1. Sambu na nki beto fwete landa bandongisila ya bambuta?

 BETO yonso ke vandaka ti mfunu ya lutwadisu sambu na kubaka balukanu ya mfunu na luzingu. Mbala mingi, beto ke bakaka lutwadisu yango na bankuluntu mpi na bampangi ya nkaka ya kuyela na kimpeve. Beto fwete tuba ve nde bandongisila na bo kele ve mfunu sambu na beto kaka sambu bo me kuma bambuta. Yehowa ke zola nde beto baka malongi na bandongisila yina bambuta ke pesaka beto sambu bo me longukaka mpi ke zabaka mambu mingi ya luzingu mpi bo kele ti mayele ya kubakisa mambu kuluta beto.​—Yobi 12:12.

2. Inki beto ta longuka na disolo yai?

² Na ntangu ya ntama, Yehowa sadilaka bambuta yina vandaka kusadila yandi na ntima ya mvimba sambu na kupesa bantu na yandi kikesa mpi kutwadisa bo. Beto tadila mbandu ya Moize, Davidi mpi ntumwa Yoane. Bo zingaka ve ntangu mosi mpi mambu ya luzingu na bo swaswanaka mpenza. Na nsuka ya luzingu na bo, bo pesaka baleke bandongisila ya mbote. Bambuta yai yonso tubilaka mingi mfunu ya kulemfukila Nzambi. Yehowa me taninaka na Biblia mambu yina bo tubaka sambu yo longa beto bubu yai. Yo vanda beto kele baleke to bambuta, beto lenda baka mambote na bandongisila yina bo pesaka kana beto ke baka ntangu ya kulonguka yo. (Bar. 15:4; 2 Tim. 3:16) Na disolo yai, beto ta longuka mambu ya nsuka yina babakala yai tatu tubaka mpi malongi yina beto lenda baka na mambu yina bo tubaka.

“NGE TA ZINGA MINGI”

3. Inki mambu Moize salaka sambu na Yehowa mpi dikanda ya Izraele?

³ Moize kudipesaka ya mvimba na Yehowa. Yandi vandaka profete, zuzi, ntwadisi mpi nsoniki. Moize longukaka mambu mingi na luzingu! Yandi basisaka dikanda ya Izraele na kimpika na Ezipte mpi yandi  monaka mambu mingi ya kuyituka yina Yehowa salaka. Yehowa sadilaka yandi sambu na kusonika mikanda tanu ya ntete ya Biblia, ti Nkunga 90 mpi mbala ya nkaka Nkunga 91. Yo ke monana mpi nde yandi muntu sonikaka mukanda ya Yobi.

4. Banani Moize pesaka kikesa mpi sambu na nki?

⁴ Ntangu fioti na ntwala nde Moize kufwa ti bamvula 120, yandi vukisaka bantu yonso ya Izraele sambu na kuyibusa bo mambu ya bo monaka yina Yehowa sadilaka bo. Bantu ya nkaka na kati ya bantu yina ya Izraele monaka na kileke na bo mambu mingi ya kuyituka yina Yehowa salaka mpi bandola yina yandi pesaka bantu ya Ezipte. (Kub. 7:3, 4) Bo tambulaka na kisika yina Yehowa kabisaka Nzadi-Mungwa ya Mbwaki mpi bo monaka mutindu Farao ti basoda na yandi fwaka. (Kub. 14:29-31) Na ntoto ya zelo na zelo, Yehowa taninaka bo mpi lungisaka bampusa na bo. (Kul. 8:3, 4) Ntangu bantu ya Izraele kumaka pene-pene ya kukota na Ntoto ya Lusilu, Moize pesaka bo kikesa na ntwala nde yandi kufwa. a

5. Mambu ya nsuka yina Moize tubaka na Kulonga 30:19, 20 ndimisaka bantu ya Izraele nki?

⁵ Inki mambu Moize tubaka? (Tanga Kulonga 30:19, 20.) Mambu yai ya Moize tubaka ndimisaka bantu ya Izraele nde luzingu ya kitoko vandaka kuvingila bo. Lusakumunu ya Yehowa zolaka kusala nde bantu ya Izraele kuzinga mingi na Ntoto ya Lusilu. Ntoto ya Lusilu vandaka insi mosi ya kitoko yina vandaka kubuta bima mbote mpenza! Moize tendudilaka bo yo na mutindu yai: “Bambanza ya nene mpi ya kitoko yina nge tungaka ve, banzo ya kufuluka ti bima ya mbote ya mutindu na mutindu yina nge salaka ve kisalu sambu na kubaka yo, mabulu ya masa yina nge timunaka ve, mpi bilanga ya vinu ti banti ya olive yina nge kunaka ve.”​—Kul. 6:10, 11.

6. Sambu na nki Nzambi bikaka nde bansi ya nkaka kununga bantu ya Izraele?

⁶ Moize kebisaka mpi bantu ya Izraele nde sambu bo landa kuzinga na insi yina ya kitoko, yo vandaka kulomba nde bo lemfuka na bansiku ya Yehowa. Moize songaka bo mpi na ‘kupona luzingu,’ disongidila kuwidikila Yehowa mpi “kukangama na yandi.” Kansi, bantu ya Izraele lemfukilaka ve Yehowa. Yo yina, Nzambi bikaka nde bantu ya Asiria mpi na nima bantu ya Babilone, kununga bo mpi kunata bo na kimpika.​—2 Bant. 17:6-8, 13, 14; 2 Bans. 36:15-17, 20.

7. Mambu yina Moize tubaka ke longa beto nki? (Tala mpi bifwanisu.)

⁷ Mambu yai ke longa beto nki? Kana beto ke lemfukila Yehowa, beto ta zinga mvula na mvula. Bantu ya Izraele kumaka pene-pene ya kukota na Ntoto ya Lusilu. Mutindu mosi mpi, beto me kuma pene-pene ya kukota na nsi-ntoto ya mpa ya Nzambi me silaka beto, ntoto yina ta kuma paladisu. (Yez. 35:1; Luka 23:43) Diabulu ti bademo na yandi ta vanda diaka ve. (Kus. 20:2, 3) Mabundu yina ke longaka mambu ya luvunu sambu na Yehowa ta vanda diaka ve. (Kus. 17:16) Baluyalu yai ya ke niokulaka bantu ta vanda diaka ve. (Kus. 19:19, 20) Bantu ya mbi ta vanda ve ti kisika na Paladisu. (Nk. 37:10, 11) Na ntoto ya mvimba, bantu ta lemfukaka na bansiku ya Yehowa, bansiku yina ke sadisaka bantu na kuzinga na bumosi mpi na ngemba. Ya kieleka, bantu yonso ta zolanaka mpi ta tudilanaka ntima. (Yez. 11:9) Yo ta vanda ntangu mosi ya mbote mpenza! Diaka kana beto ke lemfukila Yehowa, beto ta zinga na paladisu awa na ntoto kaka bamvula mingi ve kansi mvula na mvula.​—Nk. 37:29; Yoa. 3:16.

8. Inki mutindu lusilu ya luzingu ya mvula na mvula sadisaka mpangi-bakala mosi ya misionere? (Yude 20, 21)

⁸ Kana beto ke landa kuyindula lusilu ya luzingu ya mvula na mvula yina Nzambi me silaka beto, yo ta sadisa beto na kulanda kukangama na yandi ata ntangu beto ke kutana ti bampasi  ya mpila na mpila. (Tanga Yude 20, 21.) Lusilu yango lenda sadisa beto mpi na kununga banzala ya mbi. Mpangi-bakala mosi yina vandaka misionere bamvula mingi na Afrika vandaka kunwana mbala mingi na banzala ya mbi. Yandi ke tuba nde: “Mutindu mono bakisaka nde kivuvu na mono ya kuzinga mvula na mvula kumaka na kigonsa, yo pusaka mono na kukumisa ngolo lukanu na mono ya kunwanisa banzala yina ya mbi mpi na kusamba diaka mingi Yehowa sambu yandi sadisa mono. Nsuka-nsuka, mono nungaka banzala yina ya mbi na lusadisu ya Yehowa.”

“NGE TA NUNGA”

9. Inki mambu ya mpasi Davidi kutanaka ti yo?

⁹ Davidi vandaka ntotila mosi ya nene. Yandi vandaka mpi kubula miziki, kusonika bankunga, yandi vandaka soda ya ngolo mpi profete. Yandi kutanaka mpi ti mambu mingi ya mpasi. Bamvula mwa mingi, yandi vandaka kutina-tina ntotila Saule yina vandaka kusosa kufwa yandi. Na nima ya kukuma ntotila, yo lombaka diaka nde Davidi kutina sambu mwana na yandi Absalomi zolaka kufwa yandi mpi kubotula kimfumu. Ata Davidi kutanaka ti mambu yai yonso ya mpasi mpi ata yandi salaka bifu ya nene, yandi landaka kusadila Yehowa na ntima ya mvimba tii na nsuka ya luzingu na yandi. Yehowa vandaka kutuba nde Davidi kele “muntu yina ke pesa ntima na [yandi] kiese.” Yo kele mfunu nde beto sadila mambu yina Davidi tubaka!​—Bis. 13:22; 1 Bant. 15:5.

10. Sambu na nki Davidi pesaka bandongisila na mwana na yandi Salomo, yina kumaka ntotila na nima na yandi?

¹⁰ Mu mbandu, beto tadila bandongisila yina Davidi pesaka mwana na yandi Salomo, yina kumaka ntotila na nima na yandi. Yehowa ponaka leke Salomo sambu na kutungila yandi tempelo, kisika yina bantu ta sambilaka Yehowa. (1 Bans. 22:5) Salomo vandaka ti bisalu mingi ya kusala mpi yandi vandaka na mfunu ya lusadisu ya Yehowa sambu na kutwadisa bantu ya Izraele. Inki Davidi songaka yandi? Beto tala yo.

11. Mutindu 1 Bantotila 2:2, 3 ke monisa yo, nki Davidi songaka Salomo mpi nki mutindu mambu yina Davidi tubaka lunganaka? (Tala mpi bifwanisu.)

¹¹ Inki mambu Davidi tubaka? (Tanga 1 Bantotila 2:2, 3.) Davidi songaka mwana na yandi nde kana yandi lemfukila Yehowa, yandi ta zinga mbote. Yehowa sakumunaka kibeni Salomo bamvula mingi. (1 Bans. 29:23-25) Yandi tungaka tempelo ya kitoko, yandi sonikaka mikanda ya nkaka ya Biblia mpi mambu ya nkaka ya yandi tubaka kele na mikanda ya nkaka ya Biblia. Yandi zabanaka mingi sambu na mayele mpi bimvwama na yandi. (1 Bant. 4:34) Kansi kaka mutindu Davidi tubaka yo, Salomo zolaka kulanda kuvanda ti luzingu ya mbote, kaka kana yandi landaka kulemfukila Yehowa Nzambi. Diambu ya mpasi kele nde ntangu Salomo kumaka mbuta, yandi kumaka kusambila banzambi ya nkaka. Yo yina, Yehowa vandaka diaka ve kundima Salomo mpi Salomo vandaka diaka ve ti mayele ya kutwadisa na mutindu ya mbote mpi na lunungu.​—1 Bant. 11:9, 10; 12:4.

12. Mambu yina Davidi tubaka ke longa beto nki?

 ¹² Mambu yai ke longa beto nki? Kana beto ke lemfukila Yehowa, yandi ta sakumuna beto mpi ta sadisa beto. (Nk. 1:1-3) Ya kieleka, Yehowa ke tuba ve nde yandi ta kumisa beto bamvwama to bantu ya lukumu bonso Salomo. Kansi kana beto ke lemfukila yandi, yandi ta pesa beto mayele yina ta sadisa beto na kubaka balukanu ya mbote. (Bing. 2:6, 7; Yak. 1:5) Minsiku na yandi lenda sadisa beto na kubaka balukanu ya mbote sambu na kisalu, banzo-nkanda, mbongo mpi bansaka. Kana beto ke landa bandongisila na yandi, yo ta tanina beto na mambu ya mbi yina lenda natila beto bampasi luzingu ya mvimba. (Bing. 2:10, 11) Diaka, beto ta zwa banduku ya mbote mpi mabuta na beto ta zinga na kiese.

13. Inki sadisaka mpangi-nkento Carmen na kukuma ti luzingu ya kiese?

¹³ Mpangi-nkento Carmen, na Mozambique, yindulaka nde kusala banzo-nkanda ya nda ta sadisa yandi na kuvanda ti luzingu ya mbote. Yandi kwendaka kulonguka na iniversite, mutindu ya kusala ba plan ya nzo mpi mutindu ya kutunga yo. Yandi ke tuba nde: “Mono vandaka kuzola mingi mambu yina mono vandaka kulonguka. Kansi yo vandaka kubaka mono ntangu mpi ngolo mingi. Mono vandaka kulonguka na iniversite banda na 7h30 tii na 18h00 na nkokila. Yo vandaka kusala nde mono kuzwa diaka ve ntangu ya kukwenda na balukutakanu mpi kinduku na mono ti Yehowa kumaka diaka ve mbote. Mono bakisaka nde mono kumaka mpika ya bamfumu zole.” (Mat. 6:24) Yandi sambaka sambu na mambu yina mpi yandi salaka bansosa na mikanda na beto. Yandi ke tuba diaka nde: “Mama ti bankuluntu pesaka mono bandongisila ya mbote. Yo sadisaka mono na kubaka lukanu ya kuyambula iniversite mpi ya kusadila Yehowa kisalu ya ntangu yonso. Yo sadisaka mono na kubaka balukanu ya kuluta mbote na luzingu mpi mono ke vandaka na kiese mingi sambu na yo.”

14. Inki mambu ya mfunu Moize ti Davidi tubaka?

¹⁴ Moize ti Davidi vandaka kuzola Yehowa mingi mpi bo zabaka nde yo vandaka mfunu mingi na kulemfukila yandi. Na nsuka ya luzingu na bo, bo songaka bantu ya nkaka na kulanda mbandu na bo, disongidila na kukangama na Yehowa Nzambi na bo. Moize ti Davidi kebisaka bo mpi nde kana bo yambula Yehowa, Yehowa mpi ta buya kundima bo mpi yandi ta sakumuna bo diaka ve mutindu yandi silaka bo. Mambu ya bo tubaka kele kaka mfunu sambu na beto bubu yai. Bamvula mingi na nima, nsadi ya nkaka ya Yehowa monisaka mfunu ya kulanda kukangama na Nzambi.

 “KIESE YA MINGI”

15. Inki mambu ntumwa Yoane salaka mpi monaka na luzingu na yandi?

¹⁵ Yoane vandaka ntumwa yina Yezu Kristu vandaka kuzola mingi. (Mat. 10:2; Yoa. 19:26) Yoane tambulaka ti Yezu ntangu Yezu vandaka kulonga, yandi monaka mambu ya kuyituka yina Yezu vandaka kusala mpi yandi vandaka ti Yezu na bantangu ya mpasi. Mu mbandu, yandi monaka mutindu bo vandaka kufwa Yezu mpi yandi monaka Yezu na nima ya lufutumuku na yandi. Yandi monaka mpi kuyela ya dibundu ya Bukristu na bilumbu ya Bakristu ya ntete, disongidila banda na luyantiku na yo tii ntangu bo “longaka [nsangu ya mbote] na lugangu ya mvimba yina kele na nsi ya zulu.”​—Bakol. 1:23.

16. Banani me bakilaka mikanda ya Yoane mambote?

¹⁶ Ntangu Yoane kumaka mununu, yandi zwaka dibaku ya nene ya kusonika mpi Ndinga ya Nzambi. Yoane sonikaka mambu ya kuyituka yina “Yezu Kristu [songaka yandi].” (Kus. 1:1) Yandi sonikaka Evanzile ya Yoane ti mukanda ya 1 Yoane, ya 2 Yoane mpi ya 3 Yoane na nsadisa ya mpeve santu. Mukanda ya 3 Yoane, yandi sonikilaka Gayusi, Mukristu mosi ya kwikama, yina yandi vandaka kuzola kibeni bonso mwana na yandi. (3 Yoa. 1) Yo ke monana nde na ntangu yina, Yoane vandaka kuzola Bakristu mingi bonso bana na yandi. Mambu yina Mukristu yai ya kwikama sonikaka ke natilaka balongoki yonso ya Yezu mambote tii bubu yai.

17. Mutindu 3 Yoane 4 ke monisa yo, nki ke pesaka kiese mingi?

¹⁷ Inki mambu Yoane sonikaka? (Tanga 3 Yoane 4.) Na mukanda ya 3 Yoane, Yoane tubilaka kiese yina kulemfukila Nzambi ke nataka. Ntangu Yoane sonikaka mukanda ya 3 Yoane, bantu ya nkaka vandaka kulonga malongi ya luvunu mpi kukotisa kukabwana na dibundu. Ata mpidina, bankaka landaka ‘kutambula na kieleka.’ Bo vandaka kulemfukila Yehowa mpi “kutambula na kuwakana ti bansiku na yandi.” (2 Yoa. 4, 6) Bakristu yai ya vandaka kukangama na Nzambi vandaka kupesa Yehowa mpi Yoane kiese mingi.​—Bing. 27:11.

18. Mambu yina Yoane tubaka ke longa beto nki?

¹⁸ Mambu yai ke longa beto nki? Kana beto ke lemfukila Yehowa, beto ta zinga na kiese mpi ta pesa bantu ya nkaka kiese. (1 Yoa. 5:3) Mu mbandu, beto ke vandaka na kiese ya kuzaba nde beto ke pesaka Yehowa kiese. Yandi ke vandaka na kiese ya kumona mutindu beto ke buyaka kusala mambu ya mbi ya nsi-ntoto yai mpi ke lemfukaka na bansiku na yandi. Bawanzio mpi na zulu ke waka kiese ntangu bo ke monaka mambu yai. (Bing. 23:15; Luka 15:10) Beto ke vandaka mpi na kiese ntangu beto ke monaka bampangi na beto ke landa kukangama na Nzambi mingi-mingi ntangu bo ke kutanaka ti bampasi mpi mambu yina ke mekaka lukwikilu na  bo. (2 Bate. 1:4) Ntangu nsi-ntoto yai ta fwa, beto ta vanda na kiese mingi ya kuzaba nde beto salaka mbote ya kulanda kukangama na Yehowa na nsi-ntoto ya Satana.

19. Inki mpangi-nkento Rachel ke tuba sambu na kisalu ya kulonga bantu mambu ya Yehowa? (Tala mpi bifwanisu.)

¹⁹ Beto ke vandaka na kiese, mingi-mingi, ntangu beto ke longaka bantu mambu ya Yehowa. Mpangi-nkento Rachel, na république Dominicaine, ke tuba nde kulonga muntu mambu ya kitoko ya Nzambi na beto kele dibaku mosi ya nene mpenza. Yandi ke tubaka mambu yai ntangu yandi ke yindulaka bantu mingi yina yandi me sadisaka na kusadila Yehowa: “Mono ke kukaka ve kumonisa kiese yina mono ke waka ntangu mono ke monaka mutindu bantu yina mono me longaka ke zolaka Yehowa mingi, mutindu bo ke tudilaka yandi mpenza ntima mpi mutindu bo ke sobaka kibeni luzingu na bo sambu na kusepedisa yandi. Kiese yina mono ke waka ke vandaka mingi kuluta bikesa mpi bibansa yina mono me salaka sambu na kulonga bo.”

BAKA MALONGI NA MAMBU YA NSUKA YINA BABAKALA YA KWIKAMA TUBAKA

20. Tubila mambu mingi ya beto ke salaka yina Moize, Davidi ti Yoane vandaka mpi kusala.

²⁰ Moize, Davidi mpi Yoane zingaka ntama kibeni mpi mambu ya luzingu na bo me swaswana ti ya beto bubu yai. Kansi beto ke salaka mpi mambu mingi yina bo vandaka mpi kusala. Bonso beto, bo vandaka kusadila mpi Nzambi ya kieleka. Diaka, bonso bo, beto mpi ke sambaka Yehowa, ke tudilaka yandi ntima mpi ke sosaka lutwadisu na yandi. Bonso babakala yai ya ntangu ya ntama, beto ke ndimaka nde Yehowa ke sakumunaka mpenza bantu yina ke lemfukilaka yandi.

21. Inki mambote Yehowa ke bumbila bantu yina ke sadilaka mambu yina babakala yai ya bambuta, Moize, Davidi mpi Yoane, tubaka?

²¹ Beto fwete sadila mambu ya nsuka yina babakala yai ya bambuta tubaka mpi kulemfuka na bansiku ya Yehowa. Mpidina, mambu yonso ya beto ta salaka ta nunga mpenza. Beto ta baka luzingu mpi beto “ta zinga mingi,” ee, mvula na mvula! (Kul. 30:20) Diaka, beto ta vanda na kiese ya kusepedisa Tata na beto ya zola, yina ke lungisaka balusilu na yandi yonso nkutu na mitindu yina beto yindulaka ve ata fioti.​—Baef. 3:20.