Sambu na nki nsuka ya ntoto kepesaka bantu boma?

MUSONIKI mosi ya mambu metala mabundu, Damien Thompson, sonikaka na zulunalu Time nde, “banda bamvula mingi, Bakristu ya Misioni ya kekangamaka na malongi na bo ya ntama, kelongaka nde kimvuka ya bantu mingi tafwa ntama mingi ve. Ntangu yai, kima keyitukisa bo kele ve mutindu bantu mekuma kundima mpenza mambu yai yonso, kansi mutindu bantu yango ya vandaka kuseka bo mekuma kumwanga bansangu yina. Na kati na bo, beto lenda tanga bantu yina kesalaka baprograme ya ordinatere, bantu yina ketwadisaka mambu ya mumbongo ti bantu ya politiki.” Yandi ketuba nde boma ya kutuba nde na mvu 2000 baordinatere yonso tafwa na inza ya mvimba “mepusa bantu mingi ya inza na kuyantika kukwikila na mambu ya bantu ketubaka sambu na mvu funda yina beto kekinga.” Bantu yango kewa boma nde mpasi ya nene kekwisa kubwa. Yo lenda vanda “boma ya ngolo ya bantu yonso, kufwa ya luyalu, kukonda madya, kututana ya ba avio na banzo ya etaze ya nda.”

Katula mambu yina kepesaka bantu yonso boma, kele mpi ti mambu mingi yina tumabundu mingi ya kekwikilaka nde nsuka ya ntoto mekuma penepene kesalaka. Na Yanuari 1999, zulunalu yina kebasikaka konso kilumbu na France, Le Figaro, kubasisaka disolo mosi ya kuvandaka ti ntu-dyambu “Yeruzalemi ti Basirene Yina Kezabisaka Nsuka ya Ntoto.” Zulunalu yango kutubaka nde: “Bisalu yina kesalaka sambu na lutaninu [ya Izraele] ketuba nde kiteso ya bantu kuluta nkama ‘yina kekwikilaka na mvu funda’ kele na kuzinga na zulu ya Ngumba ya Baolive to penepene ti yo sambu na kuvingila parousia to nsuka ya ntoto.”

Mukanda mosi (1998 Britannica Book of the Year) kele ti lapolo mosi ya mfunu ya ketubila “Mabundu Yina Kelongaka Dilongi ya Kilumbu ya Kusambisa.” Yo ketanga ndambu ya tumabundu yango bonso yai: Kyelo ya Zulu (Heaven’s Gate), Tempelo ya Bantu (People’s Temple), Ndonga ya Tempelo ya Mwini (Order of the Solar Temple), ti Aum Shinrikyo (Kyeleka ya Kuluta Nene), yina kutulaka bagaze ya kefwaka na nzila ya train yina kele na nsi ya ntoto na Tokyo na 1995. Bagaze yango kufwaka bantu 12 mpi yo lwadisaka bantu mingi. Ntangu yandi tubaka na bunkufi mambu yina vandaka na lapolo yina, Martin E. Marty, profesere ya kelongaka malongi ya Nzambi na Iniversite ya Chicago, sonikaka nde: “Kukota ya beto kekota na mvu 2000, kepusa bantu mingi na kuzabisa mambu yina tabwa na ntwala mpi na kusala bimvuka mingi. Bimvuka yango, yankaka lenda kuma kigonsa. Yo tavanda ve ntangu mosi ya kulutisa kaka mpamba mpidina.”

Luyantiku ya boma ya nsuka ya ntoto

Kusonga kele zina ya mukanda ya nsuka na Biblia. Bo sonikaka yo penepene na nsuka ya mvu-nkama ya ntete ya T.B. Sambu yo ketubilaka mambu yina tabwa na bilumbu kekwisa, mpi mutindu ndinga ya mukanda yai kele ya kifwani, bantu monaka mbote na kuyantika kusadila ngogo “Nsuka ya Ntoto” na mikanda na bo ntangu mingi na ntwala nde bo sonika mukanda ya Kusonga. Na Persia ya ntama mpi ntangu mingi na ntwala, bo vandaka kusadila ndinga ya kifwani na mikanda na bo sambu na kutendula mambu mingi ya kesalamaka. Yo yina mukanda mosi (The Jewish Encyclopedia) ketubila mutindu “ya kutuba ya kifwani ya bantu ya Babilone, vandaka kumonana pwelele na mutindu na bo ya kutendula mambu yina kesalamaka, kukotaka na mikanda yai [ya Bayuda yina vandaka kutubila nsuka ya ntoto].”

Bantu kumaka kuzola mingi mikanda ya Bayuda yina vandaka kutendula nsuka ya ntoto banda na luyantiku ya mvu-nkama ya zole ya N.T.B. tii na nsuka ya mvu-nkama ya zole ya T.B. Ntangu muntu mosi ya mayele ya kelongukaka Biblia kutendulaka bikuma yina kupusaka bantu na kukuma kuzola mikanda yai, yandi sonikaka nde: “Bayuda kukabulaka ntangu yonso na ndambu zole. Bo vandaka kutubila ntangu yai, ya kele mpenza ya mbi . . . Ebuna, banda pana Bayuda mekumaka kukinga nsuka ya mambu ya mbi ya ntangu yai tii bubu yai. Bo vandaka kutubila mpi ntangu yina takwisa, yina tavanda ntangu mosi ya mbote kibeni, ntangu ya kuluta mfunu ya Nzambi yina tavanda ya ngemba, ya kimvwama mpi ya mambu ya mbote . . . Inki mutindu ntangu yai fwete kuma ntangu yina takwisa? Bayuda vandaka kundima nde ata kimvuka mosi ve ya bantu lenda balula mambu mutindu yina, yo yina bo vandaka kuvingila nde Nzambi yandi mosi tasala yo. . . . Bo vandaka kubinga kilumbu Nzambi takwisa nde Kilumbu ya Mfumu mpi nde yo fwete vanda kilumbu mosi ya boma mpi ya lufwa ti ya kusambisa mpi nde mambu yai yonso tavanda bampasi yina tabuta ntangu ya mpa. Mikanda yina yonso vandaka kutubila mambu yai.”

Keti bantu kele na bikuma ya kuwa boma ya nsuka ya ntoto?

Mukanda ya Kusonga ketubila “bitumba ya kilumbu ya nene ya [Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso, NW],” to Armagedoni, kisika bantu ya mbi tafwa. Na nima nsungi mosi ya bamvula funda mosi talanda (ntangu yankaka bo kebingaka yo Luyalu ya Bamvula Funda). Ntangu yina, bo talosa Satana na dibulu ya nda mpi Kristu tasambisa bantu yonso. (Kusonga 16:​14, 16; 20:​1-4) Na moyen-âge, bantu mingi vandaka kubakisa mbote ve bambikudulu yai sambu Augustin, ya kuvandaka “Santu” ya Katolika (354-430 ya T.B.) tubaka nde Luyalu ya Bamvula Funda yantikaka na lubutuku ya Kristu mpi nde na nima Kusambisa ya Nsuka tasalama. Ziku Augustin kutulaka dikebi fyoti na mutindu ya kutanga ntangu, kansi mutindu mvu 1000 kumaka penepene, boma kukumaka mingi na ntima ya bantu. Bantu yina kelongukaka nkenda kendimaka ve nde bantu ya moyen-âge vandaka kuwa boma mingi mutindu yina sambu na nsuka ya ntoto. Kansi, ata bantu mingi kuzabaka yo, bo vandaka kumona kibeni nde yo vandaka ya kyeleka ve.

Mutindu mosi mpi bubu yai, bantu ya mabundu ti bantu ya inza ke na kuwa boma nde mvu 2000 to 2001, takwisa ti nsuka ya ntoto yina kepesa boma. Keti bantu kele ti bikuma ya kuwa boma ya mutindu yina? Keti nsangu yina kele na mukanda ya Kusonga kele kima ya kuwila boma, to yo kele kima ya beto fwete tudila kivuvu? Beto kelomba nge na kutanga disolo ya melanda.

 [Kifwanisu ya kele na lutiti 4]

Kikuma ya kuwa boma ya Nsuka ya Ntoto na moyen-âge vandaka ve

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 3]

Maya/Sipa Press