1-2. Inki ‘kisalu ya mbote’ bankuluntu ke salaka?

 KANA nge me kumaka dezia nsadi ya kisalu, ntembe kele ve nde nge ke na kusala bikesa ya kusala mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkuluntu. Keti nge ke zola kusala ‘kisalu yai ya mbote’?​—1 Tim. 3:1.

² Inki ‘kisalu ya mbote’ bankuluntu ke salaka? Kisalu na bo kele ya kupesa mbandu na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote, ya kusala ngolo sambu na kutanina mpi kulonga mameme mpi ya kutuba mpi kusala mambu yina lenda pesa bampangi kikesa. Yo yina, Biblia ke tubaka nde bankuluntu kele ‘bantu yina bo me pesaka bonso makabu’ sambu na kisalu ya ngolo yina bo ke salaka.​—Baef. 4:8.

3. Inki mambu mpangi-bakala fwete sala sambu na kukuma nkuluntu? (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9)

³ Inki mambu nge fwete sala sambu na kukuma nkuluntu? Mambu yina bo ke lombaka mpangi-bakala na kusala sambu na kukuma nkuluntu, kele ve kiteso mosi ti mambu yina bo ke lombaka muntu sambu na kubaka yandi na kisalu. Mbala mingi na nsi-ntoto, sambu na kubaka muntu na kisalu, yo ke lombaka kaka nde muntu yango kuzaba kisalu yina mbote. Kansi sambu na kukuma nkuluntu, yo ke lombaka ve kaka nde nge zaba mbote kulonga nsangu ya mbote mpi kulonga na dibundu. Nge fwete lungisa mpi mambu yina Biblia ke lombaka bankuluntu, yina kele na 1 Timoteo 3:1-7 mpi na Tito 1:5-9. (Tanga.) Na disolo yai, beto ta tubila bikalulu yina Biblia ke lombaka bankuluntu na kuvanda ti yo. Beto ta mona mutindu mpangi-bakala lenda vanda ti lukumu ya mbote na dibundu mpi na bantu ya nganda, mutindu yandi fwete vanda mfumu ya dibuta ya mbote mpi mambu yina lenda sadisa yandi na kuvanda na kiese ya kusadisa dibundu.

 VANDA TI LUKUMU YA MBOTE

4. ‘Kuvanda muntu ya bo lenda funda ve ata na kima mosi’ ke tendula nki?

⁴ Sambu na kukuma nkuluntu, nge fwete “vanda muntu ya bo lenda funda ve ata na kima mosi,” disongidila nge fwete vanda ti lukumu ya mbote na dibundu sambu ata muntu mosi ve kuvanda ti kikuma ya mbote ya kufundila nge na mambu ya mbi. Diaka, nge fwete vanda mpi ti “lukumu ya mbote na bantu ya nganda.” Ya kieleka, bantu yina ke sadilaka ve Yehowa lenda tuba mambu ya mbi sambu na mambu yina nge ke kwikilaka. Kansi bo fwete vanda ve ti kikuma mosi ya mbote ya kufundila nge na mambu ya mbi. (Dan. 6:4, 5) Kudiyula nde: ‘Keti mono kele ti lukumu ya mbote na kati ya dibundu mpi na bantu ya nganda?’

5. Kuvanda “muntu ya ke zolaka mambu ya mbote” ke tendula nki?

⁵ Kana nge kele “muntu ya ke zolaka mambu ya mbote,” nge ta tula dikebi na bikalulu ya mbote ya bantu ya nkaka mpi ta sikisaka bo sambu na yo. Nge ta vanda mpi na kiese ya kusadila bantu ya nkaka mambu ya mbote nkutu ata mambu yina bo lombaka nge ve na kusala. (1 Bate. 2:8) Sambu na nki yo kele mfunu mingi nde bankuluntu kuzola mambu ya mbote? Sambu bo ke lutisaka ntangu na bo mingi sambu na kutanina mpi kulonga mameme mpi kulungisa mikumba na bo ya nkaka. (1 Pie. 5:1-3) Ata bankuluntu ke vandaka ti mambu mingi ya kusala, bo ke vandaka na kiese ya kusadisa bampangi.​—Bis. 20:35.

6. Kuvanda “muntu ya ke yambaka banzenza” ke tendula nki? (Baebreo 13:2, 16; tala mpi kifwanisu.)

⁶ Nge ta monisa nde nge kele “muntu ya ke yambaka banzenza,” kana nge ke sadila bantu ya nkaka mambu ya mbote yo vanda bantu yina kele ve banduku na nge ya ngolo. (1 Pie. 4:9) Mukanda mosi ke tendula kikalulu yai ya kuyamba banzenza na mutindu yai: “Kukangudila banzenza porte ya nzo mpi ya ntima na nge.” Kudiyula nde: ‘Keti bantu ke zabaka nde mono ke vandaka ti kikalulu ya kuyamba banzenza?’ (Tanga Baebreo 13:2, 16.) Muntu ya ke yambaka banzenza ke kabilaka banzenza bima yina yandi kele ti yo, yo vanda bansukami mpi bampangi yina ke salaka ngolo sambu na kupesa bantu ya nkaka kikesa, mu mbandu bankengi ya nziunga mpi mitubi ya nzenza.​—Kuy. 18:2-8; Bing. 3:27; Luka 14:13, 14; Bis. 16:15; Bar. 12:13.

7. Inki mutindu nkuluntu lenda monisa nde yandi kele “muntu ya ke zolaka mbongo ve”?

⁷ “Muntu ya ke zolaka mbongo ve.” Yo ke tendula nde mbongo mpi bima ya kinsuni fwete kuma ve bima ya kuluta mfunu sambu na nge. Yo vanda nge kele mvwama to nsukami, nge fwete tula mambote  ya Kimfumu na kisika ya ntete na luzingu na nge. (Mat. 6:33) Nge fwete sadila ntangu, ngolo mpi bima na nge ya nkaka sambu na kusambila Yehowa, kulungisa bampusa ya dibuta na nge mpi sambu na kusadisa bampangi. (Mat. 6:24; 1 Yoa. 2:15-17) Kudiyula nde: ‘Keti mbongo ke vandaka kima ya kuluta mfunu sambu na mono? Keti mono ke sepelaka ti bima yina mono ke vandaka na yo mfunu sambu na kuzingila? To keti mono ke zolaka kaka kuzwa mbongo mingi mpi bima mingi ya nkaka?’​—1 Tim. 6:6, 17-19.

8. Inki mutindu nge lenda monisa nde nge ‘ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na nge’ mpi nde nge kele “muntu ya ke kudiyalaka”?

⁸ Kana nge kele “muntu ya ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na [nge]” mpi “muntu ya ke kudiyalaka,” nge ta vanda ti bukati-kati na mambu yonso ya luzingu na nge. Mu mbandu nge ta buya kulutisa ndilu na kudia, na kunwa, na mutindu na nge ya kulwata, ya kuyidika nsuki mpi nge ta pona bansaka ya mbote ya kulutisa ntangu. Nge ta kuma mpi ve mpika ya mambu ya nsi-ntoto yai. (Luka 21:34; Yak. 4:4) Diaka, ata bantu ya nkaka kusadila nge mambu ya mbi, nge ta sosa ve kuvutudila bo mbi. Nge fwete vanda “muntu ya ke lawukaka malafu ve” mpi bantu fwete zaba nge ve bonso muntu ya ke nwaka malafu mingi. Kudiyula nde: ‘Keti na luzingu na mono, mono ke monisaka nde mono ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na mono mpi nde mono kele muntu ya ke kudiyalaka?’

9. Kuvanda “muntu ya kele ti mabanza ya mbote” mpi “muntu ya kisaka-saka ve” ke tendula nki?

⁹ Kana nge kele “muntu ya kele ti mabanza ya mbote,” yo ta sadisa nge na kusosa lutwadisu ya Biblia na mambu yonso ya luzingu na nge. Kana nge ke yindula mbote-mbote mambu yina Biblia ke tubaka, nge ta bakisa yo mbote mpi yo ta sadisa nge na kubaka balukanu ya mbote. Nge ta baka ve balukanu nswalu kukonda kuyindula. Kansi, nge ta vanda na mfunu ya kuzwa bansangu yonso yina nge kele ti yo mfunu na ntwala ya kubaka balukanu. (Bing. 18:13) Kusala mpidina ta sala nde nge baka balukanu ya mbote ya ke wakana ti bangindu ya Yehowa. Kana nge kele “muntu ya kisaka-saka ve,” nge ta salaka mambu na ndonga mpi na ntangu ya mbote. Bantu ta zaba nde nge kele muntu yina bo lenda tudila ntima mpi muntu ya ke landaka lutwadisu ya dibundu ya Yehowa ntangu bankuluntu me pesa nge kisalu mosi. Ya kieleka, nge ta vanda ti lukumu ya mbote kana nge kuma ti bikalulu yai yonso ya beto me tubila na kitini yai. Sesepi, beto tubila mambu yina Biblia ke lombaka bampangi-babakala, yina ke zola kukuma bankuluntu, na kusala sambu na kuvanda bamfumu ya mabuta ya mbote.

VANDA MFUMU YA DIBUTA YA MBOTE

10. Inki mutindu mpangi-bakala lenda monisa nde yandi kele “muntu ya ke twadisaka nzo na yandi na mutindu ya mbote”?

¹⁰ Kana nge kele mpangi-bakala mpi nge ke zola kukuma nkuluntu, dibuta na nge mpi fwete vanda mbandu ya mbote sambu na bantu ya nkaka. Yo yina, nge fwete vanda “muntu ya ke twadisaka nzo na [nge] na mutindu ya mbote.” Bantu fwete zaba nde nge ke zolaka mpi ke kebaka dibuta na nge mpi nde ke bakaka balukanu ya mbote sambu na dibuta na nge. Diaka, nge fwete twadisaka lusambu ya dibuta, kusadisa dibuta na nge na kukwendaka na balukutakanu mpi na kulongaka nsangu ya mbote. Sambu na nki kusala mambu yai kele mfunu? Ntumwa Polo yulaka ngiufula yai: “Kana muntu me zaba ve kutwadisa nzo na yandi, nki mutindu yandi ta keba dibundu ya Nzambi?”​—1 Tim. 3:5.

11-12. Inki lenda kumina tata mosi ya kele nkuluntu ntangu muntu mosi ya dibuta na yandi me sala disumu ya nene? (Tala mpi bifwanisu.)

¹¹ Kana nge kele ti bana yina kele ti bamvula na nsi ya 18, bo fwete vanda “bana ya ke lemfukaka na luzitu yonso.” Nge fwete longa mpi kutwadisa bo na zola. Ya kieleka bonso bana yonso ya nkaka, bana na nge ta zola mpi kuvanda na kiese mpi kusakana. Kansi kana nge ke longa bo mbote, bo ta vanda bulemfu, luzitu mpi ti bikalulu ya mbote. Diaka, nge fwete sala yonso sambu na kusadisa bana na nge na kukumisa ngolo kinduku na bo ti Yehowa, na kuzitisa minsiku ya Biblia, na kuyela na kimpeve mpi na kubaka mbotika.

¹² “[Kuvanda] ti bana ya ke kwikilaka mpi yina bo  me funda ve nde bo kele ti luzingu ya mansoni to bo kele bankolami.” Kana mwana mosi ya me bakaka mbotika, yina ke zingaka na nzo ya bibuti na yandi me sala disumu ya nene, nki lenda kumina tata na yandi yina kele ti mikumba? Kana tata na yandi vandaka ve kulungisa mbote-mbote mukumba na yandi ya kulonga mpi kutwadisa yandi, bo lenda katula yandi mukumba ya kinkuluntu.​—Tala Nzozulu ya Nkengi ya 1^er novembre 1996, lutiti 17 baparagrafe 6-7.

VANDA NA KIESE YA KUSADISA DIBUNDU

13. Kuvanda “muntu ya makambu ngolo ve” mpi ‘kuvanda ve muntu ya ntu-ngolo’ ke tendula nki?

¹³ Bampangi-babakala ya ke monisaka bikalulu ya mbote ya Bukristu ke sadisaka dibundu mingi. “Muntu ya makambu ngolo ve” ke salaka ngolo sambu na kutanina ngemba. Kana nge ke zola bantu kuzaba nde nge kele muntu ya makambu ngolo ve, nge fwete widikila mpi kundima mambu yina bantu ya nkaka ke tuba. Mu mbandu, ntangu beno ke sala lukutakanu ya bankuluntu, keti nge ta ndima lukanu yina bankuluntu mingi me baka kana bonso nde yo me fwa ve nsiku to munsiku ya Biblia? “Yandi fwete vanda ve muntu ya ntu-ngolo,” disongidila kuzola ve nde mambu kusalama kaka mutindu yandi ke zola. Yo yina, nge fwete ndimaka bangindu ya bantu ya nkaka. (Kuy. 13:8, 9; Bing. 15:22) Nge fwete vanda ve “muntu ya ke swanaka” to “muntu ya ke waka makasi nswalu.” Nge fwete vanda mawete mpi luzitu kansi ve makambu ngolo. Kana nge kele muntu ya ngemba, nge ta salaka bikesa ya kutula ngemba ti bantu ya nkaka ata ntangu yo ke vandaka mpasi na kusala yo. (Yak. 3:17, 18) Kana nge ke tuba na mawete ti bantu ya nkaka, nkutu ata ti bambeni na beto, yo lenda lembika makasi na bo.​—Baz. 8:1-3; Bing. 20:3; 25:15; Mat. 5:23, 24.

14. ‘Kuvanda ve Mukristu ya mpa’ mpi kuvanda “muntu ya kwikama” ke tendula nki?

¹⁴ Mpangi-bakala yina ke zola kukuma nkuluntu fwete “vanda ve Mukristu ya mpa.” Ata yo ke lomba kaka ve nde nge vanda Mukristu yina me bakaka mbotika banda bamvula mingi, yo ta lomba mwa ntangu kuluta sambu nge kumisa ngolo kinduku na nge ti Yehowa mpi kuzaba mbote mutindu ya kusadila Biblia sambu na kubaka balukanu ya mbote. Na ntwala nde bo pona nge nkuluntu nge fwete monisa, bonso Yezu, nde nge  kele muntu ya kudikulumusa mpi nge fwete wa ve makasi kana bo me pesa nge ve mikumba na ntangu yina nge vandaka kutula ntima. (Mat. 20:23; Bafil. 2:5-8) Nge ta monisa nde nge kele “muntu ya kwikama” kana nge ke landa kukangama na Yehowa, kana nge ke zitisa bansiku na yandi mpi ke landa lutwadisu ya dibundu na yandi.​—1 Tim. 4:15.

15. Keti yo ke lombaka kaka nde nkuluntu kuvanda longi ya kuluta mbote? Tendula.

¹⁵ Biblia ke tuba pwelele nde nkengi fwete vanda “muntu ya me fwana na kulonga.” Keti yo ke tendula nde nge fwete vanda kaka muntu ya ke salaka badiskure ya kuluta mbote kibeni? Ve. Beto kele ti bankuluntu mingi ya me fwana kansi bo yonso ve kele mitubi ya kuluta mbote, balongi ya kuluta mbote ya nsangu ya mbote mpi bangungudi ya kuluta mbote. (Fwanisa ti 1 Bakorinto 12:28, 29 mpi Baefezo 4:11.) Ata yo ke lomba kaka ve nde nkuluntu kuvanda mutubi ya kuluta mbote, nge fwete landa kusala bikesa sambu na kukuma longi ya mbote. Inki nge lenda sala sambu na kukuma longi ya mbote?

16. Inki nge lenda sala sambu na kukuma longi ya mbote? (Tala mpi bifwanisu.)

¹⁶ “Yandi fwete kangama ngolo na ndinga ya kwikama.” Sambu nge kuma longi ya mbote, nge fwete sadila Ndinga ya Nzambi ntangu nge ke longa mpi ntangu nge ke pesa bampangi bandongisila. Vanda longoki ya mbote ya Biblia mpi ya mikanda na beto. (Bing. 15:28; 16:23) Ntangu nge ke longuka, tula dikebi na bantendula ya baverse yina mikanda na beto ke pesaka, sambu nge sadila yo mbote na nima. Diaka ntangu nge ke longa, sala bikesa ya kusimba bantima ya bantu yina nge ke longa. Nge lenda kuma longi ya mbote, kana nge ke lomba bandongisila na bankuluntu yina ke longaka mbote mpi kana nge ke sadila yo. (1 Tim. 5:17) Bankuluntu fwete “kuka kupesa kikesa” na bampangi na bo. Kansi bantangu ya nkaka, bo lenda pesa bampangi bandongisila to nkutu “kunganina” bo. Kansi ntangu bankuluntu ke sala mambu yai, bo fwete sala yo ntangu yonso ti mawete. Kana nge kele nkuluntu ya mawete, kana nge kele ti zola mpi kana nge ke sadila Ndinga ya Nzambi ntangu nge ke longa, nge ta kuma longi ya mbote sambu nge ta landa mbandu ya Yezu, Longi ya Nene.​—Mat. 11:28-30; 2 Tim. 2:24.

 LANDA KUSALA MAMBU YINA BIBLIA KE LOMBAKA SAMBU NA KUKUMA NKULUNTU

17. (a) Inki lenda sadisa nsadi ya kisalu na kulanda kusala mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkuluntu? (b) Inki bankuluntu fwete vila ve ntangu bo ke tadila bampangi yina bo ke zola nde bo kuma bankuluntu? (Tala lupangu “ Beno Vanda Ve Makambu Ngolo Ntangu Beno Ke Tadila Kana Mpangi Mosi Lenda Kuma Nkuluntu.”)

¹⁷ Na nima ya kutadila mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkuluntu, bansadi ya kisalu ya nkaka lenda yindula nde bo ta kuka ve ata fioti kukuma bankuluntu. Kansi kuvila ve nde, Yehowa ti dibundu na yandi ke lombaka nge ve na kulungisa mambu yai na mutindu ya kukuka. (1 Pie. 2:21) Diaka, mpeve santu ya Yehowa ta sadisa nge na kulungisa mambu yango. (Bafil. 2:13) Keti kele ti kikalulu mosi yina nge ta sepela kutomisa? Samba Yehowa sambu na yo. Longuka mambu mingi na mikanda na beto ya ke tubila kikalulu yango mpi lomba nkuluntu mosi bandongisila yina lenda sadisa nge na kutomisa yo.

18. Inki lukanu bansadi ya kisalu yonso fwete vanda ti yo?

¹⁸ Bika bampangi-babakala yonso, ti bampangi yina me kumaka dezia bankuluntu, kulanda kusala mambu yina beto me longuka na disolo yai. (Bafil. 3:16) Keti nge kele nsadi ya kisalu? Vanda ti lukanu ya kulanda kusala diaka mingi sambu na kusadisa bampangi na nge! Lomba Yehowa na kutwadisa nge sambu nge kuma diaka mfunu mingi sambu na yandi mpi sambu na dibundu. (Yez. 64:8) Bika Yehowa kusakumuna mingi bikesa yonso ya nge ke sala sambu na kusala mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkuluntu.