Beto Landa na Kusala Dipeka na Dipeka

“Mono tabalula ndinga ya bantu sambu yo kuma ndinga ya kukonda mvindu, na mpila nde bo yonso kusambila na zina ya Yehowa, na mpila nde bo sadila yandi dipeka na dipeka.”​—SOFONIA 3:9, NW.

1. Inki mambu kesalama sambu na kulungisa Sofonia 3:⁠9?

 BANTU ke na kutuba bandinga kiteso ya 6 000 na ntoto ya mvimba. Katula yai, bo ketubaka mpi bandinga ya fyotifyoti ya mpila na mpila, to mutindu ya kutuba ya ndambu yina bo kezingaka. Ata bantu ketubaka bandinga mingi banda na ndinga ya Arabi tii na ndinga ya Zulu, kansi, Nzambi mesalaka dyambu mosi ya kuyituka kibeni. Yandi mesalaka yonso na mpila nde bantu ya bisika yonso kulonguka mpi kutuba ndinga mosi mpamba ya bunkete. Dyambu yai ke na kusalama sambu na kulungisa lusilu yina Nzambi kupesaka na nzila ya profete Sofonia: “Mono tabalula ndinga ya bantu sambu yo kuma ndinga ya kukonda mvindu [na ndinga ya kisina, “kikobo ya bunkete”], na mpila nde bo yonso kusambila na zina ya Yehowa, na mpila nde bo sadila yandi dipeka na dipeka.”​—Sofonia 3:9.

2. “Ndinga ya bunkete,” kele inki, mpi nki mesalaka nde yo tubama?

² “Ndinga ya bunkete” kele kyeleka ya Nzambi yina kele na Ndinga na yandi, Biblia. Mingimingi yo kele kyeleka yina metala Kimfumu ya Nzambi, yina tasantisa zina ya Yehowa, tanwanina kimfumu na yandi, mpi tasakumuna bantu. (Matayo 6:9, 10) Sambu yo kele ndinga mosi mpamba ya bunkete ya bantu ketubaka na ntoto, bantu ya bansi mpi ya bampusu ya nitu yonso ketubaka ndinga yai ya kukonda mvindu. Yo kesadisaka bo na  kusadila Yehowa “dipeka na dipeka.” Mpidina bo kesalaka na bumosi to na “ntima mosi.”

Kukabula-Kabula Kele na Kisika Ve

3. Inki kesadisaka beto na kusadila Yehowa na bumosi?

³ Beto Bakristu, beto kesepelaka mingi sambu na bandinga ya kuswaswana yina beto yonso ketubaka. Ata beto kesamunaka nsangu ya mbote ya Kimfumu na bandinga ya kuswaswana, beto kesadilaka Nzambi na bumosi. (Nkunga 133:1) Beto kekukaka kusala yo sambu, ata beto kezingaka na nki kisika ya ntoto, beto ketubaka ndinga ya kukonda mvindu sambu na kukumisa Yehowa.

4. Sambu na nki kukabula-kabula fwete vanda ve na kati ya bantu ya Nzambi?

⁴ Kukabula-kabula fwete vandaka ve na kati ya bantu ya Nzambi. Ntumwa Piere kutubaka yo pwelele ntangu yandi longaka na nzo ya Korneye, yina kuvandaka muntu ya Makanda na mvu 36 ya T.B. mpi mpeve kupusaka yandi na kutuba nde: “Ya kieleka, mono me bakisa nde Nzambi ke zolaka bantu yonso mutindu mosi. Na konso dikanda ya bantu yandi ke ndimaka bantu yina ke zitisaka yandi ti ke salaka mambu ya mbote.” (Bisalu 10:34, 35) Sambu dyambu yai kele ya kyeleka, dibundu ya Bukristu kele ve kisika ya kukabula-kabula, ya kusala bibuka, to kupona-pona bantu.

5. Sambu na nki yo kele mbi na kusala bibuka na kati ya dibundu?

⁵ Ntangu yandi kwendaka na Nzo ya Kimfumu, mwana ya nzo-nkanda mosi ya iniversite kutubaka nde: “Mabundu kevandaka ti kikalulu ya kubenda bantu ya mpusu ya nitu to ya ndinga mosi. . . . Bambangi ya Yehowa yonso kufongaka na kimvuka mpi bo vandaka ve ya kukabisa na bibuka.” Kansi, bantu yankaka ya dibundu ya ntama ya Korinto vandaka kusala bibuka. Ntangu bo vandaka kukabisa bantu, bo vandaka kukangisa mpeve ya Nzambi nzila ya kusala kisalu na yo ya kutula bumosi ti ngemba. (Galatia 5:22) Kana beto kesala bibuka na kati ya dibundu, yo ketendula nde beto kesala mambu yina kewakana ve ti lutwadisu ya mpeve. Yo yina, bika beto vila ve bangogo ya ntumwa Polo kusonikilaka bantu ya Korinto nde: “Bampangi na mono, mono ke bondila beno na zina ya Mfumu na beto Yesu Kristo: Beno wakana, beno yonso, na mambu yina ya beno ke tubaka; mpidina kukabana ta vanda ve na kati na beno. Beno vukana mpenza na mabanza mosi ti na ngindu mosi mpi.” (1 Korinto 1:10) Polo kutubilaka mpi mfunu ya bumosi na mukanda na yandi na bampangi ya Efezo.​—Efezo 4:1-6, 16.

6, 7. Inki ndongisila Yakobo kupesaka sambu na yina metala kukonda kubaka bantu kiteso mosi, mpi nki mutindu kusadila bangogo na yandi?

⁶ Kukonda kukabula-kabula kele kima mosi ya bo kelombaka ntangu yonso na Bakristu. (Roma 2:11) Sambu bantu yankaka ya dibundu ya mvu-nkama ya ntete vandaka kubaka bamvwama na valere mingi, longoki Yakobo kusonikaka nde: “Bampangi na mono, mutindu beno ke tulaka ntima na Mfumu na beto ya lukumu Yesu Kristo, beno fweti baka bantu yonso kiteso mosi. Mumbandu: Kana mvwama mosi me lwata lupeto ya wolo ti bilele ya kitoko mpenza, yandi kwisa kota ntangu beno ke samba, ebuna nsukami mosi ti bilele ya kufwa kwisa kota mpi; kana beno luta zitisa muntu yina me Iwata bilele ya kitoko, ebuna muntu mosi na kati na beno kutubila yandi nde: ‘Kwisa kuvanda awa na kisika yai ya lukumu’, kansi yandi tuba na nsukami nde: ‘Nge, telama awa to vanda awa na ntoto na nsi ya makulu na mono,’ na ntangu yina, keti beno ke baka bantu yonso kiteso mosi? Ve, mabanza ya mbi kima ke pusa beno na kusola bantu.”​—Yakobo 2:1-4.

⁷ Kana bamvwama ya mimpani yina melwata balupeto ya wolo ti bilele ya ntalu mekwisa na lukutakanu ya Bukristu kumosi ti mimpani ya kele bansukami yina melwata bilele ya kukonda valere, bo vandaka kubaka bamvwama na valere mingi. Bo vandaka kupesa bo ‘kisika ya lukumu,’ kansi bansukami bo vandaka kusonga bo na kutelama to kuvanda na ntoto na nsi ya makulu ya muntu yankaka. Kansi Nzambi kupesaka nkudulu ya kimenga ya Yezu kukonda kukabula bamvwama ti bansukami. (Yobi 34:19; 2 Korinto 5:14) Yo yina, kana beto kezola kusepedisa Yehowa mpi kusadila yandi dipeka na dipeka, beto fwete bakaka bantu yonso kiteso mosi mpi beto fwete ‘lebaka ve bantu ya nkaka sambu na kubaka yina ya beto ke mona mfunu.’​—Yude 4, 16.

Beto Bokuta-Bokuta Ve

8. Inki kukuminaka bantu ya Izraele yina kubokutaka?

⁸ Sambu na kutanina bumosi na beto mpi sambu Nzambi kulanda na kundima beto, beto fwete  landa ndongisila yai ya Polo: “Beno bokuta ve . . . na mambu yonso yina ya beno ke salaka.” (Filipi 2:14, 15) Bantu ya Izraele ya kukonda lukwikilu yina bo katulaka na kimpika na Ezipte vandaka kubokutila Moize ti Aroni, nkutu ti Yehowa Nzambi. Yo yina, babakala yina kuvandaka na bamvula 20 mata, katula kaka Yozue ti Kalebi mpi Balevi, kukotaka ve na Ntoto ya Lusilu kansi bo fwaka na nsungi ya bamvula 40 na nzila ya ntoto ya zelo na zelo. (Kutanga 14:2, 3, 26-30; 1 Korinto 10:10) Ya kyeleka, bo bakaka mpenza ndola ya nene sambu na kubokuta na bo!

9. Inki kima kukuminaka Miriami sambu na kubokuta na yandi?

⁹ Dyambu yai kesonga mambu yina lenda kumina dikanda ya mvimba sambu na mabokuta. Ebuna nki lenda kumina muntu yina kebokuta? Mpangi ya Moize ya nkento, Miriami, kumosi ti mpangi na yandi Aroni kubokutaka nde: “Keti Mfumu Nzambi tubaka na Moize mpamba? Keti yandi tubaka mpi ve na beto?” Disolo yango keyika nde: “Mfumu Nzambi waka bo.” (Kutanga 12:1, 2) Inki kukuminaka bo? Nzambi kupesaka Miriami nsoni, ziku sambu yandi muntu yantikaka kubokuta ntete. Inki mutindu? Maladi ya lepre kusimbaka yandi mpi yo lombaka nde yandi sala bilumbu nsambwadi na nganda ya camp tii kuna ya yandi belukaka.​—Kutanga 12:9-15.

10, 11. Kana muntu kukeba ve na kikalulu ya kubokuta yo lenda nata nki mambu? Pesa mbandu.

¹⁰ Kubokuta kele ve kaka kumona mbi sambu na dyambu mosi ya mbi. Bantu yina kebokutaka ntangu yonso ketulaka dikebi mingi na mawi na bo to na biyeka na bo, bo kebendaka dikebi na bo mosi na kisika ya kubenda dikebi na Nzambi. Kana muntu kukeba ve, kikalulu yai kenataka kukabwana na kati ya bampangi ya kimpeve mpi yo kefyotunaka kikesa na bo ya kusadila Yehowa dipeka na dipeka. Dyambu yai kele mutindu yina sambu bo kelembaka ve na kubokuta, mpi ntembe kele ve nde bo ketulaka ntima nde bantu yankaka mpi kukota na ndonga na bo ya kubokuta-bokuta.

¹¹ Mu mbandu, muntu lenda bokuta sambu na mutindu nkuluntu mosi kesalaka badevware na yandi na dibundu to kelungisaka mikumba na yandi. Kana beto kewidikila mabokuta yai, beto lenda yantika kuyindula bonso muntu yango. Na ntwala nde bankeni ya mabokuta kukotila beto  ngolo, ata beto vandaka kusepela ntete ti mambu ya nkuluntu yina vandaka kusala, beto tasepelaka na yo dyaka ve. Nsukansuka, ata kima mosi ve ya nkuluntu yina tasalaka tavanda dyaka mbote na meso na beto, ebuna beto mpi tayantika kubokutila yandi. Kikalulu ya mutindu yai mefwana ve na dibundu ya bantu ya Yehowa.

12. Kubokuta lenda sala nki na bangwisana yina beto kele na yo ti Nzambi?

¹² Kubokuta sambu na bantu yina kele ti mukumba ya kutala mameme ya Nzambi lenda nata muntu na kutonga. Kubokuta ya mutindu yina to kutuba mambu ya mbi lenda bebisa bangwisana na beto ti Yehowa. (Kubasika 22:28) Bantu ya ketongaka yina kebalulaka ntima ve takota ve na Kimfumu ya Nzambi. (1 Korinto 5:11; 6:10) Longoki Yude kusonikaka sambu na bantu ya mabokuta yina ‘ke vwenzaka kiyeka ya Nzambi, ke fingaka [bantu, NW] yina kele ya lukumu,’ disongidila, babakala yina kele ti mikumba na dibundu. (Yude 8) Nzambi vandaka kundima ve bantu yina ya mabokuta, mpi yo tavanda mayele nde beto buya kulanda nzila na bo ya mbi.

13. Sambu na nki mabokuta yonso ve kevandaka ya mbi?

¹³ Kansi, Nzambi kebuyaka ve mabokuta ya mitindu yonso. Yandi kangaka ve makutu na “makelele ya kubokuta” (NW) yina bo bokutilaka Sodome ti Gomore yo yina yandi fwaka bambanza yina ya mbi. (Kuyantika 18:20, 21; 19:24, 25) Na Yeruzalemi, ntangu fyoti na nima ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., “Bayuda yina vandaka kutuba ndinga ya Kigreki, bo vandaka kubokuta mingi sambu na Bayuda yina vandaka kutuba ndinga ya Kiarami. Bo vandaka kutubila bo nde: “Bankento yai ya bamifwidi kele na kati na beto, beno ke sadisaka bo ve na ntangu ya beno ke kabisaka madia konso kilumbu.” Yo yina, sambu na kusungika mambu, “bantumwa yina kumi na zole” kuponaka ‘babakala nsambwadi na kati ya bayina ke na bikalulu ya mbote’ sambu na “kutula bo na kisalu” ya kukabula madya. (Bisalu 6:1-6) Bankuluntu ya bubu yai fwete ‘buya ve kuwa’ mabokuta yina kele ti kikuma ya kyeleka. (Bingana 21:13) Ebuna, na kisika ya kutongaka bampangi na beto bakristu, bankuluntu fwete pesaka bo kikesa mpi kutunga bo.​—1 Korinto 8:1.

14. Inki kikalulu mpenza beto ke na yo mfunu sambu na kubuya kubokuta?

¹⁴ Beto yonso fwete buya mabokuta, sambu mpeve ya kubokuta kebebisaka kimpeve. Kikalulu ya mutindu yai lenda bebisa bumosi na beto. Na kisika na yo, bika beto pesa ntangu yonso mpeve santu nzila ya kubasisa zola na kati na beto. (Galatia 5:22) Kulemfukila ‘Nsiku ya Kimfumu yina ketinda na zola’ tasadisa beto na kulanda kusadila Yehowa dipeka na dipeka.​—Yakobo 2:8; 1 Korinto 13:4-8; 1 Piere 4:8.

Keba na Kukusila Mpangi Makambu

15. Inki luswaswanu nge tasala na kati ya kutonga ti kukusila muntu makambu?

¹⁵ Sambu kubokuta lenda nata kutonga, beto fwete keba na mambu yina beto ketuba. Kutonga kele kutubila bantu to bisalu na bo mambu ya mbi. Kansi, kukusila muntu makambu kele kutuba mambu yina kele ya luvunu sambu na kubebisa lukumu na yandi. Kikalulu yai kele kutonga mpi yo kele mbi. Yo yina, Nzambi kuzabisaka bantu ya Izraele nde: “Kukusila ve mpangi na nge mambu ya luvunu.”​—Levi 19:16.

16. Inki Polo kutubaka sambu na batongi yankaka, mpi nki beto fwete sala na kulanda ndongisila na yandi?

¹⁶ Sambu kutuba mambu ya mbi na zina ya muntu kenataka na kukusila yandi makambu, Polo kunganinaka ngolo mpenza bantu yankaka ya vandaka kutonga. Na nima ya kutubila mifwidi yina kuvandaka na nswa ya kubaka lusadisu ya dibundu, yandi tubilaka mifwidi yina kukumaka na “kifu ya kwendaka kutambula nzo na nzo. Kansi mambu me luta mbi diaka, bo ke kumaka songi-songi, bo ke zolaka kukota na konso mambu yina me tadila bo ve, bo  mpi ke tubaka mambu mingi ya bo fweti tuba ve.” (1 Timoteo 5:11-15) Kana nkento yina kele Mukristu mebakisa nde kikalulu na yandi ya kutuba kenataka yandi na kukusila bantu makambu, yandi tasala mbote na kulanda ndongisila ya Polo yina kelomba yandi na ‘kuvanda nkento ya luzitu; kansi ya songi-songi ve.’ (1 Timoteo 3:11) Ntembe kele ve nde, babakala yina kele Bakristu fwete keba mpi na kutonga.​—Bingana 10:19.

Yambula Kusambisa!

17, 18. (a) Inki Yezu kutubaka sambu na yina metala kusambisa mpangi na beto? (b) Inki mutindu beto lenda sadila bangogo ya Yezu yina ketubila kusambisa?

¹⁷ Ata beto ketongaka ve bantu, yo lenda lomba nde beto sala kikesa sambu na kubuya kusambisa bankaka. Yezu kubuyisaka mpeve ya mutindu yina ntangu yandi tubaka nde: “Beno sambisa ve bantu ya nkaka, mpidina Nzambi ta sambisa beno ve. Sambu, mutindu beno ke sambisaka bantu ya nkaka, Nzambi mpi ta sambisa beno mutindu yina; kiteso yina ya beno ke sadilaka na kutesa bantu ya nkaka, Nzambi mpi ta sadila yo sambu na kutesa beno. Sambu na nki nge ke talaka mwa-dititi yina kele na disu ya mpangi na nge, kansi nge ke monaka ve nti ya nene yina kele na disu na nge? Kana ve, nki mutindu nge lenda tubila mpangi na nge nde: ‘Bika mono katula mwa-dititi yina kele na disu na nge’, kansi nge mosi nge ke na nti ya nene na disu na nge? Nge muntu ya luvunu, katula ntete nti ya nene yina kele na disu na nge, ebuna nge ta zaba kumona mbote sambu na kukatula mwa-dititi yina kele na disu ya mpangi na nge.”​—Matayo 7:1-5.

¹⁸ Beto lenda sosa ve kukatula “mwa-dititi” na disu ya mpangi na beto sambu na kusadisa yandi na ntangu “nti” ya kifwani kekangisa mayele na beto mosi ya kusambisa mbote. Na kutuba ya mbote, kana ya kyeleka beto kebakisa kiteso ya mawa yina Nzambi kevandaka na yo, beto tavanda ve na kikalulu ya kusambisa bampangi na beto ya kimpeve ya babakala ti ya bankento. Inki beto lenda sala sambu na kubakisa bo mutindu Tata na beto ya zulu kebakisaka bo? Mpila ya kuyituka kele ve na kumona nde Yezu kukebisaka beto nde ‘beno sambisa ve bantu yankaka’! Kutadila na masonga yonso bifu na beto ya kukonda kukuka tasadisa beto na kukonda kusambisa bampangi na mutindu yina tasepedisa ve Nzambi.

Bo Kele Ngolo Ve Kansi Bo Kele na Lukumu

19. Inki mutindu beto fwete tadilaka bampangi na beto Bakristu?

¹⁹ Kana beto kele na lukanu ya kusadila Nzambi dipeka na dipeka ti bampangi na beto Bakristu, beto tasosa kaka ve kubuya kusambisa bo. Beto tavanda bantu ya ntete na kupesa bo lukumu. (Roma 12:10) Ya kyeleka, beto tasosa mambote na bo, kansi ya beto mosi ve, mpi na kyese yonso beto tasadila bo bisalu yina bantu kebakaka ve na valere. (Yoane 13:12-17; 1 Korinto 10:24) Inki mutindu beto lenda vanda na mpeve ya mbote ya mutindu yai? Beto fwete vila ve nde konso mukristu kele na valere na meso ya Yehowa mpi beto kele na mfunu ya bampangi na beto, kaka mutindu konso kitini ya nitu kevandaka na mfunu ya bitini ya nitu yankaka.​—1 Korinto 12:14-27.

20, 21. 2 Timoteo 2:20, 21 ketendula nki sambu na beto?

²⁰ Ya kyeleka, Bakristu kele banzungu ya ntoto ya kukonda ngolo yina bo mepesaka kisalu ya lukumu. (2 Korinto 4:7) Kana beto kezola kusala kisalu yai ya santu sambu na kukumisa Yehowa, beto fwete vanda na lukumu ya mbote na meso na yandi ti ya Mwana na yandi. Sambu na kuvanda banzungu ya lukumu yina Nzambi kesadila, beto fwete vanda na bikalulu ya mbote mpi na kimpeve ya kukonda mvindu. Sambu na yo, Polo kusonikaka mutindu yai: “Na kati ya nzo ya nene, bo ke monaka kaka ve banzungu ya wolo to ya arza, kansi bo ke monaka mpi banzungu ya banti ti ya ntoto. Banzungu ya nkaka bo ke sadilaka yo kaka na ntangu ya bo ke zolaka kusonga lukumu, kansi yankaka bo ke sadilaka [yo ve na lukumu, NW]. Kana muntu me bikisa mambu yango yina ya mbi, Nzambi ta tula yandi na kusala bisalu ya  lukumu; mpamba ve, sambu yandi kele mpenza na maboko na Mfumu na yandi, yandi kele mfunu na Mfumu na yandi, yandi me yilama na kusala bisalu yonso ya mbote.”​—2 Timoteo 2:20, 21.

²¹ Bantu yina kelandaka ve mambu ya Nzambi kelombaka na bo kele ‘banzungu ya kukonda lukumu.’ Kansi, kana beto kelanda nzila ya Nzambi, beto tavanda ‘banzungu ya lukumu, sambu beto tavanda mpenza na maboko ya Mfumu, beto tavanda mfunu na Mfumu na beto, beto tayilama na kusala bisalu yonso ya mbote.’ Yo yina, bika beto kudiyula nde: ‘Keti mono kele “nzungu ya lukumu”? Keti mono kevandaka na bupusi ya mbote na bampangi na mono Bakristu? Keti na kati ya dibundu mono kesalaka dipeka na dipeka ti bampangi na mono Bakristu?’

Landa na Kusala Dipeka na Dipeka

22. Na nki beto lenda fwanisa dibundu ya Bukristu?

²² Dibundu ya Bukristu kele bonso dibuta. Mupepe ya lutondo, ya kusadisa, mpi ya kyese kevandaka na kati ya dibuta na ntangu bantu na yo yonso kesambila Yehowa. Na kati ya dibuta bantu na yo lenda vanda na bikalulu ya kuswaswana, kansi konso muntu kele na kisika ya lukumu. Yo kele mutindu mosi na kati ya dibundu. Ata beto yonso kele ya kuswaswana​—mpi ya kukonda kukuka​—Nzambi mebendaka beto na yandi na nzila ya Kristu. (Yoane 6:44; 14:6) Yehowa ti Yezu kezolaka beto, mpi bonso dibuta yina kezingaka na bumosi, beto fwete zolana mpenza beto na beto.​—1 Yoane 4:7-11.

23. Inki beto fwete yibuka mpi beto fwete vanda na lukanu ya kusala inki?

²³ Dibundu ya Bukristu yina kele bonso dibuta kele mpi kisika ya beto fwete tula ntima nde kwikama kuvanda. Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Mono zola nde babakala kusamba Nzambi na bisika yonso ya bakristo ke sambaka yandi na kimvuka. Ntangu bo ke nangula maboko sambu na kusamba, bo fweti vanda na ntima ya mpembe, bo lenda vanda makasi ve, bo lenda tula-tula ntembe mpi ve.” (1 Timoteo 2:8) Awa Polo memonisa nde kwikama kekwendaka nzila mosi ti kusamba na meso ya bantu na “bisika yonso” yina Bakristu kekutanaka. Kaka babakala ya kwikama bantu kele na nswa ya kusala kisambu na meso ya bantu yonso sambu na dibundu ya mvimba. Ntembe kele ve nde, Nzambi ketula ntima nde beto yonso kuvanda ya kwikama na yandi mpi na bampangi na beto. (Longi 12:13, 14) Yo yina, bika beto vanda na lukanu ya kusala na bumosi, bonso bantu ya dibuta mosi. Bika beto sala mpi na bumosi sambu beto kele na kati ya dibuta ya bantu yina kesambilaka Yehowa. Kuluta dyaka, bika beto yibuka nde beto kele na mfunu ya bampangi na beto mpi Yehowa tandima beto mpi tasakumuna beto kana beto kelanda na kusadila Yandi dipeka na dipeka.

Inki Mutindu Nge Tavutula?

• Inki kesadisaka bantu ya Yehowa na kusadila yandi dipeka na dipeka?

• Sambu na nki Bakristu kebuyaka kukabula-kabula bantu?

• Sambu na nki kubokuta kele mbi?

• Sambu na nki beto fwete pesa bampangi na beto Bakristu lukumu?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Piere kubakisaka nde “Nzambi ke zolaka bantu yonso mutindu mosi”

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Keti nge kezaba sambu na nki Nzambi kupesaka Miriami nsoni?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Bakristu ya kwikama kusadilaka Yehowa na kyese dipeka na dipeka