Keti Bansiku ti Bankisi ya Bambuta Keyalaka Luzingu na Nge?

BANKISI mpi bansiku ya bambuta kele bifulu yonso na inza. Bantu kemonaka yo bonso bima ya mfunu yina bambuta mebikilaka bo. To bo kemonaka yo bonso bima ya fyoti ya kekumisaka luzingu mbote. Na bansi ya Mputu, bantu kemonaka bankisi ti bansiku ya bambuta bonso bima ya mpamba. Na bisika yankaka, mu mbandu na Afrika, bankisi ti bansiku ya bambuta lenda vanda na bupusi ya ngolo na luzingu ya bantu.

Bikalulu mingi ya bantu ya Afrika mekatukaka na bankisi mpi bansiku ya bambuta. Mbala mingi, baprograme ya bafilme, ya radio, mpi ya mikanda yankaka ya kebasikaka na Afrika ketubilaka bankisi ti bansiku ya bambuta mpi masolo ya mambu yina kesalamaka na ngolo ya bampeve, mu mbandu mazi, lusambu ya bafwa, mpi bankisi ya kuditanina. Sambu na nki bantu kendimaka nde bankisi mpi bansiku ya bambuta kuvanda na bupusi na luzingu na bo, mpi bankisi ti bansiku yango mekatukaka wapi?

Bankisi mpi Bansiku ya Bambuta Mekatukaka Wapi?

Bansiku mingi ya bambuta mekatukaka na boma ya bampeve ya bafwa to ya bampeve ya mutindu yankaka. Bantu mingi ketubaka nde mambu mingi ya kebwaka kevandaka bampeve ya mbi kekwisaka kunwanisa, kukebisa, to kusakumuna bantu ya kezinga.

Bo kesadilaka mpi bankisi ti bansiku ya bambuta mingi sambu na kubelula bantu mpi bankisi. Sambu na bantu mingi ya kezingaka na bansi yina kele na mbongo mingi ve, bankisi ya minganga kele ntalu mingi kibeni mpi mbala mingi yo kemonanaka ve. Yo yina, bamingi kesosaka lusansu to kesadilaka bansiku ya bambuta, bampeve ya mbi, mpi kesadilaka bankisi ti bansiku ya bambuta sambu na kuditanina. Bo kevandaka mpi na kyese mingi na kwenda kumona nganga-nkisi yina kezaba mbote bansiku na bo ya bambuta mpi ya ketubaka ndinga na bo na kisika ya kukwenda na munganga yina kesansaka ti bankisi ya mindele. Yo yina kesalaka nde kivuvu yina bantu ketulaka na bankisi mpi na bansiku ya bambuta kuvanda kaka ngolo.

Bantu yina kekwikilaka na bankisi mpi bansiku ya bambuta kendimaka nde maladi mpi ba aksida, kebwaka ve yo mosi, kansi yo kekatukaka na ngolo ya bampeve ya mbi. Banganga-nkisi lenda tuba nde nkaka mosi ya mefwaka ke na kyese ve sambu na dyambu mosi. To banganga-ngombo lenda tuba nde ke na muntu kwendaka kumona nganga-nkisi mosi sambu na kusinga muntu yina mebwila mpasi, yo yina maladi to aksida mekumina yandi.

Bansiku ya bambuta meswaswanaka mpenza na inza ya mvimba, mpi yo kezabanaka na nzila ya bankunga ti bingana, ti ba istware, masolo na yo ya ntama, mpi na ntangu makambu mebwa. Kansi bansiku yango yonso kele na kima mosi na kimvuka, kukwikila nde muntu mosi to kima mosi, ya mekatuka na mpeve ya kemonanaka ve kelomba nde bo lembika yo.

Keti Kulanda Bansiku ya Bambuta Kele Kigonsa to Ve?

Na mabuta mingi, kubutuka ya mapasa kevandaka dyambu mosi ya nene mpi ya kyese mingi. Kansi, bantu yina bansiku ya bambuta meyalaka, bo  lenda mona yo bonso kidimbu ya kima mosi. Na bisika yankaka ya Afrika ya Westi, bantu mingi kemonaka yo bonso kubutuka ya banzambi, mpi bo kesambilaka mapasa. Kana dipasa mosi to bo yonso zole mefwa, bo kesalaka biteki zole ya mapasa, ebuna dibuta yina fwete pesaka madya na biteki yango. Na bisika yankaka, bantu kemonaka kubutuka ya mapasa bonso bo mesinga bo, yo yina, bibuti yankaka kefwaka mosi na kati na bo. Sambu na inki? Bo kekwikilaka nde kana bo yonso zole kubikala na luzingu, kilumbu yankaka bo tafwa bibuti na bo.

Bambandu ya mutindu yai kesonga nde ata bansiku ya bambuta yankaka lenda benda dikebi ya bantu mpi kemonana bonso nde yo kesalaka ve bantu mbi, yankaka lenda vanda kigonsa, to nkutu kunata lufwa. Kana beto tadila yo na mayele yonso, beto tamona nde dyambu mosi ya lenda monana nde yo lenda sala bantu mbi ve lenda baluka mpi kukuma kigonsa kibeni.

Ee, na kuta masonga, bibangabanga kele lukwikilu, mutindu mosi ya lusambu. Kana beto tadila kigonsa ya bibangabanga, yo ke mayele na kudiyula nde: Nani kibeni kebakaka mambote na lukwikilu ya bibangabanga mpi bisalu na yo?

Kisina ya Bankisi mpi Bansiku ya Bambuta

Ata yo kele kidimbu ya kemonisa nde ya kyeleka Satana kele, bantu yankaka bubu yai kebuyaka nde Satana to bampeve ya mbi kele ve. Kansi, na ntangu ya bitumba, kubuya na kundima nde mbeni kele ya lenda sala beno mbi lenda nata kaka lufwa. Yo lenda vanda mpi mutindu mosi na bitumba yina bantu kenwanaka ti bingangwa ya kimpeve ya meluta bo na ngolo, sambu ntumwa Polo kusonikaka nde: “Beto ke nwanaka . . . ti bampeve ya mbi.”​—Efezo 6:12.

Ata beto lenda mona bo ve, bampeve ya mbi kele mpenza. Biblia ketuba nde kigangwa mosi ya kimpeve ya kukonda kumonana kusadilaka nyoka, na mutindu bantu yankaka ketubaka na nzila ya kiteki, sambu na kusolula ti nkento ya ntete, Eva, mpi yandi nataka nkento yai na kukolama na Nzambi. (Kuyantika 3:1-5) Biblia kebinga kigangwa yina ya kimpeve nde “nioka yina ya ntama, ya bo ke bingaka Satana; yandi muntu ke kusaka bantu yonso ya ntoto.” (Kusonga 12:9) Kigangwa yango, Satana, kunungaka na kupusa bawanzyo yankaka na kukolama. (Yude 6) Bawanzyo ya mbi yai kukumaka bademo, bambeni ya Nzambi.

Yezu kubasisaka bampeve ya mbi na bantu, balongoki na yandi mpi kusalaka mutindu mosi.  (Marko 1:34; Bisalu 16:18) Bampeve yai kele ve bankaka na beto yina mefwaka, sambu “bantu ya kufwa kuzaba kima ve.” (Longi 9:5) Kansi, bo kele bawanzyo ya kukolamaka yina Satana kukusaka. Kuwakana ti bo to kubika nde bo twadisa beto kele ve dyambu mosi ya mpamba, sambu bo kele mutindu mosi bonso Satana Dyabulu, ya kesosaka kudya beto. (1 Piere 5:8) Lukanu na bo kevandaka ya kukatula beto kivuvu mosi ya bantu kevandaka na yo: Kimfumu ya Nzambi.

Biblia kesonga metode mosi ya Satana ti bademo na yandi kesadilaka. Yo ketuba nde: “Satana yandi mosi mpi lunga kukusa nde yandi kele wanzio yina ke nata nsemo.” (2 Korinto 11:14) Satana kezolaka kukusa beto na kukwikila nde yandi lenda pesa beto luzingu mosi ya mbote. Yo yina, mambote yankaka ya ntangu fyoti lenda monana nde yo kekatuka na bampeve ya mbi. Kansi bo lenda manisa ve bampasi kimakulu. (2 Piere 2:4) Bo lenda pesa ve luzingu ya mvula na mvula ata na muntu mosi mpi bo mosi tafwa ntama mingi ve. (Roma 16:20) Luzingu ya mvula na mvula ti kyese ya kyeleka mpi lutaninu ya kuluta ngolo na bampeve ya mbi kekatukaka kaka na Ngangi na beto.​—Yakobo 4:7.

Nzambi mebuyisaka kusosa lusadisu na bisalu ya bampeve ya mbi. (Kulonga 18:10-12; 2 Bantotila 21:6) Yo kele bonso kuwakana ti mbeni, kusala kinduku ti bantu ya kevwezaka Nzambi! Kutanga mambu ya oroskope, kukwenda na nganga-ngombo ya kikanda, to kudikotisa ata fyoti mpamba na konso dyambu yina kewakana ti bankisi mpi bansiku ya bambuta tatendula kupesa bampeve ya mbi nzila ya kuyala badesizio ya nge kebaka na luzingu na nge. Yo ke mutindu mosi ti kuvukana ti bo sambu na kukolama na Nzambi.

Keti Mpila ya Kuzwa Lutaninu na Mambi Kele?

Ade, a bakala mosi yina kezingaka na Niger, vandaka kulonguka Biblia ti nsamuni mosi ya ntangu yonso yina kele Mbangi ya Yehowa. Ade kutendulaka sambu na nki yandi vandaka ti nkisi ya lutaninu (talisman) na butiki na yandi: “Bambeni kele mingi.” Mpangi yina vandaka kulonguka Biblia ti Ade kutendudilaka yandi nde beto fwete tula ntima kaka na lutaninu ya kyeleka yina kekatukaka na Yehowa. Yandi tangilaka Ade Nkunga 34:8, yina ketuba nde: “Wanzio ya Nzambi me ziungaka bantu yina ke lemfukaka na yandi, yandi ke katulaka bo na kigonsa.” Na nsuka Ade kutubaka nde: “Kana ya kyeleka Yehowa lenda tanina mono, ebuna mono talosa nkisi ya lutaninu yango.” Ntangu yai, bamvula mingi meluta, yandi mekumaka nkuluntu  mpi nsamuni ya ntangu yonso. Ata mbeni na yandi mosi ve mesalaka yandi mbi.

Biblia kemonisa nde ntangu ti mambu ya kukonda kukana kebwilaka beto yonso, ata beto kekwikilaka na bankisi mpi bansiku ya bambuta to ve. (Longi 9:11) Kansi Yehowa kemekaka beto ve na mambu yina lenda natila beto mpasi. (Yakobo 1:13) Lufwa mpi kukonda kukuka mekatukaka na disumu ya Adami. (Roma 5:12) Yo yina, beto yonso kebelaka mbala na mbala, mpi beto kesalaka bifu yina lenda natila beto mpasi. Yo yina, yo kele mbi na kuyindula nde maladi yonso to bampasi yonso ya luzingu kekatukaka na bampeve ya mbi. Kukwikila mutindu yina lenda tinda beto na kumeka kusepidisa bampeve na mutindu mosi to yankaka. b Kana beto mebela, beto fwete sosa bankisi yina mefwana, kansi beto sosa ve bandongisila ya “muntu ya luvunu mpi tata ya luvunu,” Satana Dyabulu. (Yoane 8:44) Bantalu ya bantu yina kesalaka bansosa kemonisa nde bantu yina kezingaka na bansi yina bansiku mpi bankisi ya bambuta kele mingi, kezingaka mingi ve to kevandaka ve na luzingu ya mbote bonso bantu ya bansi yankaka. Yo kele pwelele nde bankisi ti bansiku ya bambuta kele mbote ve sambu na mavimpi.

Nzambi kele ngolo kuluta konso mpeve ya mbi yina, mpi Yandi kesosaka mambote na beto. “Mfumu Nzambi ke tulaka meso na yandi na bantu ya mbote konso ntangu, yandi mpi ke waka bisambu na bo konso ntangu.” (1 Piere 3:12) Sambila yandi sambu na kulomba yandi lutaninu mpi mayele. (Bingana 15:29; 18:10) Sala ngolo na kubakisa Ndinga na yandi ya Santu, Biblia. Nzayilu ya sikisiki ya Biblia kele lutaninu ya kuluta mbote ya beto lenda vanda na yo. Yo tasadisa beto na kuzaba sambu na nki mambu ya mbi kebwaka mpi nki beto lenda sala sambu Nzambi Nkwa-ngolo Yonso kundima beto.

Mambote Yina Kuzaba Nzambi Kenataka

Dyambu ya mfunu ya kepesaka lutaninu ya kyeleka kele nzayilu ya sikisiki ya Yehowa mpi ya balukanu na yandi kansi kukonda kuzaba yandi mpi kukwikila na bankisi mpi bansiku ya bambuta ve. Dyambu yai kumonanaka na mambu yina kukuminaka bakala mosi ya Benin na zina ya Jean. Dibuta ya Jean vandaka kukwikila mpenza na bankisi mpi bansiku ya bambuta. Bansiku ya bambuta ya kikanda na bo vandaka kutuba nde, kana nkento mebuta mwana ya bakala, yandi fwete vanda bilumbu uvwa na kanzo mosi ya bo tungaka kaka sambu na yandi. Kana yandi mebuta mwana ya nkento, yandi fwete vanda bilumbu nsambwadi na kanzo yina.

Na mvu 1975, nkento ya Jean kubutaka mwana ya bakala mosi ya kitoko, bo pesaka yandi zina ya Marc. Jean ti nkento na yandi kuzolaka ve kudikotisa na mambu ya bampeve ya mbi sambu na nzayilu ya Biblia yina bo vandaka na yo. Keti bo zolaka kubwa na mutambu ya boma mpi na bupusi ya kulanda bansiku ya bambuta mpi kundima nde mama ya mwana kukwenda kuzinga na kanzo yina? Ve. Bo buyaka na kulanda nsiku ya bambuta yai ya kikanda na bo.​—Roma 6:16; 2 Korinto 6:14, 15.

Keti dyambu mosi ya mpasi kubwilaka dibuta ya Jean? Bamvula mingi meluta, mpi bubu yai Marc mekumaka nsadi ya kisalu na dibundu ya Bambangi ya Yehowa. Dibuta yonso ke na kyese mutindu bo ndimaka ve nde bankisi ti bansiku ya bambuta kutwadisa luzingu na bo mpi kutula mambote na bo ya kimpeve na kigonsa.​—1 Korinto 10:21, 22.

Bakristu ya kyeleka fwete buya kulanda kusadila mpi kuzitisa bankisi mpi bansiku ya bambuta na luzingu na bo mpi kundima nsemo yina kekatukaka na Ngangi, Yehowa, mpi Mwana na yandi, Yezu Kristu. Mpidina bo tavanda na ngemba ya kyeleka ya mabanza ya kuzaba nde bo kesala mambu yina kele mbote na meso ya Nzambi.​—Yoane 8:32.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Bansiku ya bambuta yina mepanzanaka mingi na inza

• Kutedimisa banti yina bo kedilaka madya na dibolo ya loso kele kidimbu ya lufwa

• Kumona kikungudi na mwini kenataka maleshanse

• Kana tiya ya buzi mefwa na ntangu feti kesalama yo kesonga nde bampeve ya mbi kele na kisika yina

• Kutulula mumvudi na ntoto na kati ya nzo ketendula nde muntu tafwa na nzo yina

• Kutula mpu na zulu ya mbeto kenataka maleshanse

• Makelele ya bangunga ketinisaka bademo

• Kufwa babuzi yonso yina kele na zulu ya gato ya aniversere na mbala mosi kesalaka nde lukanu ya muntu yina kulungana

• Kuyekimisa kikombo na lweka ya mbeto kepesaka nzila na bampeve ya mbi na kusinga mbeto yango

• Kana nyau ya ndombe mezenga nzila ya nge keluta yo kenataka maleshanse

• Kubwisa nsomo na ntoto ketendula nde nzenza mosi ya bakala takwisa kutala nge

• Kifwanisu ya nzyoku kenataka shanse kana yo ketala na kyelo

• Kibende ya bo ketulaka na nsi ya diboto ya mpunda kenataka shanse kana nge metula yo na kyelo ya nzo

• Kimenina ya kemataka to ketambulaka na nzo ketaninaka bankwa-nzo na bampeve ya mbi

• Kutambula na nsi ya kimatilu kenataka maleshanse

• Kupasula kitalatala kenataka maleshanse bamvula nsambwadi

• Kana nge metyamuna pidipidi ya kututa, yo ketendula nde nge taswana ti nduku na nge ya nge kezolaka mingi

• Kutyamuna mungwa kenataka maleshanse kana nge melokuta ve kandambu sambu na kulosa yo na nima na nge na zulu ya dipeka ya kinkento

• Kubikisa kiti kenikana na ntangu nge metelema dezia kebingaka bademo na kuvandila yo

• Kubikisa basabatu ya kubaluka na ntoto kenataka maleshanse

• Kana muntu mefwa, beno fwete bikisa bafenetre ya kukangula sambu mpeve na yandi kubasika

[Lupangu ya kele na lutiti 4]

Bo Mekatukaka na Bupusi ya Bankisi mpi Bansiku ya Bambuta

Bambangi ya Yehowa vandaka kusamuna na bwala mosi na Afrika ya Sudi. Na ntangu bo bulaka na kyelo mosi, mpi bo kangudilaka bo yo, bo monaka nkento mosi melwata bilele ya kimfumu ya Sangoma (nganga-nkisi). Bo zolaka kuvutuka, kansi nkento yango kuzabisaka bo nde bo tuba kaka nsangu ya bo natilaka yandi. Mbangi mosi kutangaka Kulonga 18:10-12 sambu na kusonga yandi dibanza ya Nzambi sambu na bisalu ya bampeve ya mbi. Nganga-nkisi kundimaka nsangu yina mpi na kulonguka Biblia. Nkento yango kutubaka nde kana kulonguka na yandi ya Biblia kundimisa yandi nde kusala bisalu bonso Sangoma kewakana ve ti luzolo ya Yehowa, yandi tabikisa yo.

Na nima ya kulonguka kapu 10 ya mukanda Nge Lenda Zinga Mvula na Mvula na Ntoto Yina Takituka Paladisu kumosi ti Biblia, yandi yokaka bima yonso ya kinganga-nkisi mpi yandi yantikaka kukwenda na balukutakanu na Nzo ya Kimfumu. Dyaka, yandi sonikisaka makwela na yandi, ata bo kabwanaka ti bakala na yandi bamvula 17. Ntangu yai, yandi ti bakala na yandi, bo mekumaka Bambangi ya Yehowa ya mekudipesaka mpi mebakaka mbotika.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 4]

“Sangoma” kelosa mikwa sambu na kuzaba kisika maladi ya mbefo mosi mekatuka

[Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

Nzayilu ya kyeleka ya Nzambi kenataka lutaninu mpi kyese ya kyeleka