1924—Bamvula Nkama Me Luta
MUKANDA Bulletin a ya janvier 1924 vandaka kutuba nde: “Luyantiku ya mvula kele ntangu ya mbote sambu na konso mwana ya Mfumu . . . ya kusosa mabaku mingi ya kusala mingi na kisalu ya Yehowa.” Na nsungi ya mvula yina, balongoki ya Biblia sadilaka ndongisila yina na mitindu zole: bo vandaka kulonga nsangu ya mbote ti kikesa yonso mpi kukonda boma.
BO LONGAKA NSANGU YA MBOTE NA RADIO
Na Betele bampangi salaka kuluta mvula mosi sambu na kutunga kisika yina bo tulaka radio WBBR na Kisanga ya Staten na Mbanza New York. Ntete bo yidikaka ntoto. Na nima bo tungaka nzo mosi ya nene sambu na bantu yina zolaka kusala kisalu mpi nzo ya nkaka sambu na kutudila bima ya kisalu. Ntangu bo manisaka kisalu yina, bampangi vukisaka bima yina bo vandaka ti yo mfunu sambu na “kutuba na radio.” Kansi yo lombaka nde bo yidika mambu mingi yina vandaka kukanga bo nzila ya kusala kisalu.
Yo vandaka ve pete sambu bampangi kutula antene ya nene sambu na radio yina. Antene yango vandaka nda bametre 91 mpi yo lombaka nde bo tedimisa yo na kati-kati ya banti zole mpi konso nti vandaka nda bametre 61. Na mbala ya ntete, yo simbaka ve. Kansi bampangi tudilaka Yehowa ntima mpi yandi sadisaka bo. Nsuka-nsuka, yo simbaka. Mpangi Calvin Prosser vandaka mpi na kati ya bampangi yina salaka kisalu yina. Yandi tubaka nde: “Kana yo simbaka na mbala ya ntete yina beto mekaka, mbala ya nkaka beto zolaka kubula ntulu mpi kutuba nde ‘Tala kima yina beto me sala.’” Bampangi pesaka lukumu yonso na Yehowa, kansi bo kutanaka ti mambu ya nkaka ya mpasi.
Bo basisaka baradio ntama mingi ve mpi bima ya kusadila na baradio yango vandaka kumonana na mpasi. Yo yina bampangi sadilaka kisadilu mosi yina muntu mosi ya vandaka pene-pene tungaka mpi sadilaka dezia. Kisadilu yango vandaka émetteur ya 500 watt. Na kisika ya kusumba mikro, bampangi sadilaka mikro ya telefone. Kilumbu mosi na mpimba na ngonda ya février, bampangi bakaka lukanu ya kumeka bima yonso. Bo vandaka ti mfunu ya kusala emisio mosi. Yo yina bo yimbaka bankunga ya Kimfumu. Mpangi Ernest Lowe ke yibuka mambu yina salamaka na ntangu yina. Yandi ke tuba nde ntangu bampangi vandaka kuyimba, Zuzi b waka bo. Yandi waka bankunga yina bo vandaka kuyimba na radio na yandi na Brooklyn na kiteso ya bakilometre 25 ti kisika yina bo vandaka.
RutherfordMpangi Rutherford songaka bo nde: “Beno kanga makelele yina. Yo ke wakana bonso nde beno ke ngana.” Yo yangisaka bampangi mwa fioti mpi bo kangaka yo nswalu. Kansi bo vandaka kundima kibeni nde bo vandaka ya kuyilama sambu na kusala emisio na bo ya ntete.
Na 24 février 1924, bo salaka emisio ya ntete mpi mpangi Rutherford tubaka nde radio yina vandaka “sambu na mambote ya kimfumu ya Mesia.” Yandi tubaka nde lukanu ya radio vandaka ya “kusadisa bantu na kubakisa Biblia mpi ntangu ya mfunu yina beto ke zinga.”
Emisio yina ya ntete salamaka mbote kibeni. Organizasio ya Yehowa sadilaka radio WBBR bamvula 33 sambu na kusala ba-emisio.
BO MONISAKA TI KIKESA YONSO NDE BAMFUMU YA MABUNDU VANDAKA KULONGA MAMBU YA LUVUNU
Na juillet 1924, Balongoki ya Biblia salaka lukutakanu ya distrike na Columbus na Ohio. Bampangi katukaka na bisika ya mutindu na mutindu na ntoto mpi bo landaka badiskure na Ki-arabe, na Kingelesi, na Kifalansa, na Kialema, na Kigreki, na Ki-ongrois, na Ki-italien, na Kilithuanien, na Kipolonais, na Kirusse, na bandinga ya Scandinavie mpi na Ki-ukrainien. Bantu landaka badiskure ya nkaka ya lukutakanu yina na radio mpi bo yidikaka mambu sambu zulunalu mosi (Ohio State Journal) kupesa bansangu ya lukutakanu yango konso kilumbu.
Na Kiya 24 juillet, bantu kuluta 5 000 yina vukanaka na lukutakanu yina kwendaka kulonga nsangu ya mbote. Bo kabulaka mikanda kiteso ya 30 000 mpi bo yantikaka kulonguka ti bantu mingi kibeni Biblia. Nzozulu ya Nkengi tubaka nde yo vandaka kilumbu ya “kuluta kiese ya lukutakanu yina.”
Na Kitanu 25 juillet, kima ya nkaka ya mfunu salamaka na lukutakanu yina. Mpangi Rutherford tangaka ti kikesa yonso mukanda mosi yina vandaka kumonisa nde bamfumu ya mabundu vandaka kulonga mambu ya luvunu. Mukanda yina vandaka kutuba nde bamfumu ya politiki, ya mabundu mpi ya bantu ya mumbongo “vandaka kukanga bantu nzila ya kulonguka kieleka ya me tala Kimfumu ya Nzambi yina yandi ta sadila sambu na kusakumuna bantu.” Mukanda yango vandaka kutuba diaka nde “bantu yina vandaka kusala kifu mutindu bo vandaka kupesa maboko na Société des Nations mpi kutuba nde ‘Nzambi vandaka kusadila yo sambu
na kuyala ntoto.’” Yo lombaka nde Balongoki ya Biblia kuvanda kikesa mingi sambu na kulonga bantu nsangu yina.Na nima disolo mosi ya Nzozulu ya Nkengi tubaka nde: “Lukutakanu ya Distrike yina salamaka na Columbus kumisaka ngolo kibeni lukwikilu ya kimvuka ya fioti ya basoda ya Mfumu yina vukanaka na lukutakanu yango . . . , ata kinwaninu mosi ve yina mbeni lenda sadila ta kanga bo nzila ya kulanda kulonga nsangu ya mbote.” Mpangi Leo Claus vandaka mpi na lukutakanu yina. Yandi ke tuba nde: “Ntangu beto katukaka na lukutakanu yina, beto vandaka na kiese ya kukabula mukanda yina na teritware na beto.”
Na octobre, Balongoki ya Biblia yantikaka kukabula bamilio ya bakopi ya trakiti yina vandaka kutungulula bamfumu ya mabundu, yina mpangi Rutherford tangaka na lukutakanu yina. Na Cleveland mbanza mosi ya fioti na Oklahoma, Frank Johnson manisaka kukabula bakopi ya mukanda yina mpi yo lombaka nde yandi vingila minuta 20 na ntwala nde bampangi kukwisa kubaka yandi. Yo lombaka nde yandi vingila bo na kisika ya kubumbana sambu bantu ya mbanza yina waka makasi mingi sambu na mambu yina yandi vandaka kulonga mpi bo vandaka kusosa yandi. Yo yina yandi bakaka lukanu ya kukwenda kubumbana na nzo-nzambi mosi yina vandaka pene-pene. Yandi kutaka ve ata muntu na nzo-nzambi yina. Yo yina, yandi bikaka bakopi ya mukanda yina na kati ya Biblia ya muntu yina vandaka kulonga na nzo-nzambi yango mpi na bakiti yonso ya nzo-nzambi. Yandi salaka yo nswalu mpi yandi basikaka na mbala mosi na nzo-nzambi yango. Yandi vandaka diaka ti mwa-ntangu mpi yandi salaka mutindu mosi na banzo-nzambi ya nkaka zole.
Mpangi Frank vutukaka nswalu kisika yina bampangi zolaka kukwisa kubaka yandi. Yandi bumbanaka na nima ya kisika yina bo vandaka kuteka carburant mpi yandi vandaka kutala-tala bantu yina vandaka kulanda yandi. Bantu yango lutaka pana, kansi bo monaka yandi ve. Kaka ntangu bantu yango kwendaka, bampangi yina vandaka kulonga nsangu ya mbote pene-pene kumaka pana mpi bo bakaka mpangi Frank, ebuna bo yonso kwendaka.
Mpangi mosi yina vandaka mpi na kati ya bampangi yina ke yibuka nde: “Ntangu beto vandaka kukatuka na mbanza yina, beto lutaka na banzo-nzambi yina tatu. Bantu kiteso ya 50 telemaka na ntwala ya konso nzo-nzambi. Bantu ya nkaka vandaka kutanga trakiti yina mpi bankaka vandaka kunangula yo na zulu mpi kusonga muntu yina vandaka kulonga na nzo-nzambi. Ya kieleka, beto katukaka kibeni na ntangu ya mbote. Kansi beto pesaka Yehowa Nzambi na beto mersi sambu yandi taninaka beto mpi yandi sadisaka na kuzaba mambu yina beto fwete sala sambu na kulonga nsangu mpi bambeni kukanga beto ve.”
BO LONGAKA NSANGU YA MBOTE TI KIKESA NA BANSI YA NKAKA
Na bansi ya nkaka, Balongoki ya Biblia longaka mpi nsangu ya mbote ti kikesa. Na nordi ya France, mpangi Józef Krett longaka bantu yina vandaka kutimuna bima ya ntalu. Bo katukaka na Pologne. Yandi zolaka kusala diskure yina vandaka ti ntu-diambu “Bafwa Ta Futumuka Ntama Mingi Ve.” Ntangu bampangi vandaka kukabula baemvitasio sambu na kubinga bantu ya mbanza yina, mumpe mosi songaka bantu ya nzo-nzambi na yandi nde bo kwenda ve. Kansi yo salamaka ve mpidina. Bantu kuluta 5 000 kwendaka kulanda diskure yina. Mumpe yina mpi kwendaka. Mpangi Krett bingaka mumpe yango sambu yandi tubila balukwikilu na yandi. Kansi mumpe yina buyaka. Na nima ya diskure, mpangi Krett kabulaka mikanda yonso yina yandi vandaka ti yo sambu yandi bakisaka nde bantu yina vandaka kibeni ti nzala ya ngolo ya kuzaba Ndinga ya Nzambi.—Amo. 8:11.
Na Afrika, mpangi Claude Brown kwendaka kulonga nsangu ya mbote na Côte de l’or, insi yina bo ke bingaka bubu yai Ghana. Badiskure yina yandi vandaka kusala mpi mikanda yina yandi vandaka kukabula sadisaka bantu mingi na kuzaba kieleka nswalu na insi yina. John Blankson vandaka kulonguka sambu yandi kuma kusala bankisi mpi kuteka yo. Kilumbu mosi, yandi
kwendaka kulanda diskure ya mpangi Brown. Na mbala mosi, yandi bakisaka nde yandi me zwa kieleka. Yandi ke tuba nde: “Kieleka pesaka mono kiese mingi mpi mono yantikaka kusonga yo kukonda mpasi bantu ya nkaka na nzo-nkanda.”Kilumbu mosi, yandi kwendaka na nzo-nzambi mosi ya Anglicane sambu na kuyula mumpe mambu ya me tala Butatu Busantu, sambu yandi bakisaka pwelele nde yo vandaka ve malongi yina Biblia ke longaka. Mumpe yina kulaka yandi mpi songaka yandi na ndinga ya ngolo nde: “Nge kele ve Mukristu; nge kele muntu ya Diabulu. Katuka awa!”
Ntangu John vutukaka na nzo, yandi sonikilaka mumpe yina mukanda. Na mukanda yango, yandi bingisaka yandi sambu bo kutana na kisika yina bantu ta vanda mingi sambu na kutubila Butatu Busantu. Mumpe yina songaka yandi nde yandi kwenda na biro ya longi yina vandaka kutwadisa ekole. Mfumu yango yulaka John kana yandi muntu sonikilaka kibeni mumpe mukanda.
John tubaka nde: “Ee.”
Yandi songaka John na kusonikila mumpe mukanda sambu na kulomba pardo. Yo yina John sonikaka nde:
“Mumpe, longi na beto me songa mono na kusonikila nge mukanda sambu na kulomba nge pardo. Kansi mono ta sonikila nge yo kaka kana nge me ndima nde nge ke longaka malongi ya luvunu.”
Yo yitukisaka kibeni longi yina mpi yandi yulaka John nde, “Blankson, yai kima ya nge ke zola kusonika?”
“Ee, kima ya mono vandaka ti yo, yo yina mono me sonika.”
“Beto ke kula nge na nzo-nkanda. Nge lenda landa ve kutanga awa kana nge ke telemina mumpe ya dibundu ya leta.”
“Tata longi, . . . kana beto ke bakisa ve kima mosi ntangu nge ke longa beto, keti beto ke yulaka nge ve bangiufula?”
“Ee, beno ke yulaka.”
“Tata longi, kima ya mono salaka yo yina. Mumpe vandaka kulonga beto Biblia mpi mono yulaka yandi ngiufula. Kana yandi ke kuka ve kupesa mvutu na ngiufula yina, sambu na nki mono fwete lomba yandi pardo?”
Bo kulaka ve Blankson na nzo-nkanda mpi yandi lombaka ve mumpe pardo.
BO TALAKA NA NTWALA
Nzozulu ya Nkengi tubaka mambu yai sambu na mvula yina ya kisalu: “Beto lenda tuba kibeni bonso Davidi nde: ‘Nge ta pesa mono ngolo ya kunwana bitumba.’ (Nk. 18:39) Mvula yai me pesa beto kibeni kikesa sambu beto me mona diboko ya Mfumu . . . Bansadi na yandi ya kieleka . . . me longa nsangu ya mbote na kiese yonso.”
Na nsuka ya mvula, bampangi yidikaka mambu sambu na kutula radio ya nkaka. Bo yantikaka kutunga radio yango pene-pene ya mbanza Chicago. Bo pesaka radio yina ya mpa zina WORD disongidila Ndinga sambu yo zolaka kusadisa bo na kulonga nsangu ya mbote. Bo sadilaka bisadilu ya ngolo mu mbandu émetteur ya 5 000 watt sambu bantu kuwa nsangu ya mbote na radio yina tii na bisika ya ntama kibeni, nkutu tii na nordi ya Canada.
Na 1925, Yehowa sadisaka Balongoki ya Biblia na kubakisa mambu mingi ya mpa ya me tala Kusonga kapu 12. Bantendula yina ya mpa budisaka bantu ya nkaka sakuba. Kansi bantu mingi sepelaka, mutindu bo bakisaka mbote kibeni mambu yina salamaka na zulu mpi mutindu yo ke tadila bansadi ya Nzambi na ntoto.
a Bubu yai, bo ke bingaka yo Mukanda ya Lukutakanu—Luzingu mpi Kisalu na Beto ya Bukristu.
b Joseph Rutherford muntu vandaka kutwadisa bampangi na ntangu yina mpi bo vandaka kubinga yandi nde Zuzi Rutherford. Na ntwala nde yandi kuma kusadila Yehowa na Betele, bantangu ya nkaka yandi vandaka kusala bonso zuzi ya sipesiali ya huitième circonscription judiciaire ya Missouri.