Bunkete Ketendula Inki Kibeni?

SAMBU mvindu kulutanaka mingi na Eropa ti na États-Unis na bamvu-nkama ya 18 mpi ya 19, bamisionere ya ntangu yina vandaka kulonga mambu ya beto lenda binga nde “dilongi ya bunkete.” Dilongi yai vandaka kubaka mvindu kiteso mosi ti disumu, ebuna bo vandaka kutuba nde bunkete vandaka kukumisa muntu penepene na Nzambi. Ziku yo yai dibanza ya kusalaka nde kingana yai kuzabana mingi: “Bunkete kekwisa na nima ya kikalulu ya kukangama na Nzambi.”

Bo bakaka ngindu yai na dibundu ya Armée du Salut yina William ti Catherine Booth kusalaka. Mukanda mosi (Santé et médecine dans la tradition évangélique), ketuba nde mosi na kati ya bangindu ya bo vandaka kunwanina mingi kuvandaka nde: “Savo, supu, mpi luguluku.” Na nima, ntangu Louis Pasteur ti bantu yankaka kumonisaka pwelele kuwakana yina kele na kati ya maladi ti bamikrobe, yo syamisaka dyaka ngolo mpi yo pesaka kikuma ya siansi sambu na kulanda na kutomisa mambu ya metala mavimpi ya bantu.

Na kati ya mwa balukanu ya bo bakaka kukonda kusukinina vandaka ya kukonda kulomba na muntu yina vandaka temwe ya dikambu mosi na tribinale na kukonda kupesa Biblia beze mpi kubuya kikalulu ya bantu vandaka na yo ya kunwa na dikopa mosi na banzo-nkanda mpi na bisika ya kukinga tre. Bo salaka mpi ngolo sambu na kuyingisa makopa yina bantu yonso vandaka kusadila na ntangu bo vandaka kusala misa na mpila nde konso muntu kusadila dikopa na yandi mosi.  Ya kyeleka, yo monanaka bonso nde bantu yina ya ntete kunungaka na kusosa kubalula bikalulu ya bantu na yina metala bunkete. Bikalulu ya bantu kubalukaka mingi na mpila nde nsoniki mosi kutubilaka yo bonso “dikambu ya bantu zole ya mezolana mpi bunkete.”

Kansi, “dikambu ya bantu zole ya mezolana mpi bunkete” yango kuvandaka kaka na zuluzulu. Ntama mingi ve na nima, bakomersa kusukininaka ve na kuyingisa savo ya mpamba na bima yina ketedisaka bantu. Bapiblisite ya mayele vandaka kupusa bakiliya na kukwikila nde kana bo sadila bima yina bo takuma na kisika mosi ya nene ya bantu yankaka lenda yantika kulula. Televizio kelandaka na kukusa bantu ti bangindu yai ya luvunu. Yo kevandaka mpasi na kumona bantu ya kevandaka na mbongo mingi mpi bayina kekusaka bankaka na nzila ya bapiblisite mpi na bazulunalu ti na televizio ketula bunkete na banzo, kekomba kibansala, kelokuta matiti to kekatula tufi ya bambwa na bo mpi banyau ya kompani.

Kele ti bantu yankaka ya keyindulaka nde bisalu ya kefutaka mbote kele yina bantu kekwendaka kusala na bisika yankaka, kansi bisalu ya nzo to bisalu yankaka ya kutula bunkete kefutaka kwayo ve mbongo mingi. Ebuna, sambu bisalu ya kutula bunkete kevandaka na salere ve, sambu na nki bo fwete kudiyangisa na kutula bunkete na bisika ya bo kezingaka? Ngindu yai mesala nde bantu yankaka bubu yai keyindulaka nde bunkete ketendula ntetentete kutula bunkete na nitu ya muntu yandi mosi.

Dibanza ya Nzambi Sambu na Bunkete

Ntembe kele ve nde bikesa ya ntetentete yina bantu kusalaka sambu na kulonga bunkete kusadisaka bantu na kuvanda na luzingu ya mbote. Yo kele ya kyeleka, sambu bunkete kele kikalulu mosi ya kele mpi ya mekatuka na Yehowa yina kele Nzambi ya santu mpi bunkete. Yandi kelongaka beto sambu na mambote na beto mosi na mpila nde beto kuma bantu ya santu mpi ya bunkete na mambu yonso ya beto kesalaka na luzingu.​—Yezaya 48:17; 1 Piere 1:15.

Yehowa Nzambi kepesaka mbandu ya mbote na dyambu yai. Bunkete ti bikalulu na yandi yankaka kemonanaka pwelele na bima yina kemonanaka ya yandi salaka. (Roma 1:20) Beto kemonaka mbote nde bima ya Nzambi megangaka kebebisaka ve inza. Mutindu ntoto kebalukaka, yo kekuditulaka bunkete yo mosi mpi Nzambi salaka yo sambu yo vanda kisika mosi ya bunkete, mpi ya mbote ya kuzinga. Kisalu ya mutindu yai ya bunkete lenda katuka kaka na mabanza ya Muntu yina kele bunkete. Yo yina, beto lenda sukisa mutindu yai, bansadi ya Nzambi fwete vanda bunkete na mambu yonso ya luzingu na bo.

Mitindu Iya ya Bunkete

Biblia kemonisa mitindu iya ya bunkete yina bansadi ya Nzambi fwete sala ngolo na kulungisa. Bika beto tadila mutindu mosimosi na kati na yo.

Na Kimpeve. Bunkete yai lenda vanda ya kuluta mfunu kibeni kuluta yonso yankaka, sambu yo kesimba kivuvu ya kuzinga mvula na mvula ya muntu. Kansi, mbala mingi bantu ketulaka ve dikebi na bunkete yai. Na kutuba ya mbote, kuvanda bunkete na kimpeve ketendula kukonda kuluta ndilu yina Nzambi metulaka ya kekabisaka lusambu ya kyeleka ti ya luvunu, sambu Nzambi kemonaka konso lusambu ya luvunu bonso kima ya mvindu. Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Mfumu Nzambi ke tuba nde: ‘Beno fweti bikisa bo, beno fweti kabana ti bo. Beno kusimba ve bima yina kele ya kukangama na bansiku, ebuna mono ta yamba beno.’” (2 Korinto 6:17) Longoki Yakobo mpi kutubaka na mutindu mosi ya pwelele na dyambu yai: “[Lusambu ya bunkete mpi ya kukonda mvindu, NW] na meso ya Tata Nzambi, yo yai: . . . kudikeba mpi na mpila nde mambu ya mbi ya nsi-ntoto yai lenda bebisa beto ve.”​—Yakobo 1:27.

Nzambi kumonisaka pwelele nde yandi kezolaka ve nde lusambu ya luvunu kuvukana ti lusambu na yandi ya kyeleka. Mbala mingi, lusambu ya luvunu ketendulaka mambu ya mvindu ti biteki mpi banzambi ya luvunu. (Yeremia 32:35) Yo yina, Biblia kesyamisa Bakristu ya kyeleka na kubuya kudikotisa na mambu ya lusambu ya mvindu.​—1 Korinto 10:20, 21; Kusonga 18:4.

Na Bikalulu. Awa mpi, Nzambi metulaka luswaswanu mosi ya pwelele na kati ya mambu yina kele bunkete ti yina kele mvindu. Inza ya mvimba mekumaka mutindu Efezo 4:17-19 ketuba: “Bo me temukaka ve, Bo ke zabaka ve luzingu yina ya Nzambi ke pesaka . . . Bo ke waka diaka nsoni ve. Bo ke kudipesaka na kusala pite. Bo ke salaka mambu ya nsoni ya mutindu na mutindu bonso bantu ya kilau.” Mabanza ya mbi ya mutindu yai kemonikaka na mitindu mingi, yankaka kemonikaka pwelele  kansi yankaka kevandaka mpasi na kubakisa yo, yo yina Bakristu fwete keba.

Bantu yina kezolaka Nzambi kezabaka nde kindumba, kuvukisa nitu bakala ti bakala, kuvukisa nitu na ntwala ya makwela, mpi kutala bafilme ti kutanga mikanda yina kesongaka kinkonga kele kufwa minsiku ya Yehowa ya bikalulu ya mbote. Kansi yo kele mawa na kumona nde, mambu yai kemonanaka mingi na bansaka mpi na luzingu ya inza. Yo yina, Bakristu fwete keba na mambu ya mutindu yai. Kukwenda na balukutakanu to na bisika ya kubaka mupepe ti bilele ya nkufi to ya kekangama ti nitu mpi yina kefika ve nitu mbote, to bilele yina kemonisaka bitini ya nitu yina fwete vanda ya kubumba, kebendaka dikebi ya bantu na nitu ya muntu mpi yo kesongaka nde na ntangu yina muntu kele ve na bikalulu ya mbote. Dyaka, katula kukotisa ngindu ya mbi ya inza na kati ya Bakristu, kulwata mutindu yai lenda ganga mabanza ya mbi na bantu yankaka. Bakristu fwete sala ngolo sambu na kumonisa “mayele yina kekatukaka na zulu” na dyambu yai.​—Yakobo 3:17.

Na Mabanza. Bangindu ya mbi fwete vanda ve na mabanza na beto yina mebumbanaka. Yezu kukebisaka beto sambu na mabanza ya mbi ntangu yandi tubaka nde: “Konso muntu yina ketala nkento ya ngani ti nzala ya kuladisa yandi, yandi me sala pite ti yandi na ntima na yandi na ntangu yina.” (Matayo 5:28; Marko 7:20-23) Bangogo yai kelungana kiteso mosi na muntu yina ketala mikanda ti bafilme yina kesongaka kinkonga, kutanga mikanda mpi kulanda bankunga yina ketubila kuvukisa nitu. Dyaka, Bakristu fwete buya kudikumisa mvindu na kubumbaka bangindu ya mbi yina lenda nata bo na kutuba mpi kusala mambu ya nsoni.​—Matayo 12:34; 15:18.

Na Nitu. Na Biblia, busantu ti bunkete ya nitu ketambulaka nzila mosi. Mu mbandu, Polo kusonikaka nde: “Banduku na mono ya mono ke zolaka, . . . beto fweti katula mambu yina yonso ke nataka mbi na nitu na beto ti na ntima na beto, beto fweti tula ngolo na kuvanda mpenza bantu ya Nzambi, beto fweti zitisa Nzambi.” (2 Kor. 7:1) Yo yina, na ntangu yina kemonana, Bakristu ya kyeleka fwete tula ngolo na mpila nde nitu na bo, banzo na bo, mpi bisika ya bo kezingaka kuvanda bunkete mpi na ndonga. Ata bisika masa ya kuyobila kemonanaka na mpasi, Bakristu fwete sala ngolo sambu na kuvanda bunkete mpi kumonana kitoko na meso ya bantu.

Kuvanda bunkete na nitu ketendulaka mpi kubuya kunwa makaya na mitindu yonso, kukonda kunwa malafu na mutindu mosi kuluta, mpi kukonda kunwa dyamba. Ngungudi yina Nkunga ya Salomo ketubila, kusepelaka mingi na nsudi ya kitoko yina vandaka kubasika na bilele ya mwana-nkento ya bwala ya Shunemi. (Kitoko 4:11) Kuyidika nitu na beto mosi kele kima mosi ya zola ya beto fwete sala, sambu bantu yina kele penepene na beto kuwa beto ve nsudi ya mbi. Beto lenda tula mananasi na bilele, kansi yo lenda baka ve kisika ya kuyobila masa to ya kuyobisa bilele mbala na mbala.

Beto Vanda na Bukatikati

Sambu na yina metala bunkete ya nitu, bantu lenda lutisa ndilu. Ntetentete, kudipesa na mutindu  ya kuluta na bunkete ya nitu lenda katula beto kyese ya kuzinga. Yo lenda baka beto mpi ntangu mingi ya kusala mambu yankaka ya mfunu. Kansi, banzo yina kele mvindu mpi na kisakasaka lenda lomba mbongo mingi sambu na kuyidika yo. Na kati ya mambu yai zole, kele ti kima mosi ya mbote ya beto lenda sala sambu nzo kuvanda bunkete mpi ya mbote.

Yo vanda ve na bima mingi. Yo kevandaka mpasi na kutula bunkete na banzo to basuku yina kevandaka ti bima kisakasaka, mpi yo kevandaka pete ve na kumona mvindu na bisika ya kubumbana. Kansi, banzo yina kele ti bima mingi ve kebakaka ve ntangu mingi sambu na kutula bunkete. Biblia kesyamisaka bantu na kuvanda na luzingu mosi ya pete na bangogo yai: “Kana beto ke na madia ti bilele ti nzo ya kulala, yina me lunga na beto.”​—1 Timoteo 6:8.

Tula bima na ndonga. Kutula bunkete na nzo kele mukumba ya konso muntu yina kezingaka na kati na yo. Mbala mingi kukonda ndonga na banzo mingi keyantikaka na basuku. Ndonga na nzo ketendula kutula konso kima na kisika na yo. Mu mbandu, beto fwete losa ve bilele ya mvindu na suku na ntoto. Dyaka, yo kevandaka kigonsa kibeni kubika bima ya bana kesakanaka na yo ti bisadilu yankaka na ntoto. Bikalulu ya kubika bima kisakasaka na nzo kenataka bisumbula mingi.

Yo kele pwelele nde bunkete ti luzingu ya Bukristu ketambulaka nzila mosi. Na yina metala luzingu ya kukangama na Nzambi, profete Yezaya kebinga yo “Nzila ya Santu.” Mpi yandi keyika ngindu yai kepusa beto na kuyindula: “[Muntu ya kukonda bunkete, NW] lenda tambula muna ve.” (Yezaya 35:8) Ee, kuvanda na bikalulu ya mbote ya bunkete bubu yai kele kidimbu ya ngolo ya kesonga lukwikilu na beto na lusilu ya Nzambi yina ketuba nde ntama mingi ve yandi tasala paladisu mosi ya bunkete na ntoto. Na nsuka, na bisika yonso ya ntoto yai ya kitoko, bantu yonso takumisa Yehowa Nzambi na kuzitisa minsiku na yandi ya kukuka ya metala bunkete.​—Kusonga 7:9.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 6]

Kutula bunkete na nzo kele mukumba ya konso muntu yina kezingaka na kati na yo

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Ntoto kekuditulaka bunkete yo mosi na mutindu mosi ya kuyituka