Beto Baka Mambote ya Ntima ya Mbote ya Yehowa

“Nani kele muntu ya mayele? Yandi ta . . . tula dikebi na bisalu ya ntima ya mbote ya Yehowa.”​—NKUNGA 107:43, NW. 

1. Na nki verse bo sadilaka mbala ya ntete na Biblia ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula nde “ntima ya mbote,” mpi nki bangyufula ya metala kikalulu yai beto tatadila?

 BAMVULA kiteso ya 4000 meluta, Loti, mwana-mpangi ya Abrahami kutubaka mutindu yai sambu na Yehowa: “Nge mesonga mono ntima na nge ya mbote.” (Kuyantika 19:19, NW) Yai kele kisika ya ntete ya bo mesadila bangogo “ntima ya mbote” na Biblia. Yakobi, Noemi, Davidi, ti bansadi yankaka ya Nzambi kutubilaka mpi kikalulu yai ya Yehowa. (Kuyantika 32:11; Ruti 1:8; 2 Samuele 2:6) Na kutuba ya mbote, bangogo yai “ntima ya mbote” kele mbala 250 na Masonuku ya Kiebreo ya kisina. Kansi, ntima ya mbote ya Yehowa ketendula nki kibeni? Yandi monisaka yo na banani na ntangu ya ntama? Mpi nki mutindu beto kebakaka mambote na yo bubu yai?

2. Sambu na nki ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula nde “ntima ya mbote” kele mpasi mingi na kubalula, mpi nki mutindu yankaka ya beto lenda balula yo?

² Na Masonuku, “ntima ya mbote” kele mutindu ya bo mebalulaka ngogo mosi ya Kiebreo ya kele na bantendula mingi, na mpila nde bandinga mingi kele ve ti ngogo mosi ya kele mpenza ti bantendula na yo yonso. Yo yina, kubalula yo na bangogo bonso “zola,” “mawa,” ti “kwikama” kepesaka mpenza ve ntendula na yo ya kisina. Kansi, ntendula yai ya petepete yina mukanda mosi (Theological Wordbook of the Old Testament) kepesa kemonisa nde “ntima ya mbote” kele “ntama ve ti ntendula ya sikisiki ya ngogo yai.” Traduction du monde nouveau ​—avec notes et références ketendulaka yo na sikisiki yonso nde “zola ya kwikama” lenda vanda mutindu yankaka ya kubalula ngogo ya Kiebreo ya bo kebalulaka nde ‘ntima ya mbote.’​—Kubasika 15:13; Nkunga 5:7, NW.

Yo Meswaswana na Zola ti Kwikama

3. Inki mutindu ntima ya mbote meswaswana ti zola?

³ Ntima ya mbote, to zola ya kwikama, mefwanana mpenza ti bikalulu yai: zola ti kwikama. Kansi, yo meswaswana kibeni na bangogo yai na mitindu mingi. Tala mutindu ntima ya mbote ti zola meswaswana. Beto lenda zola bima ti mabanza. Biblia ketubila “kuzola malafu ti mafuta” mpi muntu yina “ke zolaka mayele.” (Bingana 21:17, NW; 29:3) Kansi bo kesadilaka ntima ya mbote na bantu, bo kesadilaka yo ve na mabanza to na bima yina kevandaka ve ti luzingu. Mu mbandu, bo ketubila bantu ntangu Kubasika 20:6 ketuba nde Yehowa ‘ta sala bantu yina ke zolaka yandi mambote [“tamonisa bantu ntima ya mbote,” NW] tii kuna.’

4. Inki mutindu ntima ya mbote meswaswana ti kwikama?

⁴ Ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula nde “ntima ya mbote” kele mpi na bantendula mingi kuluta ngogo “kwikama.” Na bandinga yankaka, bo kelutaka kusadila ngogo “kwikama” sambu na kutubila nkadilu yina muntu fwete vanda na yo na ntwala ya muntu yina meluta yandi na kiyeka. Kansi mutindu nkento mosi ya kesalaka bansosa ketuba, na Biblia, bo kesadilaka ntima ya mbote “mbala mingi na mutindu mosi ya kuswaswana ti mpila bantu kesadilaka yo: muntu yina kele na kiyeka mingi kemonisaka kwikama na yandi na bantu yina kele ngolo mingi ve to bayina kemona mpasi to yina kele ve na kiyeka.” Yo yina Ntotila Davidi kulombaka Yehowa nde: “Songa mono ilungi na nge ya kiese, gulusa mono sambu nge ke zolaka mono mingi [to “na ntima na nge ya mbote,” NW].” (Nkunga 31:17) Yo lombaka nde Yehowa, ya kele ngolo mingi, kumonisa ntima na yandi ya mbote, to zola ya kwikama, na Davidi, yina vandaka kumona mpasi. Sambu muntu yina kemona mpasi kevandaka ve na kiyeka na zulu ya  muntu yina meluta yandi na kiyeka, ntima ya mbote ya bo mesonga na muntu ya mutindu yina kesalamaka na luzolo ya muntu yina mesala yo, kansi na kingolo-ngolo ve.

5. (a) Inki bikalulu ya ntima ya mbote ya Nzambi kemonanaka pwelele na Ndinga na yandi? (b) Inki mitindu yina Yehowa kesadilaka sambu na kumonisa ntima na yandi ya mbote beto tatadila?

⁵ Muyimbi-bankunga kuyulaka nde: “Nani muntu ya mayele? Yandi ta . . . tula dikebi na bisalu ya ntima ya mbote ya Yehowa.” (Nkunga 107:43, NW) Ntima ya mbote ya Yehowa lenda katula muntu na mpasi to kubika yandi na luzingu. (Nkunga 6:4; 119:88, 159) Yo kele lutaninu mpi kima mosi ya kesadisaka na kumanisa mambu ya kepesa muntu mpasi. (Nkunga 31:17, 22; 40:12; 143:12) Sambu na kikalulu yai, beto lenda baka ndolula ya masumu na beto. (Nkunga 25:7) Kana beto tadila baverse fyoti ya ketendula mambu mpi mikapu yankaka ya Biblia, beto tamona nde ntima ya mbote ya Yehowa (1) kemonanaka na mambu ya sikisiki ya yandi kesalaka mpi (2) bansadi na yandi ya kwikama kemonisaka yo.

Kukatula Muntu na Mpasi Kele Kidimbu ya Ntima ya Mbote

6, 7. (a) Inki mutindu Yehowa kumonisaka ntima na yandi ya mbote na Loti? (b) Inki ntangu Loti kutubilaka ntima ya mbote ya Yehowa?

⁶ Ziku mutindu ya kubakisa mbotembote ntima ya mbote ya Yehowa kele kutadila masolo yina kele na Masonuku ya ketadila kikalulu yai. Na Kuyantika 14:1-16, beto kemona nde bambeni kukangaka Loti, mwana-mpangi ya Abrahami, mpi bo nataka yandi. Abrahami kwendaka kubotula Loti na maboko ya bambeni yina. Luzingu ya Loti vandaka dyaka na kigonsa ntangu Yehowa kubakaka desizio ya kufwa bwala ya mbi, Sodome, kisika Loti ti dibuta na yandi vandaka kuzinga.​—Kuyantika 18:20-22; 19:12, 13.

 ⁷ Ntangu fyoti na ntwala ya kufwa Sodome, Yehowa kutindaka bawanzyo sambu na kubasisa Loti ti dibuta na yandi na bwala yina. Na ntangu yina, Loti kutubaka nde: “Nge me sala mono mambu ya mbote, [na mpila nge memonisa mono ntima na nge ya mbote, NW], nge me katula mono na lufwa.” (Kuyantika 19:16, 19) Bangogo yai kemonisa nde Loti kundimaka nde Yehowa kusongaka yandi ntima na yandi ya mbote na mpila yandi gulusaka yandi. Awa, ntima ya mbote ya Nzambi kumonanaka na mpila yandi katulaka yandi na mpasi mpi kubikaka yandi na luzingu.​—2 Piere 2:7.

Ntima ya Mbote ya Yehowa ti Lutwadisu na Yandi

8, 9. (a) Inki mukumba bo pesaka nsadi ya Abrahami? (b) Sambu na nki nsadi ya Abrahami kusambaka nde Nzambi kusonga ntima na yandi ya mbote, mpi nki kusalamaka na ntangu yandi vandaka kusamba?

⁸ Na Kuyantika kapu ya 24, beto ketanga mutindu yankaka ya kumonisa ntima ya mbote ya Nzambi, to zola na yandi ya kwikama. Disolo yango ketuba nde Abrahami kutindaka nsadi na yandi na bwala ya bampangi ya Abrahami sambu na kusosila Izaki nkento. (Baverse 2-4) Yo vandaka mukumba mosi ya mpasi, kansi nsadi yina kundimisaka ntima na yandi nde wanzyo ya Yehowa tatwadisa yandi. (Verse 7) Nsukansuka, nsadi yango kukumaka na nto ya masa yina kuvandaka penepene “na bwala yina ya Nahore vandaka kuzinga” (yo lenda vanda Arani to kisika mosi ya kele mfinama) kaka na ntangu bankento vandaka kwisa kubaka masa. (Baverse 10, 11) Ntangu yandi monaka bankento meyantika kupusana penepene, yandi bakisaka nde ntangu ya mbote ya nzyetolo na yandi melunga. Kansi nki mutindu yandi tapona nkento ya mbote?

⁹ Sambu yandi zabaka nde yandi vandaka na mfunu ya lusadisu ya Nzambi, nsadi ya Abrahami kusambaka nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi ya mfumu na mono Abrahami, sadisa mono bubu yai [mpi songa ntima na nge ya mbote na mfumu na mono, NW] Abrahami.” (Verse 12) Inki mutindu Yehowa zolaka kusonga ntima na yandi ya mbote? Nsadi yina kulombaka kidimbu mosi yina tasadisa yandi na kuzaba mwana-nkento yina Nzambi mepona. (Baverse 13, 14) Nkento mosi kusalaka mpenza mambu yina yandi lombaka na Yehowa. Yo vandaka bonso nde mwana-nkento yango kuwaka kisambu yina yandi salaka! (Baverse 15-20) Na kuyituka yonso, nsadi yina “vandaka me vanda ke tala yandi.” Kansi, yo lombaka nde yandi bakisa mbote mwa mambu yankaka. Keti mwana-nkento yai ya kitoko vandaka muntu ya kikanda ya Abrahami? Dyaka, keti yandi vandaka mekwela ntete ve? Ebuna nsadi yina vandaka “nie. Yandi vandaka kutuba na nsi ya ntima nde: ‘Keti Mfumu Nzambi me sadisa mono to ve?’”​—Kuyantika 24:15-21.

10. Sambu na nki nsadi ya Abrahami kutubaka nde Yehowa memonisa ntima na yandi ya mbote na mfumu na yandi?

¹⁰ Ntangu fyoti na nima, mwana-nkento yina kumonisaka nde “tata na mono Betuele, mwana, ya Nahore [mpangi ya Abrahami] ti Milka.” (Kuyantika 11:26; 24:24, 25) Kaka na ntangu yina, nsadi yina kubakisaka nde Yehowa kupesaka mvutu na kisambu na yandi. Na boma yonso, yandi fukamaka mpi yandi tubaka nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi ya mfumu na mono Abrahami, lukumu na nge sambu nge [mekonda ve kumonisa ntima na nge ya mbote mpi nge, NW] me lungisa mambu yonso ya nge tubaka na Abrahami. Nge me nata mono tii awa na kisika ya bampangi ya mfumu na mono Abrahami.” (Verse 27) Mutindu yandi sadisaka yandi, Nzambi kumonisaka ntima na yandi ya mbote na nsadi ya Abrahami.

Ntima ya Mbote ya Nzambi Kekatulaka Mpasi mpi Yo Ketaninaka

11, 12. (a) Na nki bampasi Yozefi kumonaka ntima ya mbote ya Yehowa? (b) Inki mutindu Nzambi kumonisaka ntima na yandi ya mbote na Yozefi?

¹¹ Beto tadila ntangu yai Kuyantika kapu 39. Yo ketubila mingi Yozefi, mutekolo ya Abrahami, ya bo tekaka na kimpika na Ezipte. Kansi, “Mfumu Nzambi vandaka na Yozefi.” (Baverse 1, 2) Na kutuba ya mbote, ata nkutu Potifare, muntu ya Ezipte mpi mfumu ya Yozefi, kundimaka nde  Yehowa kuvandaka ti Yozefi. (Verse 3) Kansi, Yozefi kukutanaka ti dikambu mosi ya mpasi yina kutulaka lukwikilu na yandi na kumekama. Bo kusilaka yandi nde yandi zolaka kuladisa nkento ya Potifare na kingolo-ngolo ebuna bo tulaka yandi na boloko. (Baverse 7-20) Kuna na “boloko” bo “kangisaka Yozefi bansinga ya bibende ngolo na makulu ti na nkingu.”​—Kuyantika 40:15; Nkunga 105:18.

¹² Inki kusalamaka na nsungi yina lukwikilu ya Yozefi kumekamaka? “Mfumu Nzambi vandaka kaka na Yozefi [mpi yandi landaka na kumonisa yandi ntima ya mbote, NW].” (Verse 21a) Dyambu mosi ya nene ya kumonisaka ntima ya mbote ya Nzambi kukangulaka nzila na mambu yankaka mingi ya kusalaka nde Yozefi kukatuka na bampasi yina yandi kutanaka na yo. Yehowa kusalaka na mpila nde “kapita ya boloko kumona Yozefi muntu mosi ya mbote.” (Verse 21b) Yo yina, kapita ya boloko kupesaka Yozefi kiyeka ya nene. (Verse 22) Na nima, Yozefi kukutanaka ti muntu mosi yina kutangaka nsukansuka zina na yandi na Farao, ntotila ya Ezipte. (Kuyantika 40:1-4, 9-15; 41:9-14) Ebuna, ntotila kumatisaka Yozefi na kisika yina kuvandaka ya kilandi ya ntotila ya Ezipte. Kiyeka yai kusadisaka yandi na kusala kisalu mosi ya kugulusa luzingu ya bantu na ntangu nzala kukotaka na Ezipte. (Kuyantika 41:37-55) Bampasi ya Yozefi kuyantikaka ntangu yandi vandaka na bamvula 17 mpi yo salaka bamvula kuluta kumi na zole! (Kuyantika 37:2, 4; 41:46) Kansi na bamvula yai yonso ya mpasi mpi ya mawa, Yehowa Nzambi kumonisaka ntima na yandi ya mbote na Yozefi na mpila yandi taninaka yandi na bampasi yina ya nene mpi kupesaka yandi luzingu sambu yandi sala kisalu  mosi ya vandaka kulungisa lukanu ya Nzambi.

Ntima ya Mbote ya Nzambi Kefwaka Ve

13. (a) Inki bangogo kemonisa ntima ya mbote ya Yehowa na Nkunga 136? (b) Ntima ya mbote ketendula kibeni inki?

¹³ Yehowa vandaka kumonisa mbala na mbala ntima na yandi ya mbote na bana ya Izraele. Nkunga 136 ketuba nde yandi gulusaka bo sambu na ntima na yandi ya mbote. (Baverse 10-15, NW) Yandi twadisaka bo (Verse 16), mpi yandi taninaka bo. (Baverse 17-20) Nzambi memonisaka mpi ntima na yandi ya mbote na muntu mosimosi. Muntu ya kemonisaka ntima na yandi ya mbote na bantu yankaka kesalaka yo na mambu yina yandi kesalaka na luzolo na yandi mosi sambu na kusadisa muntu yina kemona mpasi mingi. Sambu na yina metala ntima ya mbote, mukanda mosi ya ketendulaka Biblia ketuba nde: “Yo kele dyambu mosi ya muntu kesalaka sambu na kutanina luzingu to kukumisa yo nda. Yo kele kusala dyambu mosi sambu na kusadisa nsukami to muntu yina kele na mpasi.” Muntu mosi ya mayele ketendula yo bonso “zola yina kemonanaka na bisalu.”

14, 15. Sambu na nki beto fwete ndima nde Loti kuvandaka nsadi yina Nzambi vandaka kundima?

¹⁴ Masolo ya Kuyantika ya beto metadila kemonisa nde Yehowa kekondaka ve kumonisa ntima na yandi ya mbote na bantu yina kezolaka yandi. Loti, Abrahami, ti Yozefi kuzingaka luzingu ya kuswaswana mpi muntu na muntu kukutanaka ti bampasi ya mutindu na yandi. Bo vandaka bantu ya kukonda kukuka, kansi bo vandaka bansadi yina Yehowa vandaka kundima, mpi bo vandaka na mfunu ya lusadisu ya Nzambi. Beto lenda baka kikesa na mpila beto mezaba nde Tata na beto ya zulu mpi ya zola kemonisaka ntima na yandi ya mbote na bantu ya mutindu yina.

¹⁵ Loti kubakaka badesizio yankaka ya kukonda mayele yina kunatilaka yandi bampasi. (Kuyantika 13:12, 13; 14:11, 12) Kansi, yandi monisaka mpi bikalulu yankaka ya mbote. Ntangu bawanzyo zole ya Nzambi kukumaka na Sodome, Loti kuyambaka bo. (Kuyantika 19:1-3) Lukwikilu na yandi kupusaka yandi na kukebisa babokilo na yandi nde kubika fyoti Sodome kefwa. (Kuyantika 19:14) Mukanda ya 2 Piere 2:7-9 kemonisa mutindu Nzambi vandaka kubaka Loti. Beto ketanga mutindu yai na verse yango: “[Yehowa] gulusaka Loti, muntu ya mbote, yina ya mabanza na yandi vandaka me kuma kisakasaka sambu na pite ya bantu ya mbi vandaka kusala. Muntu yai ya mbote, yina vandaka kuzinga na kati na bo, yandi vandaka kumona ti kuwa konso kilumbu mambu na bo ya mbi ya bo vandaka kusala, mambu yina vandaka kupesa mpasi na ntima na yandi ya mbote. Yo yina, Mfumu Nzambi kuzaba nki mutindu yandi fweti katula bantu na yandi na mpasi.” Ya kyeleka, Loti vandaka muntu ya mbote, mpi bangogo ya bo mesadila awa kemonisa nde yandi vandaka muntu mosi ya vandaka kukangama na Nzambi. Bonso yandi, beto kebakaka mpi mambote yina kekatukaka na ntima ya mbote ya Nzambi na ntangu beto kesalaka “bisalu ya bikalulu ya santu mpi bisalu yina kemonisaka kukangama na Nzambi.”​—2 Piere 3:11, 12, NW.

16. Inki bangogo ya mbote Biblia kesadila sambu na kutubila Abrahami ti Yozefi?

 ¹⁶ Disolo ya Kuyantika kapu 24 kemonisa pwelele kinduku ya ngolo yina Abrahami kuvandaka na yo ti Nzambi. Verse ya ntete ketuba nde “Mfumu Nzambi salaka yandi mbote na luzingu na yandi yonso.” Nsadi ya Abrahami mosi kubingaka Yehowa nde “Nzambi ya mfumu na mono Abrahami.” (Baverse 12, 27) Ebuna longoki Yakobi kutubaka nde “Nzambi ndimaka [Abrahami] sambu na mambu ya mbote ya yandi salaka” yo yina “Nzambi kubingaka yandi ‘nduku na mono.’” (Yakobo 2:21-23) Yo vandaka mpi mutindu mosi sambu na Yozefi. Kinduku ya ngolo ya Yehowa kuvandaka na yo ti Yozefi bo ketubila yo mbotembote na kapu 39 yonso ya Kuyantika. (Baverse 2, 3, 21, 23) Dyaka, longoki Etiene kutubaka mutindu yai sambu na Yozefi: “Nzambi vandaka ti yandi.”​—Bisalu 7:9.

17. Inki dilongi beto lenda baka na mbandu ya Loti, Abrahami, ti Yozefi?

¹⁷ Bantu yai ya kumonaka ntima ya mbote ya Nzambi ya beto mekatuka kutubila vandaka bantu ya vandaka na kinduku ya mbote ti Yehowa Nzambi mpi ya kusalaka mambu yina vandaka kulungisa lukanu ya Nzambi na mitindu mingi. Bo kutanaka ti mambu mingi ya mpasi yina bo lendaka kumanisa ve bo mosi. Luzingu ya Loti, bana yina kubutukaka na divumu ya Abrahami, mpi kiyeka ya Yozefi yina vandaka kupesa lutaninu kuvandaka na kigonsa. Kaka Yehowa muntu fwanaka kulungisa bampusa ya bantu yai ya kukangamaka na yandi, mpi yandi salaka yo na nsadisa ya mambu yina yandi vandaka kusala sambu na ntima na yandi ya mbote. Kana beto kezola kumona ntima ya mbote ya Yehowa Nzambi mvula na mvula, beto mpi fwete vanda na kinduku ya mbote ti yandi, mpi beto fwete landa na kusala luzolo na yandi.​—Esdrasi 7:28; Nkunga 18:50.

Bansadi ya Nzambi Kebaka Mambote

18. Inki baverse mingi ya Biblia kemonisa sambu na yina metala ntima ya mbote ya Yehowa?

¹⁸ Ntima ya mbote ya Yehowa ‘mefuluka na ntoto,’ mpi beto kepesa mpenza matondo sambu na kikalulu yai ya Nzambi! (Nkunga 119:64) Beto kendima na ntima mosi kitini ya nkunga yai ya muyimbi-bankunga: “Mbote bo pesa Mfumu Nzambi mersi sambu na kuzola ya yandi ke zolaka bo, sambu na mambu ya kuyituka ya yandi sadilaka [bana ya bantu, NW].” (Nkunga 107:8, 15, 21, 31) Beto kele na kyese na mpila Yehowa kesongaka ntima na yandi ya mbote na bansadi na yandi, yo vanda na nsadi mosimosi to na bo yonso na kimvuka. Na kati ya kisambu na yandi, profete Daniele kubingaka Yehowa nde ‘Nzambi ya [kyeleka, NW] Nzambi ya nene ti ya boma; ya ke landaka kaka kuwakana yina ya yandi wakanaka na bantu yina ke lemfukaka na yandi, yandi ke [monisaka ntima na yandi ya mbote] na bantu yina ke zolaka yandi.’ (Daniele 9:4) Ntotila Davidi kusambaka nde: “Landa kaka na kuzola bantu yina kuzaba nge.” (Nkunga 36:11) Beto kepesa matondo mingi na mutindu Yehowa kemonisaka ntima na yandi ya mbote na bansadi na yandi!​—1 Bantotila 8:23; 1 Bansangu 17:13.

19. Inki bangyufula beto tatadila na disolo na beto yina kelanda?

¹⁹ Ya kyeleka, Yehowa kezolaka bantu na yandi mingi kibeni! Katula zola yina Nzambi kesongaka bantu na kimvuka, beto kebakaka balusakumunu mingi ya Tata na beto ya zulu kepesaka beto na ntima na yandi ya mbote, to na zola na yandi ya kwikama. (Yoane 3:16) Mingimingi na ntangu beto kevandaka na mpasi, beto kebakaka mpenza mambote ya kikalulu yai ya kitoko ya Yehowa. (Nkunga 36:8) Kansi, inki mutindu beto lenda landa mbandu ya ntima ya mbote ya Yehowa Nzambi? Keti muntu na muntu na kati na beto ke na kumonisa kikalulu yai ya nene? Disolo na beto ya kelanda tapesa mvutu na bangyufula yai ti yankaka ya kewakana ti yo.

Keti Nge Keyibuka?

• Inki beto melonguka sambu na yina metala ngogo ya Kiebreo yina bo kebalulaka nde “ntima ya mbote” to “zola ya kwikama”?

• Inki mutindu ntima ya mbote keswaswana ti zola mpi kwikama?

• Na nki mitindu Yehowa kumonisaka ntima ya mbote na Loti, Abrahami, ti Yozefi?

• Mambu ya Yehowa mesalaka na ntangu ya ntama sambu na kumonisa ntima na yandi ya mbote kendimisa beto nki kima?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]

Keti nge mezaba mutindu Nzambi kumonisaka ntima na yandi ya mbote na Loti?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 12]

Sambu na ntima na yandi ya mbote, Yehowa kutwadisaka nsadi ya Abrahami

[Bifwanisu ya kele na lutiti 13]

Yehowa kumonisaka ntima na yandi ya mbote na mpila yandi taninaka Yozefi