Monisa Ntima ya Mbote na Bantu Yina Kele na Mpasi

“Beno fweti vanda [na ntima ya, NW] mbote na bampangi na beno.”​—ZAKARIA 7:9.

1, 2. (a) Sambu na nki beto fwete monisa ntima ya mbote? (b) Inki bangyufula beto tatadila?

 NDINGA ya Yehowa Nzambi kelongisila beto na kuzola “ntima ya mbote.” (Mishe 6:8, NW, noti) Yo kepesa beto mpi bikuma ya beto fwete sadila mutindu yina. Kikuma ya ntete kele nde, “muntu ya ntima ya mbote kesalaka mambu yina kenatilaka moyo na yandi mambote.” (Bingana 11:17, NW) Yo kele kyeleka kibeni! Kumonisa ntima ya mbote, to zola ya kwikama, kesadisaka muntu na kuvanda ti kinduku ya mbote mpi ya ngolo ti bankaka. Yo kesalaka nde beto vanda ti banduku ya mbote, yina kele lusakumunu mosi ya nene kibeni!​—Bingana 18:24.

² Masonuku kezabisa beto dyaka nde: “Muntu yina kelandaka lunungu ti ntima ya mbote tazwa luzingu.” (Bingana 21:21, NW) Ya kyeleka, kana beto kelanda kuvanda na ntima ya mbote, Nzambi tazola beto mingi, yandi tasakumuna beto mingi na bilumbu kekwisa, mpi yandi tapesa beto luzingu ya mvula na mvula. Kansi nki mutindu beto lenda songa ntima na beto ya mbote? Na nani beto fwete monisa yo? Keti luswaswanu kele na kati ya ntima ya mbote ti kikalulu ya kusadila bankaka mambote yina bantu kemonisaka, to bumbote ya ntima ya muntu yonso kevandaka na yo?

Kikalulu ya Kusadila Bankaka Mambote mpi Ntima ya Mbote

3. Inki mutindu ntima ya mbote meswaswana ti kusadila muntu mambote?

³ Kikalulu ya kusadila bankaka mambote yina bantu yonso kevandaka na yo mpi ntima ya mbote meswaswana na mambu mingi. Mu mbandu,  bantu yina kesadilaka bankaka mambote kesalaka yo mbala mingi ata bo kele ve ti bangwisana ya ngolo, to kinduku ya ngolo ti bantu yina bo kesadisa. Kansi, kana beto kemonisa ntima ya mbote na muntu, beto kesalaka yo sambu beto kele ti bangwisana ya ngolo ti muntu yango banda ntama. Yo fwete vanda nde bantu ya bo ketubila na Biblia, yina kumonisaka ntima ya mbote na bankaka kuvandaka dezia ti bangwisana yina vandaka kukangisa bo. (Kuyantika 20:13; 2 Samuele 3:8; 16:17) To kima kupusaka bo na kumonisa ntima ya mbote kuvandaka mambu yina bantu yango kusalaka yina kumonisaka ntima na bo ya mbote. (Yozue 2:1, 12-14; 1 Samuele 15:6; 2 Samuele 10:1, 2) Sambu na kumonisa luswaswanu yai, bika beto baka mbandu ya bantu zole ya bo ketubila na Biblia, mosi kumonisaka mambote ebuna yankaka kumonisaka ntima ya mbote.

4, 5. Inki mutindu bambandu zole ya Biblia ya beto metubila awa kemonisa luswaswanu yina kele na kati ya kikalulu ya kusadila bankaka mambote ti ntima ya mbote?

⁴ Mbandu mosi ya Biblia ketubila ya metala kusadila muntu mambote kusalamaka na kibuka mosi ya bantu yina kudindaka na maswa, kumosi ti Polo. Bo kangamaka na zelo na kisanga ya Malta. (Bisalu 27:37–28:1) Ata bantu ya kisanga ya Malta kuzabanaka ve ntete ti bantu yai ya vandaka kusala nzyetolo na bo yina kubasikaka na lweka ya masa; ata bo vandaka mpi ve banduku na bo, kansi bo yambaka banzenza yai, mpi bo “sadisaka bo mbote mpenza.” (Bisalu 28:2, 7) Kuyamba na bo kuvandaka mbote, kansi bo salaka yo sambu okazio ya mutindu yina kumonanaka mpi bo salaka yo sambu na banzenza. Yo yina, dyambu ya bo salaka kumonisaka kikalulu na bo ya kusadila bankaka mambote.

⁵ Kansi, fwanisa mbandu yai beto metubila ti kuyamba yina Ntotila Davidi kuyambaka Mefibosheti, mwana ya nduku na yandi Yonatani. Davidi kuzabisaka Mefibosheti nde: “Nge ta diaka na mesa na mono ntangu yonso.” Na ntangu yandi tendulaka sambu na nki yandi yidikaka mambu mutindu yina, Davidi kutubilaka yandi nde: “Ata nki mutindu, mono fwete songa nge ntima ya mbote sambu na tata na nge Yonatani.” (2 Samuele 9:6, 7, 13, NW) Yo mefwana mpenza nde Biblia kutuba nde kuyamba ya Davidi yai kuvandaka mutindu mosi ya kumonisa ntima na yandi ya mbote, yandi salaka yo ve kaka sambu na kikalulu na yandi na kusadila bantu mambote, kansi yo monisaka pwelele kwikama na yandi na kinduku ya ngolo yina bo vandaka na yo. (1 Samuele 18:3; 20:15, 42) Yo kele mutindu mosi bubu yai. Bansadi ya Nzambi kesalaka mambote na bantu yonso. Kansi, bo kemonisaka ntima ya mbote yina lenda beba ve, to zola ya kwikama, na bantu yina bo kele na bo na kinduku ya Nzambi kendimaka.​—Matayo 5:45; Galatia 6:10.

6. Inki mambu ya kumonisaka ntima ya mbote ya bantu kusongaka na bantu yankaka ya bo ketubila na Ndinga ya Nzambi?

⁶ Sambu na kuzaba mambu yankaka ya ketadila ntima ya mbote, beto tatadila na bunkufi masolo tatu ya Biblia yina ketubila kikalulu yai. Mambu yai tasadisa beto na kubakisa nde bantu yango kumonisaka ntima ya mbote (1) na mambu ya kezabana mbote ya bo salaka, (2) na luzolo na bo mosi, mpi (3) na bantu yina kuvandaka mpenza na mpasi. Dyaka, masolo yai tamonisa nki mutindu beto lenda monisa ntima ya mbote bubu yai.

Tata Mosi Kemonisa Ntima ya Mbote

7. Inki mambu nsadi ya Abrahami kusongaka Betuele ti Labani, mpi nki dyambu ya kebenda dikebi yandi basisaka?

⁷ Kuyantika 24:28-67 ketubila kitini ya nsuka ya disolo ya nsadi ya Abrahami yina beto tubilaka na disolo ya ntete. Na nima ya kukutana ti Rebeka, Betuele, tata ya mwana-nkento yina kubingisaka nsadi yango na nzo na yandi. (Baverse 28-32) Ntangu nsadi yango kumaka na nzo ya Betuele, yandi tendudilaka tata yina mambu yonso ya yandi salaka sambu na kusosila mwana ya Abrahami nkento. (Baverse 33-47) Yandi tendulaka pwelele nde mambu ya yandi monaka tii na ntangu ya yandi kumaka pana vandaka kidimbu yina kukatukaka na Yehowa, “muntu nataka mono mbote na nzila, . . . muntu me kumisa mono mbote tii awa na kisika ya bampangi ya mfumu na mono Abrahami, mono me mona nkento sambu na Izaki.” (Verse 48) Ntembe kele ve nde nsadi yai kutulaka ntima nde Betuele ti mwana na yandi Labani tandima na ntima ya mvimba disolo ya yandi vandaka kuta sambu Yehowa kuvandaka ti yandi na kisalu ya bo tindaka yandi na kusala. Nsukansuka, nsadi yango kutubaka nde: “Kana beno me ndima na ntima ya mbote [mpi na masonga yonso, NW] mambu ya mfumu na mono tubaka, beno zabisa mono. Kansi kana beno me buya, mpidina mono ta tala nki mono fweti sala.”​—Verse 49.

8. Inki Betuele kusalaka na dyambu yina metala Rebeka?

⁸ Yehowa kusongaka dezia ntima ya mbote na  Abrahami. (Kuyantika 24:12, 14, 27) Keti Betuele mpi zolaka kundima na kusala mutindu mosi na kupesa Rebeka nzila na kukwenda ti nsadi ya Abrahami? Keti mambote ya bantu yonso kusongaka zolaka kuwakana ti ntima ya mbote ya Nzambi sambu na kulungisa mbote lukanu na yandi? To keti nzyetolo ya nda yina nsadi yai kusalaka zolaka kuvanda ya mpamba? Yo fwete vanda nde nsadi ya Abrahami kubakaka mpenza kikesa ntangu Labani ti Betuele kusongaka yandi nde: “Mambu yai me katuka na Mfumu Nzambi yandi mosi.” (Verse 50) Bo ndimaka nde kele diboko ya Yehowa kutwadisaka mambu yina, yo yina bo ndimaka desizio na yandi kukonda ntembe. Na nima, Betuele kumonisaka ntima na yandi ya mbote na ntangu yandi yikaka nde: “Rebeka yandi yai, baka yandi, beno kwenda. Yandi kuma nkento ya mwana ya mfumu na nge mutindu Mfumu Nzambi yandi mosi me tuba.” (Verse 51) Rebeka kundimaka na luzolo yonso na kukwenda ti nsadi ya Abrahami, ebuna yandi kumaka nkento ya Izaki yina yandi vandaka kuzola mingi.​—Baverse 49, 52-58, 67.

Ntima ya Mbote Yina Mwana Mosi Kusongaka

9, 10. (a) Yakobi kulombaka mwana na yandi Yozefi na kusala nki sambu na yandi? (b) Inki mutindu Yozefi kumonisaka ntima ya mbote na tata na yandi?

⁹ Yakobi, mutekolo ya Abrahami, kumonaka mpi mambote ya ntima ya mbote ya muntu mosi. Mutindu Kuyantika kapu 47 ketuba, Yakobi vandaka kuzinga na Ezypte na ntangu yina, ebuna ‘yandi kumaka penepene na kufwa.’ (Baverse 27-29) Yandi vandaka na susi na kuzaba nde yandi tafwila na nganda ya ntoto yina Nzambi kusilaka na Abrahami. (Kuyantika 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Kansi, Yakobi kuzolaka ve nde bo zika yandi na Ezipte, yo yina, yandi lombaka nde bo nata mvumbi na yandi na ntoto ya Kanana. Katula Yozefi mwana na yandi yina kuvandaka ti kiyeka mingi na Ezipte, nani yankaka zolaka kusala yonso sambu na kuzitisa luzolo ya Yakobi?

¹⁰ Disolo yango kelanda na kutuba nde: “[Yakobi] bingaka mwana na yandi Yozefi. Yandi tubilaka yandi nde: ‘Mwana na mono, [kana nge kezolaka mono, . . . nge fwete monisa mono ntima ya mbote mpi kusonga, NW] nde nge ta landa mbote-mbote mambu yai ya mono ke tuba na nge: Kana mono fwa, kuzika mono ve awa na nsi ya Ezipte. Mono zola nde nge basisa mono na Ezipte, nge kwenda kuzika mono na kisika kele maziamu ya batata na mono.’” (Kuyantika 47:29, 30) Yozefi kupesaka lusilu nde yandi tasala dyambu yai, mpi ntama mingi ve Yakobi kufwaka. Yozefi ti bana yankaka ya Yakobi kubakaka nitu na yandi, bo “kwendaka kuzika yandi na nsi ya Kanana, na dibulu yina kele na ndambu ya este ya bwala Mamre.” (Kuyantika 50:5-8, 12-14) Ntangu yandi salaka mutindu yina, Yozefi kumonisaka ntima ya mbote na tata na yandi.

Ntima ya Mbote ya Mwana-Nkento Mosi na Bokilo na Yandi

11, 12. (a) Inki mutindu Ruti kumonisaka ntima ya mbote na Noemi? (b) Na nki mutindu dyambu ya Ruti kusalaka “ntangu yai” na kumonisa ntima ya mbote kulutaka yina yandi salaka “ntete”?

¹¹ Mukanda ya Ruti ketubila beto nki mutindu Mwana-nkento mosi ya mufwidi ya insi ya Moabi na zina ya Ruti yina kuvandaka mpi bokilo ya Noemi kumonisaka ntima ya mbote na nkento yai ya kuvandaka mpi mufwidi. Ntangu Noemi kubakaka desizio ya kuvutuka na Betelemi na Yuda, Ruti kumonisaka yandi ntima ya mbote mpi lukanu na yandi ntangu yandi songaka yandi nde: “Konso kisika ya nge ta kwenda, mono mpi ta kwenda ti nge; konso kisika ya nge ta kwenda kuvanda, mono mpi ta kwenda kuvanda ti nge. Bantu ya dikanda na nge kele bantu ya dikanda na mono; Nzambi na nge  kele Nzambi na mono.” (Ruti 1: 16) Na nima Ruti kumonisaka ntima na yandi ya mbote ntangu yandi ndimaka na kukwela Bozi, mpangi ya Noemi yina kuvandaka mekuma dezia mununu. a (Kulonga 25:5, 6; Ruti 3:6-9) Yandi zabisaka Ruti nde: “Nge me songa ntima na nge ya mbote na mambu yina ya nge me sala ntangu yai, yo me luta mambu yina ya nge salaka ntete. Nge me landa bana-babakala ve, ata bamvwama ata bansukami.”​—Ruti 3:10.

¹² ‘Mambu ya ntete’ ya Ruti kusalaka na ntima na yandi ya mbote kele yina yandi salaka na ntangu yandi bikisaka bantu na yandi sambu na kukangama na Noemi. (Ruti 1:14; 2:11) Ata kundima ya Ruti ndimaka “ntangu yai” na kukwela Bozi kuvandaka mutindu mosi ya kumonisa ntima ya mbote yina kulutaka dyambu ya yandi salaka ntete. Yo yina kusalaka nde Ruti kubutila Noemi mwana, sambu Noemi kulutisaka dezia bamvula ya kubuta. Makwela kusalamaka ebuna na nima Ruti kubutaka, bankento ya Betelemi kutubaka na ndinga ya ngolo nde: “Bo me butila Noemi mwana ya bakala.” (Ruti 4:14, 17) Ya kyeleka, Ruti kuvandaka “nkento ya bifu ya mbote,” yina Yehowa kusakumunaka na mpila yandi pesaka yandi dibaku ya nene ya kukuma nkaka ya Yezu Kristu.​—Ruti 2:12; 3:11; 4:18-22; Matayo 1:1, 5, 6.

Bo Monisaka Yo na Bisalu

13. Inki mutindu Betuele, Yozefi, ti Ruti kumonisaka ntima na bo ya mbote?

¹³ Keti nge bakisaka mutindu Betuele, Yozefi, ti Ruti kumonisaka ntima na bo ya mbote? Bo salaka yo ve kaka na mambu ya kitoko yina bo vandaka kutuba, kansi mpi na bisalu yina bo salaka. Betuele kusukaka ve kaka na kutuba nde, “Rebeka yandi yai” kansi yandi “pesaka Rebeka nzila . . . na kwenda.” (Kuyantika 24:51, 59) Yozefi kutubaka kaka ve nde, “Mono ta sala mutindu nge me tuba” kansi yandi ti bampangi na yandi “kusalaka mutindu tata na bo tubaka.” (Kuyantika 47:30; 50:12, 13) Ruti kutubaka ve kaka nde, “Konso kisika ya nge ta kwenda, mono mpi ta kwenda ti nge” kansi yandi yambulaka bantu na yandi mpi yandi kwendaka ti Noemi, yo yina “bo simbaka nzila, bo kwendaka tii kuna na bwala Betelemi.” (Ruti 1:16, 19) Na Yuda, Ruti kusalaka dyaka “mambu yonso mutindu bukilo na yandi songaka yandi.” (Ruti 3:6) Ya kyeleka, Ruti kumonisaka ntima na yandi ya mbote na bisalu mutindu bantu yina yankaka mpi kusalaka yo.

14. (a) Inki mutindu bansadi ya Nzambi ya bubu kemonisaka ntima ya mbote na bisalu? (b) Inki mambu ya nge kemonaka na Bakristu ya nge kezingaka na bo kisika mosi kemonisaka ntima na bo ya mbote?

¹⁴ Yo kele kyese mingi na kumona mutindu bansadi ya Nzambi ya bubu yai kelanda na kumonisa ntima ya mbote na bisalu. Mu mbandu, yindula bantu yina kelembaka ve na kupesa lusadisu na bikata, na bantu ya kenyokwama na basusi, to bampangi na beto Bakristu yina kele na mawa. (Bingana 12:25) To yindula Bambangi ya Yehowa mingi yina kesalaka kikesa na kwikama yonso na kunata minunu na Nzo ya Kimfumu sambu bo landa balukutakanu ya dibundu ya konso mposo. Anna, yina kele na bamvula 82 mpi ya kebelaka maladi yina kekangisaka misisa, ketuba mutindu yai na zina ya bantu mingi: “Kunata ya bampangi kenataka mono na balukutakanu kele lusakumunu mosi ya nene ya kekatukaka na Yehowa. Mono kepesa yandi matondo na ntima mosi na mpila yandi mepesaka mono bampangi ya babakala ti ya bankento yina mezaba kuzola.” Keti nge mpi kesalaka mambu ya mutindu yai na dibundu na beno? (1 Yoane 3:17, 18) Kana nge kesalaka yo, zaba nde bampangi kebakaka na valere mingi ntima ya mbote ya nge kemonisaka.

Bo Salaka Yo na Luzolo na Bo Mosi

15. Inki mambu ya kemonisa ntima ya mbote beto kemona dyaka na masolo tatu ya Biblia ya beto mekatuka kutubila?

¹⁵ Masolo ya Biblia ya beto mekatuka kutubila kemonisa mpi nde muntu kemonisaka ntima ya mbote na luzolo na yandi mosi, kansi na kingolo-ngolo ve. Betuele kundimaka na luzolo na yandi mosi na kusala mambu yina nsadi ya Abrahami kulombaka yandi, Rebeka mpi kusalaka mutindu mosi. (Kuyantika 24:51, 58) Ata muntu mosi ve kupusaka Yozefi na kumonisa ntima na yandi ya mbote. (Kuyantika 50:​4, 5) Ruti yandi mosi muntu ‘kutulaka kingolo-ngolo na kukwenda ti Noemi.’ (Ruti 1:18) Ntangu Noemi kutubilaka Ruti na kwenda kumona Bozi, ntima ya mbote kupusaka mwana-nkento yai ya Moabi na kutuba nde: “Mono ta sala mambu yonso ya nge me tuba.”​—Ruti 3:1-5.

16, 17. Inki kesala nde ntima ya mbote yina Betuele, Yozefi, ti Ruti kumonisaka kuvanda mpenza na valere mingi, mpi nki kupusaka bo na kumonisa kikalulu yai?

¹⁶ Ntima ya mbote yina Betuele, Yozefi, ti Ruti  kumonisaka kele mpenza na mfunu mingi sambu Abrahami, Yakobi, ti Noemi kupesaka ve bantu yankaka nzila ya kupusa bo na kusala mambu yina bo salaka. Na kutuba ya mbote, Betuele kuvandaka na kimpwanza ya kubaka desizio ya kubikala ti mwana na yandi ya nkento to ve. Yo vandaka mpasi ve sambu yandi songa nsadi ya Abrahami nde: ‘Ve, mono mebuya, mwana na mono ya nkento takwenda ve na kisika mosi ya ntama.’ (Kuyantika 24:18-20) Mutindu mosi mpi, Yozefi kuvandaka na kimpwanza ya kubaka desizio ya kusala to ya kukonda kusala mambu yina tata na yandi kulombaka yandi na kusala, sambu Yakobi zolaka kuvanda ya kufwa mpi yandi lendaka ve kutindika yandi na kingolo-ngolo na kusala mambu yina yandi lombaka. Noemi yandi mosi kutubilaka Ruti nde vutuka nge kwenda kuvanda na Moabi. (Ruti 1:8) Ruti kuvandaka mpi na kimpwanza ya kukwela mwana-bakala yankaka na kati ya “bana-babakala” na kisika ya kukwela Bozi, yina kuvandaka mununu.

¹⁷ Betuele, Yozefi, ti Ruti kumonisaka ntima ya mbote na luzolo na bo mosi; ntima na bo mosi kupusaka bo na kusala yo. Na kati ya ntima na bo, bo kudiwaka nde bo vandaka na mukumba ya  kumonisa kikalulu yai na bantu yina kuvandaka ti bangwisana ti bo, kaka mutindu Ntotila Davidi kuwaka na ntima na yandi nde yandi fwete monisa kikalulu yai na Mefibosheti.

18. (a) Ti nki mabanza bankuluntu ‘kekebaka mameme’? (b) Inki mutindu nkuluntu mosi kumonisaka mawi na yandi na yina metala kusadisa bampangi yina kele Bakristu?

¹⁸ Ntima ya mbote kele tii bubu yai kidimbu ya kuzabila bantu ya Nzambi, ti babakala yina ketwadisaka mameme ya Nzambi. (Nkunga 110:3; 1 Tesalonika 5:12) Bankuluntu ya mutindu yai, to bankengi, kekudiwaka nde bo kele na mukumba ya kulungisa kisalu yina bo poninaka bo. (Bisalu 20:28) Ata mpidina, kisalu na bo ya kutala mameme mpi mambu yina bo kesalaka na ntima ya mbote sambu na dibundu, bo kesalaka yo na “kingolo-ngolo ve,” kansi na “luzolo” na bo mosi. (1 Piere 5:2) Bankuluntu ketwadisaka mameme sambu yo kele mukumba na bo mpi bo kele na luzolo ya kusala yo. Bo kemonisaka ntima ya mbote sambu na mameme ya Kristu sambu yo kele mukumba na bo mpi bo kezolaka kusala yo. (Yoane 21:15-17) Nkuluntu mosi kutubaka nde: “Mono kezolaka kutala bampangi na banzo na bo to kubinga bo na telefone sambu na kusonga bo nde mono vandaka kuyindula bo. Mono kewaka kyese mingi na kusadisa bampangi!” Na bansi yonso, bankuluntu yina kevandaka na susi ya mameme lenda tuba na ntima mosi bonso mpangi yai.

Monisa Ntima ya Mbote na Bantu Yina Kele na Mpasi

19. Inki mambu ya metala ntima ya mbote beto mebakisa na masolo ya Biblia yina beto metubila na disolo yai?

¹⁹ Masolo ya Biblia ya beto metubila kemonisa mpi nde ntima ya mbote bo kemonisaka yo na bantu yina kemona mpasi na dyambu yina bo mosi lenda kuka ve na kusala. Sambu bana kulanda na kubutuka na dibuta na yandi, Abrahami kuvandaka na mfunu ya lusadisu ya Betuele. Sambu nitu na yandi kukwenda na Kanana, Yakobi kuvandaka na mfunu ya lusadisu ya Yozefi. Mpi sambu na kubuta mwana yina tabikala ti bima ya kikanda na bo, Noemi kuvandaka na mfunu ya lusadisu ya Ruti. Yo vanda Abrahami, Yakobi, to Noemi, ata muntu mosi ve na kati na bo lendaka kulungisa mambu yina bo vandaka na yo mfunu kukonda lusadisu. Yo kele mutindu mosi bubu yai. Beto fwete monisa ntima ya mbote mingi-mingi na bantu yina kele na mfunu na yo. (Bingana 19:17) Beto fwete landa mbandu ya Yobi, mfumu ya kikanda, yina kutulaka dikebi na “bansukami yina vandaka kudila, [yandi] vandaka kusadisa mpi bana-nsiona yina vandaka na muntu ya kusadisa bo ve” mpi “bantu yina vandaka na mpasi mpenza.” Yobi ‘vandaka kusadisa mpi mifwidi ya bankento’ mpi yandi ‘kumaka bonso meso ya muntu ya kufwa-meso, mpi makulu ya muntu ya kufwa-makulu.’​—Yobi 29:12-15.

20, 21. Banani kele na mfunu nde beto songa bo ntima na beto ya mbote, mpi konso muntu na kati na beto fwete vanda na lukanu ya kusala inki?

²⁰ Na kutuba ya mbote, beto kele na ‘bansukami yina kele na muntu ya kusadisa bo ve’ na konso dibundu ya Bukristu. Ziku bo mekumaka mutindu yina sambu na kinsyona, kulemba nitu, ngindu ya kumona nde bo kele na mfunu ve, mambu ya mbi yina bantu yankaka mesalaka bo, maladi ya ngolo, to lufwa ya muntu yina bo vandaka kuzola mingi. Ata bo mekumaka mutindu yina sambu na konso nki kikuma yina, bampangi na beto yai yonso ya beto kezolaka kele na mfunu ya lusadisu yina beto lenda mpi fwete pesa bo na mambu ya beto kesala na luzolo yonso mpi kukonda kulemba sambu na ntima na beto ya mbote.​—1 Tesalonika 5:14.

²¹ Yo yina, bika beto lemba ve na kulanda mbandu ya Yehowa Nzambi, yina kele na “ntima ya mbote mpenza.” (Kubasika 34:6, NW; Efezo 5:1) Beto lenda sala yo kana, na luzolo yonso, beto kesadila bankaka mambu ya mbote, mingimingi bayina kele na mpasi. Ntembe kele ve nde beto tapesa Yehowa lukumu mpi beto tabaka kyese mingi kana beto ‘kele na ntima ya mbote na bampangi na beto.’​—Zakaria 7:9.

[Noti na nsi ya lutiti]

Inki Mutindu Nge Tavutula?

• Inki mutindu ntima ya mbote meswaswana ti kusadila muntu yankaka mambote?

• Na nki mitindu Betuele, Yozefi, ti Ruti kumonisaka ntima ya mbote?

• Ti nki mabanza beto fwete monisa ntima ya mbote?

• Banani kele na mfunu nde beto monisa bo ntima na beto ya mbote?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Inki mutindu Betuele kumonisaka ntima ya mbote?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 17]

Zola ya kwikama ya Ruti kuvandaka lusakumunu sambu na Noemi

[Bifwanisu ya kele na lutiti 19]

Bantu kesongaka ntima ya mbote na luzolo na bo mosi, na bisalu ya mezabana mbote ya bo kesalaka, mpi na bantu yina kele na mpasi