona lusansu yina bo ta baka,  bo fwete sadila ve menga to bisalu ya bampeve ya mbi sambu na kulemfukila bansiku ya Biblia. (Bis. 15:20; Bag. 5:19, 20) Kansi sambu na mambu ya nkaka, bo mosi fwete pona lusansu yina bo ta baka. Bantu ya nkaka ke zolaka kubaka lusansu kaka na minganga kansi bankaka ke zolaka kubaka lusansu na mitindu ya nkaka. Ata beto ke yindula nde lusansu mosi kele mbote to mbi, beto fwete zitisa lukanu ya bampangi ya me tala lusansu yina bo ta baka. Yo yina beto fwete vila ve mambu yai iya: (1) Kaka Kimfumu ya Nzambi mpamba ta belula bantu mbote-mbote mpi ta sala nde bantu kubela diaka ve. (Yez. 33:24) (2) Konso Mukristu fwete “ndima kibeni” lusansu yina kele mbote sambu na yandi. (Tanga Baroma 14:5.) (3) Beto fwete sambisa ve bantu ya nkaka to kusala konso kima yina lenda budisa bo dibaku. (Bar. 14:13) (4) Bakristu ke monisaka zola mpi bo ke zabaka nde kima ya kuluta mfunu kele nde dibundu kuvanda na bumosi kansi bo ke tulaka ve bangindu na bo na ntwala. (Bar. 14:15, 19, 20) Kana beto ke vila ve mambu yina, yo ta sala nde beto vanda ti kinduku ya mbote ti bampangi na beto mpi yo ta sala nde dibundu kuvanda na ngemba.

16. Inki mutindu nkuluntu mosi lenda monisa nde yandi kele ve makambu ngolo kana bo kele na lukutakanu ya bankuluntu? (Tala mpi bifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁶ Bankuluntu fwete vanda bambandu ya mbote na yina me tala kuvanda ve makambu ngolo. (1 Tim. 3:2, 3) Mu mbandu, nkuluntu mosi lenda yindula ve nde bo ta ndima kaka bangindu na yandi sambu yandi kele mbuta ya bankuluntu ya nkaka. Yandi ke zabaka nde mpeve santu ya Yehowa lenda pusa konso nkuluntu yina na kati ya kimvuka ya bankuluntu na kubasisa ngindu yina lenda sadisa bo na kubaka lukanu ya mbote. Diaka, nkuluntu yina ke vandaka ve makambu ngolo ke ndimaka na luzolo yonso lukanu yina bankuluntu ya nkaka me baka kana lukanu yango ke fwa ve minsiku ya Biblia, ata lukanu yango ke wakana ve ti bangindu na yandi.

17. Inki mambote beto ke bakaka kana beto kele ve makambu ngolo?

¹⁷ Kana beto kele ve makambu ngolo, beto ta baka mambote mingi. Beto ta vanda ti kinduku ya ngolo ti bampangi mpi dibundu ta vanda na ngemba. Beto ke vandaka ti bantu ya mutindu na mutindu na dibundu ya Yehowa mpi ata beto kele ya kuswaswana, beto ke sambilaka yandi bonso dibuta mosi. Kima ya kuluta mfunu kele nde, beto ke vandaka na kiese ya kuzaba nde beto ke landaka mbandu ya Nzambi na beto Yehowa, yina ke vandaka ve makambu ngolo.