Bampasi ya Bantu Keti Kilumbu Kele Yo Tamana?

“KITESO ya kitini mosi na kati ya iya ya bantu yonso yina kele na ntoto kezingaka na bunsukami, bantu kiteso ya bamiliare 1,3 kekukaka ve kuzwa dolare mosi ya kuzingila na kilumbu mosi, miliare mosi melongukaka ve, miliare 1,3 kevandaka ve na masa ya bunkete ya kunwa mpi miliare mosi kevandaka na nzala konso kilumbu.” Yai kele lapolo mosi ya kubasikaka na Irlande ya ketubila luzingu na inza.

Yo kele mawa mpenza na kumona nde bantu kekuka ve kumanisa bampasi ya inza! Bampasi yango kepesaka dyaka mpasi mingi kana nge bakisa nde bantu mingi ya bo metubila na lapolo yango kele bankento ti bana ya fyoti ya lenda sala ve ata kima mosi sambu na kudikatula na mpasi yina. Keti yo kepesa ve mpasi mingi dyaka na ntima na kumona nde ata ntangu yai, na mvu-nkama ya 21, bantu mingi kelanda na kuvidisa banswa na bo sambu bantu yankaka “kebotulaka [bo yo] konso kilumbu mpi mbala mingi”?​—The State of the World’s Children 2000.

“Ntoto Mosi ya Mpa ya Kele na Kimvuka Mosi Kaka ya Bantu”

Organizasio mosi (Fonds des Nations unies pour l’enfance) kumonisaka nde yo ketulaka ntima nde “kukonda kivuvu yina mambu ya mbi menataka . . . ya bantu mingi mekumaka na yo lenda mana.” Kimvuka yai ketuba nde mambu ya mbi yai ya bantu mingi fwete zinga na yo ntangu yai “bantu lenda sala nde yo bwa ve mpi bo lenda balula yo.” Yo melombaka “bantu yonso na kusala inza mosi ya mpa yina tavanda na kimvuka mosi kaka ya bantu.” Yo ketulaka kivuvu nde, inza yai tavanda kisika mosi ya bantu yonso takatuka na “kimpika ya bunsukami mpi ya kukabula bantu, ya mubulu mpi ya maladi.”

Bantu yina kemonisaka bangindu ya mutindu yai kebakaka kikesa na ntangu bo kemonaka nde bubu dezia bantu yina kewaka susi ya bankaka kesalaka mambu mingi sambu na kufyotuna bampasi yina kekatukaka na “mavwanga mpi na kukonda kuwakana ya kemonanaka bonso yo tamana ve.” Mu mbandu, na bamvula 15 ya mekatuka kuluta, kimvuka mosi ya mezabanaka na zina ya Projet Sambu na Bana ya Chernobyl “mesadisaka mingi mpenza na kufyotuna mpasi ya bana mingi yina kebelaka maladi ya kansere sambu na babombi nikleyere yina bo losaka na bwala yina.” (The Irish Examiner, April 4, 2000) Ntembe kele ve nde bimvuka ya nene ti ya fyoti ya bo mesalaka ti lukanu ya kusadisa bantu yina kele na mpasi kesalaka ngolo sambu na kusadisa bantu mingi yina kemonaka mpasi sambu na bitumba to bisumbula.

Ata mpidina, bantu yina kesalaka kisalu yina ya kusadisa bantu yina kele na mpasi ketubaka masonga. Bo mezaba nde bampasi ya bo kekutana na yo “mekumaka mingi mpenza na bisika yonso mpi yo mekotaka ngolo kibeni kuluta nkutu mutindu yo vandaka na bamvula meluta.” David Begg, mfumu ya Kimvuka mosi ya Irlande ya kesadisaka bantu yina kemona mpasi, ketuba nde “bimvuka ya bantu, ti bantu yina kepesaka lusadisu, ti bantu yina kepesaka bima sambu na kusadisa bantu yina kemona mpasi kutindaka bima mingi mpenza” ntangu masa kufulukaka na Mozambique. Yandi keyika nde, “Kansi beto lenda nunga ve na kunwana ti bisumbula ya nene ya mutindu yai beto mosi mpamba.” Sambu na yina metala kikesa yina bantu kesalaka na kusadisa Afrika, yandi kendima na masonga yonso nde: “Bikuma fyoti ya kivuvu yina bantu kele na yo kekwenda na kumana malembemalembe bonso tiya ya buzi.” Bantu mingi tandima nde mambu ya yandi metuba ketendula mpenza mbotembote mutindu mambu ke na kusalama ntangu yai na ntoto ya mvimba.

Keti beto lenda tula mpenza ntima nde beto tamona “inza mosi ya mpa yina tavanda na kimvuka mosi kaka ya bantu”? Ata beto fwete sikisa mpenza bikesa yina bimvuka ya kekwendaka kusadisa bantu yina kele na mpasi kesalaka, yo tavanda kibeni mayele nde beto tadila kivuvu yankaka ya ketubila inza mosi ya mpa ya lunungu mpi ya ngemba. Biblia ketubila kivuvu yango, mutindu disolo ya melanda tatendula yo.

 [Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 2]

Lutiti ya 3, bana: UN/DPI Photo by James Bu