Sambu na Nki Nge Kekwikilaka na Mambu Yina Nge Kekwikilaka?

Kukwikila ketendula “kundima nde kima mosi kele ya kyeleka, to ya masonga.” Déclaration universelle des droits de l’homme ya Nations unies kenwaninaka “nswa ya kimpwanza ya mabanza, ya kansansa mpi ya dibundu” ya konso muntu. Nswa yai ketubilaka mpi kimpwanza yina muntu kele na yo ya “kupona dibundu na yandi” kana yandi mosi mezola kusala yo.

KANSI, sambu na nki muntu lenda mona mfunu ya kusoba dibundu to malongi na yandi? Bantu kelutaka kutuba nde, “mono kele ti dibundu na mono, mpi mono kele na kyese na malongi na yo.” Bantu mingi keyindulaka nkutu nde malongi ya luvunu kesalaka ve muntu kima ya mbi. Mu mbandu, muntu yina kekwikilaka nde ntoto kele kipalapala, kekudikotaka to kekotaka bantu yankaka nsoki ve. Bankaka ketubaka nde: “Beto fwete ndima nde bantu yankaka kuvanda ti bangindu ya keswaswana ti yina beto kele na yo.” Keti yo kevandaka ntangu yonso mayele na kutuba mpidina? Sambu na kimpwanza yina konso muntu kele na yo ya kusala mambu yina yandi mezola, keti munganga mosi tandima nde munganga yankaka ya kesalaka ti yandi yina mekatuka kusimba bamvumbi na nzo yina bo ketulaka bo kuluta mbala mosi na kusansa bambefo na lupitalu?

Ata na mambu ya metala dibundu, malongi ya luvunu menatilaka bantu mambu mingi ya mbi. Yindula mambu ya nku yina kusalamaka ntangu bamfumu ya mabundu “kupusaka Bakristu ya zina na kufwa bantu kukonda mawa” na mvita ya bo kebingaka nde Croisades saintes du Moyen Âge. To yindula “Bakristu” ya ntangu yai ya kenwana na bamvita bamvula yai. Bo kele “kaka bonso bayina vandaka kunwana bamvita na moyen âge ti bambele ya kusonika bazina ya basantu, ti bifwanisu ya Mwense na dibaya ya minduki na bo.” Bakristu yai yonso ya zina vandaka kuyindula nde bo vandaka na nzila ya mbote. Kansi, yo kele pwelele nde bamvita yai ti yankaka yina mabundu kenwanaka, yonso kele mpenza mbi.

Sambu na nki mavwanga ti bamvita kesalama mingi mpidyai? Biblia kepesa mvutu nde sambu Satana Dyabulu ke “kusaka bantu yonso.” (Kusonga 12:9; 2 Korinto 4:4; 11:3) Kansi, na mawa yonso, ntumwa Polo kukebisaka beto nde, bantu mingi ya mabundu, “tafwa” (NW) sambu Satana takusa bo, ntangu yandi “ta sala mambu ya kuyituka ya mutindu na mutindu ti ya luvunu.” Polo kutubaka nde bantu ya mutindu yina ta ‘ndima ve kieleka yina lunga kugulusa bo’ mpi bo ta  ‘ndima mambu ya luvunu.’ (2 Tesalonika 2:9-12) Inki mutindu nge lenda fyotuna baokazio ya kundima malongi ya luvunu? Na kutuba ya mbote, sambu na nki nge kendimaka malongi yango?

Keti Nge Yelaka na Kati ya Malongi Yango?

Ziku nge meyelaka na kati ya malongi yina dibuta na beno vandaka kukwikila. Yo lenda vanda dyambu mosi ya mbote. Nzambi kezolaka nde bibuti kulonga bana na bo. (Kulonga 6:4-9; 11:18-21) Mu mbandu, Timoteo, kubakaka mambote mingi na kuwila mama na yandi ti nkaka na yandi ya nkento. (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15) Masonuku kesyamisaka beto na kuzitisa malongi yina bibuti na beto kekwikilaka na yo. (Bingana 1:8; Efezo 6:1) Keti Ngangi na nge kutubaka nde nge kwikila na mambu kaka sambu bibuti na nge kekwikilaka na yo? Kundima kukonda kuyindula mambu yina bambuta vandaka kukwikila mpi kusala, kele kigonsa.​—Nkunga 78:8; Amosi 2:4.

Nkento ya Samaria yina kukutanaka ti Yezu Kristu kuyelaka na dibuta mosi yina vandaka kusambila na dibundu ya bantu ya Samaria. (Yoane 4:20) Yezu kuzitisaka kimpwanza ya nkento yina kuvandaka na yo ya kupona mambu yina yandi fwete kwikila, kansi yandi songaka yandi nde: “Beno zaba mpenza ve Nzambi yina ya beno ke sambaka.” Na kuta masonga, malongi mingi ya bo vandaka kulonga na dibundu na bo, vandaka ya luvunu, mpi yandi [Yezu] zabisaka nkento yina nde yo lombaka nde yandi tadila mbote malongi na yandi kana yandi kezola kusambila Nzambi mutindu yandi kezolaka, disongidila, “na mpeve mpi na kyeleka.” (NW) Na kisika ya kukangama na malongi yina yandi vandaka kuzola, yo lombaka nde yandi ti bantu yankaka bonso yandi, ‘kundima lukwikilu yina’ Yezu Kristu kulongaka.​—Yoane 4:21-24, 39-41; Bisalu 6:7.

Keti Bo Longaka Nge Malongi Yango?

Balongi ti bantu ya mayele ya mezabaka mambu mingi mefwana na kubaka luzitu mingi. Kansi, luzingu ya bantu mefulukaka na bambandu ya balongi mingi ya lukumu yina ketubaka mambu yina kele kyeleka ve. Mu mbandu, sambu na yina metala mikanda zole ya ketubilaka mambu ya siansi yina Aristote, filozofe ya Gresi kusonikaka, Bertrand Russell, muntu ya kelongukaka mambu yina melutaka, ketuba nde “kana beto tadila mambu yina kele na kati na yo [mikanda yina zole] mutindu siansi ya bubu ketadilaka mambu, beto lenda ndima ve ata nsa na yo mosi.” Mbala mingi, ata bantu mingi ya mayele ya bubu yai ketubaka na ngolo yonso mambu yina kemonanaka nde yo kele ya kyeleka ve. Na mvu 1895, muntu mosi ya siansi ya Grande-Bretagne, Lord Kelvin, kutubaka na masonga yonso nde: “Bantu lenda sala ve bamashini ya meluta mupepe na kilo yina lenda pumbuka yo mosi.” Yo yina, muntu ya mayele kendimaka ve kima mosi bonso kifwa-meso kaka sambu muntu yina metuba yo melongukaka mingi.​—Nkunga 146:3.

Lukebisu yai kele dyaka mfunu na yina metala malongi ya Nzambi. Ntumwa Polo kubakaka malongi ya mbote na balongi ya dibundu na bo mpi yandi “vandaka kulanda mingi bansiku ya bankaka na [yandi].” Kansi, kikesa yina yandi vandaka na yo sambu na malongi ya bankaka na yandi kunatilaka yandi mpenza makambu. Yo nataka yandi na ‘kumonisa bantu ya Dibundu ya Nzambi mpasi mingi, ti na kusosa mpi mpila ya kufwa Dibundu.’ (Galatia 1:13, 14; Yoane 16:2, 3) Ata mpidina, yo kele mawa na kumona nde, Polo kulutisaka ntangu mingi na ‘kudibula na nsongi ya nti,’ ebuna yandi vandaka kubuya mambu yina zolaka kunata yandi na kukwikila na Yezu Kristu. Yo lombaka nde Yezu yandi mosi kusala dyambu mosi ya kuyituka sambu na kupusa Polo na kubuya malongi yina yandi vandaka kukwikila ntete.​—Bisalu 9:1-6; 26:14.

Bupusi ya Bima Yina Kemwangaka Bansangu

Mbala yankaka bima yina kemwangaka bansangu kuvandaka na bupusi ya ngolo na malongi na nge. Bantu mingi kevandaka na kyese sambu bima yina kemwangaka nsangu kevandaka na kimpwanza ya kutuba, yina kesadisaka bo na kuzwa bansangu yina bo lenda vanda na yo mfunu. Kansi, kele na mambu mingi ya ngolo ya lenda mpi ya kevandaka mbala mingi na bupusi na zulu ya bima yina kemwangaka bansangu. Mambu yina bo kelutaka kutuba kele bansangu ya bo mebalula-balula yina lenda bebisa mabanza na nge na mayele yonso.

Dyaka, sambu na kusimba ntima ya bantu mingi to kubenda dikebi na bo, bima yina kemwangaka bansangu kesadilaka mingi piblisite ya mambu yina kesimbaka mawi ya bantu mpi yina  bantu mingi kezabaka ve. Mambu yina bo vandaka kutuba ve to kubasisa na bazulunalu sambu bantu kuzaba yo na mwa bamvula ya meluta bo mekumaka kusonga yo bantu yonso bubu yai. Ata yo kesalamaka malembe-malembe, bansiku ya bikalulu ya mbote yina bantu yonso mendimaka ke na kuvidisa ngolo na yo mpi ke na kufwa kibeni. Mabanza ya bantu ke na kubeba fyotifyoti. Bo meyantika na kundima nde ‘kima ya mbi bo kebinga yo kima ya mbote, kima ya mbote bo kebinga yo kima ya mbi.’​—Yezaya 5:20; 1 Korinto 6:9, 10.

Sosa Fondasio ya Ngolo Sambu na Lukwikilu

Kutunga na zulu ya bangindu mpi filozofi ya bantu kele bonso kutunga na zulu ya zelo. (Matayo 7:26; 1 Korinto 1:19, 20) Ebuna, na wapi kibeni nge lenda tula ntima sambu na yina metala malongi na nge? Nzambi mepesaka nge mayele ya kusosa-sosa na bima yina kele kisika nge kezingaka mpi kuyula bangyufula yina metala mambu ya kimpeve, keti beto lenda tula ve ntima nde yandi tasonga nge mutindu ya kuzwa bamvutu ya sikisiki na bangyufula na nge? (1 Yoane 5:20) Ntembe kele ve nde yandi tasala yo! Ebuna nki mutindu nge lenda zaba mambu ya kyeleka mpi ya masonga ya metala Nzambi? Beto kele ve na ntembe ata fyoti na kutuba nde Ndinga ya Nzambi, Biblia, mpamba kima kesadisaka beto na kusala yo.​—Yoane 17:17; 2 Timoteo 3:16, 17.

Muntu lenda tuba nde, “kansi kinga mu yula nge, keti kele ve bantu yina ketangaka Biblia bantu ke na kubasisa mavwanga yonso mpi kukonda kuwakana ya beto ke na kumona na inza?” Ya kyeleka, yo kele masonga nde bamfumu ya mabundu yina ketubaka nde bo kelandaka Biblia, bo bantu mebasisaka bangindu mingi ya menataka kukonda kuwakana ti mavwanga yina yonso. Mambu kesalama mutindu yina sambu malongi na bo kekatukaka ve na Biblia. Ntumwa Piere kebinga bo nde “baprofete ya luvunu” mpi “balongi ya luvunu” yina zolaka kubasisa ‘malongi ya luvunu yina tabenda bantu na lufwa.’ Yo yina, Piere ketuba nde sambu na mambu ya mbi ya bo kesalaka, “bantu ya nkaka ta tuba mambu ya mbi sambu na nzila ya kieleka.” (2 Piere 2:1, 2) Kansi, Piere kesonika nde, “beto ke luta kutula ntima na nsangu yina ya baprofete vandaka kuzabisa. Kana beno ke tula makutu na yo, beno me sala mbote, sambu nsangu yina kele bonso mwinda yina ke pelaka na kisika kele mpimpa.”​—2 Piere 1:19; Nkunga 119:105.

Biblia kesyamisa beto na kuzikisa malongi na beto ti mambu yina yo kelonga. (1 Yoane 4:1) Bantu mingi yina ketangaka zulunalu yai lenda ndima nde kusala mpidina mesadisaka bo na kupesa ntendula ya mbote na luzingu mpi kukumisa luzingu na bo ngolo. Yo yina, sala mutindu bantu ya Berea kusalaka. ‘Zikisa mbote-mbote na Mikanda ya Nzambi’ na ntwala ya kubaka desizio ya mambu yina nge takwikila. (Bisalu 17:11) Bambangi ya Yehowa tavanda na kyese ya kusadisa nge na kusala yo. Ya kyeleka, sambu na yina metala mambu yina nge kezola kukwikila, yo metala kaka nge mosi. Kansi, yo kele mayele na kuzikisa kana malongi na nge kekatukaka ve na mayele mpi na bampusa ya bantu, to na Ndinga ya kyeleka yina Nzambi mesongaka.​—1 Tesalonika 2:13; 5:21.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

Ndima malongi yina kekatukaka na Biblia