Mukanda Mosi ya Mayele ya Kele ti Nsangu Sambu na Beto Bubu Yai

NTEMBE kele ve nde Yobi vandaka na kati ya bamvwama ya ntangu na yandi. Yandi tubaka nde: “Mayele me luta mpi matadi [ya] ntalu.” (Yobi 1:3; 28:18; 42:12) Ya kyeleka, mayele meluta bima ya kinsuni na mfunu kana yo kesadisa muntu sambu na kuvanda ti luzingu ya mbote. Ntotila Salomo kutubaka nde: “Mayele ketaninaka mutindu mbongo ketaninaka, kansi [“nzayilu kele mfunu, sambu mayele kebikaka na luzingu bantu yina kele na yo,” NW].”​—Longi 7:⁠12.

Kansi bantu lenda zwa mayele ya mutindu yai wapi? Bantu kekwendaka kusosa bandongisila na misoniki, na bantu yina kelongukaka bikalulu ya bantu, na minganga ya maladi ya mabanza, nkutu ti na bantu ya keyidikaka nsuki ti na bantu ya ketambusaka bakaminyo sambu na kuzabisa bo mambu ya kepesaka bo mpasi. Mpi bantu ya mayele mingi kepesaka bandongisila na mambu mingi​—⁠na nima ya kulomba mbongo mingi. Kansi, bangogo yonso ya “mayele” ya bo ketubaka kesalaka ata kima mosi ve, mbala mingi yo kenataka na mawa. Ebuna, inki mutindu beto lenda zwa mayele ya kyeleka?

Yezu vandaka kubakisa mambu ya bantu mbote. Kilumbu mosi yandi tubaka nde: “Mayele . . . ke monikaka ya kieleka na bisalu na yo.” (Matayo 11:19) Beto tala fyoti mambu ya bantu kelutaka kukutana na yo na luzingu, ebuna beto tatala dyaka inki bangogo ya mayele kusadisaka bo mpi kumonanaka nde yo meluta kibeni ‘matadi ya ntalu’ na mfunu. Nge mpi lenda sengumuna “mayele” mpi kubaka mambote ya yo kepesaka.

Keti Nge Kenyokwamaka?

Mukanda mosi ya kebasikaka na Londres (the International Herald Tribune) ketuba nde: “Kana mvu-nkama ya 20 mekudikotisaka na Nsungi ya Basusi, nsukansuka yo kenataka bantu na Nsungi ya Munyokudi.” Mukanda yango keyika nde: “Kulonguka ya ntete ya maladi ya munyokudi ya nene na bansi mingi kemonisa nde maladi yango kekuma mingi na inza. Na  bansi mingi bonso Taiwan, Liban ti Nouvelle-Zélande, yo kevandaka mpasi ve na bana yonso ya kebutukaka na kubaka maladi yai.” Bayina kubutukaka na nima ya mvu 1955 lendaka kubela mpenza maladi yina mbala tatu kuluta bankaka na bo.

Yai dikambu ya Tomoe kumonaka. Yandi belaka maladi ya basusi ya nene, ebuna yandi vandaka kulutisa ntangu yonso kaka na mbeto. Yandi vandaka kukuka ve kusansa bana na yandi zole ya babakala, yo yina yandi vutukaka na nzo ya bibuti na yandi. Nkento mosi ya vandaka kuzinga penepene ti bo mpi ya kuvandaka ti mwana mosi ya nkento ya bamvula kiteso mosi ti mwana ya Tomoe, kutaka kinduku ti Tomoe. Ntangu Tomoe zabisaka yandi nde yandi kekudimonaka ve mfunu na luzingu, nkento yina songaka yandi mambu ya kele na mukanda mosi. Mukanda yango ketuba nde: “Disu lenda tubila diboko ve nde: ‘Mono ke na mfunu na nge ve!’ Ntu mpi lenda tubila makulu ve nde: ‘Mono ke na mfunu na beno ve!’ Ve, kansi bandambu ya nitu yina ke monikaka nde yo ke na ngolo ve, yo kele mfunu, yo lenda konda ve.” a Mansanga yantikaka kubasika na meso ya Tomoe ntangu yandi bakisaka nde konso muntu kele na kisika mpi kele mfunu na inza.

Nkento yina lombaka yandi na kutanga mambu yango na mukanda yina. Tomoe kundimaka, ata yandi vandaka kukuka ve kusala ata kima mosi tii ntangu yina, ata nkutu kupesa kilaka ya mpamba. Nkento yina vandaka kusadisa yandi mpi na kusumba bima, mpi yandi vandaka kulamba kumosi ti Tomoe konso kilumbu. Na nima ya ngonda mosi, Tomoe yantikaka kutelama konso suka sambu na kuyobisa bilele, kukomba nzo, kukwenda kusumba bima mpi kulamba, bonso bankento yonso kesalaka. Yandi vandaka kunwana ti bampasi mingi, kansi yandi tubaka nde: “Mono vandaka kutula ntima nde kana mono kulanda bangogo ya mayele ya mono sengumunaka, mono tavanda mbote.”

Ntangu yandi sadilaka mayele ya yandi sengumunaka, Tomoe nungaka na kuzinga mbote na bilumbu ya yandi vandaka kunyokwama na maladi ya basusi. Bubu yai, Tomoe kesalaka kisalu ya ntangu yonso na kusadisa bantu yankaka na mpila nde bo mpi kusadila bangogo yina mosi ya kusadisaka yandi na kununga bampasi na yandi. Bangogo yango ya mayele kele na mukanda mosi ya nkulu ya kele ti nsangu sambu na bantu yonso bubu yai.

Keti Kele ti Mambu ya Kepesaka Nge Mpasi na Nzo?

Na inza ya mvimba ntalu ya makwela ya ke na kufwa kele kaka na kumata. Mavanga mekuma mingi na mabuta ata na bansi ya Azia, kisika bantu vandaka ti lulendo mingi sambu na mabuta na bo yina vandaka kuzinga na bumosi ya ngolo. Wapi beto lenda zwa bandongisila ya mayele sambu na kusadisa bantu na makwela?

 Beto baka mbandu ya Shugo ti Mihoko, bankwelani zole ya kuvandaka ti mavanga na dibala na bo konso ntangu. Bo vandaka kuswana konso ntangu. Shugo vandaka muntu ya kuwa makasi nswalu, ebuna Mihoko vandaka ntima nkufi. Nkutu Mihoko tubaka nde, ‘Yo ke mpasi nde beto zole kuvanda ti dibanza mosi na konso kima.’

Kilumbu mosi nkento mosi kwendaka kutala Mihoko mpi yandi tangilaka yandi bangogo yai ya kele na mukanda mosi: “Beno sala bantu ya nkaka mambu yonso yina ya beno zola nde bo sala beno.” b Ata yandi vandaka kusepela ve na mambu ya Nzambi, yandi ndimaka na kulonguka mukanda ya kuvandaka ti bangogo yina. Mpusa na yandi vandaka ya kutomisa luzingu ya dibuta na yandi. Ebuna, ntangu bo bingaka yandi na kukwenda na lukutakanu mosi kisika bo vandaka kulonguka mukanda mosi ya kele na ntu-dyambu Comment s’assurer une vie de famille heureuse, Mihoko ti bakala na yandi ndimaka ti kyese yonso na kukwenda. c

Ntangu bo vandaka na lukutakanu, Shugo kumonaka nde bantu yina kuvandaka pana vandaka kusadila mambu ya bo vandaka kulonguka mpi bo vandaka kumonana kyese-kyese. Yandi bakaka lukanu ya kutanga mukanda yina nkento na yandi vandaka kulonguka. Nsa mosi kusimbaka dikebi na yandi: “Muntu yina ke vandaka pima yandi kele muntu ya mayele, kansi muntu yina ke waka makasi nswalu yandi ke songaka kaka buzoba na yandi.” d Ata yo lombaka yandi ntangu mingi na kusadila munsiku yai na luzingu na yandi, bantu ya yandi vandaka kuzinga na bo ti nkento na yandi mpi, yantikaka kumona bansoba ya yandi vandaka kusala.

Ntangu yandi monaka bansoba ya bakala na yandi vandaka kusala, Mihoko mpi yantikaka kusadila mambu ya yandi vandaka kulonguka. Munsiku ya kusadisaka bo mingi vandaka yai: “Beno sambisa ve bantu ya nkaka, mpidina Nzambi ta sambisa beno ve. Sambu mutindu beno ke sambisaka bantu ya nkaka, Nzambi mpi ta sambisa beno mutindu yina.” e Yo yina, Mihoko ti bakala na yandi bakaka lukanu ya kusolulaka mambu ya mbote sambu na kutomisa luzingu na bo na kifulu ya kusosaka bifu ya muntu yankaka. Inki kumonanaka na nsuka? Mihoko keyibuka nde: “Yo mekumisaka mono mpenza kyese-kyese. Beto kesalaka yo konso nkokila na ntangu ya madya. Ata mwana na beto ya mvula tatu kekotaka mpi na masolo. Yo kepesaka beto kikesa mpenza!”

Konso ntangu ya dibuta yai vandaka kusadila bandongisila ya bo bakaka, yo vandaka kusadisa bo na kuyidika makambu ya vandaka kufwa  bangwisana na bo ya mbote. Keti mambu yai kele ve mfunu kuluta matadi ya ntalu?

Keti Nge Kezola Kuvanda ti Luzingu ya Mbote?

Kuzwa bima mingi ya kinsuni na luzingu kele lukanu ya bantu mingi bubu yai. Kansi, mvwama mosi na insi ya États-Unis ya kupesaka bankama ya mafunda ya badolare na kimvuka mosi ya ketalaka bansukami, tubaka nde: “Mbongo kebendaka bantu mingi, kansi ata muntu mosi ve lenda lwata basapatu zole na mbala mosi.” Bantu mingi ve kendimaka kyeleka yai, ebuna fyoti mpenza keyambulaka kusosa kimvwama.

Hitoshi yelaka na bunsukami, ebuna yandi vandaka ti mpusa ya ngolo ya kukuma mvwama. Ntangu yandi monaka mutindu bantu ya kedefisaka bankaka mbongo kemonisaka bo mpasi, yandi zengaka nde: “Muntu yina mezwa mbongo mingi, yandi menunga luzingu na yandi.” Hitoshi kusamaka mpenza na kiyeka ya mbongo na mpila nde yandi vandaka kuyindula nde yandi lenda kusumba luzingu na mbongo. Sambu na kuzwa bima mingi dyaka, yandi vandaka kusala kisalu na yandi ya kutula batiyo ya masa na banzo mvula ya mvimba, kukonda kupema ata kilumbu mosi. Kansi, mutindu yandi vandaka muntu ya kisalu, yandi bakisaka nde ata yandi kusala ngolo inki mutindu, yandi lenda ve kuluta bantu yina ya vandaka kupesa yandi kisalu na mbongo. Bilumbu yonso yandi vandaka kuzinga na boma nde kimvwama na yandi lenda kubwa.

Ebuna, muntu mosi kwisaka na nzo ya Hitoshi mpi yulaka yandi kana yandi vandaka kuzaba nde Yezu Kristu kufwaka sambu na yandi. Kansi mutindu yandi vandaka kuyindula nde ke na ata muntu mosi ve ya lenda fwa sambu na yandi, yandi yitukaka na kuwa mambu ya mutindu yina mpi ndimaka nde bo solula dyaka mbala ya nima. Na mposo ya kulandaka, yandi kwendaka na lukutakanu mosi mpi yandi yitukaka na kuwa ndongisila ya ‘kuvanda ti disu ya pete.’ Mutubi kutendulaka nde disu ya “pete” kele yina kemonaka ntama mpi ketulaka dikebi na mambu ya kimpeve; kansi, disu ya “mbi” to ya “bilulalula” kele yina ketulaka dikebi yonso kaka na kulungisa bampusa ya nitu mpi kemonaka ntama ve. Ndongisila ya ketuba nde: “Kisika kele kimvwama na nge, po pana mpi ta vanda ntima na nge,” simbaka mpenza ntima na yandi. f Kele ti mambu yankaka ya kele mfunu kuluta kuzwa bimvwama! Yandi mewaka ntete ve kima ya mutindu yina.

Mutindu yo simbaka ntima na yandi, yandi yantikaka na kusadila mambu ya yandi vandaka kulonguka. Yandi kumaka kutula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete na luzingu na yandi na kifulu ya kulembisaka nitu na yandi na kusosa mbongo. Yandi yantikaka mpi kubika ntangu sambu na mambote ya kimpeve ya dibuta na yandi. Ya kyeleka, yo kezola kumonisa nde yandi kumaka kulutisa ntangu fyoti na kisalu na yandi, kansi bisalu na yandi vandaka kukwenda na ntwala. Sambu na inki?

 Kikalulu na yandi ya muntu ya kuwa makasi nswalu kusobaka. Yandi kumaka muntu mosi ya ngemba mpi ya bikalulu ya mbote sambu yandi vandaka kusadila bandongisila ya yandi vandaka kuwa. Kima ya kusimbaka yandi mpenza vandaka ndongisila yai: “Kansi ntangu yai beno lenda wa makasi ve, beno lenda dasuka ve, beno lenda vanda na mabanza ya mbi ve. Beno lenda fingana ve, beno lenda tuba mpi mambu ya nsoni ve. Beno fweti bikisa mambu yina yonso. Beno tubana mambu ya luvunu ve, sambu beno me bikisaka kimuntu na beno ya ntama ti bikalulu na yo, ebuna beno me bakaka kimuntu ya mpa. Nzambi muntu salaka yo, yandi mpi muntu ke kitulaka yo ya mpa, sambu yo kufwanana ti yandi mosi, na mpila nde beno kuzaba yandi mpenza.” g Yandi kukumaka ve mvwama sambu yandi landaka ndongisila yai, kansi “kimuntu ya mpa” na yandi kumisaka yandi muntu ya mbote na meso ya bakiliya na yandi, ebuna bo yantikaka kutudila yandi ntima. Ee, bangogo ya mayele ya yandi sengumunaka kusadisaka yandi na kuzinga mbote. Sambu na yandi, yo vandaka mfunu mingi kuluta matadi ya ntalu to mbongo.

Keti Nge Tandima Kubaka Mayele Yango?

Keti nge mezaba mayele yina kusadisaka bantu ya beto metubila awa na zulu? Yo kele mayele yina kele na Biblia, mukanda ya memwanganaka kuluta mikanda yankaka yonso mpi ya kele na bisika yonso na ntoto. Ziku nge mpi, nge kele ti Biblia na nge to nge lenda mpi kuzwa yo kukonda mpasi. Muntu lenda vanda ti matadi ya ntalu, kansi kana yandi sadila yo ve, yo lenda pesa yandi ve mambote. Mutindu mosi mpi, kuvanda ti Biblia mpamba kele kima ve. Na kutuba ya mbote, yo talomba nde nge ndima na kulonguka yo mpi nge sadila bandongisila ya mayele yina kele na kati. Nge tamona nde yo tasadisa nge na kununga bampasi ya luzingu.

Kana bo pesa nge matadi ya ntalu, keti nge tasosa ve kuzaba muntu ya mepesa nge yo sambu nge pesa yandi matondo? Keti nge zaba Muntu ya mepesaka beto Biblia?

Biblia yo mosi kesonga beto Nto ya mayele yina kele na kati na yo ntangu yo ketuba nde: “Bo sonikaka Masonuku yonso na mpema ya Nzambi, mpi yau kele mfunu.” (2 Timoteo 3:​16, NW) Yo kezabisa beto mpi nde: “Nsangu ya Nzambi kele [ya] moyo, yo ke salaka konso ntangu.” (Baebreo 4:12) Yo yina bangogo ya mayele yina kele na kati ya Biblia kele ya mbote mpi mefwana sambu na beto bubu yai. Bambangi ya Yehowa tavanda na kyese ya kusadisa nge na kulonguka mambu yina metadila Muntu yina kupesaka yo, Yehowa Nzambi, na mpila nde nge mpi kuvanda ti kivuvu ya kubaka “mayele” yina kele na kati ya Biblia, mukanda ya mayele yina kele ti nsangu sambu na bantu ya bilumbu na beto.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 4]

Bangogo ya Mayele Sambu na Kuvanda na Mabanza ya Mbote

“Kana nge landaka masumu na beto, nani zolaka kubaka ndola ve? Kansi nge ke lolulaka beto sambu beto tina nge boma.”​—⁠Nkunga 130:​3, 4.

“Kana muntu ke na kiese na ntima, yo ke monika mpi na ilungi; kansi kana kiese kele ve, yandi ke vanda mawa-mawa.”​—⁠Bingana 15:⁠13.

“Yo yina kuvanda ve muntu ya mbote mingi-mingi to muntu ya mayele mingi-mingi. Sambu na nki nge ke kudifwa nge mosi?”​—⁠Longi 7:⁠16.

“Kiese ya kuluta mingi ke vandaka na kupesa, kansi na kubaka kiese ke vandaka fioti.”​—⁠Bisalu 20:⁠35.

“Kana beno me wa makasi, beno keba, mbaimbai yo ta benda beno na kusala masumu. Beno vanda na makasi ve kilumbu ya mvimba.”​—⁠Efezo 4:⁠26.

[Lupangu ya kele na lutiti 5]

Bangogo ya Mayele Sambu na Luzingu ya Kyese na Dibuta

“Kana nge yula bandongisila konso ndambu, mambu na nge ta bonga; kana nge yula ve, yo ta beba.”​—⁠Bingana 15:⁠22.

“Bantu ya mayele konso ntangu bo ke vandaka na nzala ya kuwa ti kuzaba mambu.”​—⁠Bingana 18:⁠15.

“Ngindu ya muntu me tendula mbote-mbote yo kele bonso masa ya madidi ya muntu me nwa na dikopa ya ntalu.”​—⁠Bingana 25:⁠11.

“Kana muntu mosi na kati na beno ke na mambu na muntu ya nkaka, mbote yandi kukanga ntima, yandi kulolula yandi. Beno fweti lolula bantu ya nkaka na kati na beno mutindu [Yehowa] mpi me lolulaka beno. Na mambu yai yonso beno yika diaka kuzolana yina ta vukisa beno na kimvuka mosi ya kieleka mpenza.”​—⁠Kolosai 3:​13, 14.

“Beno zaba mambu yai, bampangi na mono ya luzolo. Konso muntu fwete vanda nswalu na kuwidikila, malembe na kutuba, malembe na kuwa makasi.”​—⁠Yakobo 1:​19, NW.

[Lupangu ya kele na lutiti 6]

Bangogo ya Mayele Sambu na Kuvanda na Luzingu ya Mbote

“Mfumu Nzambi ke zolaka ve bantu yina ke tesaka bima na nzila ya muyibi, yandi ke monaka kiese kana bantu ke sadila bima ya mbote na kutesila bima.”​—⁠Bingana 11:⁠1.

“Lulendo ke bwisaka muntu, yo ke fwaka muntu.”—⁠Bingana 16:⁠18.

“Kana nge zaba kudiyala ve, nge kele bonso bwala yina ke na bibaka ve; bambeni lenda kota muna kukonda mpasi.”​—⁠Bingana 25:⁠28.

“ ‘Kukanga ntima me luta lulendo na mbote’; kuwa makasi nswalu-nswalu ve sambu bazoba bantu ke waka makasi nswalu.”​—⁠Longi 7:⁠9.

“Sadila mbongo na nge ya kikomerse sambu kilumbu ya nkaka nge lenda baka mbongo ya nkaka na zulu na yo.”​—⁠Longi 11:⁠1.

“Beno tuba mambu ya mbi ve, kansi beno tuba kaka mambu ya mfunu yina lenda sadisa bantu yina ke wa beno.”​—⁠Efezo 4:⁠29.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Kulonguka Biblia kele kitambi ya ntete sambu na kubaka mambote ya “mayele”