Beto zinga ti lukwikilu na balusilu ya Nzambi
Beto zinga ti lukwikilu na balusilu ya Nzambi
“Mono kele Nzambi, yankaka kele ve; mono kele Nzambi ya kyeleka, nzambi ya nkaka kele ve me fwanana na mono. Katuka luyantiku mono ke tubaka mambu yina fweti kubwa, mono ke zabisaka mpi ntama na ntwala mambu yina me bwa ntete ve.”—YEZAYA 46:9, 10.
1, 2. Inki bangindu ya kuswaswana bantu kebakaka sambu na kuzaba kana Nzambi kekotaka na makambu ya ntoto?
KETI Nzambi kekotaka na mambu ya ntoto? Bangindu ya bantu kele ya kuswaswana na ngyufula yai. Kele ti bantu ya ketubaka nde yandi kekotaka ve ata fyoti na mambu ya ntoto. Sambu bima yonso ya yandi mesalaka kenikanaka, yandi kele na luzolo ve to mpila ya kukota dyaka na mambu na beto. Kana beto tala mbote, dibanza yai ketuba nde Nzambi kele bonso tata yina metula mwana na yandi na velo mosi ya mpa, yandi metedimisa yo, mpi yandi mepusa yo sambu mwana na yandi kuyantika kutambusa yo na nzila. Na nima, tata mevutuka. Mwana ya bakala yina lenda bwa to ve, yo metala kaka yandi mosi. Konso dyambu yina lenda bwa na nzila, yo metala ve tata ata fyoti.
2 Bantu yankaka ketuba nde Nzambi ketwadisaka mpenza mambu yonso ya luzingu na beto mpi yandi kezabaka konso kima yina mebwila bigangwa na yandi. Kansi, bantu mingi ketubaka nde, kana yo kele mpidina, tuba nde Nzambi kesalaka kaka ve mambu ya mbote yina kesalamaka, kansi yandi mpi muntu kesalaka nku ti mambu yonso ya mbi yina kemonisa bantu mpasi. Kana beto zaba kyeleka na mutindu Nzambi kesalaka mambu, yo tasadisa beto na kuzaba nki kima yandi lenda sala. Yo tapesa mpi kikesa na lukwikilu na beto na yina metala kulungana kukonda ntembe ya balusilu na yandi.—Baebreo 11:1.
3. (a) Inki mutindu beto kezaba nde Yehowa kele Nzambi yina kevandaka ti lukanu? (b) Sambu na nki Biblia ketuba nde Yehowa ‘keyidikaka’ lukanu na yandi?
3 Kima ya mfunu kibeni ya beto fwete zaba na yina metala kukota ya Nzambi na mambu ya ntoto kele nde Yehowa kele Nzambi mosi yina kevandaka ti lukanu. Zina na yandi mosi kesonga yo. “Yehowa” kezo tuba “Yandi Kekumisaka.” Kisalu na yandi kesukaka ve, yo yina Yehowa kele Muntu yina kelungisaka balusilu na yandi yonso. Na yau, Biblia ketuba nde Yehowa muntu ‘keyidikaka’ lukanu na yandi ya metala mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa to yina yandi tasala. (2 Bantotila 19:25; Yezaya 46:11) Bangogo yai mekatuka na ngogo yai ya Kiebreo ya·tsarʹ, ya bo kesadilaka sambu na kutubila ‘muntu yina kesalaka bima ti ntoto.’ (Yeremia 18:4) Kaka mutindu muntu ya mayele yina kesalaka bima ti ntoto lenda yidika ntoto sambu yo kuma nzungu mosi ya kitoko, Yehowa lenda yidika, to yandi lenda sala mambu mpi mingi, sambu na kulungisa luzolo na yandi.—Efezo 1:11.
4. Inki mutindu Nzambi yidikaka ntoto sambu bantu kuzinga na zulu na yo?
4 Mu mbandu, Nzambi kanaka nde ntoto kuvanda kisika mosi ya kitoko kibeni sambu bantu ya kukuka mpi ya bulemfu kuzinga na zulu na yo. (Yezaya 45:18) Ntangu mingi kibeni na ntwala ya kusala bakala ti nkento ya ntete, Yehowa kuyidikaka dezia mambu sambu na bo. Bakapu ya ntete ya mukanda ya Kuyantika kemonisa mutindu Yehowa salaka mwini ti mpimpa, ntoto ti masa. Na nima, yandi salaka bimenina ti bambisi. Kuyidika ntoto mutindu yai sambu nde bantu kuvanda na zulu na yo kubakaka bamvula mingi. Kisalu yango kusalamaka mbote kibeni. Bakala ti nkento ya ntete yantikaka luzingu na bo na Edeni, paladisu mosi ya kitoko yina kuvandaka ti bima yonso sambu luzingu na bo kuvanda mbote. (Kuyantika 1:31) Na yau, Yehowa kukotaka kibeni na mambu ya ntoto, yandi vandaka kuyidika bisalu na yandi malembemalembe sambu na kulungisa lukanu ya kitoko yina yandi vandaka na yo. Keti Yehowa yambulaka kukota na mambu ya ntoto ntangu bantu kumaka mingi?
Yehowa metula bandilu na mambu na yandi ti bantu
5, 6. Sambu na nki Nzambi metulaka bandilu na mambu ya yandi kesalaka na bantu?
5 Ata yandi kele ti ngolo ya kusala yo, Yehowa ketwadisaka ve mpi yandi kekotaka ve na mambu yonso ti ya fyotifyoti ya bantu kesalaka. Bikuma kele ya beto ketubila mpidina. Kikuma ya ntete kele nde bantu kusalamaka na kifwani ya Nzambi, bo kele ti kimpwanza ya mabanza. Bo vandaka mpi ti kimpwanza ya kusala mambu ya mbote to ya mbi. Yehowa kelombaka beto ve na kulanda yandi na ngolo; dyaka beto kele ve biteki. (Kulonga 30:19, 20; Yozue 24:15) Ata yandi talomba beto bakonti sambu na mambu ya beto kesalaka, ti zola yonso, Nzambi pesaka beto kimpwanza ya mingi mpenza na yina metala mutindu beto fwete nata luzingu na beto.—Roma 14:12; Baebreo 4:13.
6 Kikuma yankaka ya Nzambi ketwadisilaka ve mambu yonso yina kesalamaka kewakana ti ntembe yina Satana kubasisaka na Edeni. Satana tulaka ntembe na kimfumu ya Nzambi. Yandi pesaka Eva kima yina kumonanaka bonso okazio mosi ya kusala mambu na kimpwanza yonso. Yandi ti bakala na yandi, Adami, bo ndimaka mpi kima yina. (Kuyantika 3:1-6) Sambu na kupesa mvutu na mambu yina yonso, Nzambi bikaka bantu bo kudiyala bo mosi sambu na nsungi ya ntangu mosi sambu na kutala kana ntembe yina Satana kubasisaka vandaka ya kyeleka. Yo yina, beto lenda tula ve mambu yonso ya mbi ya bantu kesala na ntu ya Nzambi. Sambu na bantu ya ntu-ngolo, Moize sonikaka nde: “Beno me lunga ve kuvanda bantu [ya Nzambi] sambu beno kele ntu-ngolo, beno kele bantu ya masumu ti ya luvunu.”—Kulonga 32:5.
7. Inki kele lukanu ya Yehowa sambu na ntoto mpi sambu na bantu?
7 Kansi, ata yandi bikilaka bo nswa ya kumekameka mitindu ya baluyalu yonso ya bo lendaka kusala, Yehowa kuyobisaka ve maboko na mambu yonso ya metala ntoto. Kana ve, beto zolaka kuvanda ti kivuvu mingi ve nde yandi talungisa balusilu na yandi. Ata Adami ti Eva kulemfukaka ve na kimfumu ya Nzambi. Yehowa kubalulaka ve mabanza na yandi na yina metala lukanu na yandi ya zola sambu na ntoto mpi sambu na bantu. Ntembe kele ve ata fyoti ya kemonisa nde yandi takumisa ntoto paladisu yina tafuluka ti bantu ya kukuka, ya bulemfu, mpi yina tavanda na kyese. (Luka 23:42, 43) Mambu yina Biblia ketubila kubanda na mukanda ya Kuyantika tii na Kusonga ketendula mutindu Yehowa ke na kusala malembemalembe sambu na kulungisa lukanu yina.
Nzambi kesala sambu na kulungisa lukanu na yandi
8. Yo lombaka nki sambu na kunata bantu ya Izraele na Ntoto ya Lusilu?
8 Na mutindu yandi vandaka kusala mambu na yandi ti dikanda ya Izraele, Nzambi kumonisaka luzolo na yandi ya kulungisa lukanu na yandi. Mu mbandu, Yehowa zabisaka Moize nde Yandi takatula bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte mpi nde yandi tanata bo na Ntoto ya Lusilu, ntoto ya kufuluka ti midiki mpi bwiki. (Kubasika 3:8) Nsangu yai vandaka ya mfunu mingi mpi ya kyese. Yo vandaka kulomba kubasisa bantu ya Izraele ti banduku na bo yonso yina vandaka bamiliyo tatu na kimvuka, na maboko ya dikanda mosi ya ngolo yina kuzolaka ve nde bo kwenda. (Kubasika 3:19) Na nsi yina bo vandaka kunata bo, vandaka zinga makanda ya ngolo yina zolaka kundima ve ata fyoti nde bantu ya Izraele kukwisa kuvanda ti bo. (Kulonga 7:1) Na katikati vandaka ntoto ya zelo na zelo kisika bantu ya Izraele zolaka kuvanda na mfunu ya madya ti masa. Mambu yai kupesaka Yehowa nzila ya kumonisa ngolo ti Bunzambi na yandi.—Levi 25:38.
9, 10. (a) Inki kusadisaka Yozue na kumonisa nde yo kele mbote na kutula ntima na balusilu ya Yehowa? (b) Keti yo kele mfunu na kutula ntima nde Nzambi mefwana na kupesa bantu na yandi ya kwikama matabisi?
9 Nzambi salaka mambu mingi ya ngolo sambu na kubasisa bantu ya Izraele na Ezipte. Ntete, yandi nataka bampasi kumi yina kumonisaka bantu ya dikanda ya Ezipte mpasi. Na nima, yandi kabisaka Nzadi-Mungwa ya Mbwaki na ndambu zole sambu na kusadisa bantu ya Izraele na kutina ntangu basoda ya Ezipte yina vandaka kulanda bo kudindaka mpi kufwaka na masa yina. (Nkunga 78:12, 13, 43-51) Dyaka, yandi sungiminaka bantu ya Izraele bamvula 40 na ntoto ya zelo na zelo. Yandi disaka bo mana, yandi pesaka bo masa. Nkutu yandi taninaka bo na mpila nde bilele na bo kupasukaka ve, makulu na bo kuvimbaka mpi ve. (Kulonga 8:3, 4) Na nima ya kukota na Ntoto ya Lusilu, Yehowa sadisaka bo na kununga bambeni na bo. Yozue vandaka ti lukwikilu ya ngolo na balusilu ya Yehowa. Yandi monaka mambu yina yonso na meso. Yo yina, yandi tubaka na masonga yonso na bambuta yina vandaka zinga na ntangu na yandi nde: “Beno me zaba mbote-mbote na ntima na beno yonso nde [Yehowa], Nzambi na beno, me sala mambu yonso ya yandi tubaka; ata kima mosi bikalaka ve, yandi me lungisa mambu yonso mpenza.”—Yozue 23:14.
10 Bonso mbuta muntu Yozue, bubu yai Bakristu ketula kibeni ntima nde Nzambi kele ti luzolo mpi yandi tasala mambu ya mbote sambu na bantu yina kesadilaka yandi. Kundima yai ya ngolo kele kitini ya nene ya lukwikilu na beto. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Kana muntu ke na lukwikilu ve, yandi lenda pesa Nzambi kiese ve. Sambu konso muntu yina ke kwisaka na Nzambi yandi fweti kwikila nde . . . Nzambi ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi.”—Baebreo 11:6.
Nzambi keyidika mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa
11. Inki mambu kendimisa nde Yehowa kele na ngolo ya kulungisa balusilu na yandi?
11 Beto memona nde, ata Nzambi mebikilaka bantu nswa ya kupona, mpi ata yandi mebikisaka nde bantu kudiyala na kimpwanza yonso, yandi kele na ngolo ti luzolo ya kusala sambu na kulungisa lukanu na yandi. Kansi, kele ti kima yankaka ya kendimisa beto nde balusilu ya Nzambi talungana. Yehowa lenda yidika mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa. (Yezaya 42:9) Na nsadisa ya profete na yandi, Nzambi tubaka nde: “Beno yindula mambu yina bwaka ntama; sambu mono kele Nzambi, yankaka kele ve; mono kele Nzambi ya kieleka, nzambi ya nkaka kele ve me fwanana na mono. Katuka luyantiku mono ke tubaka mambu yina fweti kubwa, mono ke zabisaka mpi ntama na ntwala mambu yina me bwa ntete ve; mono ke tubaka nde: ‘Bangindu na mono ta beba ve, mono ta sala luzolo na mono yonso.’ ” (Yezaya 46:9, 10) Muntu yina meyikanaka na kusala bilanga kezabaka ntangu mpi kisika ya mbote ya kukuna bankeni, kansi yandi kezabaka kaka ve nki mutindu yo tayela. Kansi, “Ntotila ya mvula na mvula” kele ti nzayilu ya sikisiki ya kutula mpenza ntangu ti kisika ya yandi fwete sala sambu na kulungisa lukanu na yandi.—1 Timoteo 1:17.
12. Inki mutindu Yehowa sadilaka mayele na yandi ya kuzaba mambu na ntwala na bilumbu ya Noa?
12 Tala mutindu Nzambi sadilaka mayele na yandi ya kuzaba mambu na ntwala na bilumbu ya Noa. Sambu mambi kufulukaka na ntoto ya mvimba, Nzambi bakaka lukanu ya kufwa bantu yonso ya kukonda bulemfu. Yandi tulaka ntangu ya yandi talungisa yo, bamvula 120 na nima. (Kuyantika 6:3) Na ntwala ya kutula kibeni ntangu yina, Yehowa kutadilaka mambu mingi. Kansi yandi tulaka ve dikebi na yandi na lufwa ya bantu ya mbi. Sambu kana yandi vandaka na nzala ya kusala yo, yandi lendaka kusala yo konso ntangu yina yandi mezola. Kansi yandi salaka yo ve. Manaka ya Yehowa kutadilaka mpi luguluku ya bantu ya mbote. (Fwanisa ti Kuyantika 5:29.) Na mayele na yandi, Nzambi zabaka dezia na ntwala ntangu ya yandi zolaka kupesa kisalu yina zolaka kunata na kulungana ya mambu yango. Yandi zabisaka Noa mambu yonso. Yo lombaka nde Noa kutunga maswa ‘sambu yandi ti dibuta na yandi kufwa ve,’ ebuna bantu ya mbi tafwa na mvula ya ngolo yina tanoka na inza ya mvimba.—Baebreo 11:7; Kuyantika 6:13, 14, 18, 19.
Kisalu mosi ya kutunga ya nene
13, 14. Sambu na nki kisalu ya kutunga maswa vandaka kisalu mosi ya mpasi?
13 Beto tala nki mutindu Noa kubakaka kisalu yango. Sambu yandi vandaka muntu ya Nzambi, yandi zabaka nde Yehowa zolaka kufwa bantu ya mbi. Kansi, na ntwala nde mambu yina kusalama, yo lombaka kusala kisalu, kisalu yango vandaka kulomba kuvanda ti lukwikilu. Kutunga maswa vandaka kisalu mosi ya nene. Nzambi pesaka yandi bamezire yonso. Maswa yango fwete vanda nda kuluta bibansala yina bo kesadilaka bansaka bubu yai, mpi nda na yo ya kutelama bonso nzo ya ba etaze tanu. (Kuyantika 6:15) Kansi, bantu yina zolaka kutunga yo kuzabaka mbotembote ve kisalu ya kutunga maswa mpi bo vandaka fyoti. Bo vandaka ve ti bisadilu ya kafukafu ti bisengu bonso yina beto kele na yo bubu yai. Dyaka, sambu yandi vandaka ve ti mayele yina Yehowa kele na yo ya kuzaba mambu na ntwala, Noa lendaka kuzaba ve nki tasalama na nima ya bamvula. Dyambu yina lungaka kukusa bo na kukingisa kisalu ya kutunga. Noa vandaka kudiyula bangyufula mingi na ntima. Inki mutindu bo lenda zwa bima yonso ya kutungila ya bo zolaka kusadila? Inki mutindu yandi zolaka kuvukisa bambisi yonso kisika mosi? Madya ya nki mutindu bo zolaka kuvanda na yo mfunu mpi nki kiteso bo zolaka kukotisa? Inki ntangu kibeni, Mvula yango zolaka kuyantika?
14 Beto tala ntangu yai mutindu luzingu kuvandaka. Mambi kulutanaka. Banefilime ya ngolo, bana yina bawanzio yina ya mbi kubutaka ti bankento, kufulusaka mubulu na ntoto. (Kuyantika 6:1-4, 13) Kansi kutunga maswa zolaka kuvanda ve kisalu ya kusala na kinsweki. Bantu zolaka kudiyula nde nki Noa ke na kusala, ye yo lombaka nde yandi kuzabisa bo kikuma yango. (2 Piere 2:5) Keti bo zolaka kundima kusala yo? Ata fyoti ve! Bamvula fyoti na ntwala, Enoki, muntu ya kwikama, zabisaka kufwa ya bantu ya mbi. Bantu vandaka kuzola ve kuwa nsangu na yandi ata fyoti, yo yina Nzambi “katulaka yandi na meso ya bantu,” to fyotunaka luzingu na yandi. Ntembe kele ve nde Nzambi salaka buna sambu bambeni na Yandi kufwa ve Enoki. (Kuyantika 5:24; Baebreo 11:5; Yude 14, 15) Yo lombaka nde Noa kusamuna nsangu ya mutindu mosi yina bantu vandaka kubuya, mpi yandi kutunga maswa. Kutunga maswa zolaka kuvanda ngibusa mosi ya ngolo ya lukwikilu ya Noa na ntwala ya bantu ya mbi yina vandaka kuzinga na ntangu ya Noa!
15. Sambu na nki Noa tulaka ntima nde yandi tamanisa kisalu na yandi?
15 Noa zabaka nde Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso tasadisa bo mpi yandi tasakumuna kisalu yina. Keti Yehowa yandi mosi ve muntu kupesaka kisalu yango? Yehowa zabisaka Noa nde yandi ti dibuta na yandi bo takota na maswa na nima ya kumanisa kutunga. Yandi tubaka mpi nde yandi tatanina bo na Mvula ya ngolo yina tanoka na ntoto ya mvimba. Nkutu Nzambi kundimisaka Noa nde mvula tanoka na mpila yandi salaka kuwakana ti yandi. (Kuyantika 6:18, 19) Ziku Noa zabaka nde Yehowa yitaka kuzaba mpi kuyidika mambu yonso ya kusala na ntwala ya kupesa kisalu yina. Noa zabaka mpi nde, Yehowa kele ti ngolo ya kusadisa yandi na ntangu yina yandi zolaka kuvanda na mfunu ya lusadisu na yandi. Yo yina, lukwikilu ya Noa pusaka yandi na kuyantika kusala. Bonso muntu ya kikanda na yandi Abrahami, Noa “vandaka kutula ntima mpenza nde Nzambi lenda kusala mambu yina ya yandi silaka.”—Roma 4:21.
16. Ntangu kisalu ya kutunga maswa kwendaka na ntwala, nki mutindu lukwikilu ya Noa kumaka ngolo?
16 Maswa kutelamaka kibeni mutindu bamvula vandaka kuluta. Ebuna lukwikilu ya Noa kukumaka ngolo. Kutunga ti dikambu ya kuzwa bima ya kutungila kuvandaka dyaka ve. Bo nungaka mimekamu yonso. Ata kimbeni mosi ve lendaka kuzenga kisalu. Dibuta ya Noa monaka mpenza lusadisu ti lutaninu ya Yehowa. Mutindu Noa kangamaka kaka na kisalu, ‘lukwikilu yina yandi vandaka na yo na mpasi, songaka nde yandi zaba kukanga ntima.’ (Yakobo 1:2-4) Nsukansuka, bo manisaka kutunga maswa, Mvula ya ngolo kukwisaka, ebuna Noa ti dibuta na yandi kugulukaka. Noa kumonaka kulungana ya balusilu ya Nzambi, mutindu Yozue kumonaka yo ntete. Noa bakaka matabisi ya lukwikilu na yandi.
Yehowa mesakumuna kisalu
17. Inki mutindu ntangu na beto mefwanana ti bilumbu ya Noa?
17 Yezu tubaka nde ntangu na beto tafwanana ti bilumbu ya Noa. Nzambi mebakaka dyaka lukanu ya kufwa bantu ya mbi mpi yandi metulaka ntangu yina mambu yai tasalama. (Matayo 24:36-39) Yandi meyidikaka mpi na kugulusa bantu ya mbote. Ata Noa kutungaka maswa, bansadi ya Nzambi bubu yai kesamuna balukanu ya Yehowa, bo kelonga Ndinga na yandi, mpi bo kekumisa bantu balongoki.—Matayo 28:19.
18, 19. Inki mutindu beto kezaba nde Yehowa kesakumunaka kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote?
18 Kana Yehowa kuvandaka ve ti Noa sambu na kusadisa yandi, yandi zolaka kumanisa ve na kutunga maswa. (Fwanisa ti Nkunga 127:1.) Mutindu mosi mpi, kana lusakumunu ya Yehowa kuvandaka ve, ntembe kele ve nde Bukristu ya kyeleka zolaka kuvanda ve. Gamaliele, yina kuvandaka Farize mosi ya nene mpi longi ya Nsiku, kundimaka dyambu yai na mvu-nkama ya ntete. Ntangu Bayuda ya Sanedreni zolaka kubuyisa kisalu yina bantumwa vandaka kusala, yandi kebisaka bazuzi yina nde: “Beno landa bantu yina ve. Beno bikisa bo bo kwenda. Sambu kana mambu ya bo ke kana to ya bo ke sala me katuka na bantu, yo ta mana. Kansi, kana ya kieleka mambu yina me katuka na Nzambi, beno lenda fwa yo ve.”—Bisalu 5:38, 39.
19 Kana kisalu ya kusamuna kusalamaka mbote na mvu-nkama ya ntete ti na bilumbu na beto, yo kemonisa nde kisalu yai kele ve ya bantu, kansi yo kele kisalu ya Nzambi. Disolo ya melanda tatubila mwa mambu ti bisalu yina mesadisaka sambu kisalu yai kusalama mbote mpi na kiteso ya mingi mutindu yai.
Beno bikisa ve ata fyoti!
20. Nani kesadisaka beto ntangu beto kesamunaka nsangu ya mbote?
20 Ata beto kezinga na “bilumbu ya mpasi,” beto lenda tula ntima nde Yehowa ke na kutwadisa mambu. Yandi kele ti bantu na yandi mpi yandi kesadisa bo ntangu bo kesala sambu na kumanisa kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote na ntwala nde ntangu yina Nzambi metulaka sambu nsuka ya inza ya bima yai ya mbi kusalama. (2 Timoteo 3:1; Matayo 24:14) Yehowa kebinga beto na kuvanda ‘bantu yina kesala na kimvuka’ ti yandi. (1 Korinto 3:9) Biblia kendimisa beto mpi nde, Kristu Yezu kele ti beto na kisalu yai mpi nde, beto lenda tula ntima nde bawanzio kesadisa mpi ketwadisa beto.—Matayo 28:20; Kusonga 14:6.
21. Inki mambu beto lenda vila ve ata fyoti?
21 Noa ti dibuta na yandi kugulukaka na masa ya mvula ya ngolo, sambu bo tulaka lukwikilu na balusilu ya Yehowa. Bayina kele ti lukwikilu ya mutindu mosi bubu yai, taguluka mpi na “mpasi ya nene” yina kekwisa. (Kusonga 7:14) Beto kezinga na ntangu mosi ya kebenda kibeni dikebi. Mambu ya nene kezola kusalama! Kubika fyoti, Nzambi tasala mambu yina tapesa nkembo na zulu ya mpa ti na ntoto ya mpa mpi na kati na yo lunungu tavanda. (2 Piere 3:13) Beno meka ve ata fyoti kuvila nde mambu yonso ya Nzambi ketubaka, yandi tasala yo mpi.—Roma 4:21.
Mambu ya Kuyibuka
◻ Sambu na nki Yehowa ketwadisaka ve mambu yonso ti yina ya fyoti-fyoti ya bantu kesalaka?
◻ Inki mutindu Yehowa kumonisaka nde yandi talungisa lukanu na yandi na mpila ya yandi salaka ti bantu ya Izraele?
◻ Inki mutindu Yehowa kumonisaka mayele na yandi ya kuzaba mambu yina tasalama na ntwala na bilumbu ya Noa?
◻ Inki beto lenda tuba sambu na balusilu ya Nzambi?
[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]