Kinganga-Nkisi Kele Nki Sambu na Nge?

KINGANGA-NKISI! Inki ngindu ngogo yai kepesaka nge?

Sambu na bantu mingi, yo kele kima mosi ya bantu kesadilaka sambu na kupesa bantu yankaka boma mpi yo kevandaka kaka na bangindu ya bantu, yo kele kima ya kyeleka ve. Sambu na bantu yina ketubaka mpidina, kinganga-nkisi kele kima ya kesalamaka kaka na mabanza. Bo keyindulaka nde minunu kelwataka bima sambu na kufika luse na mpila nde muntu kuzaba bo ve, bo kelwataka mpi mapapu bonso ya kapakala ti kinzanza ya tiya, bo kebalulaka bantu makototo, bo ketambulaka na zulu na mpimpa ti bafimbu ya nda na maboko mpi bo kesalaka makelele bonso bo keseka bantu sambu na kusala bo nku.

Sambu na bantu yankaka, kinganga-nkisi kele ve kima ya kusakana na yo. Bantu mingi ya mesalaka bansosa na dikambu yai ketubaka nde bantu kuluta katikati na inza ya mvimba kekwikilaka nde banganga-nkisi kele mpenza mpi nde bo lenda sala mambu mingi na luzingu ya bantu yankaka. Mafunda ya bantu kendimaka nde kinganga-nkisi kele mbi, kigonsa, mpi bantu fwete kuwa yo mpenza boma. Mu mbandu, mukanda mosi ya ketubila mabundu ya Afrika ketuba nde: “Kukwikila na mambu ti bigonsa ya mazi ya mambi, kinganga-nkisi ti kinganga-ngombo mekotaka kibeni na luzingu ya bantu ya Afrika . . . Bantu mingi kemengaka ngolo kibeni banganga-nkisi ti bandoki na bisika ya bo kezingaka. Tii bubu yai, kele na bisika yankaka to bilumbu yankaka ya bantu kebulaka bo mingi bonso nde bo kezola kufwa bo.”

Kansi, na bansi mingi ya Eropa ti ya Amerika, bantu mekumaka kuzitisa mpenza banganga-nkisi. Mikanda, televizio, ti bafilme mesala ngolo kibeni sambu na kusadisa bantu na kukatula boma yina bo vandaka na yo sambu na banganga-nkisi. David Davis, muntu mosi ya kulongukaka mambu yina metala bansaka ya keyangidikaka bantu ketuba nde: “Mbala mosi, banganga-nkisi kebalukaka mpi kukuma baleke mpi kitoko kibeni. Kompani ya bifwanisu ya Amerika kelongukaka kukonda kusukinina mitindu ya kuswaswana ya kinganga-nkisi. . . . Sambu bo kekumisaka banganga-nkisi kitoko kibeni mpi bo kesalaka nde bo vanda ti bikalulu yina kepusaka bantu na kuzola bo, bantu mingi kibeni, yo vanda bankento, baleke ti bana ya fyoti mekumaka kusepila ti bo.” Kompani ya bifwanisu ya Amerika mezaba nki mutindu ya kubalula konso mutindu yina ya kinganga-nkisi sambu na kukumisa yo kima mosi ya kusadila mbongo.

Bantu mingi ketubaka nde kinganga-nkisi mekumaka mosi na kati ya mabundu ya keyela nswalu na États-Unis. Na bansi yina metomaka mingi, bantu mingi ya kelandaka bimvuka yina kenwaninaka banswa ya bankento mpi bayina ya mabundu ya nene mepesaka nsoni, kesosaka kulungisa mpusa na bo ya kimpeve na mitindu mingi ya kuswaswana ya kinganga-nkisi. Na kuta masonga, kinganga-nkisi kele ya mitindu mingi, yo yina bantu mingi kendimaka ve ntendula ya bo kepesaka na ngogo “nganga-nkisi.” Kansi, bantu yina mezabanaka nde bo kele banganga-nkisi bo kebingaka bo mbala mingi nde bantu ya Wicca. Diksionere mosi ketendula ngogo yai nde yo kele “lusambu ya mimpani ya mambu yina kesalamaka na inza yina kukatukaka na ndambu ya Esti ya Eropa na ntwala ya ntangu ya Bakristu mpi yo mekumaka dyaka ngolo na mvu-nkama ya 20.” Yo yina, bantu mingi ketubaka nde bo kele mimpani to kimvuka ya mpa ya mimpani.

 Na nkenda yonso, bantu kemengaka banganga-nkisi, kenyokulaka bo, kepesaka bo mpasi, to nkutu kefwaka bo. Beto fwete yituka ve kana bantu yina kesalaka mambu ya kinganga-nkisi na bilumbu na beto kevandaka mpenza na mpusa nde bantu kuvanda na bangindu ya mbote sambu na bo. Na kulonguka mosi ya bantu ya mayele kusalaka, bo yulaka banganga-nkisi na kutuba nki nsangu bo zolaka kibeni kuzabisa na bantu. Mvutu na bo, yina muntu mosi ya kesalaka bansosa mingi, Margot Adler kutubaka na bunkufi, vandaka nde: “Beto kele ve bantu ya mbi. Beto kesambilaka ve Dyabulu. Beto kesalaka ve bantu mbi to kukusa bo. Beto kele bantu ya kigonsa ve. Beto kele bantu bonso beno. Beto kele na mabuta, beto kesalaka bisalu, beto kele mpi ti mambu ya mbote ya beto kezolaka kumona nde yo salama, ti mambu mingi ya beto kevandaka na yo mpusa. Beto kele ve ti dibundu na beto mosi. Beto kele ve ti bankisi ya mazi. . . . Beno fwete wa beto ve boma. . . . Beto kele mpenza bonso beno kuluta mpila beno keyindudilaka beto.”

Ntembe kele ve nde bantu mendimaka nsangu yina. Kansi, keti yo kezola kutuba nde beto kele ve na kikuma ya mbote ya kuvanda na susi sambu na mambu yina banganga-nkisi kesalaka? Bika beto tadila ngyufula yai na disolo yina melanda.