“Ata yo ke monana nde bima kele mingi sambu bantu yonso kuvanda ti luzingu ya mbote, kubika fioti beto ta fwa kibeni ntoto na beto.”​—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

SAMBU NA NKI BANTU MINGI YA MAYELE KE KUDIYANGISAKA SAMBU NA MAMBU YINA TA KUMINA BETO MPI NTOTO NA BILUMBU KE KWISA? BETO TADILA MWA BAMPASI YINA BETO KE KUTANAKA TI YO.

• KUKONDA LUTANINU NA INTERNET: Zulunalu mosi (The Australian) ke tuba nde: “Internet me kumaka kisika mosi ya kigonsa kibeni. Yo kele kisika yina bantu ya ke vukisaka nitu ti bana ya fioti, bantu ya mubulu, bantu ya ke tulaka bima yina ke pesaka bantu ya nkaka makasi, mpi bantu ya ke yibaka bansangu ya bantu ya nkaka, ke bumbanaka. Kuyiba bansangu ya mfunu ya bantu kele diambu ya mbi ya ke salama mingi na nsi-ntoto. . . . Internet ke pesaka bantu dibaku ya nkaka ya kumonisa bikalulu na bo ya kuluta mbi, disongidila kusala mambu ya mbi mpi ya nku.”

• KUKONDA LUNUNGU NA MAMBU YA MBONGO: Rapore mosi (Oxfam International) yina me katuka kubasika ke tuba nde bantu nana yina kele ti bimvwama mingi mpenza ke vandaka ti bimvwama kiteso mosi ti bansukami bamiliare 3,6. Rapore yina tubaka nde: “Kukonda lunungu na mambu ya mbongo ke sala nde bamvwama kulanda kaka kukuma bamvwama mpi bansukami kulanda kaka kukuma bansukami.” Bantu ya nkaka ke waka boma nde mambu yai lenda sala nde bantu kubasisa mavwanga.

• BITUMBA MPI KUNIOKULA BANTU: Rapore mosi (United Nations Refugee Agency) yina basikaka na 2018 tubaka nde: “Bubu yai bantu mingi kibeni ke kwenda kuzinga na bisika ya nkaka.” Bantu bamilio kuluta 68 me yambulaka babwala na bo sambu na bitumba to sambu bantu vandaka kuniokula bo. Rapore yina tubaka nde: “Na konso basegondi zole muntu mosi ke kwendaka kuzinga na kisika ya nkaka.”

• MAMBU YA KE TULAKA NA KIGONSA BIMA YINA KE ZINGAKA NA NTOTO: Rapore mosi (The Global Risks Report 2018) ke tuba nde: “Banti mpi bambisi mingi ke na kuvila nswalu mpenza mpi kubeba ya mupepe mpi ya nzadi ke tula kibeni luzingu ya bantu na kigonsa.” Diaka, ntalu ya baniama ke kulumuka nswalu na bansi ya nkaka. Sambu baniama ke butisaka banti, bantu ya siansi ke pesa lukebisu nde kubika fioti “banti ta vanda diaka ve.”

Keti beto lenda kuka kunata bansoba ya me fwana sambu na kuvanda ti nsi-ntoto mosi ya kele mpenza na lutaninu? Bantu ya nkaka ke yindulaka nde bo fwete zaba mambu mingi. Kansi, mambu ya nki mutindu lenda soba kibeni mutindu yina bantu ke yindulaka mpi ke salaka mambu? Masolo yina ke landa ta pesa bamvutu na bangiufula yai.