Nsuka ya ntoto: keti bantu fwete wa yo boma to kutula yo kivuvu?

“Bubu yai Nsuka ya Ntoto kele ve dyambu ya Biblia mpamba ketubilaka kansi yo mekuma kima yina tasalama kibeni.”​—⁠Javier Pérez de Cuéllar, sekretere zenerale ya ntama ya Nations unies.

MUTINDU ntwadisi yai ya mezabana mingi na inza mesadila bangogo “nsuka ya ntoto” kemonisa mutindu bantu mingi kebakisaka mpi kemonaka yo ntangu bo kesadilaka yo na bafilme, na bantu-dyambu ya mikanda, mpi na masolo yina kebasikaka na bazulunalu. Yo kepesaka bangindu ya dikambu mosi ya nene mpi ya mbi yina tabwa na inza ya mvimba. Kansi, bangogo “nsuka ya ntoto” kezola kutendula kibeni nki? Kima yankaka ya mfunu ya kuzaba kele yai, nki nsangu kele na mukanda ya Kusonga?

Ngogo ya Kigreki ya bo mebalula nde “kusonga” ketendula “kukatula lele to kifiniku yina vandaka kufika kima mosi,” to “kumonisa.” Bo songaka to bo monisaka nki na Kusonga? Keti yo kele kaka nsangu ya kusambisa bantu, nsangu ya lufwa ya bantu yonso yina ata muntu mosi ve taguluka? Ntangu bo yulaka yandi nki yandi keyindula sambu na mukanda ya Kusonga, muntu mosi ya kelongukaka nkenda mpi ya kele mambre ya Institut de France, na zina ya Jean, tubaka nde: “Yo kele mukanda mosi ya kepesaka kikesa mpi kivuvu. Bantu mingi ketubaka nde yo kele mpasi na kubakisa sambu bo ketulaka dikebi na bo kaka na bisika yo ketubilaka mambu ya mbi mpi ya boma yina tabwa.”

Dibundu ya ntete ti nsuka ya ntoto

Inki mutindu “Bakristu” ya ntete vandaka kubakisa mukanda ya Kusonga, mpi kivuvu ya Luyalu ya Mvu Funda (Bamvula Funda) ya Kristu awa na zulu ya ntoto? Muntu yina kelongukaka nkenda ya beto mekatuka kutubila tubaka nde: “Sambu na mono, Bakristu yina kuzingaka na bamvu-nkama fyoti ya ntete vandaka na kikalulu ya kundima mambu yina metala Luyalu ya Bamvula Funda. . . . Na kati ya Bakristu ya bamvu-nkama ya ntete yina vandaka kukwikila na Luyalu ya Mvu Funda, beto lenda tanga ntetentete Papias, eveke ya Hierapolisi na Asie Mineure, . . . Saint Justin, ya kubutukaka na Palestine, mpi ya bo fwaka sambu na mambu ya Nzambi na insi ya Roma na 165; Santu Irenée, eveke ya mbanza Lyons ya kufwaka na 202; Tertullien, ya kufwaka na 222, mpi . . . musoniki ya nene Lactantius.” Sambu na yina metala Papias, ya bo ketubaka nde bo fwaka yandi sambu na mambu ya Nzambi na insi ya Pergame na 161 to 165 ya T.B., mukanda mosi ya Katolika (The Catholic Encyclopedia) ketuba nde: “Eveke Papias ya Hierapolisi, longoki ya Santu Yoane, vandaka kunwanina dilongi ya luyalu ya bamvula funda. Yandi tubaka nde malongi na yandi, yandi bakaka yo na bantu yina kuzingaka ti Bantumwa, ebuna Irenée ketuba nde bamfumu ya mabundu yankaka (‘Presbiteri’), ya kumonaka mpi kuwaka longoki Yoane, yandi muntu kulongaka bo dilongi ya ketubila luyalu ya mvu funda nde yo kele na kati ya malongi yina Mfumu kulongaka. Kana beto landa mutindu Eusebius kutubaka, . . . Papias sonikaka na mukanda na yandi nde na nima ya lufutumuku ya bafwa, kimfumu ya Kristu tayala na ntoto mvu funda mosi na mutindu mosi ya kemonana na meso ya bantu.”

Inki beto kelonguka na mutindu mukanda ya Kusonga kusimbaka ntima ya bankwikidi ya ntete? Keti yo pesaka bo boma to kivuvu? Kima ya mfunu ya kuzaba kele nde, bantu yina kelongukaka nkenda kesadilaka ngogo ya Kigreki khiʹli·a eʹte (bamvula funda) sambu na kubinga Bakristu ya ntete yina vandaka kukwikila na luyalu ya bamvula funda. Ee, mingi na kati na bo kuzabanaka sambu bo vandaka kukwikila na Luyalu ya Mvu Funda ya Kristu, yina tatula paladisu awa na ntoto. Na Biblia, kisika mosi mpamba bo ketendulaka kivuvu ya bamvula funda, yo kele na mukanda ya Kusonga. (20: 1-7) Yo yina, na kisika ya kupesa bankwikidi boma, mukanda ya Kusonga kupesaka bo kivuvu ya kitoko. Na mukanda mosi ya yandi sonikaka (The Early Church and the World), Cecil Cadoux, profesere yina kelongaka nkenda ya mabundu na Iniversite ya Oxford, ketuba nde: “Ata nsukansuka, bantu kubuyaka malongi ya ketubila luyalu ya bamvula funda, bo vandaka kulonga yo mingi na Dibundu na nsungi mosi ya nda. Bantu yina vandaka kulonga yo vandaka bantu ya nene yina ya bo vandaka kuzitisa mingi.”

Kikuma ya bantu kubuyilaka kivuvu yina kele na kusonga

Yo kele mpenza kyeleka nde Bakristu mingi ya ntete, to nkutu bo yonso, vandaka kutula kivuvu nde Luyalu ya Mvu Funda ya Kristu tatula paladisu na ntoto. Kansi, nki mutindu ‘nsukansuka bantu yantikaka na kubuya malongi ya mutindu yina ya vandaka kulonga kivuvu ya luyalu ya mvu funda’? Bangindu mingi ya mfunu kubasikaka sambu, mutindu Robert Mounce kutubaka, “yo kele mawa na kumona nde, bantu mingi yina vandaka kutula kivuvu na bo na luyalu ya mvu funda kupesaka nzila nde bangindu ya bo vandaka na yo sambu na nsungi ya mvu funda kubeba sambu na bampusa ya ngolo ya mitindu yonso ya bima ya kinsuni mpi byese ya ngolo ya kinsuni.” Kansi, mpila ya kukatula bangindu yai ya byese ya ngolo vandaka, kukonda kubuya kivuvu na bo ya kyeleka ya luyalu ya Bamvula Funda.

Kansi bambeni kusadilaka bima ya kuyitukisa sambu na kukatula kivuvu ya bamvula funda. Diksionere mosi, (Dictionnaire de Théologie Catholique) ketuba mutindu yai sambu na muntu mosi ya nene ya dibundu ya Roma na zina ya Caius (na nsuka ya mvu-nkama ya zole, luyantiku ya mvu-nkama ya tatu) nde “sambu na kununga na kukatula kivuvu ya mvu funda, yandi buyaka kimakulu na kundima nde mukanda ya Kusonga ti Evanzile ya Santu Yoane ketubaka kyeleka.” Diksionere yai tubaka dyaka nde Dionysius, eveke ya Alexandrie na mvu-nkama ya tatu, sonikaka mukanda mosi ya kutubaka mambu ya mbi sambu na luyalu ya mvu funda “sambu na kubuyisa bantu yina vandaka kukwikila na ngindu yai na kutula lukwikilu na bo na mukanda ya Kusonga ya Santu Yoane, yandi buyaka na ntima mosi na kundima nde mambu yina kele na kati ya mukanda yai kele ya kyeleka.” Kimbeni ya ngolo ya mutindu yina na kivuvu ya luyalu ya mvu funda yina tanata balusakumunu mingi na ntoto, yo monisaka pwelele bangindu ya mbi yina bantu ya vandaka kulonguka mambu ya dibundu vandaka na yo na ntangu yina.

Na mukanda na yandi (The Pursuit of the Millennium), Profesere Norman Cohn sonikaka nde: “Mbala ya ntete ya bo buyaka dilongi ya kivuvu ya luyalu ya mvu funda vandaka na mvu-nkama ya tatu, ntangu Origène, ziku ya kuvandaka ti bupusi ya kuluta na kati ya bantu yina vandaka kulonguka mambu ya Dibundu ya ntama, yantikaka kulonga nde Kimfumu kele ve kima mosi ya tasalama na kisika mosi to na ntangu mosi ya mezabanaka, kansi yo tasalama kaka na ntima ya bankwikidi.” Sambu yandi vandaka kulanda filozofi ya Grese na kisika ya kulanda Biblia, Origène kumisaka kivuvu ya kitoko ya balusakumunu na ntoto na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya Mesia bonso “dikambu mosi” yina bantu kebakisaka mbote ve mpi yina tasalama “na ntima ya bankwikidi.” Musoniki mosi ya Katolika na zina ya Léon, sonikaka nde: “Bupusi ya ngolo ya filozofi ya Grese. . . kufwaka malembemalembe bangindu ya Luyalu ya Bamvula Funda.”

“Dibundu mevidisaka nsangu na yo ya kivuvu”

Ntembe kele ve nde Augustin vandaka Tata ya Dibundu yina kusalaka ngolo ya kuluta sambu na kuvukisa filozofi ya Grese ti yina vandaka Bukristu ya zina mpamba na ntangu na yandi. Yandi vandaka ntete muntu ya vandaka kunwanina mpenza luyalu ya mvu funda, kansi nsukansuka yandi losaka bangindu yonso ya Luyalu ya Mvu Funda ya Kristu na zulu ya ntoto. Yandi tendulaka mambu yina kele na Kusonga kapu 20 na mutindu mosi ya kifwani.

Mukanda mosi, (The Catholic Encyclopedia) ketuba nde: “Nsukansuka Augustin kangamaka na dilongi ya ketuba nde luyalu ya mvu funda tavanda ve . . . Yandi tubaka nde lufutumuku ya ntete ya bo ketubila na kapu yai, kezola kutubila lubutuku ya zole ya kimpeve yina kesalamaka na mbotika; nde kisabatu ya mvu funda yina kelanda bamvula mafunda sambanu ya nkenda, kele luzingu ya kukonda nsuka ya mvimba.” Mukanda yankaka, (The New Encyclopædia Britannica) ketuba nde: “Dilongi ya Augustin ya kukonda kutendula luyalu ya mvu funda na mutindu mosi ya kifwani kumaka dilongi mosi ya kundimamaka na dibundu . . . Bantu ya Dibundu ya Misioni yina vandaka ti bangindu ya mpa mpi ya vandaka kulanda Luther, Calvin, ti bansiku ya dibundu ya Misioni ya bantu ya Angleterre . . . kangamaka ngolo na bangindu ya Augustin.” Yo yina, bantu ya mabundu ya Kikristu zabaka ve kivuvu ya luyalu ya bamvula funda.

Dyaka, Frédéric de Rougemont, muntu ya Suisse yina kelongukaka mambu ya dibundu, tubaka nde, “mutindu yandi losaka lukwikilu na yandi ya ntete na luyalu ya bamvula funda, [Augustin] kukotaka kibeni Dibundu nsoki ya nene. Sambu na kiyeka na yandi ya nene, kifu ya yandi salaka pimisaka [Dibundu] na kulungisa lukanu na yo na ntoto.” Adolf Harnack, muntu ya Allemagne yina kelongukaka mambu ya dibundu, ndimaka nde mutindu bo buyaka kundima luyalu ya bamvula funda, bo pimisaka bantu yonso mambu ya mbote ya “dibundu ya bo bakisaka mbote,” ebuna bo yingisaka “dilongi ya ntama ti bivuvu ya ntama” na “dilongi mosi ya bo lendaka kubakisa ve.” Bubu yai, banzo-nzambi mingi mekuma ya kuyuma na bansi mingi, ye yo kele nzikisa ya nene ya kemonisa nde bantu kevandaka na mfunu ya lukwikilu ti kivuvu mosi yina bo lenda bakisa.

Na mukanda na yandi, (Highlights of the Book of Revelation) ntendudi ya Biblia, George Beasley-Murray kusonikaka nde: “Bantu ya Katolika ti bantu ya Misioni mewakana sambu na kubuya dilongi yai sambu na bupusi ya ngolo ya Augustin mpi sambu tumabundu ya kelongaka malongi ya luvunu mekumisaka yo dilongi na bo ya nene. Kana bo yula bo nki kivuvu yankaka bo kelongaka yina muntu kele na yo na inza yai, mvutu na bo kele nde: Ata kivuvu mosi ve. Bo ketubaka nde inza tafwa ntangu Kristu takwisa mpi yo tabika kisika na zulu yina tazinga kimakulu mpi na bilungi ya mvula na mvula kisika bantu tayindulaka dyaka ve mambu ya ntama . . . Dibundu mevidisaka nsangu na yo ya kivuvu.”

Kivuvu ya kitoko yina kele na mukanda ya kusonga kele kaka!

Sambu na yina metala Bambangi ya Yehowa, bo kendimaka nde balusilu ya kitoko yina ketubilaka luyalu ya mvu funda talungana. Ntangu bo yulaka yandi bangyufula na televizio mosi ya France yina vandaka kutubila disolo yai, “Mvu 2000: Boma ya Nsuka ya Ntoto,” muntu mosi ya France yina kelongukaka nkenda, Jean Delumeau kutubaka nde: “Bambangi ya Yehowa kelandaka kibeni bangindu ya luyalu ya bamvula funda, sambu bo ketubaka nde ntama mingi ve . . . beto takota kukonda ntembe, na nsungi mosi ya bamvula 1000 ya kyese.”

Yo yai kibeni mambu ya ntumwa Yoane monaka na mbona-meso na yandi mpi ya yandi tendulaka na mukanda na yandi ya Kusonga. Yandi sonikaka nde: “Mono monaka zulu ya mpa ti ntoto ya mpa. . . . Mono waka ndinga ya ngolo katukaka na kiti ya kimfumu nde: ‘Ntangu yai Nzambi ke zinga na kati ya bantu! Yandi ta zinga ti bo, bo ta vanda bantu na yandi. Yandi mosi Nzambi ta vandaka ti bo, yandi ta vandaka Nzambi na bo. Yandi ta kusula mansanga yonso na meso na bo. Lufwa ta vandaka diaka ve, bantu ta lwataka mpidi diaka ve, bo ta dilaka dyaka ve, bo mpi ta waka diaka mpasi ve. Na ntangu yina mambu ya ntama ta vanda me vila.’ ”​—⁠Kusonga 21:​1, 3, 4.

Bambangi ya Yehowa kesalaka kisalu ya kulonga Biblia na inza ya mvimba sambu na kusadisa bantu mingi na kuzwa okazio ya kundima kivuvu yai. Bo tavanda na kyese ya kusadisa nge na kuzaba mambu mingi na dyambu yai.

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 6]

Papias tubaka nde yandi bakaka malongi ya Luyalu ya Mvu Funda na bantu yina kuzingaka ti bantumwa

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Tertullien vandaka kukwikila na Luyalu ya Mvu Funda ya Kristu

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

“Mutindu yandi losaka lukwikilu na yandi ya ntete na luyalu ya bamvula funda, [Augustin] kukotaka kibeni Dibundu nsoki ya nene”

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 8]

Paladisu ya ntoto yina bo mesilaka na mukanda ya Kusonga kele kima ya kutudila kibeni kivuvu