Beto Lenda Zinga Bamvula Ikwa?

Na kutuba ya mbote, luzingu ya bantu kele na kukuma nda mingi, yo yina bankaka kekudiyulaka nde, ‘Beto lenda zinga bamvula ikwa?’

MUKANDA mosi (The New Encyclopædia Britannica [1995]), ketuba nde na ntangu ya ntama, bantu yonso vandaka kundima nde Pierre Joubert zingaka bamvula mingi kuluta bantu yonso. Yandi fwaka na 1814 ti bamvula 113. Ya kyeleka, bo ketubaka nde bantu yankaka kuzingaka mingi kuluta yandi; kima mosi, bamvula na bo sonamaka ve na mikanda ya bantu ketudilaka ntima. Kansi, mikanda ya mbote kele ya kesonga nde bantu yankaka kuzingaka mingi kuluta Pierre Joubert.

Jeanne Louise Calment butukaka na Arles, na ndambu ya sudi-esti ya France, na Februari 21, 1875. Yandi fwaka na Augusti 4, 1997; ti bamvula 122, mpi bo panzaka nsangu yina mingi. Na 1986, Shigechiyo Izumi, muntu ya Japon, kufwaka ti bamvula 120. Mukanda mosi (Guinness Book of Records 1999) kemonisa nde, na ntangu yina ya bo sonikaka yo, mbuta ya bantu yonso vandaka Sarah Knauss ti bamvula 118. Yandi butukaka na Septembri 24, 1880, na Pennsylvania na États-Unis. Ntangu Marie-Louise Febronie Meilleur, nkento mosi ya Quebec na Canada, kufwaka na 1998 ti bamvula 118, yandi vandaka mbuta ya Sarah ya bilumbu 26.

Ya kyeleka, ntalu ya bantu ya kununa ngolo memataka mingi. Bayina kelongukaka dyambu yai kemona nde, na kitini ya ntete ya mvu-kama ya beto kebanda, ntalu ya bantu yina tavanda na bamvula nkama tamata na bamilio kuluta 2,2! Kiteso mosi, ntalu ya bayina kele na bamvula 80 nge mata, mekumaka mpi mingi. Na 1970, bo vandaka bamilio 26,7; kansi na 1998, bo kumaka bamilio 66. Yo mataka na kiteso ya bantu 147 na kati ya nkama; kansi ntalu ya bantu yonso ya inza mataka na kiteso ya bantu 60 na kati ya nkama.

Kima ya kuyituka kele ve kaka luzingu ya nda ya bantu kezinga. Kansi, mingi na kati na bo ke na kusala mpi bisalu ya bana mingi ya bamvula 20 takuka kusala ve. Mu mbandu, na 1990, John Kelley ti bamvula 82, nungaka nsaka ya kubaka ntinu; yandi manisaka bakilometre 42,195 na nima ya bangunga tanu ti minuta tanu. Na 1991, Mavis Lindgren, nkaka mosi ya bamvula 84, salaka kitamina yina mosi na bangunga nsambwadi ti minuta nana. Ye ntama mingi ve, bakala mosi ya bamvula 91 bakaka ntinu tii na nsuka, na Maraton ya mbanza New York!

Yo kezo tuba ve nde minunu ya ntangu ya ntama salaka ve mambu ya kuyituka. Abrahami, tata mosi ya dikanda ya bo ketubila na Biblia, “bakaka ntinu” ti bamvula 99, sambu na kwenda kuyamba banzenza na yandi. Kalebe vandaka ti bamvula 85, ntangu yandi tubaka nde: “Mono kele kaka ngolo mingi bonso mono vandaka [bamvula 45 na ntwala]. Mono kele ngolo mingi diaka, yo me fwana mpi na kunwana bitumba ti na kusala kisalu ya nkaka.” Biblia ketuba mpi nde, Moize vandaka na bamvula 120, kansi “yandi vandaka kaka ngolo, meso na yandi vandaka kaka mbote.”​—⁠Kuyantika 18:2; Yozue 14:​10, 11; Kulonga 34:⁠7.

Yezu Kristu monisaka nde Adami, muntu ya ntete, ti Noa, muntu yina tungaka maswa, vandaka bantu ya kyeleka ya kuzingaka mpenza. (Matayo 19:​4-6; 24:​37-39) Mukanda ya Kuyantika ketuba nde Adami zingaka bamvula 930, Noa 950. (Kuyantika 5:5; 9:29) Keti bantu kuzingaka mpenza bamvula mingi mpidyai? Keti beto lenda zinga bamvula mingi dyaka kuluta yina, to nkutu mvula na mvula? Beto kelomba nge na kuzwa mvutu ya kyeleka na disolo ya melanda.