1. Inki mutindu bantu mingi ke tadilaka mayele ya kieleka bubu yai? (Bingana 1:20, 21)

 NA BANSI mingi, bansamuni ya Kimfumu ke pesaka bantu mikanda na babala-bala yina bantu ke lutaka mingi. Keti nge me salaka dezia kisalu yina ya kiese? Kana mpidina, ntembe kele ve nde nge me yindulaka dezia bangogo yai ya kifwani ya kele na mukanda ya Bingana, disongidila mayele yina ke tombula ndinga na bala-bala sambu bantu kuwa ndongisila na yo. (Tanga Bingana 1:20, 21.) “Mayele ya kieleka” disongidila mayele ya Yehowa ke vandaka na Biblia mpi na mikanda na beto. Yo kele mayele yina bantu kele ti yo mfunu sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula. Kana muntu mosi me ndima kubaka mikanda na beto, yo ke pesaka beto kiese. Kansi bantu yonso ve ke ndimaka kubaka mikanda na beto. Bankaka ke zolaka ve kuzaba mambu yina Biblia ke tubaka. Bankaka diaka ke sekaka beto. Bo ke yindulaka nde Biblia me manaka ngala. Bankaka nkutu ke vwezaka malongi yina Biblia ke longaka na yina me tala bikalulu ya mbote. Bo ke tubaka nde bantu yina ke sadilaka malongi ya Biblia kele makambu ngolo mpi bo kele bantu ya lunungu kuluta ndilu. Ata mpidina, na zola yonso Yehowa ke landa kupesa bantu yonso mayele na yandi. Inki mutindu?

2. Na wapi beto lenda zwa mayele ya kieleka bubu yai kansi nki bantu ya nkaka ke salaka?

² Biblia kele na kati ya bima yina Yehowa ke sadilaka sambu bantu kuzwa mayele ya kieleka. Konso muntu lenda vanda ti Biblia. Ebuna nki beto lenda tuba sambu na mikanda na beto ya ke tendulaka Biblia? Yehowa me sadisaka beto na kubalula mikanda yango na bandinga kuluta 1000. Bantu yina ke waka, disongidila bayina ke tangaka mpi ke sadilaka mambu yina bo ke longukaka ta baka mambote. Kansi bantu mingi me bakaka lukanu ya kubuya kuwa ndinga ya mayele ya kieleka. Bo ke zolaka kuditudila ntima to kulanda bandongisila ya bantu ya nkaka ntangu bo ke bakaka balukanu.  Bo ke monaka beto bantu ya kukonda mfunu sambu beto ke zitisaka mambu yina Biblia ke tubaka. Na disolo yai, beto ta tubila sambu na nki bantu ke salaka mpidina. Kansi beto tubila ntete nki mutindu beto lenda baka mayele ya ke katukaka na Yehowa.

3. Mayele ya kieleka ke tendula nki?

³ Mayele ke tendula makuki ya kusadila mambu ya nge me zaba sambu na kubaka balukanu ya mbote. Kansi mayele ya kieleka ke tendula mambu mingi ya nkaka. Biblia ke tuba nde: “Boma ya Yehowa kele luyantiku ya mayele, mpi nzayilu ya Muntu ya Kuluta Santu kele mayele ya kubakisa mambu.” (Bing. 9:10) Kana beto kele ti lukanu ya mfunu ya kubaka, beto fwete sosa ntete kuzaba mabanza ya Yehowa disongidila “nzayilu ya Muntu ya Kuluta Santu.” Beto ta zaba mabanza ya Yehowa kana beto ke longuka Biblia mpi mikanda ya ke tendulaka Biblia. Kana beto sala mpidina, beto ta monisa nde beto kele ti mayele ya kieleka.—Bing. 2:5-7.

4. Sambu na nki Yehowa mpamba muntu lenda pesa beto mayele ya kieleka?

⁴ Yehowa mpamba muntu lenda pesa beto mayele ya kieleka. (Bar. 16:27) Sambu na nki beto ke tuba nde mayele ke katukaka na Yehowa? Kikuma ya ntete kele nde Yehowa muntu salaka bima yonso mpi yandi me zaba mambu yonso ya me tala bima yina yandi me salaka. (Nk. 104:24) Kikuma ya zole kele nde konso kima yina Yehowa ke salaka ke monisaka nde yandi kele mayele. (Bar. 11:33) Kikuma ya tatu kele nde ntangu yonso bandongisila ya mayele yina Yehowa ke pesaka ke natilaka bantu yina ke sadilaka yo mambote. (Bing. 2:10-12) Kana beto ke zola kukuma kibeni mayele, beto fwete ndima mambu yina ya kieleka mpi kusadila yo ntangu beto ke baka balukanu mpi na mambu yonso ya beto ke sala na luzingu.

5. Inki beto ke mona bubu yai mutindu bantu ke buyaka kundima nde mayele ya kieleka ke katukaka kaka na Yehowa?

⁵ Bantu mingi ya beto ke kutanaka ti bo na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote ke ndimaka nde bima yina kele na zulu mpi na ntoto kele kitoko kibeni kansi bo ke ndimaka ve nde Ngangi kele. Bantu ya nkaka ya beto ke kutanaka ti bo ke tubaka nde bo ke kwikilaka na Nzambi kansi bo ke monaka nde bansiku yina kele na kati ya Biblia me manaka ngala mpi bo ke nataka luzingu na bo mutindu bo me zola. Inki mbuma yo me butaka? Keti mutindu bantu ke tulaka ntima na mayele na bo mosi na kisika ya kutula ntima na mayele ya Nzambi me salaka nde nsi-ntoto kukuma mbote kuluta? Keti bo me zwaka kiese ya kieleka to kivuvu mosi ya bo lenda tudila ntima sambu na bilumbu ke kwisa? Mambu ya ke salama na nsi-ntoto ke ndimisa beto nde diambu yai kele kieleka: “Kele ve ti mayele, luswasukusu, to ndongisila na kimbeni ti Yehowa.” (Bing. 21:30) Verse yina ke pusa beto na kulanda kulomba Yehowa mayele ya kieleka. Kansi diambu ya mawa kele nde bantu mingi ke sala yo ve. Sambu na nki?

6. Bingana 1:22-25 ke monisa nde banani ke kangaka makutu sambu na kuwa ve ndinga ya mayele ya kieleka?

⁶ Bantu mingi ke kangaka makutu sambu na kuwa ve mayele ya kieleka ntangu yo ke tuba na “ndinga ya ngolo na bala-bala.” Biblia ke monisa nde bimvuka tatu ya bantu ke buyaka mayele: “bantu yina me konda mayele,” “bantu yina ke sekaka bantu” mpi “bazoba.” (Tanga Bingana 1:22-25.) Beto tadila mbote-mbote mambu yina ke salaka nde bantu yina kubuya mayele yina ke katukaka na Nzambi. Beto tadila mpi mambu yina beto lenda sala sambu beto kuma ve bonso bo.

7. Sambu na nki bantu ya nkaka me ndimaka kulanda kuvanda “bantu yina me konda mayele”?

⁷ “Bantu yina me konda mayele” kele bantu yina ke ndimaka mambu yonso yina bo ke waka mpi bo ke kusaka bo kukonda mpasi. (Bing. 14:15, noti na nsi ya lutiti.) Mbala mingi beto ke kutanaka ti bantu ya mutindu yina na kisalu na beto ya kulonga. Mu mbandu, yindula bamilio ya bantu yina  bamfumu ya mabundu mpi bamfumu ya politiki ke kusa. Bankaka ke waka mpasi mingi kana bo me bakisa nde bamfumu yina kusaka bo. Kansi bantu yina Bingana 1:22 ke tubila me ponaka bo mosi na kulanda kuvanda bantu yina me konda mayele sambu bo ke zolaka kuvanda mutindu yina. (Yer. 5:31) Bo ke zolaka kusala mambu yina bo me zola, bo ke zolaka ve kulonguka mambu yina Biblia ke tubaka mpi bo ke lemfukaka ve na bansiku ya kele na Biblia. Bantu mingi ke yindulaka bonso nkento mosi ya ke zingaka na Québec na Canada mpi yandi me kudipesaka mingi na mambu ya Nzambi. Yandi songaka Mbangi mosi ya Yehowa nde: “Kana nganga-nzambi na beto me kusaka beto, yo me tala yandi, yo me tala beto ve.” Ya kieleka beto ke zolaka ve kusala mambu bonso bantu yina ke buyaka na luzolo yonso kuzaba mambu.—Bing. 1:32; 27:12.

8. Inki ta sadisa beto na kukuma mayele?

⁸ Biblia kele ti bikuma ya mbote ya kusiamisa beto na kulanda ve kuvanda bantu yina me konda mayele kansi yo ke siamisa beto na ‘kukuma bambuta na mayele na beto ya kubakisa mambu.’ (1 Bak. 14:20) Beto ke kumaka mayele ntangu beto ke sadilaka minsiku ya Biblia na luzingu na beto. Kana beto sala mutindu yina, beto ta mona mutindu Biblia ke sadisaka beto na kubaka balukanu ya mbote yina ta natila beto ve bampasi. Yo kele mbote na kuyindula balukanu yina beto me bakaka. Mu mbandu, kana nge ke longukaka Biblia mpi nge ke kwendaka na balukutakanu kansi nge me kudipesaka ve na Yehowa mpi nge me bakaka ve mbotika, nge fwete yindula mambu yina nge fwete sala sambu na kusala yo. Kana nge me bakaka mbotika, keti nge ke sala bikesa ya kukuma nsamuni mpi longi ya mbote ya nsangu ya mbote? Keti nge ke sadilaka mambu yina nge ke longukaka na Biblia? Keti nge ke sadilaka bantu ya nkaka mambu mutindu Yezu zolaka kusadila bo? Kana yo ke lomba nde beto soba, beto fwete yindula na mudindu mambu yina Yehowa ke songaka beto na kusala sambu yo ke “kumisaka mayele muntu yina me konda mayele.”—Nk. 19:7.

9. Inki mutindu “bantu yina ke sekaka bantu” ya nkaka ke buyaka mayele ya ke katukaka na Nzambi?

⁹ Kimvuka ya zole ya bantu yina ke buyaka mayele yina ke katukaka na Nzambi kele “bantu yina ke sekaka bantu.” Bantangu ya nkaka, beto ke kutanaka ti bantu ya mutindu yina na kisalu na beto ya kulonga. Bo ke sepelaka kuseka bantu ya nkaka. (Nk. 123:4) Biblia tubaka dezia na ntwala nde na bilumbu ya nsuka, bantu yina ke sekaka bantu ya nkaka ta kuma mingi. (2 Pie. 3:3, 4) Kaka bonso babakala yina kwelaka bana ya Loti, bubu yai mpi bantu ya nkaka ke zitisaka ve mambu yina Biblia ke tubaka. (Kuy. 19:14) Bamingi ke sekaka bantu yina ke zitisaka minsiku ya Biblia. Kima yina ke pusaka bantu yina ke sekaka bantu ya nkaka na kusala mpidina kele “banzala na bo mosi ya mambu ya kuvweza Nzambi.” (Yude 7, 17, 18) Mambu yina Biblia ke tubaka sambu na bantu yina ke sekaka bantu ya nkaka, kele kiteso mosi ti mambu yina baaposta mpi bantu yina me buyaka Yehowa ke salaka.

10. Mutindu Nkunga 1:1 ke monisa yo, nki beto fwete sala sambu beto kuma ve bonso bantu yina ke sekaka bantu ya nkaka?

¹⁰ Inki beto fwete sala sambu beto kuma ve bonso bantu yina ke sekaka bantu ya nkaka? Beto fwete vukana ve ti bantu yina ke bokuta-bokutaka sambu na mambu yonso. (Tanga Nkunga 1:1.) Yo ke tendula nde beto fwete landa ve mambu yina baaposta ke tuba to kutanga mambu yina bo ke sonika. Beto fwete keba sambu beto kuma ve kubokuta-bokuta sambu na mambu yonso, kukuma kutudila Yehowa badute mpi kukuma ti badute sambu na lutwadisu yina organizasio na yandi ke pesa beto. Sambu na kubwa ve na mutambu yina, beto fwete kudiyula bangiufula yai: ‘Keti mono ke vandaka ti kikalulu ya kutuba mambu ya mbi kana organizasio ya Yehowa me pesa beto lutwadisu ya mpa to bantendula ya mpa? Keti mono ke tulaka dikebi kaka na bifu ya bampangi yina ke twadisa beto? Kana beto yambula kukonda kusukinina bikalulu yina, Yehowa ta sepela ti beto.—Bing. 3:34, 35.

11. Inki mutindu “bazoba” ke tadilaka bansiku ya Yehowa na yina me tala bikalulu ya mbote?

 ¹¹ Kimvuka ya tatu ya bantu yina ke buyaka mayele ya ke katukaka na Nzambi kele “bazoba.” Bo kele bazoba sambu bo ke buyaka kuzitisa bansiku ya Nzambi na yina me tala bikalulu ya mbote. Bo ke salaka mambu yina bo mosi ke mona nde yo kele mbote. (Bing. 12:15) Bantu ya mutindu yina ke buyaka Yehowa, Munkwa ya mayele. (Nk. 53:1) Ntangu beto ke kutanaka ti bo na kisalu ya kulonga, mbala mingi bo ke vwezaka beto sambu beto ke zitisaka bansiku ya Biblia. Kansi bo ta kuka ve kusadisa beto na kuvanda ti luzingu ya mbote. Biblia ke tuba nde: “Zoba lenda baka ve mayele ya kieleka; yandi kele ve na kima ya kutuba na kielo ya mbanza.” (Bing. 24:7) Zoba lenda pesa ve muntu ndongisila ya mbote. Yo yina Yehowa ke songa beto nde beto fwete “vanda ntama ti zoba.”—Bing. 14:7.

12. Inki ta sadisa beto na kusala ve mambu bonso bazoba?

¹² Beto kele ve bonso bantu yina ke zolaka ve ata fioti bandongisila ya Yehowa. Kansi beto ke longukaka na kuzola mutindu Yehowa ke yindulaka mpi na kuzola bansiku na yandi yonso. Beto lenda kumisa zola yina ngolo kana beto ke fwanisa mambu yina ke kuminaka bantu yina ke lemfukilaka yandi mpi yina ke kuminaka bantu yina ke buyaka kulemfukila yandi. Tala nge mosi mambu yina ke kuminaka bantu sambu bo ke buyaka na luzolo yonso kusadila bandongisila ya mbote ya Yehowa. Na nima tala nge mosi mutindu luzingu na nge kele mbote kuluta sambu nge ke lemfukilaka Nzambi.—Nk. 32:8, 10.

13. Keti Yehowa ke pusaka beto na ngolo na kusadila bandongisila na yandi ya mbote?

¹³ Yehowa ke sadisaka bantu yonso na kuzwa bandongisila na yandi ya mbote. Kansi yandi ke pusaka ve ata muntu mosi na ngolo na kundima yo. Ata mpidina, yandi ke tubilaka bampasi yina ta kumina bantu yina ke zolaka ve kusadila mayele na yandi. (Bing. 1:29-32) Bantu yina ke buyaka na luzolo yonso kulemfukila Yehowa ta “baka malanda ya banzila na bo.” Na nima, bo ta kutana ti bampasi mingi sambu na luzingu yina bo ke nata mpi nsuka-nsuka Yehowa ta fwa bo. Kansi tala mambu yina Biblia ke tuba sambu na bantu yina ke landaka mayele ya mbote ya Yehowa mpi ke sadilaka mambu yina yo ke tuba. Yo ke tuba nde: “Muntu yina ke wilaka mono ta zinga na lutaninu mpi boma ya mpasi ta yangisa yandi ve.”—Bing. 1:33.

14-15. Inki mukanda ya Bingana 4:23 ke longa beto?

¹⁴ Ntangu beto ke sadilaka mayele yina ke katukaka na Nzambi, beto ke bakaka ntangu yonso mambote. Mutindu beto me tubila yo dezia, Yehowa ke salaka nde bantu kuzaba kukonda mpasi bandongisila na yandi ya mbote. Mu mbandu na mukanda ya Bingana, Yehowa ke pesaka bandongisila ya mfunu yina ke manaka ve ngala. Beto tadila ntangu yai bambandu iya ya bandongisila ya mbote yina yandi ke pesaka.

¹⁵ Tanina ntima na nge ya kifwani. Biblia ke tuba nde: “Kuluta bima yonso yina nge ke tanina, tanina ntima na nge, sambu banto ya luzingu me katukaka na yo.” (Bing. 4:23) Yindula mambu yina yo ke lombaka nde beto sala sambu na kutanina  ntima na beto. Yo ke lombaka nde beto dia madia ya kele ti bavitamine, beto sala ngalasisi mingi mpi beto sala ve mambu yina ta bebisa ntima na beto. Beto ke salaka mambu ya mutindu mosi sambu na kutanina ntima na beto ya kifwani. Beto ke sadilaka Ndinga ya Nzambi konso kilumbu sambu na kudisa yo, beto ke yidikaka balukutakanu na beto ya Bukristu, beto ke kwendaka na balukutakanu yango mpi beto ke pesaka bakomantere. Sambu na kulanda kuvanda ngolo na kimpeve, beto ke kudipesaka mbala na mbala na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Beto ke buyaka konso kima yina lenda bebisa mabanza na beto. Mu mbandu bansaka ya kulutisila ntangu yina ke monisaka mambu ya nsoni mpi banduku ya mbi. Kusala mpidina ke salaka nde beto kuma ve ti bikalulu ya mbi.

16. Sambu na nki Bingana 23:4, 5 lenda sadisa beto mingi bubu yai?

¹⁶ Sepela ti bima yina nge kele ti yo. Biblia ke pesa beto ndongisila yai: “Kudilembisa ve sambu na kubaka kimvwama. . . . Kana nge losa meso kuna, yo kele ve pana, sambu yo ta tandula kibeni mapapu bonso ngo-zulu mpi ta pumbuka na zulu.” (Bing. 23:4, 5) Bantu lenda vidisa kukonda mpasi mbongo mpi bima yina bo kele ti yo. Ata mpidina, bamvwama mingi mpi bansukami ke vandaka ti lukasi ya mbongo. Mbala mingi lukasi yina ya mbongo ke salaka nde bo sala mambu yina ke bebisaka lukumu na bo, kinduku na bo ti bantu ya nkaka mpi nkutu sante na bo. (Bing. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Kansi mayele ke sadisaka beto na kuvanda ti bukati-kati na yina me tala mbongo. Kutadila mambu na mutindu yina ke sadisaka beto na kukuma ve bantu ya lukasi kansi na kuzinga na kiese mpi na kusepela ti bima yina beto kele ti yo.—Lon. 7:12.

17. Inki mutindu beto lenda kuma ti “ludimi ya bantu ya mayele” yina Bingana 12:18 ke tubila?

¹⁷ Yindula na ntwala ya kutuba. Kana beto keba ve, mambu ya beto ke tubaka lenda lwadisa bantu ya nkaka. Biblia ke tuba nde: “Kutuba kukonda kuyindula kele bonso kulwadisa muntu na mbele ya bitumba, kansi ludimi ya bantu ya mayele ke belulaka.” (Bing. 12:18) Beto ta pesa maboko sambu ngemba kulanda kuvanda kisika ya beto kele, kana beto ke kwenda ve kusonga bantu bifu ya bantu ya nkaka. (Bing. 20:19) Kana beto ke zola nde mambu yina beto ke tuba kupesa bantu kikesa kansi yo lwadisa bo ve, beto fwete tangaka mbala na mbala Ndinga ya Nzambi mpi kuyindula mambu yina yo ke tuba. (Luka 6:45) Kana beto ke yindula  na mudindu mambu yina Biblia ke tuba, mambu yina lenda vanda “bonso nto ya mayele” yina ke pesa bantu ya nkaka kikesa.—Bing. 18:4.

18. Inki mutindu ndongisila yina kele na Bingana 24:6 ke sadisaka beto na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote?

¹⁸ Landa lutwadisu yina organizasio ke pesa. Biblia ke pesa beto ndongisila yai ya mfunu: “Nge ta nwana bitumba na nge na nsadisa ya lutwadisu ya mayele, mpi na nzila ya bandongisi mingi mambu ke nungaka.” (Bing. 24:6) Beto tala mutindu kusadila verse yai ke sadisaka beto na kusamuna mbote mpi na kulonga mbote. Na kisika ya kusamuna mpi ya kulonga mutindu beto me zola, beto ke salaka bikesa sambu na kulanda bandongisila yina organizasio ke pesa beto. Beto ke bakaka bandongisila ya mbote na balukutakanu na beto ya Bukristu. Balukutakanu ke sadisaka beto na kuzaba mutindu ya mbote yina bampangi ya nkaka ke sadilaka Biblia sambu na kulonga. Diaka, organizasio ya Yehowa me pesaka beto bisadilu ya mfunu disongidila mikanda mpi bavideo yina lenda sadisa bantu na kubakisa mambu yina Biblia ke tuba. Sala bikesa sambu na kuzaba mbote bisadilu yango mpi sadila yo na kisalu ya kulonga.

19. Inki nge lenda tuba sambu na mayele yina Yehowa ke pesaka beto? (Bingana 3:13-18)

¹⁹ Tanga Bingana 3:13-18. Beto ke pesa Yehowa mersi sambu na bandongisila ya mbote yina kele na Ndinga na yandi. Beto lenda zinga ve na kiese ata fioti kana beto ke landa ve bandongisila ya Yehowa. Na disolo yai, beto me tadila mwa bambandu ya bandongisila ya mbote yina kele na mukanda ya Bingana. Ya kieleka, Biblia ya mvimba me fuluka ti bandongisila ya mbote ya ke katuka na Yehowa. Beto fwete sadila bandongisila na yandi na mambu yonso ya luzingu na beto. Bantu mingi na nsi-ntoto ke bakaka ve mayele yina ke katukaka na Nzambi na valere. Kansi beto, beto ke ndimaka kibeni nde “bantu yina ke kangaka [mayele] ngolo bo ta binga bo bantu ya kiese.”