1-2. (a) Inki mutindu baluyalu ya nkaka ke teleminaka bansadi ya Yehowa, kansi nki bansadi na yandi ke salaka? (b) Sambu na nki beto lenda vanda na kiese ata bo ke niokula beto? (Pesa mpi komantere ya kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

 BUBU yai, bansi kuluta 30 me buyisaka kisalu na beto to me buyisaka beto na kusala mambu ya nkaka ya kisalu na beto. Bamfumu ya nkaka ya baluyalu ya bansi yina me tulaka bampangi na beto ya babakala mpi ya bankento na boloko. Inki mbi bo salaka? Na meso ya Yehowa, bo me salaka ve ata kima mosi ya mbi. Bo me kangaka bo kaka sambu bo tangaka Biblia mpi bo longukaka yo. Bo songaka bantu ya nkaka mambu yina bo ke ndimaka mpi bo kwendaka na balukutakanu ti bampangi ya nkaka. Bo buyaka mpi kukota na mambu ya politiki. Ata bo ke telemina bo ngolo mutindu yina, bansadi yina ya Nzambi ke landa kukangama * na yandi. Disongidila, bo me monisa nde bo me kudipesaka kibeni na Yehowa. Bo kele na kiese sambu na yo.

² Mbala ya nkaka nge me monaka dezia bafoto ya Bambangi ya Yehowa yina ya kikesa mpi nge monaka nde bo vandaka kuseka. Bo ke vandaka na kiese sambu bo ke zabaka nde Yehowa ke waka kiese sambu bo ke landaka kukangama kaka na yandi. (1 Bans. 29:17a) Yezu tubaka nde: “Kiese na bantu yina bo me monisaka mpasi sambu na lunungu . . . Beno yangalala mpi beno vanda na kiese mingi, sambu matabisi na beno kele nene.”—Mat. 5:10-12.

3. Bisalu 4:19, 20 ke monisa nde bantumwa salaka nki ntangu bo niokulaka bo na mvu-nkama ya ntete mpi sambu na nki bo salaka mutindu yina?

³ Mambu yina bampangi na beto ya babakala mpi ya bankento ke kutana ti yo kele bonso mambu yina bantumwa ya Yezu kutanaka ti yo ntangu bo vandaka kuniokula bo sambu bo vandaka kulonga mambu ya me tala Yezu. Mbala na mbala, bazuzi yina vandaka na tribinale ya nene ya Bayuda, ‘pesaka bo nsiku ya kuyambula kutuba na zina ya Yezu.’ (Bis. 4:18; 5:27, 28, 40) Kansi nki bantumwa salaka? (Tanga Bisalu 4:19, 20.) Bo zabaka nde kele ti mfumu mosi ya kuluta zulu yina pesaka bo nsiku ya kulonga bantu mpi ya kuta mbote-mbote kimbangi sambu na Kristu. (Bis. 10:42) Yo yina Piere mpi Yoane yina vandaka mimonisi ya bantumwa, tubaka ti kikesa yonso nde bo fwete lemfukila Nzambi na kisika ya kulemfukila bazuzi yina mpi bo tubaka nde bo ta yambula ve kutuba mambu ya me tala Yezu. Yo vandaka bonso nde bo songaka bazuzi yina nde: ‘Keti beno ke yindula nde beno kele ti kiyeka ya mingi kuluta Nzambi?’

4. Mutindu Bisalu 5:27-29 ke monisa yo, nki mbandu bantumwa bikilaka Bakristu yonso ya kieleka mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu na bo?

⁴ Banda pana, bantumwa me bikaka mbandu mosi ya mbote yina Bakristu yonso ya kieleka ke landaka disongidila nde ‘bo ke lemfukilaka Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu.’ (Tanga Bisalu 5:27-29.) Na nima ya kubula bantumwa sambu bo kangamaka kaka na Nzambi, bo basikaka na tribinale ya nene ya Bayuda ‘na kiese sambu bo monaka nde bo me fwana nde bo pesa bo nsoni sambu na zina ya Yezu’ mpi bo landaka kulonga nsangu ya mbote.—Bis. 5:40-42.

5. Beto fwete pesa bamvutu na nki bangiufula?

⁵ Mbandu yina bantumwa bikaka ke basisa mwa bangiufula. Mu mbandu, nki mutindu lukanu yina bo bakaka ya kulemfukila Nzambi na kisika ya kulemfukila bantu ke wakana ti nsiku yina kele na Biblia ya “kulemfuka na bamfumu ya nene”? (Bar. 13:1) Inki mutindu beto lenda ‘lemfukila baluyalu mpi bamfumu’ mutindu ntumwa Polo tubaka mpi beto landa kukangama kaka na Nzambi yina kele Mfumu na beto ya kuluta nene?—Tito 3:1.

6. (a) “Bamfumu ya nene” yina Baroma 13:1 ke tubila kele banani mpi nki beto fwete sala bo? (b) Inki kele kieleka na yina me tala kiyeka ya bamfumu yonso ya nsi-ntoto yai?

⁶ Tanga Baroma 13:1. Na verse yina, bangogo “bamfumu ya nene” ke tendula, bantu yina kele ti kiyeka na zulu ya bantu ya nkaka. Bakristu fwete lemfukila bamfumu yina ya baluyalu ya nsi-ntoto yai. Bamfumu yina ke salaka yonso sambu ndonga kuvanda, sambu bantu kuzitisa bansiku mpi nkutu bantangu ya nkaka bo ke taninaka bansadi ya Yehowa. (Kus. 12:16) Yo yina, beto fwete futaka bampaku, kuwa bo boma mpi kupesa bo lukumu yina bo ke lombaka. (Bar. 13:7) Kansi bamfumu yina ya baluyalu ke vandaka ti kiyeka kaka sambu Yehowa ke pesaka bo nzila ya kuvanda ti yo. Yezu monisaka pwelele nde yo kele mpidina, ntangu Ponse Pilate, guvernere ya Roma yulaka yandi bangiufula. Ntangu Pilate songaka Yezu nde yandi kele ti kiyeka ya kubika yandi na luzingu to ya kufwa yandi, Yezu songaka yandi nde: “Nge zolaka kuvanda ve ti kiyeka ata fioti na zulu na mono kana bo pesaka nge yo ve na zulu.” (Yoa. 19:11) Bamfumu yonso mpi bantu ya politiki ke vandaka ve ti kiyeka na mambu yonso bonso Pilate. Yandi vandaka ve ti kiyeka na mambu yonso.

7. Inki ntangu beto fwete lemfukila ve bamfumu ya luyalu mpi nki bo fwete zaba?

⁷ Bakristu ke lemfukilaka bamfumu ya baluyalu kana bansiku ya bo ke tula ke fwa ve bansiku ya Nzambi. Kansi beto ta lemfukila ve bamfumu ya baluyalu kana bo ke songa beto na kusala mambu yina Nzambi ke buyaka to bo ke buyisa beto na kusala mambu yina Nzambi ke lombaka beto na kusala. Mu mbandu, bo lenda songa batoko na kubaka minduki sambu na kunwana bitumba sambu na insi. * To bo lenda buyisa mbalula na beto ya Biblia mpi mikanda ya ke tendulaka Biblia mpi bo lenda buyisa beto na kulonga nsangu ya mbote mpi na kuvukana ti bampangi ya nkaka sambu na kusambila Yehowa. Kana bamfumu ya luyalu ke sadila ve mbote kiyeka na bo mu mbandu kana bo ke niokula balongoki ya Kristu, Nzambi ta yula bo. Yehowa ke monaka.—Lon. 5:8.

8. Inki luswaswanu kele na kati ya bangogo “mfumu ya nene” mpi “mfumu ya kuluta nene” mpi sambu na nki luswaswanu yina kele mfunu?

⁸ Ngogo “nene” ke tendula “mbote mpi muntu yina kele na kisika ya zulu.” Kansi yo ke tendula ve “kuluta nene mpi muntu yina kele na kisika ya kuluta zulu.” Ntendula ya zole kele sambu na bangogo “kuluta nene.” Ata Biblia ke binga bamfumu ya luyalu nde “bamfumu ya nene,” mfumu ya nkaka kele na kisika ya kuluta zulu disongidila mfumu ya kuluta nene. Biblia ke binga Yehowa Nzambi mbala iya ya mvimba nde “Muntu Yina Me Luta Yonso.”—Dan. 7:18, 22, 25, 27.

9. Inki mambu profete Daniele monaka?

⁹ Profete Daniele monaka bambona-meso yina monisaka pwelele nde Yehowa kele ti kiyeka ya kuluta nene kuluta bamfumu yonso. Ntete Daniele monaka bambisi iya ya nene. Bambisi yango vandaka kumonisa bangolo yai ya ntoto ya mvimba: Babilone, Medo-Persia, Grèce, Roma. Yo vandaka bangolo yina yalaka ntoto na ntangu ya ntama. Yandi monaka mpi ngolo yina ke yala nsi-ntoto bubu yai, disongidila Anglo-Amerika. (Dan. 7:1-3, 17) Na nima Daniele monaka Yehowa Nzambi me vanda na kiti ya Kimfumu na tribinale na zulu. (Dan. 7:9, 10) Mambu yina Daniele monaka na nima kele lukebisu sambu na bamfumu ya nsi-ntoto yai.

10. Mutindu Daniele 7:13, 14, 27 ke monisa yo Yehowa me pesa kiyeka na banani mpi nki yo ke monisa sambu na yandi?

¹⁰ Tanga Daniele 7:13, 14, 27. Nzambi botulaka  kiyeka yonso na bamfumu ya baguvernema ya nsi-ntoto yai mpi yandi pesaka yo na bantu ya nkaka yina lenda sadisa bantu mbote mpi ya kele ngolo mingi. Na banani yandi pesaka yo? Na ‘muntu yina kele bonso mwana ya muntu’ disongidila Yezu Kristu mpi na “basantu ya Muntu Yina Me Luta Yonso” disongidila bantu 144000 yina ta yala “mvula na mvula.” (Dan. 7:18) Yo kele pwelele nde Yehowa kele “Muntu Yina Me Luta Yonso” sambu yandi mpamba muntu kele ti kiyeka ya kusala mambu yina.

11. Inki Daniele sonikaka diaka ya ke monisa nde Yehowa kele Mfumu ya Kuluta Nene?

¹¹ Mambu yina Daniele monaka na mbona-meso ke monisa nde mambu yina yandi tubaka na ntwala kele masonga. Daniele tubaka nde: “Nzambi ya zulu. . . ke katulaka bantotila mpi ke tulaka bantotila.” Yandi tubaka diaka nde: “Muntu ya Kuluta Zulu kele Mfumu na kimfumu ya bantu mpi nde yandi ke pesaka yo na konso muntu yina yandi me zola.” (Dan. 2:19-21; 4:17) Keti bantangu ya nkaka Yehowa me katulaka bamfumu mpi yandi me tulaka bamfumu ya nkaka? Ee.

12. Pesa mbandu mosi ya ke monisa nde Yehowa katulaka bamfumu na kimfumu na bo na ntangu ya ntama. (Tala kifwanisu.)

¹² Yehowa me monisaka pwelele nde yandi kele ti kiyeka ya kuluta “bamfumu ya nene.” Beto tala bambandu tatu. Farao, ntotila ya Ezipte kangaka bansadi ya Yehowa na kimpika mpi mbala na mbala yandi vandaka kubuya kubasisa bo na kimpika. Kansi Nzambi basisaka bo na kimpika mpi yandi fwaka Farao na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki. (Kub. 14:26-28; Nk. 136:15) Belshasare, ntotila ya Babilone salaka feti mosi. Na feti yango, yandi ‘kuditombulaka na ntwala ya Mfumu ya zulu’ mpi yandi ‘kumisaka banzambi ya arza mpi ya wolo’ na kisika ya kukumisa Yehowa. (Dan. 5:22, 23) Kansi Nzambi pesaka muntu yina ya lulendo nsoni. “Kaka na mpimpa yina,” bo fwaka Belshasare mpi bo pesaka kimfumu na yandi na bantu ya Media mpi ya Persia. (Dan. 5:28, 30, 31) Ntotila Erode Agripa I ya Palestine pesaka nsiku nde bo fwa Yakobo mpi yandi pesaka diaka nsiku nde bo tula ntumwa Piere na boloko. Yandi vandaka ti lukanu ya kufwa yandi. Kansi Yehowa kangaka Erode nzila ya kusala mambu yina yandi vandaka kukana kusala. “Wanzio ya Yehowa bulaka yandi” mpi yandi fwaka.—Bis. 12:1-5, 21-23.

13. Pesa mbandu ya ke monisa nde Yehowa bedisaka bamfumu yina vukanaka.

 ¹³ Yehowa monisaka mpi nde yandi kele ti kiyeka ya kuluta nene na zulu ya bamfumu yina vukanaka. Yandi nwanaka sambu na Izraele mpi yandi sadisaka bo na kufwa kuwakana yina bantotila 31 ya Kanana salaka mpi kubotula babwala ya nene ya Ntoto ya Lusilu. (Yoz. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Yehowa sadisaka mpi bantu ya Izraele na kubedisa ntotila Bene-adadi mpi bantotila 32 ya nkaka ya Siria yina nwanisaka Izraele.—1 Bant. 20:1, 26-29.

14-15. (a) Inki mambu ntotila Nebukadenezare ti ntotila Dariusi tubaka sambu na luyalu ya Yehowa? (b) Inki muyimbi-bankunga tubaka sambu na Yehowa mpi dikanda na yandi?

¹⁴ Mbala na mbala, Yehowa me monisaka kibeni nde yandi kele Muntu Yina Me Luta Yonso. Ntangu Nebukadenezare, ntotila ya Babilone kudikumisaka sambu na ‘ngolo na yandi, kikesa na yandi mpi nkembo ya bunene na yandi’ na kisika ya kundima na kudikulumusa yonso nde Yehowa mpamba muntu me fwana na kubaka nkembo, Yehowa kumisaka yandi diboma. Ntangu diboma na yandi manaka, Nebukadenezare “kumisaka Muntu ya Kuluta Zulu” mpi yandi ndimaka nde ‘luyalu ya Yehowa kele luyalu ya mvula na mvula.’ Yandi tubaka diaka nde: “Kele ve ti muntu yina lenda kanga yandi nzila.” (Dan. 4:30, 33-35) Ntangu bo mekaka Daniele mpi bo monaka nde yandi kangamaka kaka na Yehowa mpi nde Yehowa gulusaka yandi na dibulu ya bantambu, ntotila Dariusi pesaka nsiku yai: “Bantu fwete tekita na boma na ntwala ya Nzambi ya Daniele. Sambu yandi kele Nzambi ya moyo mpi yandi ke zingaka kimakulu. Bo ta fwa ve ata fioti kimfumu na yandi, mpi luyalu na yandi kele ya kukonda nsuka.”—Dan. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Muyimbi-bankunga tubaka nde: “Yehowa me bebisa balukanu ya makanda; yandi me bebisa bangindu ya bantu.” Yandi tubaka diaka nde: “Kiese na dikanda yina Yehowa kele Nzambi na yo, bantu yina yandi me solaka na kuvanda bantu na yandi.” (Nk. 33:10, 12) Yo kele kikuma ya mbote ya ke pusa beto na kulanda kukangama na Yehowa.

16. Beto ke ndima nde nki ta salama na “mpasi ya nene” mpi sambu na nki? (Tala kifwanisu.)

¹⁶ Beto me mona mambu yina Yehowa salaka na ntangu ya ntama. Kansi nki mambu ta salama na bilumbu ke kwisa? Beto ke ndima nde Yehowa ta gulusa bansadi na yandi yina ke kangamaka na yandi na “mpasi ya nene” yina ke kwisa. (Mat. 24:21; Dan. 12:1) Yandi ta sala yo ntangu kimvuka ya makanda, yina Biblia ke binga Gogi ya Magogi ta nwanisa na nku yonso bantu yina me kangamaka na Yehowa na ntoto ya mvimba. Ata kimvuka yina ti bantu yonso 193 ya Nations unies ta kuka ve kunwana ti Muntu Yina Me Luta Yonso mpi basoda na yandi ya zulu. Yehowa ke tuba nde: “Mono ta kudikumisa kibeni, mono ta kudisantisa, mpi mono ta sala nde makanda mingi kuzaba mono; ebuna bo ta zaba nde mono kele Yehowa.”—Ezek. 38:14-16, 23; Nk. 46:10.

17. Biblia ke tuba nde nki ta kumina bantotila ya ntoto mpi nki ta salama sambu na bantu yina ke landaka kukangama na Yehowa?

¹⁷ Bitumba ya Gogi ta nata na bitumba ya Armagedoni ntangu Yehowa ta fwa “bantotila ya ntoto ya mvimba.” (Kus. 16:14, 16; 19:19-21) Kansi “bantu ya mbote mpamba bantu ta zinga na ntoto, mpi bantu ya kukonda kifu bantu ta bikala na kati na yo.”—Bing. 2:21, noti na nsi ya lutiti.

18. Inki Bakristu mingi ya kieleka me ndimaka kusala mpi sambu na nki? (Daniele 3:28)

¹⁸ Banda ntama, Bakristu mingi ya kieleka me tulaka luzingu na bo na kigonsa mpi bo ke zolaka Yehowa sambu yandi kele Mfumu na bo ya Kuluta Nene. Bakristu yina ya kieleka kele ti lukanu ya kulanda kukangama na Yehowa. Bo kele bonso Baebreo tatu yina kangamaka kaka na Muntu Yina Me Luta Yonso mpi yandi gulusaka bo na fulu ya tiya ya ngolo.—Tanga Daniele 3:28.

19. Yehowa ta tadila nki sambu na kusambisa bantu na yandi mpi nki beto fwete sala sesepi?

¹⁹ Muyimbi-bankunga Davidi monisaka nde yo kele mfunu na kulanda kukangama na Nzambi. Yandi tubaka nde: “Yehowa ta zengila bantu nkanu. Sambisa mono, O Yehowa, na kutadila lunungu na mono mpi na kutadila kwikama na mono.” (Nk. 7:8) Yandi tubaka diaka nde: “Bika nde kwikama mpi kusungama kutanina mono.” (Nk. 25:21) Luzingu ya kuluta mbote ke tendula nde beto fwete landa kukangama na Yehowa, beto yambula yandi ve yo vanda luzingu na beto kele nki mutindu. Kana beto ke sala mpidina, beto ta kudiwa bonso muyimbi-bankunga yina sonikaka nde: “Kiese na bantu yina ke taninaka kwikama, yina ke zitisaka nsiku ya Yehowa.”—Nk. 119:1, noti na nsi ya lutiti.