1. Inki diambu ya mpasi Yehoashi, Uziya mpi Yoziasi kutanaka ti yo?

 YINDULA nde nge kele toko to mwana-fioti, mpi nge me kuma ntotila ya bantu ya Nzambi. Inki mutindu nge ta sadila kiyeka na nge? Biblia ke tubila baleke mingi yina kumaka bantotila ya Yuda. Mu mbandu Yehoashi vandaka kaka ti bamvula 7, Uziya vandaka ti bamvula 16 mpi Yoziasi vandaka ti bamvula 8 ntangu bo kumaka bantotila. Yo vandaka ve pete sambu na bo. Ata yo vandaka mpasi, bo yonso vandaka ti lusadisu yina bo vandaka ti yo mfunu sambu na kununga bampasi mpi sambu na kuvanda ti luzingu ya mbote.

2. Sambu na nki yo kele mfunu na kulonguka disolo ya Yehoashi, Uziya mpi Yoziasi?

² Beto kele ve bantotila to bantotila-nkento, kansi beto lenda baka malongi ya mfunu na bambandu ya bantotila yina tatu. Bo bakaka balukanu ya mbote, kansi bo bakaka mpi balukanu ya mbi. Bambandu na bo ta longa beto sambu na nki yo kele mfunu na kupona banduku ya mbote, na kuvanda bantu ya kudikulumusa mpi na kulanda kusosa Yehowa.

3. Inki mutindu Yehoyada sadisaka Yehoashi na kubaka lukanu ya mbote?

³ Landa mbandu ya Yehoashi na balukanu ya mbote yina yandi bakaka. Yandi bakaka lukanu mosi ya mbote ntangu yandi vandaka leke. Yandi vandaka ve ti tata mpi yandi landaka lutwadisu ya mbote yina nganga-nzambi ya nene Yehoyada pesaka yandi. Yehoyada longaka Yehoashi bonso mwana na yandi mosi. Yo yina, Yehoashi bakaka lukanu ya mbote ya kusadila Yehowa mpi ya kusadisa bantu na kusadila Yehowa. Yandi yidikaka mpi tempelo ya Yehowa.​—2 Bans. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Inki mambote beto ta baka kana beto ke zola bansiku ya Yehowa mpi ke lemfukila yo? (Bingana 2:1, 10-12)

 ⁴ Kana bo ke longa nge na kuzola Yehowa mpi na kuzitisa bansiku na yandi, yo kele kado mosi ya mfunu mingi. (Tanga Bingana 2:1, 10-12.) Bibuti na nge lenda sadisa nge na mitindu mingi. Beto tala mutindu papa ya mpangi-nkento Katya sadisaka yandi na kubaka balukanu ya mbote. Konso kilumbu ntangu papa na yandi vandaka kunata yandi na nzo-nkanda, bo vandaka kutubila verse ya kilumbu. Yandi ke tuba nde: “Mambu yina beto vandaka kutubila vandaka kusadisa mono mingi kana mono me kutana ti mambu ya mpasi kilumbu yina.” Bibuti na nge lenda tula bansiku ya me katuka na Biblia, kansi nge lenda yindula nde bansiku yango ke pesa nge ve nzila ya kusala mambu yina nge ke zola. Inki lenda sadisa nge na kulemfukila yo? Mpangi Anastasia ke yibuka nde bibuti na yandi vandaka kutendudila yandi sambu na nki bo vandaka kutula bansiku ya nkaka. Yandi ke tuba nde: “Yo sadisaka mono na kubakisa nde bo tulaka bansiku yina sambu bo ke zolaka mono mpi sambu na kutanina mono, kansi ve sambu mono kudiwa bonso na boloko.”

5. Mambu yina nge ke sala ta pusa bibuti na nge mpi Yehowa na kuwa nki mutindu? (Bingana 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Nge ta pesa bibuti na nge kiese, kana nge ke sadila bandongisila ya Biblia yina bo ke pesa nge. Kima ya kuluta mfunu kele nde, nge ta pesa Nzambi kiese mpi nge ta ta kinduku ya ngolo ti yandi. (Tanga Bingana 22:6; 23:15, 24, 25.) Yo kele kikuma ya mbote yina fwete pusa nge na kulanda mbandu ya Yehoashi ntangu yandi vandaka leke.

6. Na nima ya lufwa ya Yehoyada, Yehoashi yantikaka kuwa bandongisila ya banani, mpi nki kuminaka yandi? (2 Bansangu 24:17, 18)

⁶ Baka malongi na balukanu ya mbi yina Yehoashi bakaka. Na nima ya lufwa ya Yehoyada, Yehoashi bakaka banduku ya mbi. (Tanga 2 Bansangu 24:17, 18.) Yandi landaka mambu yina bamfumu ya Yuda, bayina vandaka kuzola ve Yehowa songaka yandi. Yo lombaka nde Yehoashi kukangama ve ti banduku yina ya mbi. (Bing. 1:10) Kansi yandi landaka bandongisila na bo. Yo yina, ntangu kisoni na yandi Zekaria sosaka kuvutula yandi na nzila, Yehoashi fwaka yandi. (2 Bans. 24:20, 21; Mat. 23:35) Yo vandaka diambu ya mbi mpi ya buzoba kibeni. Yehoashi yantikaka mbote, kansi na nima yandi kumaka aposta mpi muntu yina ke fwaka bantu. Nsuka-nsuka, bansadi na yandi fwaka yandi. (2 Bans. 24:22-25) Luzingu na yandi zolaka kusuka mutindu ya nkaka kana yandi landaka kuwila Yehowa mpi bantu yina ke zolaka yandi. Mbandu na yandi ke longa nge nki?

7. Banani fwete vanda banduku na nge? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

 ⁷ Dilongi mosi ya mfunu yina beto lenda baka na lukanu ya mbi yina Yehoashi bakaka kele nde, beto fwete pona banduku yina fwete pusa beto na kusala mambu ya mbote, disongidila banduku yina ke zolaka Yehowa mpi ke sosaka kusepedisa yandi. Beto fwete baka ve kaka banduku yina kele mvula mosi ti beto. Kuvila ve nde Yehoashi vandaka mwana-fioti kansi Yehoyada vandaka mbuta mingi. Sambu na banduku yina nge ke ponaka, kudiyula nde: ‘Keti bo ke sadisaka mono na kukumisa lukwikilu na mono ngolo? Keti bo ke sadisaka mono na kulemfukila bansiku ya Nzambi? Keti bo ke tubilaka mambu ya Yehowa mpi bakieleka ya mfunu? Keti bo ke zitisaka bansiku ya Nzambi? Keti bo ke songaka mono kaka mambu yina ta sepedisa mono to bo ke vandaka ti kikesa ya kuvutula mono na nzila kana mono me kwenda na lweka?’ (Bing. 27:5, 6, 17) Ya kieleka, kana banduku na nge ke zolaka ve Yehowa, nge kele ve ti mfunu na bo. Kansi kana bo ke zolaka Yehowa, kangama ti bo, bo ta sadisa nge mingi.​—Bing. 13:20.

8. Inki beto fwete sala kana beto ke sadila Internet?

⁸ Bubu yai, Internet kele mfunu mingi sambu na kusolula ti bantu ya mabuta mpi banduku. Kansi, bantu ya nkaka ke sadilaka yo sambu na kudisikisa. Mu mbandu, bo ke tulaka bafoto mpi bavideo ya bima yina bo me sumba mpi me sala. Ntangu nge ke sadila Internet, kudiyula nde: ‘Keti mono ke sosaka kudisikisa? Keti lukanu na mono ke vandaka ya kusonga bantu kima mosi ya mbote to ya kupusa bo na kukumisa mono? Keti mono ke bikaka nde bantu yina ke sadilaka Internet kupusa mono na kuyindula, na kutuba to na kusala mambu ya mbi?’ Mpangi Nathan Knorr, yina vandaka na Nto-Kimvuka, pesaka ndongisila yai: “Kusosa ve kusepedisa bantu, kana ve, nge ta sepedisa ve ata muntu mosi. Sepedisa Yehowa, mpi bantu yonso yina ke zolaka Yehowa ta sepela ti nge.”

9. Inki mutindu Yehowa sadisaka Uziya? (2 Bansangu 26:1-5)

⁹ Landa mbandu ya Uziya na balukanu ya mbote yina yandi bakaka. Yandi vandaka muntu ya kudikulumusa ntangu yandi vandaka leke. Bo longaka yandi na “kuwa Nzambi ya kieleka boma.” Yandi zingaka bamvula 68 mpi Yehowa sakumunaka yandi mingi. (Tanga 2 Bansangu 26:1-5.) Uziya bedisaka bambeni na yandi mingi mpi yandi salaka yonso sambu Yeruzalemi kuvanda na lutaninu. (2 Bans. 26:6-15) Ya kieleka, Uziya sepelaka mingi mutindu Nzambi sadisaka yandi.​—Lon. 3:12, 13.

10. Inki mambu kuminaka Uziya?

¹⁰ Baka malongi na balukanu ya mbi yina Uziya bakaka. Ntotila Uziya vandaka kusonga bantu ya nkaka mambu yina bo fwete sala. Keti yo pusaka yandi na kuyindula nde yandi lenda sala konso kima yina yandi ke zola? Kilumbu mosi, yandi kotaka na tempelo ya Yehowa mpi ti lulendo yonso, yandi sosaka kuyoka ndumbu na mesa-kimenga. Kansi bantotila vandaka ve ti nswa ya kusala yo. (2 Bans. 26:16-18) Nganga-nzambi ya nene Azaria buyisaka yandi na kusala yo, kansi Uziya waka makasi mingi. Diambu ya mawa kele nde, yandi bikalaka ve ya kwikama na Yehowa mpi Yehowa pesaka yandi ndola. Yandi belaka maladi ya lepre. (2 Bans. 26:19-21) Luzingu na yandi zolaka kusuka mutindu ya nkaka kana yandi landaka kuvanda muntu ya kudikulumusa.

11. Inki beto fwete sala sambu na kuvanda bantu ya kudikulumusa? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹¹ Ntangu Uziya kumaka ngolo, yandi vilaka nde Yehowa muntu pesaka yandi ngolo mpi bima yonso ya mbote yina yandi vandaka ti yo. Yo ke longa beto nki? Beto fwete vila ve nde bima yonso ya mbote mpi mikumba yina beto kele ti yo ke katukaka na Yehowa. Na kisika ya kudisikisa sambu na yo, beto fwete pesa lukumu  yonso na Yehowa. b (1 Bak. 4:7) Beto fwete ndima na kudikulumusa yonso nde beto kele bantu ya kukonda kukuka mpi bantangu ya nkaka, bo lenda pesa beto ndola. Mpangi-bakala mosi yina kele ti bamvula 60 ti ndambu, tubaka nde: “Mono me bakisaka nde, mono fwete wa ve makasi to kulemba nitu kana bantu ya nkaka me songa mono bifu na mono. Kana bo me pesa mono ndola sambu na kifu yina mono me sala, mono ke salaka yonso sambu na kuvutukila yo diaka ve mpi kulanda kukwenda na ntwala.” Kana beto ke wa Yehowa boma mpi ke landa kuvanda bantu ya kudikulumusa, beto ta vanda na kiese ya mingi.​—Bing. 22:4.

12. Inki mutindu Yoziasi sosaka Yehowa ntangu yandi vandaka leke? (2 Bansangu 34:1-3)

¹² Landa mbandu ya Yoziasi na balukanu ya mbote yina yandi bakaka. Yoziasi vandaka toko ntangu yandi yantikaka kusosa Yehowa. Yandi vandaka kusepela kulonguka mambu ya Yehowa mpi kusala luzolo na yandi. Kansi yo vandaka ve pete sambu na yandi. Yo lombaka nde yandi vutula lusambu ya bunkete sambu bantu mingi vandaka kusambila banzambi ya luvunu. Mpi yandi salaka yo. Na ntwala nde yandi lungisa bamvula 20, yandi yantikaka kukatula lusambu ya luvunu na Yuda.​—Tanga 2 Bansangu 34:1-3.

13. Kudipesa na Yehowa ke tendula nki na luzingu na nge?

¹³ Ata nge kele mwana-fioti, nge lenda landa mbandu ya Yoziasi kana nge ke sosa Yehowa mpi nge ke sepela ti bikalulu na yandi. Yo ta pusa nge na kudipesa na yandi. Kudipesa na Yehowa ke tendula nki na luzingu na nge? Mpangi Luke bakaka mbotika ti bamvula 14. Yandi ke tuba nde: “Mono ta landa kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na mono mpi mono ta landa kusala yonso sambu na kusepedisa yandi.” (Mar. 12:30) Nge ta baka mambote mingi kana nge mpi kusala mutindu mosi.

14. Pesa bambandu ya baleke yina ke landa mbandu ya ntotila Yoziasi.

¹⁴ Inki bampasi baleke yina ke sadilaka Yehowa lenda kutana ti yo? Mpangi Johan bakaka mbotika ti bamvula 12, yandi ke tuba nde bana ya klase na bo vandaka kupusa yandi na kunwa makaya ya kura. Sambu na kubwa  ve na mutambu yina, mpangi Johan vandaka kuyibuka nde kana yandi nwa yo, yo ta bebisa sante na yandi mpi kinduku na yandi ti Yehowa. Mpangi Rachel bakaka mbotika ti bamvula 14. Yandi ke tubila mambu yina ke sadisaka yandi na kununga bampasi yina yandi ke kutanaka ti yo na nzo-nkanda. Yandi ke tuba nde: “Mono ke sosaka bima yina ke yibusaka mono mambu ya kimpeve. Mu mbandu, dilongi mosi na istware lenda yibusa mono disolo mosi na Biblia to profesi mosi. To kana mono ke solula ti muntu mosi na nzo-nkanda, mono ke yindulaka verse mosi yina mono lenda songa yandi.” Mambu ya mpasi yina nge ke kutana ti yo, lenda swaswana kibeni ti yina ntotila Yoziasi kutanaka ti yo. Kansi nge lenda vanda mayele mpi ya kwikama bonso yandi. Kana nge ke kanga ntima na bampasi ntangu nge kele leke, yo ta sadisa nge mpi na kukanga ntima na bampasi yina nge ta kutana ti yo na bilumbu ke kwisa.

15. Inki sadisaka Yoziasi na kusadila Yehowa na mutindu ya mbote? (2 Bansangu 34:14, 18-21)

¹⁵ Ntangu ntotila Yoziasi kumaka ti bamvula 26, yandi yantikaka kuyidika tempelo. Ntangu bo vandaka kuyidika yo, bo zwaka “mukanda ya Nsiku ya Yehowa yina yandi pesaka na nzila ya Moize.” Ntangu bo tangilaka Yoziasi mukanda yango, yo pusaka yandi na kusala mambu yina ke wakana ti yina mukanda yango vandaka kutuba. (Tanga 2 Bansangu 34:14, 18-21.) Keti nge ke sepelaka kutanga Biblia konso kilumbu? Kana nge ke meka kutanga yo, keti nge ke sepela ti yo? Keti nge ke simbaka baverse yina lenda sadisa nge? Luke yina beto me tubila dezia, ke sonikaka bangindu ya mfunu yina yandi ke zwaka na Biblia. Kana nge ke sala mpidina, yo ta sadisa nge na kuyibuka baverse to malongi ya mfunu yina nge ke baka. Kana nge ke zaba Biblia mbote mpi nge ke zola yo mingi, yo ta sadisa nge na kuzola mpi Yehowa mingi mpi na kulanda kusadila yandi. Bonso ntotila Yoziasi, nge ta sala mambu yina ke wakana ti Ndinga ya Nzambi.

16. Sambu na nki Yoziasi bakaka lukanu ya mbi kibeni mpi yo ke longa beto nki?

¹⁶ Baka malongi na balukanu ya mbi yina Yoziasi bakaka. Ntangu yandi vandaka ti bamvula kiteso  ya 39, yandi bakaka lukanu mosi ya mbi yina nataka yandi na lufwa. Yandi kuditudilaka ntima na kisika ya kulomba lutwadisu ya Yehowa. (2 Bans. 35:20-25) Beto lenda baka dilongi mosi. Ata beto kele bambuta to beto ke longukaka Biblia banda ntama, beto fwete landa kusosa lutwadisu ya Yehowa. Yo ke tendula nde beto fwete samba Yehowa mbala na mbala sambu na kulomba yandi lutwadisu, kulonguka Ndinga na yandi mpi kulanda bandongisila ya Bakristu ya kuyela na kimpeve. Yo ta sala nde, beto sala ve bifu ya nene mpi beto vanda na kiese ya mingi.​—Yak. 1:25.

17. Inki malongi ya mfunu beto me baka na masolo ya bantotila tatu ya Yuda?

¹⁷ Kileke kele ntangu ya mbote ya kusala mambu mingi ya mbote. Disolo ya Yehoashi, ya Uziya mpi ya Yoziasi ke monisa nde baleke lenda baka balukanu ya mbote mpi kunata luzingu yina ta sepedisa Yehowa. Kansi, bo lenda kutana mpi ti bampasi mutindu beto me mona yo. Beto lenda landa bambandu ya mambu ya mbote yina bantotila yina salaka mpi kusala ve bifu yina bo salaka. Kana beto sala mpidina, beto ta vanda ti luzingu ya mbote.

18. Inki bambandu ya kele na Biblia ya ke monisa nde nge lenda vanda ti luzingu ya kiese? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁸ Biblia ke tubila bambandu ya baleke ya nkaka yina kangamaka na Yehowa, yandi ndimaka bo mpi bo vandaka na kiese. Davidi vandaka na kati na bo. Banda kileke na yandi, yandi ponaka na kusadila Nzambi mpi yandi kumaka ntotila mosi ya mbote. Bantangu ya nkaka, yandi salaka mpi bifu kansi Yehowa ndimaka yandi. (1 Bant. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Kana nge ke longuka disolo ya Davidi, yo ta pesa nge kikesa mpi yo ta pusa nge na kusadila Yehowa na mutindu ya mbote. To nge lenda longuka mbote-mbote disolo ya Marko to ya Timoteo. Nge ta mona nde, bo yantikaka kusadila Yehowa ntangu bo vandaka bana-fioti mpi Yehowa ndimaka bo. Yo yina, bo zingaka na kiese.

19. Inki luzingu nge lenda vanda ti yo?

¹⁹ Mutindu nge ke sadila luzingu na nge bubu yai, ta monisa kana yo ta vanda nki mutindu na bilumbu ke kwisa. Kana nge ke tudila Yehowa ntima mpi nge ke kuditudila ve ntima, yo ta sala nde Yehowa kutwadisa nge. (Bing. 20:24) Nge ta vanda ti luzingu ya kiese mpi ya mbote. Kuvila ve nde Yehowa ke bakaka na valere mambu yina nge ke salaka sambu na yandi. Kele ve ti mutindu ya nkaka ya kuluta mbote yina nge lenda sadila luzingu na nge kuluta kusadila Tata na beto ya zulu yina ke zolaka beto mingi.