Baleke​—beno nwana ti mpeve ya inza

“Beto me bakaka ve mpeve ya [inza, NW] kansi beto me bakaka Mpeve yina ya Nzambi me tindaka.”​—1 KORINTO 2:12.

1, 2. (a) Nki luswaswanu lenda monana na kati ya baleke ya inza ti baleke yina kele na mabundu ya Bambangi ya Yehowa? (b) Inki mutindu beto lenda sikisa na kyese yonso baleke mingi yina kele Bambangi?

 ZULUNALU mosi yina kebasikaka na Australie (The Sun-Herald) kutubaka nde: “Baleke ya ntangu na beto kenyokwama na mabanza, bo ke ya kulosama mpi bo ke ntu-ngolo.” Yo yikaka nde: “Balapolo ya tribinale kemonisa nde baleke 22 na kati ya nkama [kuluta ntalu ya mvula meluta] meyikama na ntalu ya baleke yina bo kefundaka sambu na mambu ya mbi kibeni ya bo kesalaka . . . banda na katikati ya bamvula 60, ntalu ya baleke yina kekudifwa kekuma kaka mingi . . . Mpi kibaka ya nene mekumaka kukabula bo ti bambuta. Baleke mingi kibeni mekumaka kunwa dyamba, kulauka malafu kaka sambu na kuvila makambu yina bo kele na yo.” Kansi, makambu yai mesuka ve kaka na insi mosi. Na ntoto ya mvimba, bibuti, balongi, ti bantu ya kesansaka maladi ya ntu kewa mawa sambu na luzingu ya baleke.

² Luswaswanu ya nene kibeni kele na kati ya baleke mingi ya bubu yai ti baleke ya mbote yina kele na mabundu ya Bambangi ya Yehowa! Beto ketuba ve nde bo kele baleke ya kukuka. Bo mpi kenwanaka ti “nzala ya kileki.” (2 Timoteo 2:22) Kansi na kimvuka, baleke yai mebakaka pozisio na bo na kikesa yonso sambu na mambu ya mbote, mpi bo mebuyaka na kundima bupusi ya inza. Beto kesikisa na ntima mosi baleke yina kenunga mvita ya “mayele” ya Satana! (Efezo 6:11) Kima mosi kepusa beto na kutubila beno mutindu ntumwa Yoane kusikisaka beno nde: “Bana-babakala [ti bana-bankento], mono ke sonikila beno, sambu beno ke na ngolo; mambu ya Nzambi ke vandaka na ntima na beno, beno mpi me bedisaka Muntu ya Mbi.”​—1 Yoane 2:14.

3. Ngogo “mpeve” lenda tendula inki?

³ Ata mpidina, sambu beno landa na kununga mvita na beno ti muntu ya mbi, beno fwete nwana na kikesa yonso ti kima yina Biblia kebinga nde “mpeve ya [inza].” (1 Korinto 2:12) Mukanda mosi ya ketendulaka bangogo ya Biblia na Kigreki ketuba nde ngogo “mpeve” lenda tendula “mutindu ya kuyindula mpi bupusi yina kefulukaka mpi keyalaka moyo ya konso muntu.” Mu mbandu, kana muntu kevandaka ti kikalulu ya kuswana-swana, nge lenda tuba nde muntu yina kele ti “mpeve” ya mbi. “Mpeve” na nge, bangindu na nge, to mutindu na nge ya kuyindula, yo yina kepusaka nge na kusola mambu; na kusala to na kutuba mambu. Kima ya kebenda dikebi na beto kele nde muntu yandi mosi mpi kimvuka ya bantu lenda monisa “mpeve” mosi. Ntumwa Polo kusonikilaka kibuka ya Bakristu nde: “Bumbote ya Mfumu Yezu Kristu yina beto mefwana ve na kubaka kuvanda ti mpeve yina ya beno kemonisa.” (Filemoni 25, NW) Ebuna, inza yai kemonisaka inki mpeve? Sambu “nsi-ntoto [to inza] kele na maboko ya Muntu ya mbi,” Satana Dyabulu, mpeve ya inza lenda vanda ya mbote ve. Keti mpidina ve?​—1 Yoane 5:19.

Beto fwete zaba mpeve ya inza

4, 5. (a) Inki mpeve vandaka kuyala bantu ya dibundu ya Efezo na ntwala bo kuma Bakristu? (b) ‘Mfumu yina ke yalaka mupepe’ kele nani, mpi “mupepe” ketendula inki?

⁴ Polo kusonikaka nde: “Ntete beno vandaka bonso bantu ya kufwa na mambu ya kimpeve, sambu beno vandaka kufwa bansiku ya Nzambi ti kusala masumu. Na ntangu yina beno vandaka kulanda luzingu [to mpeve, NW] ya mbi ya nsi-ntoto yai; beno vandaka kulemfuka na mfumu yina ke yalaka . . . mupepe, mfumu yina kele mpeve ke yalaka ntangu yai bantu yina ke lemfukaka na Nzambi ve. Beto yonso mpi, beto vandaka kuzinga mpidina. Na luzingu na beto, beto vandaka kulanda nzala na beto ya kimuntu; beto vandaka kusala konso mambu yina ya nitu na beto ti mabanza na beto vandaka kuzola. Sambu na kimuntu na beto, Nzambi vandaka kuwila beto makasi mutindu yandi vandaka kuwila bantu ya nkaka makasi.”​—⁠Efezo 2:​1-3.

⁵ Na ntwala ya kulonguka nzila ya Bukristu, Bakristu ya Efezo vandaka kuzaba ve nde bo vandaka kulanda ‘mfumu yina ke yalaka mupepe,’ disongidila, Satana Dyabulu. “Mupepe” yina kele ve kisika mosi ya kyeleka yina Satana ti bademo na yandi kezingaka. Ntangu Polo kusonikaka bangogo yai, Satana Dyabulu ti bademo na yandi vandaka kaka ti nswa ya kumata na zulu. (Fwanisa ti Yobi 1:6; Kusonga 12:​7-12.) Ngogo “mupepe” ketendula mpeve, to bikalulu yina inza ya Satana kemonisaka. (Fwanisa ti Kusonga 16:​17-21.) Bonso mupepe yina kele na nzyunga na beto, mpeve yai kele bisika yonso.

6. ‘Kiyeka ya mupepe,’ kele inki mpi inki mutindu yo keyalaka baleke mingi?

⁶ Kansi, ‘kiyeka ya mupepe’ kele inki? Ziku yo ketendula bupusi ya ngolo yina “mupepe” yai kevandaka na yo na zulu ya bantu. Polo tubaka nde mpeve yai ‘ke yalaka bantu yina ke lemfukaka na Nzambi ve.’ Pana, beto kebakisa nde mpeve ya inza kebutaka kukonda bulemfu ti kukolama, mpi bupusi ya baleke kele mosi na kati ya bamwaye yina mfumu yai kesadilaka. Mwana-nkento mosi yina kele Mbangi ketuba nde: “Na ntangu nge kele na nzo-nkanda, konso muntu kepusa nge na kuvanda ndambu ntu-ngolo. Bana kezitisaka mingi muntu kana yandi kele ndambu ntu-ngolo.”

Mambu yina kemonisaka mpeve ya inza

7-9. (a) Tanga mwa mitindu yina kemonisaka mpeve ya inza na kati ya baleke bubu yai. (b) Keti nge memonaka mosi na kati ya mambu yai na kisika ya beno kezinga?

⁷ Bubu yai, inki mwa mambu kemonisaka mpeve ya inza na kati ya baleke? Kukonda masonga ti ntu-ngolo. Zulunalu mosi kutubaka nde bana ya nzo-nkanda 70 na kati ya nkama ya baleke yina kekumaka penepene na kumanisa ekole segondere to iniversite kutubaka nde bo keyibaka na nzo-nkanda. Kukonda luzitu, kuvweza, ti kutuba mambu ya mvindu kevandaka mpi mingi na kati ya bana yango. Na kutuba ya mbote, ntangu Yobi ti ntumwa Polo kumonisaka makasi yina kuvandaka ti bikuma ya kyeleka, bo sadilaka bangogo yina muntu lenda mona bonso nde kuvweza. (Yobi 12:2; 2 Korinto 12:13) Kansi, kuvweza ya nku yina kebasikaka na munoko ya baleke mingi kelutaka kuvanda mafingu.

⁸ Mpeve ya inza kemonanaka dyaka na kikalulu ya kulutisa ndilu ya ntangu na bansaka. Baleke kelutaka kuzola bisika yina bo ketekaka madya ti malafu na mpimpa, ba raves, a ti bansaka yankaka yina kebasisaka mambu ya mbi. Mitindu ya mbi ya kulwata ti ya kudiyidika kemonanaka mpi mingi na kati ya baleke. Bamosi kesadila bamidele ya kuluta nene, bankaka ya nsoni kibeni. Mu mbandu, na kuzengaka bitini yankaka ya nitu sambu na kuditula bidimbu, baleke mingi ya bubu yai kemonisa nde bo kele ti mpeve ya ntu-ngolo ya inza. (Fwanisa ti Roma 6:16.) Mpeve ya inza kemonanaka dyaka na basusi ya bima ya kinsuni. Zulunalu mosi yina ketubilaka mambu ya nzo-nkanda, kutubaka nde: “Bantu ya kebasisaka bima ya kuteka kesikisilaka ntangu yonso baleke bima ti batekiniki ya kulonguka mingi mpi bamidele ya bima ya mpila na mpila.” Tii kuna ya baleke ya États-Unis tamanisa nzo-nkanda na bo ya nene, bo tasikisila bo kiteso ya bima 360 000 na TV. Banduku na nge yina nge kele na bo bamvula mosi lenda pusa nge mpi na kusumba bima yango. Mwana-nkento mosi ya bamvula 14 ketuba nde: “Konso muntu keyulaka ntangu yonso nde, ‘Triko na nge, ziaketi na nge to zine na nge kele ya inki mutindu?’ ”

⁹ Banda na ntangu ya Biblia tii bubu yai, Satana kesadilaka miziki sambu na kupusa bantu na kusala mambu ya mbi. (Fwanisa ti Kubasika 32:​17-19; Nkunga 69:12; Yezaya 23:16.) Ebuna mpila ya kuyituka kele ve kana beto kemona nde baleke kezolaka mingi miziki yina kepusaka na mansoni to nkutu ya nsoni kibeni, bankunga ya buzoba, ya mafingu to ya ketubilaka mambu ya mubulu yina bo kekinaka ti kingolongolo. Kansi, dyambu ya nkaka ya kemonisaka mpeve ya mbi ya inza kele mansoni. (1 Korinto 6:​9-11) Zulunalu mosi (The New York Times) kepesa lapolo yai: “Batoko mingi mekumaka kusala pite sambu banduku na bo kundima bo . . . baleke kuluta zole na kati ya tatu yina kekotaka na banzo-nkanda ya nene mesalaka pite.” Disolo ya kubasikaka na zulunalu mosi (The Wall Street Journal) pesaka bambandu yina kumonisaka nde bana yina kele na kati ya bamvula 8-12 “kezola mingi kusala pite.” Konseye mosi ya nzo-nkanda, ya mekatuka kubaka pansio, ketuba nde: “Beto kumaka kumona ti bana yankaka ya kiteso ya bamvula 11 kebaka mavumu.”

Beto fwete buya mpeve ya inza

10. Inki mutindu mpeve ya inza kubwisaka baleke yankaka yina meyelaka na mabuta ya Bakristu?

¹⁰ Yo kele mawa mingi na kumona nde mpeve ya inza mebwisaka baleke mingi ya Bakristu. Mwana-nkento mosi ya insi ya Japon kundimaka nde: “Mono vandaka ti bikalulu ya mbote na ntwala ya bibuti na mono ti na ntwala ya bampangi yina vandaka Bakristu. Kansi, mono vandaka dyaka kuzinga luzingu yankaka ntangu mono vandaka ti bo ve.” Mwana-nkento mosi ya insi ya Kenya kutubaka nde: “Na nsungi mosi mono vandaka ti luzingu ya mitindu zole. Mono vandaka kukwenda na bafeti, mono vandaka kukina miziki yina bo kebingaka nde rock, mpi mono vandaka ti banduku ya mbi. Mono vandaka zaba nde kikalulu yina vandaka ya mbi, kansi mono vandaka kukanga meso. Mono vandaka kutula ngindu nde kele ti kilumbu kikalulu yai tamana yo mosi. Kansi yo manaka ve. Nkutu mambu kubebaka dyaka ngolo.” Mwana-nkento yankaka ya insi ya Allemagne ketuba nde: “Ntete mono yantikaka kuvanda ti banduku ya mbi. Na nima, mono kumaka kunwa makaya. Mono zolaka kupesa bibuti na mono mpasi. Kansi na kuta masonga, mono mosi kudipesaka mpasi.”

11. Inki mutindu Kalebi nungaka na kukonda kulanda kibuka ntangu bantu kumi yina bo tindaka na kutala ntoto ya lusilu nataka lapolo ya mbi?

¹¹ Ata mpidina, mpila kele ya kunwana, ee ya kubuya, mpeve ya inza. Baka mbandu mosi ya ntangu ya ntama: Kalebi. Ntangu bantu ya boma kumi yina bo tindaka na kwenda kutala Ntoto ya Lusilu nataka lapolo ya mbi sambu na Ntoto ya Lusilu, yandi kumosi ti Yozue, bo buyaka na kutekita mpi na kulanda kibuka. Bo tubaka na kikesa yonso nde: “Ntoto ya beto me kwenda kutala kele ntoto ya kitoko mpenza. Yo kele nene, yo kele mpi na bima mingi ya kudia. Kana Mfumu Nzambi kumona beto mbote, yandi ta nata beto na ntoto yango, yandi ta pesa beto yo.” (Kutanga 14:​7, 8) Inki kusadisaka Kalebi na kunwana ti bupusi yina? Yehowa kutubilaka Kalebi nde yandi “vandaka na ngindu [to mpeve] ya nkaka.”​—⁠Kutanga 14:⁠24.

Beto monisa ‘mpeve ya nkaka’

12. Sambu na inki yo kele mfunu na kumonisa ‘mpeve ya nkaka’ na kutuba na nge?

¹² Bubu, yo kelombaka kikesa mpi ngolo na kumonisa ‘mpeve ya nkaka’ to ngindu yankaka, yina kele ya kuswaswana ti ya inza. Mosi na kati ya mambu ya nge lenda sala sambu na kubuya mpeve ya inza kele yai: Nge fwete buya kutuba ya kuvweza to ya kukonda luzitu. Yo kele kyese mingi na kumona nde na bandinga yankaka, ngogo ya Kikongo yai “kuvweza” kukatukaka na ngogo ya Kigreki yina ketendula “kupasula musuni bonso bambwa.” (Fwanisa ti Galatia 5:15.) Kaka mutindu meno ya mbwa kekatulaka misuni na mukwa, kutuba ya kuvweza yina “kesekisaka” lenda kukatula bampangi lukumu na bo. Kansi, Kolosai 3:8 kelongisila beno na kuwa ‘makasi ve, na kudasuka ve, na kuvanda na mabanza ya mbi ve, na kufinga ve.’ Mpi Bingana 10:19 ketuba nde: “Kana nge tuba mingi, nge lenda sala mpi masumu; kana nge kele muntu ya mayele, nge ta tuba mingi ve.” Kana muntu mefinga nge, kudiyala sambu na kupesa yandi ‘ditama na nge ya kinkento mpi,’ mbala yankaka sosa kusolula ti yandi na kingenga na malembe yonso mpi na ngemba.​—⁠Matayo 5:39; Bingana 15:⁠1.

13. Inki mutindu baleke lenda monisa bukatikati na yina metala bima ya kinsuni?

¹³ Mutindu yankaka ya kumonisa ‘mpeve ya nkaka’ kele yai: Nge fwete vanda ntangu yonso na bukatikati na yina metala bima ya kinsuni. Ya kyeleka, yo kele mbi ve na kuzola kuvanda ti bima ya kitoko. Ntembe kele ve nde Yezu Kristu yandi mosi lwataka lele ya ntalu. (Yoane 19:​23, 24) Kansi, kana kikalulu ya kusosa kuvanda ti bima mekuma kuyala nge mpi nge mekuma kulomba-lomba bibuti na nge na kusumbila nge bima yina kele na kiteso na nge ve, to nge mekuma kuzola kulanda mbandu ya baleke yankaka, ziku pana, mpeve ya inza mekuma kuyala nge ata nge kebakisa ve. Biblia ketuba nde: “Bima yai yonso kele awa na nsi-ntoto: bima yina ya nitu na beto ti meso na beto ke monaka nzala na yo ti bima yina ya beto ke tulaka lulendo sambu na yo, bima yai yonso ke katukaka na Tata Nzambi ve kansi yo ke katukaka awa na nsi-ntoto.” Ee, kudipesa ve na mfumu ya keyalaka mpeve ya bima ya inza yai! Longuka na kuyangalala na bima yina ya nge kele na yo.​—⁠1 Yoane 2:16; 1 Timoteo 6:​8-10.

14. (a) Inki mutindu bantu ya Nzambi ya ntangu ya Yezaya monisaka nde bo kondaka bukatikati na kusakana na bo? (b) Inki bigonsa baleke yankaka ya Bakristu mekutanaka na yo na bafeti ya mavwanga yina kesalamaka na mpimpa?

¹⁴ Kutula bansaka na kisika na yo kele mpi mfunu mingi. Mbikudi Yezaya kutubaka nde: “Mawa na beno! Beno ke telama na suka-suka na kwenda kusosa malafu, ebuna na mpimpa beno ke lala nswalu ve sambu beno ke landa kaka na kunwa malafu ti kulauka. Beno ke yindula kaka kusala bafeti na beno, ti bagitare ti bangoma ti bampungi ti malafu. Kansi beno ke yindula ve Mfumu Nzambi ti bisalu na yandi.” (Yezaya 5:​11, 12) Yo kele mawa mingi na kumona nde baleke yankaka yina kele Bakristu mekudipesaka na luzingu ya mutindu yai. Kilumbu mosi bo yulaka kibuka mosi ya Bakristu na kutendula mambu ya kesalamaka na bafeti ya mpima yina baleke ya inza kesalaka, mpangi-nkento mosi ya leke kutubaka nde: “Bitumba kebasikaka konso ntangu. Nkutu mono mpi menwanaka.” Mpangi-bakala mosi ya leke yikaka nde: “Bo kenwaka malafu, bo kenwaka makaya mpi buna na buna.” Mpangi-bakala mosi ya leke kundimaka nde: “Bantu kelaukaka malafu. Bo kekumaka kusala mambu bonso bazoba! Mpi bo kenwaka makaya. Mambu mingi ya mbi kesalamaka. Muntu yonso ya kevandaka pana kana yandi tuba nde yo kesalaka yandi kima mosi ve, yandi mekusa.” Yo yina, Biblia kele na kikuma ya mbote ya kutanga bafeti ya makelele mingi, to “bafeti ya mavwanga” na kati ya ‘mambu ya kimuntu.’​—⁠Galatia 5:​19-21; Byington; Roma 13:⁠13.

15. Inki dibanza ya bukatikati Biblia kepesa sambu na yina metala kusakana?

¹⁵ Kana nge buya bansaka ya mbi, yo kezola kutuba ve nde nge tavanda dyaka ve na luzingu ya kyese. Beto kesambilaka ‘Nzambi ya kiese,’ yina kezolaka nde nge yangalala na luzingu na nge ya kileki! (1 Timoteo 1:11; Longi 11:⁠9) Kansi Biblia kekebisa nde: “Kumona kiese na bima ya ntalu, na malafu, ti na madia ya mbote, yo ta kumisa nge mvwama ve.” (Bingana 21:17) Ee, kana nge mekumisa bansaka kima ya kuluta mfunu na luzingu na nge, nge takuma nsukami na kimpeve. Yo yina, landa minsiku ya Biblia na ntangu nge kesola bansaka na nge. Mitindu ya kulenga kele mingi yina lenda tunga nge, mpi yina lenda kubebisa lukumu na nge ve. b​—⁠Longi 11:⁠10.

16. Inki mutindu baleke yina kele Bakristu lenda monisa nde bo kele ya kuswaswana?

¹⁶ Kusonga kikalulu ya kukonda lulendo na kulwata na nge ti na kudiyidika, kubuya bamidele ya inza, takumisa nge dyaka ya kuswaswana. (Roma 12:2; 1 Timoteo 2:⁠9) Mutindu mosi mpi, kana nge kepona miziki na nge, nge takuma ya kuswaswana ti inza. (Filipi 4:8, 9) Leke mosi ya Mukristu kutubaka nde: “Mono kele ti miziki yina mono kezaba nde mono fwete losa yo. Kansi, mono kewaka yo kitoko kibeni!” Toko mosi ya Mukristu kundimaka mpi nde: “Miziki kele mutambu na mono sambu mono kezolaka yo. Kana mono mona nde yo kele ti kima mosi ya mbi, to kana bibuti na mono kekebisa mono nde yo kele mbote ve, mono kesalaka kibeni yonso sambu na kukatula yo na ntima na mono kana ntima na mono kezola miziki yina.” Baleke, beno “zaba mayele [ya Satana]”! (2 Korinto 2:11) Yandi kesadilaka miziki sambu na kubenda baleke na kubuya Yehowa! Kele ti masolo ya mebasikaka na mikanda ya Watch Tower mpi yina metubilaka miziki bonso rap, heavy metal ti rock alternatif. c Kansi, mikanda ya la Société Watch Tower lenda tubila ve miziki yonso ya mpa ti mutindu ya miziki yina kebasika. Yo yina, nge fwete sadila “mayele” ti “luswasukusu” na ntangu nge kepona miziki.​—⁠Bingana 2:​11, NW.

17. (a) Por·neiʹa ketendula inki, mpi inki mambu yankaka lenda tendula yo dyaka? (b) Luzolo ya Nzambi kele inki sambu na yina metala bikalulu?

¹⁷ Na kusukisa, bikalulu na nge fwete vanda ya bunkete. Biblia kelongisila nde: “Beno sala pite ve.” (1 Korinto 6:18) Ngogo ya kisina ya Kigreki ya bo kebinga nde pite, por·neiʹa, ketendula mitindu yonso ya kusadila binama ya nitu na nganda ya makwela. Na kati na yo beto lenda tanga kutula binama ya muntu na munoko to kusimba-simba binama ya nitu sambu na kusakana ti yo. Bakristu mingi ya baleke mesalaka mambu ya mutindu yai. Bo vandaka kuyindula nde kusala mpidina kele pite ve. Kansi, Ndinga ya Nzambi ketuba pwelele nde: “Mambu ya Nzambi ke zolaka, yo yai: Beno vanda bantu na yandi mosi, disongidila nde beno kusala pite ve. Konso muntu na kati na beno kulonguka nki mutindu yandi fweti baka nkento na yandi na nzila ya santu ti ya luzitu.”​—⁠1 Tesalonika 4:3, 4.

18. (a) Inki mutindu leke lenda sala na mpila nde mpeve ya inza kusambukila yandi ve? (b) Inki beto tatubila na disolo yina kelanda?

¹⁸ Ee, na lusadisu ya Yehowa, nge lenda buya nde mpeve ya inza kusambukila nge! (1 Piere 5:10) Ata mpidina, Satana kelutaka kutula mitambu ya mayele kibeni, mpi ntangu yankaka yo kelombaka kuvanda na luswasukusu ya ngolo sambu na kubakisa kigonsa. Disolo na beto yina kelanda tasadisa baleke na kuyedisa biyeka na bo ya kuyindula.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Bangyufula sambu na mvutukila

◻ ‘Mpeve ya inza’ kele inki, mpi inki mutindu yo ‘ke yalaka’ bantu?

◻ Tanga mwa mambu yina kemonisaka mpeve ya inza na kati ya baleke ya bubu?

◻ Monisa inki mutindu baleke yina kele Bakristu kemonisaka ‘mpeve ya nkaka’ na kutuba ti na bansaka?

◻ Inki mutindu baleke yina kele Bakristu lenda monisa ‘mpeve ya nkaka’ na yina metala bikalulu ti miziki?

[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 17]

Baleke mingi kemonisaka na bikalulu na bo nde mpeve ya inza ‘ke yalaka’ bo

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Ponaka miziki na nge

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 19]

Yo kelombaka kikesa sambu na kunwana ti mpeve ya inza