Kimfumu ya Nzambi Takuma Luyalu ya Mpa ya Ntoto
Kimfumu ya Nzambi Takuma Luyalu ya Mpa ya Ntoto
“[Kimfumu] yina . . . ta fwa bantotila yonso ebuna [yo] ta yalaka tii kuna.”—DANIELE 2:44.
1. Sambu na nki beto fwete tula ntima na Biblia?
BIBLIA kele kimvuka ya mambu yina Nzambi mesongaka na bantu. Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Ntangu beto zabisaka beno nsangu ya Nzambi, beno waka yo, beno ndimaka yo bonso nsangu ya muntu ve kansi bonso nsangu ya Nzambi.” (1 Tesalonika 2:13) Biblia kele na mambu yina beto fwete zaba sambu na yina metala Nzambi: mambu yina metala kimuntu na yandi, balukanu na yandi, mpi mambu yina yandi kelombaka beto. Yo kele na bandongisila ya kuluta mbote sambu na luzingu ya dibuta mpi bikalulu ya mbote ya beto fwete monisa konso kilumbu. Yo kepesaka bansangu yonso ya fyotifyoti ya metala bambikudulu yina melunganaka ntama, yina ke na kulungana ntangu yai, ti yina talungana na bilumbu kekwisa. Ya kyeleka, “bo sonikaka Mukanda ya Nzambi yonso na ngolo na yandi; mambu yonso kele na kati yo kele mfunu sambu na kulonga bantu mambu ya kieleka, sambu na kusungika bifu yina kele na mambu ya bantu ke longuka, sambu na kubongisa bantu, ti sambu na kulonga bantu na kuzinga luzingu mosi ya kinzambi. Mpidina muntu ya Nzambi ta vandaka me yilama mbote-mbote, yandi ta vanda na mpila ya mbote ya kusala konso kisalu ya mbote.”—2 Timoteo 3:16, 17.
2. Inki mutindu Yezu kumonisaka mfunu ya ntu-dyambu ya Biblia?
2 Kima ya kuluta mfunu na kati ya Biblia kele ntu-dyambu na yo: kunwanina kimfumu ya Nzambi (nswa na yandi ya kuyala) na nsadisa ya Kimfumu na yandi ya zulu. Yezu kukumisaka yo dyambu mosi ya kuluta mfunu na kisalu na yandi. “Katuka ntangu yina, Yezu yantikaka kulonga nde: ‘Beno balula ntima sambu Kimfumu ya Nzambi me kuma penepene!’” (Matayo 4:17) Yandi monisaka kisika yo fwete baka na luzingu na beto, ntangu yandi tubaka nde: “Beno landa kaka na kusosa Kimfumu na yandi ti mambu yina ya yandi ke zolaka.” (Matayo 6:33) Yandi monisaka mpi nde yo kele mfunu mingi na mpila yandi longaka balongoki na yandi na kusamba Nzambi nde: “Kimfumu na nge kwisa, luzolo na nge kusalama awa na ntoto bonso na zulu.”—Matayo 6:10.
Luyalu ya mpa ya ntoto
3. Sambu na nki beto ke na mfunu nde Kimfumu ya Nzambi kukwisa nswalu?
3 Sambu na nki Kimfumu ya Nzambi ke na mfunu mingi mutindu yina sambu na bantu? Sambu ntama mingi ve yo tasala mambu yina tabalula kimakulu luyalu ya ntoto yai. Mbikudulu yina kele na Daniele 2:44 ketuba nde: “Ntangu ya bantotila yina ta yala [bayina keyala ntoto], Nzambi ya zulu ta tula ntotila [“kimfumu,” NW] mosi [disongidila luyalu ya zulu] yina ta yalaka tii kuna; ntotila yina bantotila ya nkaka ta bedisaka yandi ve, kansi yandi ta fwa bantotila [to, bimfumu] yonso [disongidila baluyalu ya ntoto] ebuna yandi ta yalaka tii kuna.” Ntangu Kimfumu ya zulu ya Nzambi tayala bisika yonso, bantu tayala dyaka ve ntoto ata fyoti. Luyalu ya bantu yina kekuka ve kuvukisa bantu kisika mosi mpi kumanisa bampasi takatuka kimakulu.
4, 5. (a) Sambu na nki Yezu kele mpenza muntu ya mefwana na kuvanda Ntotila ya Kimfumu ya zulu? (b) Inki kisalu Yezu tasala ntama mingi ve?
4 Mfumu ya Nene ya Kimfumu ya zulu, yina tavanda na nsi ya lutwadisu ya Yehowa yandi mosi, kele muntu mosi ya mefwana mpenza na kutwadisa yo, Kristu Yezu. Na ntwala ya kukwisa na ntoto, yandi zingaka ntete na zulu bonso “kapita ya kisalu” ya Nzambi, yandi vandaka kigangwa ya ntete na kati ya bima yonso ya Nzambi salaka. (Bingana 8:22-31) “Beto lenda mona Nzambi ve, kansi beto lenda mona Kristo yina me fwanana na yandi mpenza. Yandi kele mbuta ya bantu yonso ti ya bima yonso ya Nzambi salaka [na zulu ti na ntoto].” (Kolosai 1:15, 16) Ebuna ntangu Nzambi kutindaka Yezu na ntoto, yandi salaka luzolo ya Nzambi konso ntangu. Yandi kangaka ntima na ntwala ya mimekamu ya kuluta mpasi mpi yandi fwaka ya kwikama na Tata na yandi.—Yoane 4:34; 15:10.
5 Sambu na kwikama na yandi na Nzambi ata na ntwala ya lufwa, Nzambi kupesaka Yezu matabisi. Nzambi kufutumunaka yandi sambu yandi kwenda na zulu mpi yandi pesaka yandi kiyeka ya kuvanda Ntotila ya Kimfumu ya zulu. (Bisalu 2:32-36) Mutindu yandi kele Ntotila ya Kimfumu yango, Kristu Yezu tasala kisalu mosi ya kepesa boma ya Nzambi mepesaka yandi, kisalu ya kutwadisa mafunda na mafunda ya bigangwa yina kele bampeve ya ngolo sambu na kukatula luyalu ya bantu na ntoto ti mambi yonso. (Bingana 2:21, 22; 2 Tesalonika 1:6-9; Kusonga 19:11-21; 20:1-3) Ebuna Kimfumu ya zulu ya Nzambi na nsi ya kiyeka ya Kristu takuma kimfumu ya mpa, luyalu mosi kaka yina tavanda na zulu ya ntoto ya mvimba.—Kusonga 11:15.
6. Luyalu ya nki mutindu beto kekinga na Ntotila ya Kimfumu ya zulu?
6 Ndinga ya Nzambi ketuba mutindu yai sambu na Mfumu ya mpa ya ntoto: “Yandi bakaka kiyeka, lukumu ti ngolo ya kimfumu na mpila nde bantu yonso ya nsi-ntoto ata bo kele nki dikanda to nki ndinga, bo sadila yandi.” (Daniele 7:14) Sambu Yezu talanda zola ya Nzambi, ngemba mpi kyese tavanda mingi na nsi ya luyalu na yandi. (Matayo 5:5; Yoane 3:16; 1 Yoane 4:7-10) “Kimfumu na yandi ta yela, yo ta kwenda kaka na ntwala; yo ta vandaka kaka na ngemba tii kuna . . . yandi ta yalaka bantu na nzila ya masonga ti ya kieleka.” (Yezaya 9:6) Yo tavanda lusakumunu ya nene na kuvanda ti Mfumu yina tayala ti zola, lunungu, mpi masonga! Yo yina, 2 Piere 3:13 kutubaka dezia nde: “Beto ke vingila nde Nzambi kubasisa zulu ya mpa [Kimfumu ya zulu ya Nzambi] ti ntoto ya mpa [kimvuka ya bantu ya mpa yina tazinga na ntoto], yina ya yandi silaka beto; kuna [lunungu tazinga, NW].”
7. Inki mutindu Matayo 24:14 ke na kulungana bubu yai?
7 Ntembe kele ve nde Kimfumu ya Nzambi kele nsangu ya kuluta kitoko sambu na bantu yina kezolaka masonga. Sambu yo kele mosi na kati ya bidimbu ya kesonga nde beto kezinga na “bilumbu ya nsuka” ya ngidika yai ya mbi, Yezu kutubaka nde: “Bo ta longaka Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo. Ebuna na nima, nsuka ya ntoto ta kwisa.” (2 Timoteo 3:1-5; Matayo 24:14) Mbikudulu yai ke na kulungana ntangu yai. Kiteso ya Bambangi ya Yehowa bamilio sambanu na bansi 234 kesalaka bangunga kuluta miliyare mosi na kuzabisa bantu yankaka mambu yina metala Kimfumu ya Nzambi. Yo yina yo mefwana mpenza nde, na konso kisika ya bo kesalaka lusambu na bo na mabundu kiteso ya 90000 yina kele na ntoto ya mvimba, bo binga yo nde Nzo ya Kimfumu. Bantu kekwisaka kulonguka mambu yina luyalu ya mpa tasala.
Bamfumu yankaka yina tasala ti yandi
8, 9. (a) Bantu yina tayala kumosi ti Kristu mekatuka wapi? (b) Sambu na nki beto lenda tula ntima na luyalu ya Ntotila ti bantu yina yandi tayala na bo kumosi?
8 Bantu yankaka mpi tayala kumosi ti Kristu Yezu na Kimfumu ya zulu ya Nzambi. Kusonga 14:1-4 kutubaka dezia nde bo tavanda bantu 144 000 ya yandi ta “sumba na kati ya bantu” (NW) mpi ya yandi tafutumuna sambu na luzingu ya zulu. Bantu yai kele babakala ti bankento yina, na kifulu nde bo sadila bo, bo sadilaka Nzambi ti bampangi na bo na kudikulumusa yonso. “Bo ta vanda banganga-Nzambi sambu na kusadila Nzambi ti Kristo, bo ta yalaka na kimvuka ti Kristo bamvula mile mosi.” (Kusonga 20:6) Ntalu na bo kele mpenza fyoti kana beto fwanisa yo ti yina ya “bantu mingi; ata muntu mosi ve lungaka kutanga bantu yina yonso. Bantu yina vandaka ya makanda yonso ti ya bandinga yonso ti ya bansi yonso” yina tabikala na luzingu na nsuka ya ngidika yai. Bantu yai mpi “ke sadilaka Nzambi [kisalu ya santu, NW] mpimpa ti mwini,” kansi bo takwenda ve na zulu. (Kusonga 7:9, 15) Bo kele bantu ya ntete na kati ya bantu yina tazinga na ntoto na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya zulu ya Nzambi.—Nkunga 37:29; Yoane 10:16.
9 Ntangu yandi vandaka kupona bantu yina zolaka kuyala ti Kristu na zulu, Yehowa kuponaka bantu ya kwikama yina kuzingaka mpi kumonaka bampasi yonso ya luzingu na ntoto. Yo yina, kele ve na kima ata mosi ya bantu kemonaka yina banganga-Nzambi mpi bantotila yai kumonaka ve. Yo yina, luzingu na bo na ntoto tasadisa bo na kukuka kibeni kutwadisa bantu. Ata Yezu yandi mosi mpi “longukaka na kulemfuka na Nzambi sambu na bampasi yina yonso ya yandi vandaka kumona.” (Baebreo 5:8) Ntumwa Polo kutubaka mambu yai sambu na yandi: “Mfumu na beto ya banganga-Nzambi yandi mpi ke monaka mpasi kana beto ke bwa na masumu. Sambu Satana vandaka kumeka mfumu na beto ya banganga-Nzambi na mambu yonso bonso yandi ke mekaka beto mpi, kansi yandi salaka masumu ve.” (Baebreo 4:15) Yo kepesa beto mpenza kikesa mingi na kuzaba nde na inza ya mpa ya lunungu ya Nzambi, bantotila mpi banganga-Nzambi yina tayalaka bantu tavanda na zola mpi na bikalulu ya mbote!
Keti Kimfumu kuvandaka na lukanu ya Nzambi?
10. Sambu na nki Kimfumu ya zulu kuvandaka ve na kati ya lukanu ya ntete ya Nzambi?
10 Keti Kimfumu ya zulu kuvandaka na lukanu ya ntete ya Nzambi ntangu yandi salaka Adami ti Eva? Na disolo ya lugangu yina kele na mukanda ya Kuyantika, bo ketubila ve Kimfumu mosi yina zolaka kuyala bantu. Yehowa yandi mosi muntu kuvandaka Mfumu na bo, mpi kana bo lemfukaka na yandi, bo zolaka kuvanda ve na mfunu ya luyalu yankaka. Kuyantika kapu 1 kemonisa nde Yehowa, na nsadisa ya Mwana na yandi ya ntete ya zulu, vandaka kuwakana ti Adami ti Eva. Disolo yango kesadila bangogo bonso yai “Nzambi tubaka [na bo] nde” mpi “Nzambi tubaka [na bo] dyaka nde.”—Kuyantika 1:28, 29; Yoane 1:1.
11. Inki luzingu ya kukuka bantu kuyantikaka na yo?
11 Biblia ketuba nde: “Nzambi monaka nde mambu yonso ya yandi salaka yo kele mbote mpenza.” (Kuyantika 1:31) Bima yonso yina vandaka na kati ya masamba ya Edeni vandaka ya kukuka mpenza. Adami ti Eva vandaka kuzinga na paladisu. Bo vandaka na mabanza ti banitu ya kukuka. Bo vandaka kusolula ti Muntu yina kusalaka bo ebuna yandi mpi vandaka kusolula ti bo. Kansi, kana bo bikalaka ya kwikama, bo zolaka kubuta bana ya kukuka. Mfunu ya luyalu ya mpa ya zulu zolaka kuvanda ve.
12, 13. Ntangu bantu ya kukuka zolaka kukuma mingi, sambu na nki Nzambi zolaka kuvanda kaka na mpila ya kusolula ti bo?
12 Ntangu dibuta ya bantu zolaka kukuma mingi, inki mutindu Nzambi zolaka kusolula ti bo? Beto baka mbandu ya bambwetete ya zulu. Yo kevandaka ya kukabisa na bimvuka ya nene ya bo kebingaka nde bagalaksi. Bagalaksi yankaka kevandaka ti bambwetete kiteso ya miliyare mosi. Yankaka kevandaka ti bambwetete bamiliyare funda mosi. Ebuna bantu ya siansi ketubaka nde bagalaksi kele kiteso ya bamiliyare 100 na inza ya kemonanaka! Kansi, Ngangi ketuba nde: “Beno tala na zulu, beno tala mbote! Nani muntu salaka bambwetete yai yonso? Muntu yina ke tambusaka yo na bandonga bonso basoda, yandi muntu salaka yo yonso. Yandi ke zaba yo yonso, yandi ke bingaka yo na bazina na yo! Ngolo na yandi ti kimfumu na yandi kele nene mpenza, yo yina kana yandi binga yo, ata mbwetete mosi ve lenda konda.”—Yezaya 40:26.
13 Sambu Nzambi kuzaba mbote mutindu bima yai yonso ya kele na zulu ketambulaka, ntembe kele ve nde yandi zolaka kumona ve ata mpasi fyoti na kuzaba mambu yonso ya bantu fyoti yina. Ata ntangu yai, bansadi na yandi mingi kesambilaka yandi konso kilumbu. Bisambu na bo yina kekuminaka yandi na mbala mosi. Na yo, kusolula ti bantu yonso ya kukuka zolaka kuvanda ve ata mpasi fyoti sambu na yandi. Yandi zolaka kuvanda ve na mfunu ya Kimfumu ya zulu sambu na kuzaba bo mbote. Yo vandaka kima mosi ya mbote kibeni nde Yehowa kuvanda Mfumu na beto, kusolula ti yandi mbala mosi, mpi kuvanda na kivuvu ya kukonda kufwa, kuzinga kukonda nsuka na paladisu!
“Ke na muntu ve”
14. Sambu na nki bantu tavanda kaka na mfunu ya luyalu ya Yehowa?
14 Ata mpidina, bantu zolaka kuvanda kaka na mfunu ya luyalu ya Yehowa, ata bo vandaka bantu ya kukuka. Sambu na nki? Sambu Yehowa kusalaka bo ve ti mayele ya kununga na kuditwadisa kukonda lutwadisu na yandi. Yai kele nsiku ya mesalamaka sambu na bantu, mutindu profete Yeremia kendima yo: “Mono zaba nde ke na muntu ve lenda sola nzila na yandi mosi, ke na muntu ve lenda songa nzila na makulu na yandi ntangu yandi [ke] tambula.” (Yeremia 10:23, 24) Yo zolaka kuvanda buzoba kibeni nde bantu kuyindula nde bo tanunga na kutwadisa kimvuka ya bantu kukonda lutwadisu ya Yehowa. Kusala mutindu yina zolaka kuwakana ve ti mutindu Nzambi kusalaka bo. Ata ntembe fyoti kele ve nde kimpwanza na kimfumu ya Yehowa zolaka kunata na bwimi, kuyinana, nku, mubulu, bitumba ti lufwa. ‘Bantu yankaka kele bamfumu ebuna bankaka kemona mpasi na maboko na bo.’—Longi 8:9.
15. Inki mambu dyambu ya mbi yina bibuti na beto ya ntete kuponaka menataka?
15 Yo kele mawa na kumona nde bibuti na beto ya ntete kubakaka desizio yina kumonisaka nde bo vandaka ve na mfunu nde Nzambi kuvanda Mfumu na bo, ebuna bo ponaka na kuzinga kukonda kulanda lutwadisu na yandi. Yo yina, yo salaka nde Nzambi kuyambula na kupesa bo ngolo ya bantu ya kukuka yina bo vandaka na yo. Bo kumaka bonso bima yina kesalaka na kuran kansi ya kele dyaka na kuran ve. Na nima ya bamvula, bo zolaka kununa mpi nsukansuka bo fwa. Bo kumaka bonso mbandu mosi ya mbi, ebuna mbi yina kele kima ya bo bikilaka bana na bo. (Roma 5:12) “[Yehowa] kele bonso ditadi ya nene, kisika ya beto lenda tininaka. Yandi ke salaka kaka mbote, yandi ke zengaka makambu na nzila ya mbote. . . . Kansi beno, beno me lunga ve kuvanda bantu na yandi sambu beno kele ntu-ngolo, beno kele bantu ya masumu ti ya luvunu.” (Kulonga 32:4, 5) Ya kyeleka, kigangwa ya kimpeve yina kukolamaka mpi kukumaka Satana muntu kupusaka Adami ti Eva na kusala mbi, kansi bo vandaka ti mabanza ya kukuka mpi bo lendaka kubuya bangindu na yandi yina ya mbi.—Kuyantika 3:1-19; Yakobo 4:7.
16. Inki mutindu luzingu ya bantu memonisa mambu yina kukonda kulanda lutwadisu ya Nzambi menataka?
16 Luzingu ya bantu memonisa mpenza nki mambu kukonda kulanda lutwadisu ya Nzambi menataka. Bamvula mingi meluta, bantu memekaka mitindu yonso ya baluyalu, ya mambu ya kinkita mpi ya kuyidika luzingu ya bantu. Kansi, mambi kelanda kaka na ‘kukwisa mingi.’ (2 Timoteo 3:13) Mvu-nkama ya 20 memonisa mambu yai pwelele. Yo fulukaka na kimbeni ya mbi kibeni mpi mubulu, bitumba, nzala, bunsukami, ti bampasi ya kuluta mbi ya mesalamaka ntete ve na luzingu ya bantu. Ata minganga mesengumunaka bankisi ya mutindu na mutindu, nsukansuka bantu yonso kefwaka. (Longi 9:5, 10) Sambu bo memekaka na kutwadisa makulu na bo bo mosi, bantu mekudikumisaka bima ya nsaka ya Satana ti ya bademo na yandi, yo yina Biblia kebingaka yandi nde “nzambi ya ntangu yai.”—2 Korinto 4:4.
Dikabu ya kimpwanza ya mabanza
17. Inki mutindu yo lombaka kusadila dikabu ya kimpwanza ya mabanza yina Nzambi kupesaka na bantu?
17 Sambu na nki Yehowa kupesaka nzila nde bantu kusala mambu na kimpwanza yonso? Sambu yandi salaka bo ti dikabu ya nene ya kimpwanza ya mabanza, mayele ya kupona bo mosi mambu ya bo mezola. Ntumwa Polo kutubaka nde: “Konso kisika ya Mpeve ya Mfumu kele, bantu kele kuna bo ke na dipanda.” (2 Korinto 3:17) Ata muntu mosi ve kezolaka kuvanda bonso masini, na mpila nde konso kilumbu muntu yankaka kubakilaka yandi badesizio konso ntangu na mambu yina yandi fwete tuba to kusala. Kansi Yehowa kulombaka bantu na kusadila dikabu yina ya kimpwanza ya mabanza na mutindu mosi ya mbote, mpidina bo tamona mayele ya kusala luzolo na yandi mpi sambu bo bikala kaka bantu na yandi. (Galatia 5:13) Yo kesonga nde kimpwanza yango zolaka kuvanda ve ya kukonda ndilu, kana ve yo zolaka kunata mavanga. Yo lombaka nde yo salama na kati ya bandilu ya bansiku ya mbote ya Nzambi.
18. Inki Nzambi kumonisaka ntangu yandi pesaka bantu kimpwanza ya kupona bo mosi mambu ya bo kezola kusala?
18 Mutindu yandi bikilaka bantu kimpwanza ya kupona na luzolo na bo mosi mambu yina bo kezola kusala, Nzambi kumonisaka nde ntangu yonso beto kele kaka na mfunu ya kimfumu na yandi. Mutindu na yandi ya kutwadisa, to kimfumu na yandi, kele nzila mosi kaka ya kuluta mbote. Yo kenataka mambote, kyese, mpi luzingu ya mbote mpenza. Yo kele mpidina sambu Yehowa kusalaka mabanza na beto ti banitu na beto na mpila nde yo tasalaka mbote kana yo kewakana ti bansiku na yandi. “Mono Mfumu Nzambi na nge, mono muntu ke longa nge sambu na mambote na nge, mono muntu ke nata nge na nzila ya nge fweti landa.” (Yezaya 48:17) Kimpwanza ya mabanza ya kesalama kaka na bandilu ya bansiku ya Nzambi zolaka kuvanda ve kilo kansi yo zolaka kusala nde bantu kuvanda na madya mingi, banzo, mayele, ti miziki ya mutindu na mutindu. Kana bo sadilaka yo mbote, kimpwanza ya mabanza zolaka kukumisa luzingu kitoko mpenza na paladisu ya ntoto.
19. Inki nzila Nzambi kesadilaka sambu na kuvutula kinduku na yandi ti bantu?
19 Kansi sambu na kupona ya mbi ya bo salaka, bantu kufwaka kinduku na bo ti Yehowa, bo kumaka ya kukonda kukuka, bo kumaka kununa, mpi kufwa. Yo yina, yo vandaka kulomba nde bo katula bo na mambu yina yonso ya mbi mpi kuvutula bo na kinduku ya mbote ti Nzambi sambu bo kuma dyaka bana na yandi ya babakala mpi ya bankento. Nzila ya Nzambi kuponaka sambu na kulungisa dyambu yai kele Kimfumu, ebuna Muntu yina zolaka kukatula bo na mpasi yina kele Yezu Kristu. (Yoane 3:16) Na nsadisa ya muntu yai, bantu yina kebalula ntima na masonga yonso, bonso mwana ya zoba yina Yezu kutubilaka na kingana na yandi, tawakana dyaka ti Nzambi mpi yandi tandima bo bonso bana na yandi.—Luka 15:11-24; Roma 8:21; 2 Korinto 6:18.
20. Inki mutindu lukanu ya Nzambi talungana na nsadisa ya Kimfumu na yandi?
20 Ntembe kele ve nde, luzolo ya Yehowa talungana na ntoto. (Yezaya 14:24, 27; 55:11) Na nsadisa ya Kimfumu na yandi na nsi ya kiyeka ya Kristu, Nzambi tanwanina (tamonisa to tasonga) nswa na yandi ya kuvanda Mfumu na beto. Kimfumu na yandi takatula luyalu ya bantu ti ya bademo na ntoto yai, ebuna yo mosi tayala tuka na zulu bamvula funda mosi. (Roma 16:20; Kusonga 20:1-6) Kansi na ntangu yina, inki mutindu Yehowa tamonisa nde mutindu na yandi ya kuyala meluta yina ya bimfumu yonso? Mpi na nima ya bamvula funda, inki kisalu Kimfumu na yandi takuma kusala? Disolo yina melanda tatubila bangyufula yai.
Mambu ya Kuvutukila
• Ntu-dyambu ya Biblia kele inki?
• Banani tavanda na kati ya luyalu ya mpa yina tayala ntoto?
• Sambu na nki kimfumu ya bantu yina kelandaka ve lutwadisu ya Nzambi lenda nunga ve?
• Inki mutindu beto fwete sadilaka kimpwanza ya mabanza?
[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]
[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]
Malongi ya Yezu kutubilaka mingi luyalu ya Nzambi na nsadisa ya Kimfumu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Na bisika yonso Kimfumu kevandaka dilongi ya kuluta mfunu ya Bambangi ya Yehowa kelongaka
[Kifwanisu ya kele na lutiti 12]
Luzingu ya bantu kemonisa mambu ya mbi yina kukonda kulanda lutwadisu ya Nzambi menataka
[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto]
Basoda ya WWI: U.S. National Archives photo; kan ya konsatrasio: Oświęcim Museum; mwana: UN PHOTO 186156/J. Isaac