Bangyufula ya batangi

Inki mutindu Bakristu fwete tadila kinduku yina lenda nata bo na makwela?

Kusala kinduku ti muntu sambu na kukwelana kevandaka kima mosi ya kyese, kansi yo kele mpi dyambu mosi ya kusakana na yo ve. Ata Mukristu mosi ve ya kuyela fwete baka kinduku ya mutindu yai bonso kima ya mpamba. Yandi lenda yindula ve nde yandi lenda fwa yo konso ntangu yina ya yandi mezola sambu na kikuma mosi ya mpamba. Ntangu ya kinduku yina kele mpi ntangu ya banduku yonso zole fwete sosa kuzabana mbotembote na ntwala ya makwela.

Ntangu beto ketubila disolo yai, beto kevila ve nde mutindu bantu keyidikaka makwela, mpi bitambi yonso yina kenataka na kusala yo, kele ya kuswaswana mpenza na bisika mingi mpi na bantangu. Biblia kepesa mbandu ya mambu yai.

Bana ya Loti zole ya bankento yina vandaka “me zabaka ntete babakala ve” vandaka ti banduku zole ya bwala na bo. ‘Babakala yina zolaka kukwela bana ya bankento’ ya Loti, kansi Biblia kesonga beto ve sambu na nki mpi nki mutindu bo yantikaka kinduku yina. Keti bana yina ya bankento vandaka ya kuyela? Keti bo vandaka ti nswa ya kupona muntu ya bo kezola kukwela? Keti bo salaka kima na meso ya bantu sambu na kusonga nde bo mesala kinduku ya mutindu yina? Beto kezaba ve. (Kuyantika 19:​8-14) Beto kezaba mpenza nde Yakobi kuwakanaka yandi mosi ti tata ya Rashele sambu na kukwela Rashele. Kansi ntete yo lombaka nde yandi sadila tata ya Rashele kisalu bamvula nsambwadi. Ata Yakobi vandaka kubinga Rashele nde ‘nkento na mono,’ bo vukisaka ve nitu na bamvula yina yonso. (Kuyantika 29:​18-21) Beto baka mbandu yankaka. Na ntwala ya kukwela mwana ya Saule, yo lombaka nde Davidi kununga ntete bitumba ti bantu ya Filistia. Davidi kukwelaka Mikale na ntangu yandi lungisaka kima yina Saule kulombaka yandi. (1 Samuele 18:​20-28) “Binduku ya makwela” yina vandaka ya kuswaswana mpi yo keswaswanaka ti mpila ya bantu kesalaka na bisika mingi bubu yai.

Nsiku ya Moize vandaka ti bansiku yina metadila makwela ti kinduku yina lenda nata na makwela. Mu mbandu, muntu mosi lendaka kuvanda ti bankento mingi; yandi vandaka ti nswa ya kufwa makwela na bikuma mingi, kansi nkento vandaka ve ti nswa yina. (Kubasika 22:​16, 17; Kulonga 24:​1-4) Na ntangu yina, kana muntu melala na kingolongolo ti mwana-nkento yina mezabaka ntete ve bakala mpi yina bo meyulaka ntete makwela ve, yo lombaka nde yandi fwete kwela yandi kana tata ya mwana-nkento mendima. Ebuna yandi vandaka ve na nswa ya kufwa makwela yina. (Kulonga 22:​28, 29) Bo vandaka ti bansiku yankaka sambu na bantu yina mekwelaka. Mu mbandu, kuvandaka ti bansiku yina vandaka kumonisa ntangu bakala lenda vukisa ve nitu ti nkento na yandi. (Levi 12:​2, 5; 15:24; 18:19) Inki bansiku vandaka kutubila kinduku na ntwala ya makwela?

Mwana-nkento ya Izraele yina bo meyulaka dezia makwela vandaka ti kisika yankaka na Nsiku, kansi yo vandaka kiteso mosi ve ti kisika ya mwana-nkento yina bo meyulaka ntete ve. Na mambu mingi, bo vandaka kubaka yandi bonso nkento ya makwela. (Kulonga 22:​23-29; Matayo 1:​18, 19) Yo vandaka nsiku na muntu ya Izraele na kuyula makwela to kukwela mpangi na yandi. Bo vandaka kusala mpidina mingimingi na bampangi ya menga mosi. Kansi, yo vandaka nsiku na kuyula makwela ti na kukwelana ti bantu yankaka sambu na banswa ya difwa. (Levi 18:​6-20; tala Nzozulu ya Nkengi [ya Kifalansa] ya Yuni 15, 1978, balutiti 25-8.) Yo kele pwelele nde bansadi ya Nzambi lendaka kusakana ve ti kinduku yina.

Bantu ya Izraele vandaka na nsi ya tubansiku ya mutindu yina ya Nsiku, kansi Bakristu kele ve na nsi ya Nsiku, ti tubansiku na yo yina metala kinduku to makwela. (Roma 7:​4, 6; Efezo 2:15; Baebreo 8:​6, 13) Ya kyeleka, Yezu longaka nde nsiku ya Bukristu ya metala makwela vandaka ya kuswaswana ti bansiku yina vandaka na Nsiku. (Matayo 19:​3-9) Kansi, yandi monaka ve nde makwela to kinduku yina lenda nata na makwela kele kima ya mpamba. Na yau, nki mutindu Bakristu fwete baka kinduku yina?

Na bisika mingi, konso muntu keponaka yandi mosi muntu yina yandi takwela. Kana bakala ti nkento mepesana lusilu nde bo takwelana, bo mekuma banduku to bafianse. Mbala mingi, yo kelombaka ve kusala kima yankaka sambu na kundimisa nde bo kele bafianse. Kansi, na bisika yankaka, mbala mingi yo kelombaka nde bakala kupesa lupetu na mwana-nkento yina yandi takwela sambu na kusonga nde bo mekuma bafianse. To, mbala mingi bo kezabisaka bampangi ya fami ti banduku nde bo mekuma bafianse, mu mbandu na ntangu ya madya ya dibuta ya mvimba to na mwa feti yina kevukisaka ndambu ya bantu. Bantu na bantu kesalaka mutindu bo mezola, yo kele ve bansiku ya Masonuku. Bantu kekumaka bafianse, na ntangu bo zole mewakana. a

Mukristu fwete nwanina ve na kuyantika kukwenda kutala muntu yina yandi kezola kuyula makwela, na kusala kifianse ntinu-ntinu, to na kukwelana. Beto kebasisaka mambu mingi yina kekatukaka na Biblia. Mambu yina lenda sadisa bantu yina mekwelaka ntete ve na kuzenga kana yo kele mayele na kuyantika kukwenda kusolula ti muntu sambu na kuyula yandi makwela, to kuyantika kusala bitambi yina kenataka na kinduku ya makwela to na makwela yo mosi. b Kima ya mfunu ya ndongisila yai kele nde makwela ya Bakristu kele kima ya fwete zinga tii kuna.​—⁠Kuyantika 2:24; Marko 10:​6-9.

Bakristu zole fwete sosa kuzabana mbote na ntwala ya kuyantika kusala kinduku ya makwela. Konso muntu na kati na bo fwete kudiyula mutindu yai: ‘Keti mono mezaba mpenza kiteso ya kimpeve ti kiteso nduku na mono mekudipesaka na Nzambi? Keti mono keyindula kusadila Nzambi ti muntu yina na luzingu na mono ya mvimba? Keti kele bikalulu ya kimuntu na beto mebenda beto? Keti mono kezaba kana mambu na beto zole tawakanaka kimakulu? Keti beto mezaba mambu mingi ya ntama ti ya ntangu yai ya konso muntu na kati na beto?’

Kana Bakristu zole mesala kinduku sambu na kukwelana, yo kele mbote sambu na bo mpi sambu na bantu yankaka na kutula kivuvu nde bo takwelana. Yezu longisilaka nde: “Bika ngogo na nge Ee kubikala kaka Ee, Ve na nge kuvanda kaka, Ve.” (Matayo 5:​37, NW) Bakristu yina mesala kinduku sambu na makwela fwete sakana na yo ve. Kansi, mbala yankaka, Mukristu yina bo meyulaka makwela lenda zaba kima mosi ya nene yina bo songaka yandi ve na ntwala to ya bo bumbilaka yandi na ntwala kifianse kuyantika. Yo lenda vanda kima mosi ya nene ya metala luzingu yina melutaka ya nduku na yandi, to mambu ya mbi to ya nsoni yina yandi mesalaka. Inki yandi fwete sala? Mukristu yina mezaba mambu yina fwete baka desizio yandi mosi. Yo tavanda mbote nde bo zole kutubila dikambu yango na masonga yonso mpi na mudindu mpi bo wakana na kulanda kinduku na bo. To bo zole lenda wakana kumosi na kuzenga kinduku na bo. Badesizio ya mutindu yai metala bo mosi, disongidila, yo kele dikambu mosi ya muntu yankaka fwete kota ve, to kusosa kubakisa yo mbotembote, to kusosa kumona yo mbote to mbi; yo kele desizio mosi ya nene kibeni. Na ndambu yankaka, muntu yina mezaba mambu yina ya nene lenda baka yandi mosi lukanu ya kuzenga kinduku yina, ata nduku na yandi yina yankaka kezola nde kinduku na bo kulanda kaka.​—⁠Tala “Bangyufula ya Batangi” na Nzozulu ya Nkengi (ya Kifalansa) ya Septembri 15, 1975.

Yo kele mbote na kumanisa makambu ya mutindu yina mpi na kuwakana na ntwala ya kukota na makwela. Yezu tubaka nde kikuma mosi mpamba ya Masonuku kepesaka nzila na kufwa makwela mpi kukwela dyaka, yo kele por·neiʹa, disongidila, muntu mosi na kati ya bankwelani mesala mansoni. (Matayo 5:32; 19:⁠9) Yandi tubaka ve nde makwela yina mezabanaka na leta lenda fwa sambu muntu mosi mezaba dikambu mosi ya mpasi to kima mosi ya mbi yina kusalamaka na ntwala ya makwela.

Mu mbandu, na bilumbu ya Yezu, yo vandaka mpasi ve na kumona nde muntu yai kele ti maladi ya lepre. Kana bakala mosi ya Muyuda kwisaka kuzaba nde nkento na yandi kuvandaka (yo vanda yandi kezaba to ve) ti lepre ntangu yandi kwelaka yandi, keti yandi vandaka ti nswa ya kufwa makwela yina? Na yau, Muyuda yina vandaka na nsi ya Nsiku lendaka kufwa makwela yango, kansi Yezu kutubaka ve nde balandi na yandi mpi fwete sala mutindu yina. Beto tubila mambu ya lenda salama bubu yai. Muntu yina kele ti maladi ya kasenda, herpes genital, SIDA, to konso nki maladi yankaka ya nsambukila lenda kwelana na muntu kukonda kuzabisa maladi na yandi. Mbala yankaka yandi bakaka maladi yango na mansoni yina yandi salaka na ntwala to na ntangu bo vandaka banduku. Na nima, ntangu nkento mezaba dikambu ya maladi yina to mansoni ya ntama, (to kimukobo to kukonda ngolo ya kibakala) yandi fwete zaba nde imene bo mekwelana dezia kima yankaka ya kusala kele ve. Masonuku kepesa ve nzila na kufwa makwela sambu na luzingu ya mbi ya muntu vandaka na yo na ntwala ya makwela. Kansi Biblia kepesa nswa ya kufwa makwela kaka kana nkwelani bakaka maladi to nkutu divumu na bakala yankaka na ntangu ya bo kele na kati ya makwela. Ntangu yai bo mekwelana dezia mpi bo mekudipesa bo zole konso muntu sambu na yankaka.

Ya kyeleka, mambu ya mutindu yai kesalamaka mingi ve, kansi bambandu yai fwete sadisa nge na kubakisa mbote dyambu yai ya mfunu: Kusakana ve ti kinduku yina lenda nata na makwela. Na ntwala to na nima ya kinduku yina, Bakristu fwete salaka ngolo na kusosa kuzabana mbote. Bo fwete vandaka masonga na kuzabisa nduku yankaka mambu yonso yina yandi kezola kuzaba to yina yandi kele na nswa ya kuzaba. (Na bisika mingi nsiku ya leta kelombaka na bantu yina bo zole na kusadisa ba ekzame ya munganga na ntwala ya makwela. Bantu yankaka lenda zola kusadisa ba ekzame yina kaka sambu na kuzaba mutindu nitu na bo kele.) Kana bo sala mutindu yina, kyese ti bunene ya kinduku yina kenataka na makwela tasadisa bo zole na kulungisa lukanu mosi ya lukumu mpi na kukuma dyaka ti kyese mingi na ntangu ya bo tasala makwela yina bo lenda sakana na yo ve.​—⁠Bingana 5:​18, 19; Efezo 5:⁠33.

[Banoti na nsi ya lutiti]