1. Inki beto lenda tuba sambu na baleke?

BALEKE, beno kele mfunu mingi na dibundu. Mingi na kati na beno kele ngolo mpi kikesa. (Bing. 20:29) Beno ke salaka mambu mingi sambu na kusadisa bampangi na dibundu. Mbala ya nkaka beno ke vingilaka na kiese yonso kukuma bansadi ya kisalu. Kansi, bampangi ya nkaka lenda mona nde beno kele ntete bana-fioti to beno me zaba ve mambu mingi sambu bo pesa beno mikumba ya mfunu mingi. Ata beno kele baleke, beno lenda sala mambu yina ta pusa bampangi na dibundu na kutudila beno ntima mpi na kuzitisa beno.

2. Inki beto ta tubila na disolo yai?

² Na disolo yai beto ta tubila luzingu ya Ntotila Davidi. Diaka, beto ta tubila na bunkufi mwa mambu ya luzingu ya bantotila zole ya Yuda. Aza mpi Yehoshafati. Beto ta tubila mambu ya mpasi yina babakala yai tatu kutanaka ti yo, mambu yina bo salaka mpi malongi yina baleke lenda baka na mbandu na bo.

3. Inki mutindu baleke lenda sadisa bambuta na dibundu?

³ Ntangu Davidi vandaka leke, yandi yedisaka mayele na mambu ya nkaka sambu na kusadisa bantu. Yo kele pwelele nde yandi vandaka muntu ya kimpeve. Yandi yedisaka mayele na yandi sambu na kukuma mizisie ya mbote mpi sambu na kusadisa Saule, ntotila yina Nzambi ponaka. (1 Sam. 16:16, 23) Baleke,  keti beno ke zaba kusala diambu mosi mbote sambu na kusadisa bampangi na dibundu? Mingi na kati na beno ke zabaka. Mu mbandu, beno lenda bakisa nde bampangi ya nkaka ya bambuta ke zolaka nde bo songa bo mutindu ya kusadila mbote batablete na bo to baapareyi ya nkaka sambu bo sadila yo na kulonguka na bo mosi mpi na balukutakanu. Beno lenda sadisa bo sambu beno ke zaba mbote mutindu ya kusadila yo.

4. Bonso Davidi, nki baleke fwete sala sambu bantu kutudila bo ntima? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

⁴ Na luzingu ya Davidi, yandi salaka mambu yina pusaka bantu na kutudila yandi ntima. Mu mbandu ntangu yandi vandaka leke, yandi vandaka kutanina mbote mameme ya tata na yandi. Yo vandaka kisalu mosi ya kigonsa kibeni. Ebuna Davidi tubilaka ntotila Saule nde: “Nsadi na nge kumaka ngungudi ya bitwisi ya tata na yandi, ebuna ntambu kwisaka, urse mpi kwisaka, mpi konso mbisi kangaka dimeme mosi na kimvuka ya mameme. Mono landaka yo, mono fwaka yo, mpi mono gulusaka dimeme na munoko na yo.” (1 Sam. 17:34, 35) Davidi zabaka nde yandi fwete tanina mbote mameme, yo yina yandi nwanaka ti kikesa yonso sambu na kutanina yo. Baleke lenda landa mbandu ya Davidi kana bo ke lungisa mbote konso mukumba yina bo ke pesa bo.

5. Mutindu Nkunga 25:14 ke monisa yo, nki kele diambu ya kuluta mfunu yina baleke fwete sala?

⁵ Davidi kumisaka ngolo kinduku na yandi ti Yehowa. Yandi vandaka kikesa mpi zabaka mbote kubula kidare. Kansi, kinduku na yandi ti Yehowa vandaka mfunu mingi. Yehowa vandaka Nzambi mpi nduku na yandi ya ngolo. (Tanga Nkunga 25:14.) Baleke, diambu ya kuluta mfunu sambu na beno kele kukumisa kinduku na beno ngolo ti Yehowa. Kana beno sala mutindu yai, beno lenda baka mikumba mingi na dibundu.

6. Inki bangindu bantu ya nkaka vandaka ti yo sambu na Davidi?

⁶ Bantu ya nkaka vandaka ti bangindu ya mbi sambu na Davidi. Mu mbandu, ntangu Davidi zolaka kunwana ti Goliati, ntotila Saule sosaka kukanga yandi nzila mpi tubilaka yandi nde: “Nge kele ntete mwana.” (1 Sam. 17:31-33) Ntete mbuta ya Davidi ya bakala songaka Davidi nde yandi me fwana ve na kunwana ti Goliati. (1 Sam. 17:26-30) Kansi, Yehowa monaka ve nde Davidi kele mwana ya fioti to yandi me fwana ve. Yandi zabaka Davidi mbote. Davidi fwaka Goliati sambu yandi tudilaka  nduku na yandi Yehowa ntima.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Inki dilongi nge lenda baka na disolo ya Davidi?

⁷ Inki dilongi nge lenda baka na mbandu ya Davidi? Beto fwete vanda ntima-nda. Yo lenda lomba mwa ntangu sambu na bantu yina zabaka nge ntangu nge vandaka mwana-fioti na kubakisa nde nge me kuma mbuta. Kansi, nge fwete ndima nde Yehowa ke monaka nge ve bonso nde nge kele kaka leke. Yehowa ke zaba nge mbote mpi ke zaba mambu yina nge lenda sala. (1 Sam. 16:7) Kumisa ngolo kinduku na nge ti Nzambi. Davidi kumisaka kinduku na yandi ngolo ti Yehowa ntangu yandi vandaka kutala bima yina Yehowa me salaka. Davidi vandaka kuyindula mambu mingi na yina me tala Ngangi na bima yina yandi vandaka kumona. (Nk. 8:3, 4; 139:14; Bar. 1:20) Kima ya nkaka yina nge fwete sala kele, kulomba Yehowa ngolo yina nge kele na yo mfunu. Mu mbandu, keti banduku na nge ya nzo-nkanda ke sekaka nge sambu nge kele Mbangi ya Yehowa? Kana yo kele mutindu yina, samba Yehowa sambu yandi sadisa nge na kununga diambu yai. Sadila bandongisila yina nge ke zwa na Ndinga na yandi, na mikanda mpi na bavideo na beto. Konso ntangu yina nge ke mona mutindu Yehowa ke sadisa nge na kununga bampasi, lukwikilu na nge ta kuma ngolo. Diaka, ntangu bantu ya nkaka ta mona mutindu nge ke tudila Yehowa ntima, bo mpi ta kuma kutudila nge ntima.

8. Inki sadisaka Davidi na kuvingila ti ntima-nda yonso tii ntangu yandi kumaka ntotila?

⁸ Beto tadila diambu ya nkaka ya mpasi yina Davidi kutanaka ti yo. Na nima ya kutula yandi mafuta sambu yandi kuma ntotila, yo lombaka nde Davidi kuvingila bamvula mingi sambu yandi yantika kuyala na Yuda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Na ntwala nde Davidi kuyantika kuyala, nki sadisaka yandi na kuvingila ti ntima-nda yonso? Na kisika ya kulemba nitu, yandi salaka mambu ya nkaka. Mu mbandu, ntangu yandi zingaka na bambanza ya bantu ya Filistia, Davidi nwanisaka bambeni ya Izraele. Yandi salaka mutindu yina sambu na kutanina bandilu ya teritware ya Yuda.—1 Sam. 27:1-12.

9. Inki dilongi baleke lenda baka na mbandu ya Davidi?

⁹ Inki dilongi baleke lenda baka na mbandu ya Davidi? Beno sala mambu ya nkaka ya beno lenda sala sambu na kusadisa bampangi. Beto baka mbandu ya mpangi Ricardo. * Ntangu yandi vandaka ti bamvula 10 to 13, yandi vandaka kuzola kukuma mupasudi-nzila ya ntangu yonso. Kansi bankuluntu songaka yandi nde yandi me fwana ntete ve. Na kisika ya kulemba nitu to ya kuwa kiseku, Ricardo kumaka kusamuna mingi. Yandi ke tuba nde: “Mono bakisaka nde yo lombaka nde mono sala bikesa mingi sambu mono yela. Mono vandaka kuvutukila bantu yonso yina vandaka kumonisa mpusa mpi mono vandaka kuyidika mbote konso mvutukilu. Mono kumaka kulonguka ti muntu mosi Biblia. Sambu mono vandaka kusamuna mingi, mono vandaka kudiyangisa diaka ve.” Bubu yai, mpangi Ricardo kele mupasudi-nzila ya ntangu yonso mpi nsadi ya kisalu.

10. Na dibaku mosi, nki Davidi salaka na ntwala ya kubaka lukanu mosi ya mfunu?

¹⁰ Beto tadila diambu ya nkaka yina Davidi kutanaka ti yo. Ntangu Davidi ti bantu na yandi kwendaka kubumbana na bambanza ya bantu ya Filistia, bo bikaka mabuta na bo sambu na kukwenda kunwana. Na nima na bo, bambeni kotaka na kingolo-ngolo na banzo na bo mpi nataka mabuta na bo na kimpika. Davidi lendaka kuyindula nde sambu yandi zabaka mbote kunwana bitumba, yandi lendaka kukonda mpasi kubotula mabuta na bo na maboko  ya bambeni. Kansi, Davidi lombaka lutwadisu ya Yehowa. Na nzila ya nganga-nzambi Abiatare, Davidi yulaka Yehowa nde: “Keti mono fwete landa kimvuka yina ya miyibi?” Yehowa songaka Davidi na kulanda bo mpi nde yandi ta gulusa mabuta na bo. (1 Sam. 30:7-10) Inki dilongi beno lenda baka na disolo yai?

11. Inki nge lenda sala na ntwala ya kubaka balukanu?

¹¹ Sosa ndongisila na bantu ya nkaka na ntwala ya kubaka balukanu. Solula ti bibuti na nge. Solula mpi ti bankuluntu ya kuyela sambu na kubaka bandongisila ya mbote. Yehowa ke tudilaka bantu yai ntima, nge mpi lenda tudila bo ntima. Yehowa ke tadilaka bo bonso “makabu” na dibundu. (Baef. 4:8) Kana nge ke landa bambandu ya lukwikilu na bo mpi nge ke sadila bandongisila yina bo ke pesa nge, nge ta baka balukanu ya mbote. Ntangu yai, beto tadila mbandu ya ntotila Aza.

12. Inki bikalulu ntotila Aza vandaka ti yo ntangu yandi yantikaka kuyala?

¹² Ntangu ntotila Aza vandaka leke, yandi vandaka muntu ya kudikulumusa mpi ya kikesa. Mu mbandu, na nima ya lufwa ya tata na yandi Abiya, Aza kumaka mfumu mpi yantikaka kukatula biteki yonso na insi. “Diaka, yandi songaka bantu ya Yuda na kusosa Yehowa Nzambi ya ba-nkaka na bo mpi na kuzitisa nsiku ti ntuma.” (2 Bans. 14:1-7) Ntangu Zera muntu ya Etiopia kwisaka ti basoda 1000000 sambu na kunwanisa Yuda, na mayele yonso Aza sosaka lusadisu ya Yehowa mpi tubaka nde: “O Yehowa, yo kele ve na mfunu sambu na nge kana bantu yina nge ke sadisa kele mingi to kele ve na ngolo. Sadisa beto, O Yehowa Nzambi na beto, sambu beto ke tula ntima na nge.” Bangogo yai ya mbote ke monisa nde Aza vandaka ti lukwikilu ya ngolo nde Yehowa ta gulusa yandi mpi bantu na yandi. Aza tudilaka Tata na yandi ya zulu ntima mpi “Yehowa bedisaka bantu ya Etiopia.”—2 Bans. 14:8-12.

13. Na nima, nki mambu Aza kutanaka ti yo mpi sambu na nki?

¹³ Kunwanisa basoda 1000000 vandaka diambu mosi ya mpasi kansi sambu Aza tudilaka Yehowa ntima, yandi nungaka. Diambu ya mawa kele nde ntangu Aza kutanaka ti diambu ya nkaka ya mpasi yandi tudilaka ve Yehowa ntima. Ntangu ntotila ya mbi Basha ya Izraele zolaka kunwanisa yandi, Aza sosaka lusadisu ya ntotila ya Siria. Lukanu yina natilaka yandi bampasi. Na nzila ya profete Anani  Yehowa songaka Aza nde: “Sambu nge tulaka ntima na ntotila ya Siria kansi nge tulaka ve ntima na Yehowa Nzambi na nge, basoda ya ntotila ya Siria me tina na maboko na nge.” Banda na ntangu yina, bantu kumaka kunwanisa Aza mingi. (2 Bans. 16:7, 9; 1 Bant. 15:32) Inki dilongi beto ke baka?

14. Inki mutindu nge lenda tudila Yehowa ntima mpi mutindu 1 Timoteo 4:12 ke monisa yo, nki mambote nge ta baka?

¹⁴ Vanda ti kikalulu ya kudikulumusa mpi landa kutudila Yehowa ntima. Ntangu nge bakaka mbotika nge monisaka nde nge kele ti lukwikilu ya ngolo mpi nde nge ke tudilaka Yehowa ntima. Yehowa vandaka ti kiese mingi ya kuyamba nge na dibuta na yandi. Diambu ya mfunu yina nge fwete sala kele, kulanda kutudila Yehowa ntima. Yo lenda monana nde yo kele mpasi ve na kutudila Yehowa ntima ntangu yo ke lomba nde beto baka balukanu ya mfunu. Kansi bantangu ya nkaka nki nge fwete sala? Yo kele mfunu mingi na kutudila Yehowa ntima ntangu nge ke zola kubaka balukanu ya me tala bansaka, kisalu mpi balukanu ya nkaka ya luzingu. Kutula ve ntima na mayele na nge mosi kansi sosa minsiku ya Biblia yina ta sadisa nge na kubaka balukanu ya mbote mpi na nima sadila yo. (Bing. 3:5, 6) Kana nge sala mutindu yina nge ta sepedisa Yehowa mpi na dibundu, bampangi ta zitisa nge.—Tanga 1 Timoteo 4:12.

15. Na kutadila 2 Bansangu 18:1-3; 19:2, nki bifu ntotila Yehoshafati salaka?

¹⁵ Ya kieleka beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka yo yina, bantangu ya nkaka nge lenda sala bifu. Kansi yo fwete kanga nge ve nzila ya kusala mambu yina nge lenda sala na kisalu ya Yehowa. Ntangu yai, beto tadila mbandu ya ntotila Yehoshafati. Yandi vandaka muntu ya mbote. Ntangu yandi yantikaka kuyala, “yandi sosaka Nzambi ya tata na yandi mpi landaka nsiku na yandi.” Diaka, yandi tindaka bantu na bambanza yonso ya Yuda, sambu na kulonga bantu mambu ya Yehowa. (2 Bans. 17:4, 7) Ata yandi vandaka muntu ya mbote, bantangu ya nkaka Yehoshafati bakaka balukanu ya mbi. Ntangu Yehoshafati bakaka lukanu ya mbi, Yehowa tindaka profete na yandi sambu na kupesa yandi ndongisila. (Tanga 2 Bansangu 18:1-3; 19:2.) Inki dilongi nge me baka na disolo yai?

16. Mbandu ya Mpangi Rajeev me longa nge nki?

 ¹⁶ Ndima mpi sadila bandongisila. Bonso baleke mingi, mbala ya nkaka nge ke sala ngolo sambu na kubaka balukanu ya mbote. Kulemba nitu ve. Beto tadila mbandu ya mpangi Rajeev. Yandi ke tuba mambu yina yandi kutanaka ti yo ntangu yandi vandaka leke, yandi ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka mono vandaka kuzaba ve nki mono fwete sala. Bonso baleke mingi, mono vandaka kuzola bansaka mingi kuluta balukutakanu to kukwenda na kisalu ya kusamuna.” Inki sadisaka Rajeev? Nkuluntu mosi pesaka yandi bandongisila. Rajeev ke tuba nde: “Nkuluntu yina sadisaka mono na kuyindula mbote ndongisila yina kele na 1 Timoteo 4:8.” Mpangi Rajeev sadilaka ndongisila yai mpi tadilaka diaka balukanu na yandi. Yandi ke tuba nde: “Mono bakaka lukanu ya kutula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete.” Inki mambote yandi bakaka? Mpangi Rajeev ke tuba nde: “Bamvula fioti na nima ya kubaka ndongisila yina, mono kumaka nsadi ya kisalu.”

17. Inki mutindu bampangi yina kele bambuta na dibundu ke tadilaka baleke yina ke sadilaka Yehowa?

¹⁷ Bampangi yina kele bambuta na dibundu ke sepelaka ti beno, baleke yina ke sadilaka Yehowa ti bo “dipeka na dipeka.” (Sef. 3:9) Bo ke sepelaka mutindu beno ke lungisaka ti kikesa yonso mikumba yina bo ke pesaka beno. Beno kele mfunu mingi na meso na bo.—1 Yoa. 2:14.

18. Mutindu Bingana 27:11 ke monisa yo, nki mutindu Yehowa ke tadilaka baleke yina ke sadilaka yandi?

¹⁸ Baleke, beno vila ve ata fioti nde Yehowa ke zolaka beno mpi ke tudilaka beno ntima. Yandi tubaka nde na bilumbu ya nsuka ta vanda ti kimvuka ya baleke yina ta kudipesa na yandi na luzolo na bo mosi. (Nk. 110:1-3) Yandi ke zaba nde beno ke zolaka yandi mpi beno ke zola kusadila yandi na ngolo na beno yonso. Yo yina, beno vanda ntima-nda mpi beno monisila bantu ya nkaka ntima-nda. Ntangu beno ke sala bifu, beno ndima ndongisila mpi ndola yina bo ke pesa beno, beno tadila yo bonso yo me katuka na Yehowa. (Baeb. 12:6) Beno lungisa mbote mikumba yina bo ke pesa beno. Diambu ya kuluta mfunu kele nde, beno sala mambu yonso sambu na kupesa Tata na beno ya zulu kiese.—Tanga Bingana 27:11.