Keti Kyeleka Kele na Valere na Meso na Nge?

“Beno ta zaba mambu yina kele ya kieleka, ebuna mambu yina ta katula beno na kimpika.”​—YOANE 8:32.

1. Inki luswaswanu kele na mutindu yina Pilate kusadilaka ngogo “kieleka” ti mutindu Yezu kusadilaka yo?

 “KIELEKA kele nki?” Ntangu Pilate kuyulaka ngyufula yai, yo kemonana nde yandi vandaka kutubila kyeleka na kimvuka. Kansi Yezu kutubaka kaka nde: “Kisalu ya mono butukilaka ti ya mono kwisilaka awa na nsi-ntoto, yo kele sambu na kutuba kitemwe na mambu yina kele ya kieleka.” (Yoane 18:37, 38) Yezu vandaka ve kutubila kyeleka na kimvuka mutindu Pilate kusalaka, yandi vandaka kutubila kyeleka ya Nzambi.

Ngindu ya Inza Sambu na Kyeleka

2. Inki bangogo ya Yezu kemonisaka valere ya kyeleka?

² Polo kutubaka nde: “Bantu yonso ve ke zolaka kundima.” (2 Tesalonika 3:2) Beto lenda tuba mpi mutindu mosi sambu na kyeleka. Bantu mingi kebuyaka na luzolo yonso kundima kyeleka yina kele na Biblia ata ntangu bo kepesaka bo dibaku ya kuzaba yo. Kansi, yo kele na valere mingi kibeni! Yezu kutubaka nde: “Beno ta zaba mambu yina kele ya kieleka, ebuna mambu yina ta katula beno na kimpika.”​—Yoane 8:32.

3. Inki lukebisu beto fwete zitisa sambu na yina metala malongi ya luvunu?

³ Ntumwa Polo kutubaka nde kyeleka kevandaka ve na bafilozofi ti na mambu ya bantu kelongaka. (Kolosai 2:8) Ya kyeleka, malongi yai kekusaka kibeni bantu. Yo yina, Polo kukebisaka Bakristu ya Efezo nde kana bo tula lukwikilu na bafilozofi ti malongi ya bantu, bo takuma bonso ba bebe na kimpeve, “yina ya masa ke nataka ndambu na ndambu; malongi ya bantu ya luvunu yina ke kusaka bantu ya nkaka . . . ta benda [bo] mutindu mupepe ke nataka bima ndambu na ndambu.” (Efezo 4:14) Bubu yai, bantu kepanzaka ‘malongi na bo ya luvunu’ na nzila ya bapropagande ya bantu yina kenwanisaka kyeleka ya Nzambi. Mukanda mosi (The New Encyclopædia Britannica) ketuba nde “propagande” kele “kusala kikesa sambu na kubenda bantu na kubalula balukwikilu, bangindu, to bisalu na bo.” Bapropagande ya mutindu yai kebalulaka na mayele yonso mambu ya kyeleka na luvunu mpi yo kebasisaka luvunu bonso kyeleka. Sambu na kuzwa kyeleka na kati ya bupusi ya nsi-nsi ya mutindu yai, beto fwete longuka Masonuku na mudindu.

 Bakristu ti Inza

4. Na nani Nzambi kepesaka kyeleka na yandi, mpi bantu yina kendimaka yo fwete sala inki?

⁴ Ntangu yandi vandaka kutubila bantu yina kukumaka balongoki na yandi, Yezu Kristu kusambaka Yehowa nde: “Na nzila ya kieleka, kitula bo kimakulu bantu [ya santu, NW]; mambu yina ya nge ke tubaka kele mambu ya kieleka.” (Yoane 17:17) Nzambi zolaka kukitula bantu yai bantu ya santu, to kutula bo na lweka, sambu na kusadila yandi mpi kuzabisa zina ti Kimfumu na yandi. (Matayo 6:9, 10; 24:14) Ata bantu yonso kendimaka yo ve, Yehowa kepesaka kyeleka na yandi bonso dikabu ya ofele na bantu yonso yina kesosaka yo, kukonda kutala insi, mpusu ya nitu, to kisika yina muntu kuyelaka. Ntumwa Piere kutubaka nde: “Ya kieleka, mono me bakisa nde Nzambi ke zolaka bantu yonso mutindu mosi. Na konso dikanda ya bantu yandi ke ndimaka bantu yina ke zitisaka yandi ti ke salaka mambu ya mbote.”​—Bisalu 10:34, 35.

5. Sambu na nki bantu kenyokulaka Bakristu mbala mingi?

⁵ Bakristu kezabisaka bantu yankaka kyeleka ya Biblia, kansi, bantu keyambaka bo ve mbote na bisika yonso. Yezu kukebisaka nde: “Bo ta kanga beno, bo ta pesa beno na maboko ya bantu sambu bo monisa beno mpasi, ebuna bo ta fwa beno. Bantu ya bansi yonso ta menga beno sambu na mono.” (Matayo 24:9) Ntangu yandi pesaka ngindu na yandi na verse yai, mfumu ya dibundu mosi ya Irlande, John R. Cotter, kusonikaka mambu yai na 1817: “[Bakristu] tasalaka kikesa na kulonga bantu sambu bo soba luzingu na bo. Kansi, na kifulu ya kumonisa ntonda sambu na malongi yango, bantu tamengaka mpi tanyokulaka balongoki sambu bo tamonisaka bifu na bo pwelele.” Bantu yina kenyokulaka bo mutindu yai ‘ke ndimaka ve kieleka yina lunga kugulusa bo.’ Yo yina, “Nzambi ta tindila bo ngolo mosi ya luvunu sambu yo songa bo na kundima mambu ya luvunu. Mpidina, bantu yonso yina ta vanda me ndimaka mambu ya kieleka ve, kansi bo me zolaka mambu ya mbi, Nzambi ta pesa bo ndola.”​—2 Tesalonika 2:10-12.

6. Inki bampusa Mukristu fwete kuna ve?

⁶ Ntumwa Yoane kekebisa Bakristu yina kezinga na inza yai ya mbi nde: “Beno zola ve luzingu ya nsi-ntoto ti bima yonso kele awa na nsi-ntoto. . . . Bima yai yonso kele awa na nsi-ntoto: bima yina ya nitu na beto ti meso na beto ke monaka nzala na yo ti bima yina ya beto ke tulaka lulendo sambu na yo, bima yai yonso ke katukaka na Tata Nzambi ve kansi yo ke katukaka awa na nsi-ntoto.” (1 Yoane 2:15, 16) Ntangu yandi ketuba nde ‘bima yonso,’ Yoane kekatula ve ata kima mosi. Yo yina, beto fwete kuna ve mpusa ya konso kima yina kele na inza yai yina lenda katula beto na kyeleka. Kana beto zitisa ndongisila ya Yoane, yo tavanda ti bupusi ya ngolo na luzingu na beto. Inki mutindu?

7. Kuzaba kyeleka ya Biblia kepusaka bantu ya ntima-mbote na kusala inki?

⁷ Na mvu 2001, Bambangi ya Yehowa na inza ya mvimba kulongukaka Biblia konso ngonda ti bantu kuluta bamilio iya ti ndambu, bo longaka bantu mambu ya Nzambi kelombaka sambu na kubaka luzingu. Yo salaka nde bantu 263 431 kubaka mbotika. Nsemo ya kyeleka kukumaka mfunu na balongoki yai ya mpa, bo yambulaka banduku ya mbi ti mansoni, mpi banzila ya kepesaka Nzambi nsoni yina bantu mingi ya inza yai kezolaka kulanda. Na nima ya kubaka mbotika, bo kelandaka na kuzitisa bansiku yina Yehowa metulaka sambu na Bakristu yonso. (Efezo 5:5) Keti nge kepesaka mpi valere ya kiteso mosi na kyeleka?

Yehowa Ketaninaka Beto

8. Inki Yehowa kesalaka ntangu beto kekudipesaka na yandi, mpi sambu na nki yo kele mayele na ‘kusosa ntete kimfumu’?

⁸ Ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, Yehowa kendimaka kudipesa na beto ti mawa yonso. Yo kele bonso nde yandi kenyekaka sambu na kubenda beto na yandi. Mutindu yina, yandi kelongaka beto na kutombula balukanu ti bampusa na beto. (Nkunga 113:6-8) Yehowa kepesaka mpi nzila nde konso muntu kuvanda ti bangwisana ti yandi, mpi yandi kesila nde yandi tatanina beto kana beto “landa kaka na kusosa Kimfumu na yandi ti mambu yina ya yandi ke zolaka.” Kana beto kesala mambu yai mpi beto kekuditanina na kimpeve, yandi kesila nde: “[Mono] ta yika beno bima yina yonso.”​—Matayo 6:33.

9. Nani kele “mpika ya kwikama mpi ya mayele,” mpi nki mutindu Yehowa kesadilaka “mpika” yai sambu na kutanina beto?

⁹ Yezu Kristu kuponaka bantumwa na yandi 12 mpi yandi salaka fondasio ya dibundu ya Bakristu ya kupakulama yina bo bingaka na nima nde “Israele ya Nzambi.” (Galatia 6:16; Kusonga 21:9, 14) Na bilumbu yina kulandaka, bo bingaka yo nde “dibundu ya Nzambi ya moyo; Dibundu yina ke simbaka mambu ya kieleka mutindu dikunzi ke simbaka nzo.” (1 Timoteo 3:15) Yezu kubingaka bantu ya dibundu yina nde “mpika  ya kwikama mpi ya mayele,” mpi nde “mpika ya mbote ti ya mayele.” Yezu kutubaka nde, mpika ya kwikama yina kele ti mukumba ya kupesa Bakristu “madia na bo ya konso kilumbu na ntangu ya mbote.” (Matayo 24:3, 45-47, NW; Luka 12:42) Kana beto kedya ve beto tafwa. Mutindu mosi mpi, kana beto kedya ve madya ya kimpeve, beto talemba mpi beto tafwa na kimpeve. Yo yina, “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kele nzikisa yankaka yina kesonga nde Yehowa ketaninaka beto. Bika beto bakisa ntangu yonso valere ya madya ya kimpeve yina Nzambi kepesaka beto na nzila ya “mpika” yina.​—Matayo 5:3.

10. Sambu na nki yo kele mfunu nde beto kwenda mbala na mbala na balukutakanu?

¹⁰ Sambu na kudya madya ya kimpeve, yo kelombaka nde beto longuka beto mosi. Yo kelombaka dyaka kuvukana ti Bakristu yankaka, mpi kukwenda na balukutakanu ya dibundu. Keti nge keyibuka zina ya konso madya yina nge dyaka bangonda sambanu, to nkutu bamposo sambanu meluta? Mbala yankaka ve. Kansi konso madya yina nge dyaka kupesaka nge bima yina nge vandaka na yo mfunu sambu nge vanda ngolo. Mpi ziku nge kedyaka madya ya mutindu mosi tuka ntama. Yo kele mutindu mosi sambu na madya ya kimpeve yina beto kedyaka na balukutakanu ya Bukristu. Mbala yankaka beto keyibuka ve mambu yonso ya beto waka na balukutakanu. Mpi beto kevutukilaka mambu ya mutindu mosi mbala na mbala. Kansi, yo kele madya ya kimpeve yina beto kele na yo mfunu sambu na mambote na beto. Balukutakanu na beto kepesaka beto ntangu yonso madya ya kitoko ya kimpeve, ya bo kepesaka beto na ntangu ya mbote.

11. Inki mukumba beto kevandaka na yo na ntangu beto kekwendaka na balukutakanu ya Bukristu?

¹¹ Kukwenda na balukutakanu ya Bukristu keyikaka beto mukumba yankaka. Biblia kelongisila Bakristu na ‘kupesana kikesa,’ na kupusa mpi bantu yankaka na dibundu na ‘kuzola bampangi ya nkaka ti kusadila bo mambu ya mbote.’ Kudibongisa, kukwenda, mpi kupesa bamvutu na balukutakanu yonso ya Bukristu kekumisaka lukwikilu na beto ngolo mpi yo kepesaka bantu yankaka kikesa. (Baebreo 10:23-25) Bonso bana ya fyoti yina kepona-ponaka madya, bantu yankaka lenda vanda mbala na mbala ti mfunu ya kikesa sambu na kudya madya ya kimpeve. (Efezo 4:13) Kupesa kikesa na bantu ya mutindu yina na ntangu bo kele na yo mfunu kele mutindu ya kumonisa bo zola na mpila nde bo kuma Bakristu ya kuyela. Tala mambu ya ntumwa Polo kusonikaka sambu na Bakristu yango: “Bambuta kaka me lunga na kudia madia ya ngolo, sambu bo me yikanaka konso ntangu na kuswasisa mambu ya mbote ti mambu ya mbi.”​—Baebreo 5:14.

Beto Kuditanina na Kimpeve

12. Kana beto kezola kubikala na kyeleka, mukumba ya nene fwete vanda na zulu ya ntu ya nani? Tendula.

¹² Nkwelani na beto to bibuti na beto lenda pesa beto kikesa ya kutambula na nzila ya kyeleka. Mutindu mosi mpi, bankuluntu ya dibundu lenda tala beto sambu beto kele na lupangu ya mameme yina kele na nsi ya lutaninu na bo. (Bisalu 20:28) Kansi mukumba ya nene kele na ntu ya nani kana beto kezola kulanda na kuzinga luzingu yina mesimbama na kyeleka? Ya kyeleka, mukumba kele na zulu ya ntu ya konso muntu na kati na beto. Beto fwete sala mutindu yina, yo vanda na ntangu luzingu kele mbote to na ntangu ya mpasi. Beto tadila mbandu yai kelanda.

13, 14. Mutindu mbandu ya dimeme memonisa yo, inki mutindu beto lenda baka lusadisu ya kimpeve ya beto ke na yo mfunu?

¹³ Na Écosse, bana ya mameme vandaka kudya matiti na nseke, mosi na kati na bo kwendaka tii na lweka ya kamwa-ngumba mosi mpi yo bwaka na dibulu. Yo lwalaka ve, kansi yo vandaka na boma mpi yo vandaka kukuka ve na kumata dyaka kangumba yina. Yo yina yo yantikaka kudila. Mama nandi kuwaka, ebuna yandi mpi yantikaka kudila tii kuna ya ngungudi kwisaka kugulusa mwana-dimeme.

¹⁴ Ziku nge memona mutindu mambu kulandanaka. Mwana-dimeme kulombaka lusadisu, mama ya dimeme mpi kuyikaka bidilu, yo bendaka dikebi ya ngungudi, yo yina yandi kwendaka kugulusa yo. Kana mwana ya mbisi ti mama na yandi lenda bakisa kigonsa mpi kusosa lusadisu mbala mosi, keti beto mpi fwete sala ve mutindu mosi kana beto mebwa na kimpeve to kana beto mekutana ti bigonsa ya kukonda kukana yina kekatuka na inza ya Satana? (Yakobo 5:14, 15; 1 Piere 5:8) Beto fwete sosa lusadisu, mingi-mingi kana beto kele ve na eksperiansi sambu beto kele baleke to sambu beto mesala ntete ve bamvula mingi na kyeleka.

Kulanda Lutwadisu ya Nzambi Kepesaka Mambote

15. Inki mutindu nkento mosi kudiwaka ntangu yandi yantikaka kuvukana ti dibundu ya Bukristu?

¹⁵ Kubakisa Biblia kevandaka mfunu mingi mpi  yo kepesaka ngemba ya mabanza na bantu yina kesadilaka Nzambi ya kyeleka. Nkento mosi ya bamvula 70 yina vandaka kusambila na Eglize ya Angleterre luzingu na yandi ya mvimba, kundimaka na kulonguka Biblia ti Mbangi mosi ya Yehowa. Ntama mingi ve yandi longukaka nde zina ya Nzambi kele Yehowa mpi yandi yantikaka kutuba “Amen” na nsuka ya bisambu ya masonga yina bampangi vandaka kusala na ntwala ya bantu yonso na Nzo ya Kimfumu yina kele na kisika ya yandi kezingaka. Ti kyese yonso yandi tubaka nde: “Na kisika ya kumonisa nde Nzambi kele ntama ti beto bantu ya kefwaka, beno kemonisa nde yandi kele na kati na beto bonso nduku ya ngolo. Mono mekutanaka ntete ve ti dyambu ya mutindu yai ata mbala mosi.” Ya kyeleka, muntu yai ya kumonisaka dikebi tavila ve ata nki mutindu mawi yina yandi vandaka na yo na mbala ya ntete ntangu yandi kutanaka ti kyeleka. Bika nde beto vila ve valere yina beto pesaka na kyeleka mbala ya ntete ya beto ndimaka yo.

16. (a) Inki lenda kumina beto kana lukanu na beto ya ntete kukuma kaka ya kuzwa mbongo? (b) Inki mutindu beto lenda zwa kyese ya kyeleka?

¹⁶ Bantu mingi keyindulaka nde kana bo vandaka ti mbongo mingi, bo zolaka kuvanda na kyese mingi. Kansi, kana kuzwa mbongo kukuma lukanu na beto ya ntete na luzingu, yo lenda pesa “mpasi mingi na ntima.” (1 Timoteo 6:10) Yindula fyoti, bantu mingi kesumbaka batike sambu na kubula nsaka ya loteri, bo kebebisaka mbongo na banzo ya bansaka, to kekudikotisaka kukonda kuyindula na bimvuka ya mumbongo sambu na kukuma bamvwama. Kansi bantu fyoti, fyoti kibeni kezwaka kimvwama ya bo ketudilaka ntima. Mbala mingi, ata bayina kezwaka yo kemonaka nde kimvwama yina bo kebakaka na kintulumukina kenatilaka bo ve kyese. Kansi beto tazwa kyese ya kezingaka mingi kana beto kesala luzolo ya Yehowa, mpi kana beto kesala ti dibundu ya Bukristu yina Yehowa ketwadisaka na mpeve santu na yandi mpi na lusadisu ya bawanzyo na yandi. (Nkunga 1:1-3; 84:4, 5; 89:15) Kana beto kesala mutindu yai, beto tabaka mambote mingi ya beto kevingila ve. Keti kyeleka kele na valere mingi na meso na nge sambu na kupesa nge mambote ya mutindu yai na luzingu?

17. Mutindu Piere kuzingaka na nzo ya Simoni, muntu yina vandaka kusala mikanda ya bambisi, kesonga nki na yina metala mabanza ya ntumwa?

¹⁷ Beto tadila mbandu ya ntumwa Piere. Na mvu 36 ya T.B., yandi salaka vwayaze ya kimisionere na ntoto ya Saroni. Yandi lutisaka mwa ntangu na Lida, kisika yandi belulaka Eneo, yina vandaka  kikata, mpi na nima yandi kwendaka na dibungu ya Yope. Kuna yandi futumunaka Dorkasi. Bisalu 9:43 kesonga beto nde: “Piere vandaka bilumbu mingi na Yope na nzo ya muntu mosi vandaka kusala mikanda ya mbisi, zina na yandi Simoni.” Bangogo yai kemonisa mabanza ya kukonda kupona-pona yina Piere kuvandaka na yo ntangu yandi vandaka kulonga bantu na mbanza yina. Inki mutindu? Frederic W. Farrar, muntu mosi ya mayele yina kelongukaka Biblia, kesonika nde: “Muntu mosi ve yina vandaka kulanda mbotembote Bansiku ya Moize zolaka kundima na kwenda kuvanda na nzo ya muntu yina vandaka kusala mikanda ya bambisi. Kusimba konso kilumbu mikanda ya bambisi ti bambisi ya kufwa ya mutindu na mutindu yina mumbongo yai vandaka kulomba, mpi bisadilu yina yo vandaka na yo mfunu, kukumisaka kisalu yango mvindu mpi nzanzi na meso ya bantu yonso yina vandaka kuzitisa konso kima ya nsiku vandaka kutuba.” Ata nzo ya Simoni yina vandaka “penepene na nzadi ya nene” kuvandaka ve mfinama ti nzo yina yandi vandaka kusadila mikanda ya bambisi, Farrar ketuba nde mumbongo yina Simoni vandaka kusala ‘bantu vandaka kumona yo nzanzi yo yina yo vandaka kukulumusa luzitu ya bantu yonso yina vandaka kusala yo.’​—Bisalu 10:6.

18, 19. (a) Sambu na nki Piere kubakisaka mbote ve mbona-meso ya yandi monaka? (b) Inki lusakumunu ya kukonda kuvingila Piere kubakaka?

¹⁸ Piere yina vandaka kupona-pona ve kundimaka na kuvanda na nzo ya Simoni, mpi kuna, Nzambi pesaka Piere lutwadisu ya yandi vandaka kuvingila ve. Yandi monaka mbona-meso, mpi na mbona-meso yina wanzio lombaka yandi na kudya bigangwa yina nsiku ya Bayuda vandaka kubinga nde ya mvindu. Piere kuvutulaka nde yandi “me diaka kima ya nsiku ntete ve to kima ya mvindu ata mbala mosi.” Kansi wanzyo songaka yandi mbala tatu nde: “Kima yina ya Nzambi me katula nsiku na yo, nge lenda tanga yo ya nsiku diaka ve.” Beto kebakisa sambu na nki “Piere vandaka kuyindula nde: ‘Nki disongidila ya mambu yai ya mono me mona na mbona-meso?’”​—Bisalu 10:5-17; 11:7-10.

¹⁹ Piere vandaka kuzaba ve nde kilumbu mosi na ntwala, na bwala Sezarea, bakilometre 50 ti kisika ya yandi vandaka, muntu mosi ya Makanda na zina ya Korneye kumonaka mpi mbona-meso. Wanzyo ya Yehowa kusongaka Korneye na kutinda bantu sambu na kwenda kukutana ti Piere na nzo ya Simoni yina vandaka kusala mikanda ya bambisi. Korneye kutindaka bansadi na yandi na nzo ya Simoni, ebuna bo vutukaka nzila mosi ti Piere na Sezarea. Kuna yandi zabisaka nsangu ya mbote na Korneye, na dibuta na yandi, mpi na banduku na yandi. Yo salaka nde bo kuma bantu ya ntete ya Makanda ya kukonda kuyotisa yina kubakaka mpeve santu sambu na kukuma bana ya Kimfumu. Ata babakala yina vandaka ve ya kuyotisa, bantu yonso yina kuwaka ndinga ya Piere kubakaka mbotika. Yo kangulaka nzila sambu bantu ya makanda, yina Bayuda vandaka kumona bantu ya mvindu, kukota na dibundu ya Bukristu. (Bisalu 10:1-48; 11:18) Yo vandaka dibaku ya nene kibeni sambu na Piere. Mambu yai yonso kusalamaka mutindu yina sambu kyeleka kuvandaka na valere mingi na meso na yandi mpi yo nataka yandi na kulanda lutwadisu ya Yehowa mpi na kusala ti lukwikilu.

20. Inki lusadisu Nzambi kepesaka beto kana beto tula kyeleka na kisika ya ntete na luzingu na beto?

²⁰ Polo kesyamisa beto nde: “Beto tuba mambu ya kieleka na ntima mosi ya kuzolana tii kuna beto ta kuma bambuta na mambu yonso, bonso Kristo yina kele Ntu ya Dibundu.” (Efezo 4:15) Ee, kyeleka tanatila beto kyese mingi bubu yai kana beto tula yo na kisika ya ntete na luzingu na beto, mpi kana beto bikila Yehowa nzila ya kutambusa makulu na beto na nzila ya mpeve santu na yandi. Beto vila mpi ve nde bawanzyo ya santu kesadisaka beto na kisalu na beto ya kusamuna nsangu ya mbote. (Kusonga 14:6, 7; 22:6) Beto kele ti dibaku ya nene kibeni na kuvanda ti lusadisu ya mutindu yai na kisalu yina Yehowa mepesaka beto na kusala! Kuvanda ntangu yonso bantu ya kwikama tanata beto na kukumisa Yehowa mvula na mvula, sambu yandi kele Nzambi ya kyeleka. Keti kele ti kima yankaka meluta kukumisa Yehowa mvula na mvula na valere?​—Yoane 17:3.

Inki Beto Melonguka?

• Sambu na nki bantu mingi kendimaka ve kyeleka?

• Inki mutindu Bakristu fwete mona bima yina kele na inza ya Satana?

• Inki mabanza beto fwete vanda na yo na yina metala balukutakanu, mpi sambu na inki?

• Inki mukumba beto kele na yo sambu na kuditanina na kimpeve?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]

Yezu kutaka kimbangi na kyeleka

[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]

Bonso madya ya musuni, madya ya kimpeve kele mfunu sambu na mambote na beto