1-2. (a) Inki Biblia ke tuba sambu na Moize mpi nki yandi salaka? (b) Sambu na nki beto fwete kudikulumusa?

BIBLIA ke tuba nde Moize vandaka “muntu ya kudikulumusa kibeni kuluta bantu yonso yina vandaka na nsi-ntoto ya mvimba.” (Kut. 12:3) Keti yo ke tendula nde Moize vandaka ve ngolo, vandaka kuwa boma na kubaka balukanu mpi vandaka kuwa bambeni boma? Bantu ya nkaka ke tadilaka muntu ya kudikulumusa mutindu yai. Kansi yo kele kieleka ve. Moize vandaka ngolo, yandi vandaka kubaka balukanu mpi vandaka nsadi ya kikesa. Yehowa sadisaka yandi na kusolula ti mfumu ya ngolo ya Ezipte, ziku, yandi twadisaka bantu 3 000 000 na ntoto ya zelo na zelo mpi sadisaka bantu ya Izraele na kununga bambeni.

² Beto ke kutanaka ve ti bampasi yina Moize kutanaka ti yo kansi konso kilumbu beto ke kutanaka ti mambu yina lenda vanda mpasi na kumonisa kudikulumusa. Beto fwete sala ngolo na kumonisa kikalulu yai. Yehowa ke sila nde: “Bantu ya kudikulumusa ta baka ntoto.” (Nk. 37:11) Keti nge ke kudimonaka nde nge kele muntu ya kudikulumusa? Keti bantu ya nkaka ke ndimaka nde nge kele muntu ya kudikulumusa? Na ntwala ya kupesa mvutu na bangiufula yai, beto fwete bakisa ntendula ya kuvanda ya kudikulumusa.

3-4. (a) Beto lenda fwanisa kudikulumusa ti nki? (b) Inki bikalulu ya nkaka beto fwete yedisa sambu na kuvanda bantu ya kudikulumusa mpi sambu na nki?

³ Kikalulu yai ya kudikulumusa * kele bonso kifwanisu ya kitoko. Inki mutindu? Muntu ya ke salaka bifwanisu ke vukisaka mikubu mingi sambu na kusala kifwanisu ya kitoko. Beto mpi fwete yedisa bikalulu mingi ya mbote sambu na kuvanda bantu ya kudikulumusa. Mu mbandu, bulemfu, mawete mpi kikesa. Sambu na nki bikalulu yai kele mfunu sambu na kupesa Yehowa kiese?

⁴ Bantu ya kudikulumusa mpamba ke salaka luzolo ya Nzambi. Nzambi ke zola nde beto vanda bantu ya mawete. (Mat. 5:5; Bag. 5:23) Satana ke waka makasi kibeni ntangu beto ke salaka luzolo ya Nzambi. Ata beto kele bantu ya kudikulumusa mpi ya mawete, bantu ya nsi-ntoto yai ke mengaka beto. (Yoa. 15:18, 19) Yo yina, beto kele na mfunu ya kikesa sambu na kununga Satana.

5-6. (a) Sambu na nki Satana ke mengaka bantu ya kudikulumusa? (b) Inki bangiufula beto ta tadila?

⁵ Muntu ya me konda kudikulumusa ke vandaka lulendo, ke yalaka ve makasi na yandi mpi ke lemfukilaka ve Yehowa. Yo ke monisa pwelele kikalulu ya Satana mpi yo ke yitukisa beto ve mutindu Satana ke mengaka bantu ya kudikulumusa. Bikalulu na bo ya mbote ke monisaka nde Satana kele muntu ya luvunu. Sambu na nki? Mambu yonso yina Satana ke salaka to ke tubaka ta kanga ve ata fioti bantu ya kudikulumusa nzila ya kusadila Yehowa.—Yobi 2:3-5.

⁶ Inki ntangu yo ke vandaka mpasi na kudikulumusa? Sambu na nki beto fwete yedisa kikalulu yai? Mbandu ya Moize, ya Baebreo tatu yina vandaka na kimpika na Babilone mpi ya Yezu ta sadisa beto na kubaka mvutu na bangiufula yai.

7-8. Inki Moize salaka ntangu bo zitisaka ve kiyeka na yandi?

⁷ Ntangu nge kele ti kiyeka: Yo ke vandaka mpasi na bantu yina kele ti kiyeka na kubikala ya kudikulumusa, mingi-mingi kana bantu  yina kele na nsi ya kiyeka na bo ke zitisa bo ve to ke tuba nde bo ke baka ve balukanu ya mbote. Keti yo me kuminaka nge mpi? Nge ta sala nki kana muntu ya dibuta na nge ke sala mutindu yai? Inki nge ta sala? Inki Moize salaka?

⁸ Yehowa ponaka Moize na kuvanda ntwadisi ya bantu ya Izraele mpi pesaka yandi mukumba ya kusonika bansiku sambu na bo. Ntembe kele ve nde Yehowa sadisaka Moize. Ata mpidina, mpangi na yandi Miriami ti Aroni vandaka kutonga yandi sambu na nkento yina yandi kwelaka. Kana yo vandaka bantu ya nkaka na kisika ya Moize, bo zolaka kuwa makasi mpi kuvutula mbi na mbi. Kansi yandi salaka yo ve. Yandi waka ve makasi nswalu. Nkutu yandi bondilaka Yehowa na kubelula Miriami. (Kut. 12:1-13) Sambu na nki Moize salaka mutindu yina?

9-10. (a) Yehowa sadisaka Moize na kubakisa nki? (b) Inki dilongi bamfumu ya mabuta mpi bankuluntu ke baka na mbandu ya Moize?

⁹ Moize ndimaka nde Yehowa kulonga yandi. Bamvula kiteso ya 40 na ntwala, ntangu yandi vandaka na nzo ya mfumu ya Ezipte, Moize vandaka ve muntu ya kudikulumusa. Moize vandaka kuwa makasi nswalu mpi yandi fwaka muntu mosi yina salaka mbi. Moize yindulaka nde Yehowa ndimaka mambu yina yandi salaka. Bamvula 40 na nima, Yehowa sadisaka Moize na kubakisa nde katula kikesa, yo lombaka nde yandi vanda muntu ya kudikulumusa sambu na kutwadisa bantu ya Izraele. Sambu na kuvanda muntu ya kudikulumusa, yo lombaka nde yandi vanda mawete mpi bulemfu. Yandi bakisaka mbote dilongi yai mpi kumaka ntwadisi ya kuluta mbote.—Kub. 2:11, 12; Bis. 7:21-30, 36.

¹⁰ Bamfumu ya mabuta mpi bankuluntu fwete landa mbandu ya Moize na kuwa ve makasi nswalu ntangu bantu ya nkaka ke zitisa bo ve. Bo fwete ndima bifu na bo na kudikulumusa yonso. (Lon. 7:9, 20) Bo fwete lemfuka na lutwadisu ya Yehowa ntangu bo ke yidika makambu mpi bo fwete pesa bamvutu na mawete yonso. (Bing. 15:1) Bamfumu ya mabuta mpi bankuluntu yina ke zitisaka bandongisila yai ke pesaka Yehowa kiese, ke tulaka ngemba mpi ke pesaka mbandu ya mbote ya kudikulumusa.

11-13. Inki dilongi beto ke baka na mbandu ya batoko tatu ya Baebreo?

¹¹ Ntangu bantu ke bangika beto: Banda ntama, bamfumu ya luyalu ke bangikaka bansadi ya Yehowa. Bo lenda kusila beto makambu mingi ya “mbi” kansi bo ke wilaka beto makasi sambu beto ‘ke lemfukilaka Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu.’  (Bis. 5:29) Bo lenda pesa beto nsoni, kutula beto na boloko to kubula beto. Kansi, na kisika ya kuvutula mbi na mbi, Yehowa ke sadisaka beto na kuvanda mawete.

¹² Beto tadila mbandu ya batoko tatu ya Baebreo Anania, Mishaele, mpi Azaria yina vandaka na kimpika na Babilone. * Ntotila ya Babilone lombaka bo na kufukimina kiteki ya wolo. Na mawete yonso, bo songaka ntotila kikuma yina bo buyaka kusambila kiteki. Bo bikalaka ya kwikama na Nzambi, ata ntotila losaka bo na dibulu ya tiya. Yehowa gulusaka bo, ata bo yindulaka ve nde yandi lenda gulusa bo na mutindu ya kuyituka. Bo ndimaka mambu yonso yina Yehowa ta pesa nzila nde yo salama. (Dan. 3:1, 8-28) Bo monisaka mpenza nde bantu ya kudikulumusa ke vandaka kikesa. Yo vanda bamfumu, mbangika to ndola lenda kanga beto ve nzila ya ‘kukangama kaka na Yehowa.’—Kub. 20:4, 5.

¹³ Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya batoko yai tatu ya Baebreo ntangu bantu ke meka kwikama na beto? Na kudikulumusa yonso, beto ke tulaka ntima nde Yehowa ta sadisa beto. (Nk. 118:6, 7) Beto ke pesaka mvutu ya mawete mpi ya luzitu na bantu yina ke kusilaka beto makambu. (1 Pie. 3:15) Beto ke buyaka kusala konso kima yina lenda bebisa kinduku na beto ti Tata na beto ya zola.

14-15. (a) Inki lenda salama ntangu beto ke kudiyangisa mingi? (b) Na kutadila Yezaya 53:7, 10, sambu na nki Yezu kele mbandu ya kuluta mbote ya kudikulumusa na bantangu ya mpasi?

¹⁴ Ntangu nge kekudiyangisa mingi: Beto yonso ke kudiyangisaka na mambu ya mutindu na mutindu. Beto lenda kudiyangisa na ntwala ya kusala ekzame na nzo-nkanda, ya kulungisa mukumba mosi buna na kisalu to beto lenda kudiyangisa sambu na lusansu yina beto fwete baka. Yo ke vandaka mpasi na kumonisa kudikulumusa ntangu beto ke kudiyangisa mingi. Na bantangu ya mutindu yai, mambu yina vandaka kuyangisa nge ve lenda kuma kuyangisa nge. Diaka, beto lenda tuba mambu ya ke lwadisa bankaka mpi beto lenda sadila bantu mambu ya mbi. Kana nge ke kudiyangisa mutindu yai, mbandu ya Yezu ta sadisa nge.

¹⁵ Na bangonda ya nsuka ya luzingu na yandi na ntoto, Yezu kudiyangisaka mingi. Yandi zabaka nde bo ta niokula yandi ngolo mpi ta fwa yandi. (Yoa. 3:14, 15; Bag. 3:13) Mwa bangonda na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu tubaka nde yandi vandaka kudiyangisa mingi. (Luka 12:50) Bilumbu fioti na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu tubaka nde: “Mono me kuma kisaka-saka.” Kansi, yandi monisaka kudikulumusa, lemfukaka na Nzambi ntangu yandi sambaka nde: “Tata, gulusa mono na ntangu yai. Ata mpidina, yo yina kikuma ya mono me kwisa na ntangu yai. Tata, pesa zina na nge nkembo.” (Yoa. 12:27, 28) Ntangu ngunga yango lungaka, Yezu kudiyambulaka na maboko ya bambeni; bo vweza yandi mpi fwaka yandi na nku yonso. Ata Yezu kudiyangisa mingi, yandi monisa kudikulumusa mpi salaka luzolo ya Nzambi. Yo kele pwelele nde Yezu kele mbandu ya kuluta mbote ya kudikulumusa na bantangu ya mpasi.—Tanga Yezaya 53:7, 10.

16-17. (a) Inki mambu balongoki salaka yina mekaka kudikulumusa Yezu? (b) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Yezu?

¹⁶ Na mpimpa ya nsuka ya luzingu ya Yezu na ntoto, balongoki salaka mambu yina mekaka kudikulumusa na yandi. Yo vandaka diambu ya mpasi kibeni sambu na Yezu. Keti yandi ta bikala ya kwikama tii na lufwa? Luzingu ya bantu vandaka na kigonsa. (Bar. 5:18, 19)  Diambu ya kuluta mfunu kele nde, mambu ya yandi ta sala lenda kumisa to kufingisa zina ya Tata na yandi. (Yobi 2:4) Ntangu bo vandaka kudia madia ya nsuka, balongoki na yandi ‘tulanaka ntembe ya ngolo’ sambu na kuzaba ‘muntu ya kuluta nene’ na kati na bo. Yezu sadisaka bo mbala mingi na diambu yai, nkutu tii na ntwala nde nkokila kubwa. Diambu ya kuyituka kele nde Yezu waka ve makasi. Nkutu, yandi salaka mambu na mawete. Na mawete yonso kansi na mutindu ya pwelele, Yezu tendudilaka bo kikalulu ya mbote yina bo fwete vanda na yo. Na nima, yandi songaka balongoki na kulanda kukangama ti yandi.—Luka 22:24-28; Yoa. 13:1-5, 12-15.

¹⁷ Inki nge ta sala kana nge me kutana ti diambu ya mutindu yai? Beto fwete vanda mawete bonso Yezu ata beto ke kutana ti mambu ya mpasi. Beto fwete lemfuka na nsiku ya Yehowa ya ‘kulanda kukanga-ntima na mambu ya bantu ya nkaka.’ (Bakol. 3:13) Kana beto ke yibuka nde beto mpi ke tubaka to ke salaka mambu yina ke pesaka bantu ya nkaka mpasi, beto ta lemfuka na nsiku yai. (Bing. 12:18; Yak. 3:2, 5) Beto fwete tula dikebi na bikalulu ya mbote ya bampangi na beto.—Baef. 4:29.

18. Inki mutindu Yehowa ke sadisaka bantu ya kudikulumusa na kubaka balukanu ya mbote mpi nki bo fwete sala?

¹⁸ Kudikulumusa ta sadisa beto na kubaka balukanu ya mbote. Yehowa ta sadisa beto na kubaka balukanu ya mbote ntangu beto ke kutana ti bampasi kaka kana beto kele bantu ya kudikulumusa. Yehowa ke sila nde yandi ta wa “diambu yina bantu ya kudikulumusa ke lomba.” (Nk. 10:17) Yandi ta sadila beto mambu kuluta yina beto ke lomba yandi. Biblia ke tuba nde: “Yandi ta twadisa bantu ya kudikulumusa na mambu ya mbote, mpi yandi ta longa bantu ya kudikulumusa na nzila na yandi.” (Nk. 25:9) Yehowa ke twadisaka beto na nzila ya Biblia, mikanda * mpi manaka yina “mpika ya kwikama mpi ya mayele” ke basisaka. (Mat. 24:45-47) Sambu na kumonisa nde beto kele bantu ya kudikulumusa, beto fwete ndima lusadisu ya Yehowa ntangu beto ke longuka mikanda yina Yehowa ke pesaka beto mpi ke sadila malongi yango.

19-21. Inki kifu Moize salaka na Kadeshi mpi yo ke longa beto nki?

 ¹⁹ Kudikulumusa ta sadisa beto na kusala ve bifu. Yindula diaka mbandu ya Moize. Bamvula mingi Moize vandaka muntu ya kudikulumusa mpi vandaka kupesa Yehowa kiese. Kansi na nsuka ya nzietelo ya bamvula 40 na ntoto ya zelo na zelo, Moize monisaka ve kudikulumusa. Mpangi na yandi ya nkento, ziku yina kugulusaka yandi na Ezipte fwaka mpi bo zikaka yandi na Kadeshi. Bantu ya Izraele bokutaka diaka nde bo ke zinga ve mbote. Bo ‘swanisaka Moize’ sambu bo kondaka masa. Ata bo monaka bimangu yonso yina Yehowa salaka na nzila ya Moize mpi mutindu Moize twadisaka bo, bantu yai bokutaka. Bo bokutaka sambu na masa mpi sambu na Moize mpi bo yindulaka nde yo vandaka kifu ya Moize.—Kut. 20:1-5, 9-11.

²⁰ Moize waka makasi yo yina yandi kudikulumusaka ve. Na kisika ya kutubila ditadi mutindu Yehowa songaka yandi, Moize nganinaka bantu ngolo mpi tubaka nde yandi ta sala kimangu. Na nima, yandi bulaka ditadi mbala zole mpi masa basikaka. Yandi salaka kifu yai sambu yandi kumaka lulendo mpi waka makasi nswalu. (Nk. 106:32, 33) Sambu na kukonda kudikulumusa ya ntangu fioti, Moize kotaka ve na Ntoto ya Lusilu.—Kut. 20:12.

²¹ Diambu yai ke longa beto malongi mingi ya mfunu. Ya ntete, beto fwete sala ngolo na kubikala bantu ya kudikulumusa. Kana beto tanina yo ve sambu na mwa ntangu, lulendo lenda yala beto mpi kupusa beto na kutuba to kusala mambu kukonda kuyindula. Ya zole, ntangu beto ke kutana ti bampasi, yo lenda vanda mpasi na kudikulumusa.

22-23. (a) Sambu na nki beto fwete bikala ya kudikulumusa? (b) Mambu ya kele na Sefania 2:3 ke monisa nki?

²² Kudikulumusa ta tanina beto. Ntama mingi ve, Yehowa ta fwa bantu yonso ya mbi kansi bantu ya kudikulumusa mpamba ta bikala. Na nima, bantu ta zinga na ngemba. (Nk. 37:10, 11) Keti nge ta vanda na kati ya bantu yai? Nge ta vanda na kati na bo kana nge ke sala mambu yina Yehowa tubaka na nzila ya profete Sefania.—Tanga Sefania 2:3.

²³ Sambu na nki Sefania 2:3 ke tuba nde: “Mbala ya nkaka bo ta bumba beno”? Bangogo yai ke monisa ve nde Yehowa ta kuka ve kutanina bantu yina ke zolaka yandi mpi ke sepedisaka yandi. Kansi yo ke monisa nde beto fwete sala ngolo sambu yandi tanina beto. Beto lenda guluka na “kilumbu ya makasi ya Yehowa” mpi kuzinga kimakulu kana beto ke sala ngolo na kubikala bantu ya kudikulumusa mpi ke pesa Yehowa kiese.