Mona Kyese Sambu na Lunungu ya Yehowa

“Konso muntu yina kelanda lunungu mpi kesonga ntima ya mbote tavanda na luzingu ya nda, muntu ya lunungu mpi yina bantu yankaka tazitisaka.”​—BINGANA 21:21, NW.

1. Inki banzila menataka bantu na mambu ya mbi ya beto kemona bubu yai?

 “NZILA ya nge ke yindula nde yo kele nzila ya mbote, yo lenda nata nge na lufwa.” (Bingana 16:25) Kingana yai ya Biblia ketubila mpenza na masonga yonso banzila ya bantu mingi kelandaka bubu yai! Na kutuba ya mbote, bantu kevandaka kaka na susi ya kusala mambu yina bo mosi kesepela na yo, bo kevilaka nkutu bampusa ya ntetentete ya bantu yankaka. (Bingana 21:2) Bo ketubaka kaka na munoko nde bo kezitisaka bansiku ya insi kansi bo kesosaka banzila ya kubasikila sambu na kukonda kuzitisa yo konso ntangu. Yo yina bantu mekabwanaka, mambu ya luzingu na bo kekwendaka ve na ndonga.​—2 Timoteo 3:1-5.

2. Inki kima kibeni bantu kele na yo mfunu kukonda kusukinina sambu na mambote na bo mosi?

² Sambu na mambote na beto mosi, mpi sambu na ngemba mpi lutaninu ya bantu yonso, beto kele mpenza na mfunu ya nsiku to munsiku yina kele ya lunungu, yina bantu yonso fwete ndima mpi kuzitisa. Yo ke pwelele nde, ata nsiku to munsiku mosi ve ya muntu mesalaka, ata yandi ke mayele to masonga nki mutindu, lenda lungisa mpusa yai. (Yeremia 10:23; Roma 3:10, 23) Kana nsiku ya mutindu yai kele, na wapi beto lenda zwa yo mpi yo lenda vanda nki mutindu? Mbala yankaka ngyufula ya kuluta mfunu kele nde, Kana nsiku ya mutindu yai kele, keti nge tasepela na yo mpi kundima na kuzitisa yo kukonda mpasi?

Beto Sosa Kuzwa Nsiku ya Lunungu

3. Nani mefwana kibeni na kupesa nsiku ya mbote mpi ya kenatilaka bantu yonso mambote, mpi sambu na nki?

³ Sambu na kuzwa nsiku ya mbote yina kenatila bantu yonso mambote, yo talomba nde beto kwenda na muntu yina bandilu ya bampusu ya nitu, ya luzingu ya mitindu yonso, ti ya politiki, ata nkutu kukonda mayele ya bantu mpi mambu ya bo kesalaka lenda kanga yandi ve nzila. Ntembe kele ve nde, Yehowa Nzambi, Ngangi mpi nkwa-ngolo yonso mpamba muntu kelungisaka mambu yai. Yandi ketuba nde: “Mutindu zulu kele ntama  ti ntoto, mutindu yo yina mpi banzila na mono ti bangindu na mono me luta ya beno.” (Yezaya 55:9) Dyaka, Biblia ketuba nde Yehowa “ke salaka mambu yonso ya yandi ke tubaka, yandi ke taka luvunu ve, yandi kele muntu ya [lunungu, NW].” (Kulonga 32:4) Bisika mingi na Biblia (NW) beto kemona bangogo “Yehowa kele muntu ya lunungu.” (Kubasika 9:27; 2 Bansangu 12:6; Nkunga 11:7; 129:4; Mawa 1:18; Kusonga 19:2, noti) Ya kyeleka, beto lenda sosa nsiku ya kuluta nene na Yehowa, sambu yandi kele na kwikama mpi lunungu.

4. Ngogo “lunungu” ketendula inki?

⁴ Bantu mingi kemonaka mbi to nkutu kevwezaka bantu yina keyindulaka nde bo kele bantu ya lunungu to ya santu kuluta bankaka. Kansi, diksionere mosi ketendula “lunungu” nde “mbote, kukonda mbi, kuvanda na bikalulu ya mbote; kukonda kubwa na mambu ya mbi, kukonda masumu; kuzitisa minsiku ya nsiku ya Nzambi to bansiku ya bikalulu ya mbote; kusala mambu na mutindu mosi ya mbote.” Keti nge lenda sepela ve na nsiku to minsiku yina kele ti mambu ya mbote ya mutindu yai?

5. Tendula kikalulu ya lunungu mutindu Biblia ketubilaka yo.

⁵ Sambu na yina metala kikalulu ya lunungu, mukanda mosi (Encyclopaedia Judaica) ketuba nde: “Lunungu kele ve kaka ngindu mosi ya mpamba kansi yo ketendula kusala mambu yina kele ya mbote na bangwisana yonso.” Mu mbandu, lunungu ya Nzambi, kele ve kikalulu mosi ya kevandaka kaka na ntima na yandi, bonso busantu na yandi to bunkete. Kansi, yo kele mutindu yandi kemonisaka kimuntu na yandi na mitindu ya mbote mpi ya lunungu. Beto lenda tuba nde sambu Yehowa kele santu, mambu yonso yandi kesalaka mpi ya kekatukaka na yandi kele ya lunungu. Mutindu Biblia ketuba, “Mfumu Nzambi kele mbote ti mawa na mambu yonso ya yandi ke salaka.”​—Nkunga 145:17.

6. Inki Polo kutubaka sambu na Bayuda yina kuvandaka ve Bakristu na bilumbu na yandi, mpi sambu na inki?

⁶ Ntumwa Polo kutubilaka mingi dyambu yai na mukanda na yandi na Bakristu ya Roma. Sambu na Bayuda yankaka yina kuvandaka ve Bakristu, yandi sonikaka nde: “Sambu bo ke zabaka ve nki mutindu Nzambi ke ndimaka bantu, ebuna bo ke sosaka nzila na bo mosi nde Nzambi kundima bo. Yo yina bo ke landaka ve nzila yina ya Nzambi ke ndimaka bantu.” (Roma 10:3) Sambu na nki Polo kutubilaka bantu yai nde “bo ke zabaka ve nki mutindu Nzambi ke ndimaka bantu”? Keti bo longaka bo ve Nsiku, disongidila bansiku ya lunungu ya Nzambi? Mvutu kele nde bo longaka bo yo. Kansi, bamingi na kati na bo vandaka kumona lunungu kaka bonso kikalulu mosi ya mbote, ya kusadila sambu na kuzitisa bansiku ya dibundu na bo na dikebi yonso, na kisika ya kutadila yo bonso nsiku ya fwete twadisa bo na luzingu na bo ti bantu yankaka. Bonso bamfumu ya mabundu ya bilumbu ya Yezu, bo bakisaka ve ntendula ya lunungu.​—Matayo 23:23-28.

7. Inki mutindu Yehowa kemonisaka lunungu na yandi?

⁷ Kansi, Yehowa kemonisaka lunungu na yandi na mutindu mosi ya kuswaswana mpenza mpi yo kemonanaka pwelele na mutindu na yandi ya kuzinga ti bantu. Ata lunungu na yandi kelombaka nde yandi kanga ve meso na ntwala ya masumu yina bantu kesalaka na luzolo yonso, yo kekumisaka yandi ve Nzambi mosi ya kukonda mawi mpi ya kelombaka beto mambu yina beto lenda kuka ve kusala, yina beto fwete banga mpi ya beto lenda pusana ve penepene na yandi. Kansi, bisalu na yandi ya lunungu mepesaka kima yina kesadisaka bantu na kupusana penepene na yandi mpi na kuguluka na mambu ya mbi ya kekatukaka na masumu. Yo yina, yo mefwana mpenza nde Biblia kumonisa Yehowa bonso “Nzambi [ya lunungu, NW] yina ke gulusaka bantu.”​—Yezaya 45:21.

Lunungu ti Luguluku

8, 9. Na nki mitindu Nsiku vandaka kumonisa lunungu ya Nzambi?

⁸ Sambu na kubakisa kuwakana yina kele na kati ya lunungu ya Nzambi mpi dyambu ya zola ya yandi salaka sambu na luguluku, beto tadila Nsiku yina yandi pesaka na dikanda ya Izraele na nsadisa ya Moize. Ntembe kele ve nde Nsiku yango kuvandaka ya lunungu. Na bangogo na yandi ya nsuka, Moize kuyibusaka bantu ya Izraele nde: “Keti bantu ya nkaka kele yina ke na bansiku ya mbote bonso bansiku yai ya mono ke songa beno bubu yai, ata bo kele nene ti ngolo mingi?” (Kulonga 4:8) Na nima ya bamvu nkama Davidi, Ntotila ya Izraele, kutubaka nde: “Bansiku ya Mfumu Nzambi . . . kele ya kieleka, yonso kele kiteso mosi.”​—Nkunga 19:10.

 ⁹ Na nsadisa ya Nsiku na yandi, Yehowa kumonisaka pwelele bansiku na yandi ya kukuka na yina metala mambu ya mbote ti ya mbi. Ya kyeleka, Nsiku kutendulaka mbotembote mutindu bana ya Izraele fwete kuditwadisa na mambu ya lusambu kaka ve kansi mpi na mambu ya mumbungu mpi mutindu ya kuzinga ti bantu yankaka, na luzingu ya makwela, na madya mpi bunkete ti na mutindu ya kuzenga makambu. Bansiku kuvandaka mpi ti bandola sambu na bantu yina vandaka kufwa yo, nkutu yo vandaka kupesa mpi ndola ya lufwa bantangu yankaka. a Kansi, mutindu Nsiku vandaka kumonisa yo, keti bansiku ya lunungu ya Nzambi vandaka mpasi mpi kilo sambu na bantu, to yo vandaka kubotula bo kimpwanza ti kyese, mutindu bantu mingi ketubaka bubu yai?

10. Inki mutindu bantu yina vandaka kuzola Yehowa kudiwaka sambu na bansiku na yandi?

¹⁰ Bantu yina vandaka kuzola Yehowa vandaka na kyese mingi sambu na bansiku na yandi ya lunungu ya yandi pesaka. Mu mbandu, mutindu beto monaka yo, Ntotila Davidi kubakisaka kaka ve nde kusambisa ya Yehowa kevandaka ya kyeleka mpi ya lunungu, kansi yandi vandaka mpi na zola ti ntonda ya masonga sambu na yo. Sambu na yina metala bansiku mpi kusambisa ya Yehowa, yandi sonikaka nde: “Mono ke zolaka bansiku ya Mfumu Nzambi mingi, mono ke zolaka yo kuluta wolo; yo me luta bwiki na sukadi. Yo ke pesaka mono muntu ya Nzambi mayele; Mfumu Nzambi ke pesaka mono matabisi kana mono landa yo.”​—Nkunga 19:8, 11-12.

11. Inki mutindu Nsiku kumonanaka nde yo vandaka mpenza “ndesi sambu na kukeba [bantu ya Izraele] tii kuna ya Kristo kumaka”?

¹¹ Bamvu-nkama mingi na nima, Polo kutubilaka nkutu valere ya nene ya Nsiku. Na mukanda na yandi yina yandi tindilaka bantu ya Galatia yandi sonikaka nde: “Bansiku vandaka bonso ndesi sambu na kukeba beto tii kuna ya Kristo kumaka, na mpila nde Nzambi kundima beto sambu na lukwikilu na beto.” (Galatia 3:24) Na bilumbu ya Polo, ndesi kuvandaka muntu ya kisalu to mpika na dibuta mosi ya nene. Kisalu na yandi vandaka ya kutanina bana mpi kunata bo na nzo-nkanda. Kiteso mosi, Nsiku vandaka kutanina bantu ya Izraele na bikalulu mpi bisalu ya mbi ya mabundu ya makanda yina vandaka penepene. (Kulonga 18:9-13; Galatia 3:23) Dyaka, Nsiku vandaka kuyibusa bantu ya Izraele kimuntu na bo ya masumu mpi mfunu ya ndolula mpi ya luguluku. (Galatia 3:19) Bangidika ya kupesa kimenga vandaka kumonisa mfunu ya nkudulu mpi yo vandaka mbikudulu yina vandaka kupesa mbandu yina zolaka kusadisa bantu na kuzaba Mesia ya kyeleka. (Baebreo 10:1, 11, 12) Yo yina, ntangu Yehowa kumonisaka lunungu na yandi na nsadisa ya Nsiku, yandi vandaka kutadila mambote mpi luzingu ya kukonda nsuka ya bantu.

Bantu ya Lunungu na Meso ya Nzambi

12. Inki kima bantu ya Izraele zolaka kuzwa kana bo zitisaka Nsiku?

¹² Sambu Nsiku yina Yehowa kupesaka vandaka ya lunungu na mambu yonso, kulemfuka na yo kukumisaka bantu ya Izraele bantu ya lunungu na meso ya Nzambi. Ntangu bantu ya Izraele kukumaka penepene na kukota na Ntoto ya Lusilu, Moize kuyibusaka bo nde: “Kana beto landa mbote-mbote mambu yonso ya yandi songaka beto, yandi ta ndima beto, yandi ta mona mpi kiese sambu na beto.” (Kulonga 6:25) Dyaka, Yehowa kupesaka lusilu yai: “Beno landa bansiku  na mono ti bikalulu na mono; muntu yina ke landa yo, yandi ta zinga sambu na yo. Mono kele Mfumu Nzambi.”​—Levi 18:5; Roma 10:5.

13. Keti Yehowa kukondaka lunungu mutindu yandi lombaka bantu na yandi na kuzitisa Nsiku na yandi ya lunungu? Tendula.

¹³ Yo kele mawa na kumona nde, dikanda ya Izraele kukukaka ve ‘na kulanda mbote-mbote mambu yonso ya [Yehowa] kusongaka bo’ yo yina bo bakaka ve balusakumunu yina Nzambi silaka bo. Bo zitisaka ve bansiku yonso ya Nzambi sambu Nsiku ya Nzambi kuvandaka ya kukuka kansi bo vandaka bantu ya kukonda kukuka. Keti yo kezola kutendula nde Nzambi mekonda lunungu? Yo kele mutindu yina ve. Polo kusonikaka nde: “Ebuna beto lunga kutuba inki? Nde Nzambi ke salaka mambu ya mbote ve? Ikele ve!” (Roma 9:14) Ya kyeleka, yo vanda na ntwala to na nima nde Nzambi kupesa Nsiku, bantu ya mbote kuvandaka, ata bo vandaka bantu ya kukonda kukuka mpi bantu ya masumu. Noa, Abrahami, Yobi, Rahabi, mpi Daniele kuvandaka na ndonga ya bantu yina kuwaka Nzambi boma. (Kuyantika 7:1; 15:6; Yobi 1:1; Ezekiele 14:14; Yakobo 2:25) Yo yina, ngyufula kele nde: Sambu na nki bikuma Nzambi kumonaka bo bantu ya mbote?

14. Ntangu Biblia kebingaka muntu nde “muntu ya lunungu” yo ketendulaka inki?

¹⁴ Ntangu Biblia kebingaka muntu nde “muntu ya lunungu,” (NW) yo ketendula ve nde yandi mekonda masumu to yandi mekuma muntu ya kukuka. Kansi, yo ketendulaka nde muntu yango kelungisaka mbotembote mikumba na yandi na ntwala ya Nzambi mpi ya bantu. Mu mbandu, Nzambi kubingaka Noa “muntu ya lunungu” mpi “muntu ya Nzambi ndimaka” sambu yandi “salaka mambu yonso ya Nzambi songaka yandi.” (Kuyantika 6:9, 22; Malashi 3:18) Bibuti ya Yoane Mbotiki, Zakaria ti Elizabeti “vandaka bantu ya kulunga [“ya lunungu,” NW] na meso ya Nzambi. Bo vandaka kulanda mbote-mbote bansiku yonso ya Mfumu Nzambi.” (Luka 1:6) Mpi Korneye, mfumu ya basoda ya Italie, yina kuvandaka ve muntu ya Izraele, Nzambi kubingaka yandi “muntu ya [“lunungu mpi ya ketinaka Nzambi boma,” NW].”​—Bisalu 10:22.

15. Lunungu kewakanaka kibeni ti inki?

¹⁵ Dyaka, sambu na bantu, lunungu kewakanaka ti mambu yina muntu kele na yo na ntima, mu mbandu lukwikilu ti ntonda mpi kuzola Yehowa ti balusilu na yandi, kansi yo ketendula ve nde muntu kusala kaka mambu yina Nzambi kelombaka. Biblia ketuba nde Abrahami “tulaka Mfumu Nzambi ntima, yo yina Mfumu Nzambi ndimaka yandi, yandi bakaka yandi muntu ya mbote [“lunungu,” NW].” (Kuyantika 15:6) Abrahami kukwikilaka ve kaka nde Nzambi kele kansi yandi vandaka kukwikila mpi na lusilu na yandi ya metala “nkuna.” (NW) (Kuyantika 3:15; 12:2; 15:5; 22:18) Sambu na lukwikilu ya mutindu yai mpi bisalu yina vandaka kuwakana ti lukwikilu yango ya yandi vandaka kusala, Yehowa kusalaka kinduku  ti Abrahami mpi bantu yankaka ya kwikama ata bo vandaka bantu ya kukonda kukuka.​—Nkunga 36:10; Roma 4:20-22.

16. Kutula lukwikilu na nkudulu mepesaka bantu nki dibaku?

¹⁶ Beto lenda sukisa nde, lunungu ya bantu mesimbamaka na lukwikilu ya bo kele na yo na nkudulu ya kimenga ya Yezu Kristu. Sambu na Bakristu ya mvu-nkama ya ntete, Polo kusonikaka nde: “Kansi Nzambi, na ntima na yandi ya mbote, yandi ke ndimaka bo bonso makabu. Yandi ke salaka yo na lusadisu ya [nkudulu ya, NW] Yesu Kristo yina ke katulaka bo na kimpika ya masumu.” (Roma 3:24) Na kisika yina, Polo vandaka kutubila bantu yina Nzambi kuponaka sambu na kuyala kumosi ti Kristu na Kimfumu ya zulu. Kansi nkudulu ya kimenga yina Yezu mepesaka mpi bantu mingi yankaka dibaku ya kukuma bantu ya lunungu na meso ya Nzambi. Na mbonameso mosi, ntumwa Yoane kumonaka “ndonga mosi ya bantu mingi; ata muntu mosi ve lungaka kutanga bantu yina yonso. . . . Bo me telama na ntwala ya kiti ya kimfumu ti na ntwala ya Mwana-dimeme. Bo me lwata bamvwela ya mpembe.” Bamvwela ya mpembe kele kidimbu ya kesonga nde bo kele ti mvindu ve mpi bo kele bantu ya lunungu na meso ya Nzambi sambu “bo yobisaka bamvwela na bo, bo kumisaka yo mpembe na menga ya Mwana-dimeme.”​—Kusonga 7:9, 14.

Vanda na Kyese Sambu na Lunungu ya Yehowa

17. Inki mambu muntu fwete sala sambu na kulanda lunungu?

¹⁷ Ata Yehowa kupesaka na zola yonso Mwana na yandi, Yezu Kristu, bonso mwaye ya lenda sadisa bantu na kukuma bantu ya lunungu na meso na yandi, yo ketendula ve nde bantu kekumaka na lunungu na mbala mosi kukonda kusala ngolo. Sambu na kukuma muntu ya lunungu, muntu fwete kwikila na nkudulu, kuzinga luzingu ya kewakana ti luzolo ya Nzambi, kudipesa na Yehowa, mpi kumonisa kidimbu ya kudipesa yango na mbotika ya masa. Na nima, yandi fwete landa na kumonisa lunungu, ti bikalulu yankaka ya kimpeve. Polo kusyamisaka Timoteo, yina kuvandaka Mukristu ya mebakaka mbotika mpi ya kuvandaka ti kivuvu ya kukwenda na zulu nde: “Landa mambu ya kieleka, mambu ya kinzambi, mambu ya lukwikilu, mambu ya kuzolana; nge fweti kanga ntima, nge fweti vanda muntu ya pima.” (1 Timoteo 6:11; 2 Timoteo 2:22) Yezu kumonisaka mpi pwelele mfunu ya kulanda kaka na kusala kikesa ntangu yandi tubaka nde: “Beno landa kaka na kusosa Kimfumu na yandi ti mambu yina ya yandi ke zolaka.” Beto lenda sala ngolo kibeni sambu na kubaka mambote ya Kimfumu ya Nzambi, kansi, keti beto kesalaka mpi ngolo ya mutindu mosi sambu na kulanda banzila ya lunungu ya Yehowa?​—Matayo 6:33.

18. (a) Sambu na nki yo kevandaka pete ve na kulanda nzila ya lunungu? (b) Inki dilongi beto lenda baka na mbandu ya Loti?

¹⁸ Na kuta masonga, yo kele pete ve na kulanda lunungu. Sambu beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka mpi beto mebutukaka na ngindu ya kusala mambu ya kukonda lunungu. (Yezaya 64:6) Dyaka, beto kezingaka ti bantu yina ketulaka dikebi fyoti na banzila ya lunungu ya Yehowa. Mambu ya beto kekutana na yo mefwanana mpenza ti yina ya ntangu ya Loti, yina kuzingaka na Sodome, bwala yina kuzabanaka mpenza na mambi na yo. Ntumwa Piere kutendulaka kikuma yina kupusaka Yehowa na kugulusa Loti na lufwa. Piere kutubaka nde: “Muntu yai ya mbote, yina vandaka kuzinga na kati na bo, yandi vandaka kumona ti kuwa konso kilumbu mambu na bo ya mbi ya bo vandaka kusala, mambu yina vandaka kupesa mpasi na ntima na yandi ya mbote.” (2 Piere 2:7, 8) Yo yina, konso muntu na kati na beto fwete kudiyula nde: ‘Keti na ntima na mono, mono kendimaka mambu ya nsoni yina bantu yina kezingaka penepene na beto kesalaka? Keti mu kemonaka bansaka ya kunwana yina bantu mingi kezolaka bonso tubima ya mpamba? To yo kepesaka mono mpasi mutindu Loti kuwaka na mambu ya mbi ya mutindu yai?’

 ¹⁹ Na bilumbu yai ya bigonsa mpi ya mbi, kulanda nzila ya lunungu ya Yehowa kele nto ya lutaninu. Sambu na bangyufula yai: “Mfumu Nzambi, nani lenda kota na nzo na nge? Nani lenda bikala na ngumba na nge yai Sioni?” Ntotila Davidi kupesaka mvutu nde: “Kele kaka muntu yina ke landaka luzolo ya Nzambi na mambu yonso, ke salaka mambu ya mbote ntangu yonso.” (Nkunga 15:1, 2) Kana beto kelanda lunungu ya Nzambi mpi kesepela na yo, beto lenda vanda na kinduku ya mbote ti yandi, yandi talanda na kundima beto mpi kusakumuna beto. Yo yina, luzingu na beto kele luzingu mosi ya kyese, ya luzitu, mpi ya ngemba ya mabanza. Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Konso muntu yina kelanda lunungu mpi kusonga ntima ya mbote tavanda na luzingu ya nda, muntu ya lunungu mpi yina bantu ya nkaka ta zitisaka.” (Bingana 21:21,NW) Dyaka, kana beto kesala ngolo sambu na kusala mambu yina kele ya mbote, beto tavanda ti bangwisana ya mbote ti bantu yankaka mpi luzingu na beto tatoma mingi kibeni, na bikalulu ti na kimpeve. Muyimbi-bankunga kutubaka nde: “Kiese na bantu yina ke landaka bansiku na yandi ti kusadila masonga ntangu yonso.”​—Nkunga 106:3.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

• Lunungu kele inki?

• Na nki mutindu luguluku mesimbamaka na lunungu ya Nzambi?

• Sambu na nki kikuma Nzambi kumonaka nde bantu yankaka kuvandaka bantu ya lunungu?

• Inki mutindu beto lenda sepela na lunungu ya Yehowa?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

19. Inki balusakumunu beto lenda baka kana beto kesadila lunungu ya Nzambi?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 23]

Ntotila Davidi kumonisaka zola ya masonga sambu na bansiku ya Nzambi

[Bifwanisu ya kele na lutiti 24]

Nzambi kubingaka Noa, Abrahami, Zakaria ti Elizabeti, mpi Korneye nde bantu ya lunungu. Keti nge kezaba sambu na inki?