Kupesa Yina Kenataka Kyese

GENIVAL kezingaka na mbanza mosi ya bansukami na Nordi-Esti ya Brézil. Yandi vandaka kudisa nkento mpi bana na yandi ti mwa salere ya bo vandaka kufuta yandi na kisalu na yandi ya kisantinele na lupitalu mosi. Ata yandi vandaka kuzinga na mpasi, Genival vandaka kupesa dikumi ntangu yonso. Yandi keyibuka yo, ti kubula divumu nde: “Bantangu yankaka dibuta na mono kuvandaka na nzala, kansi mono vandaka kuzola kupesa Nzambi kima ya kuluta mbote ya mono vandaka na yo, ata yo vandaka kulomba nde mono sala kibansa.”

Na nima bo katulaka yandi na kisalu, kansi Genival kulandaka na kupesa dikumi. Pastere na yandi kulongisilaka yandi na kupesa dikabu ya nene sambu na kumeka Nzambi. Mfumu yina ya dibundu kundimisaka yandi nde Nzambi tanokisila yandi balusakumunu. Yo yina, Genival kubakaka lukanu ya kuteka nzo na yandi mpi kupesa mbongo yonso na dibundu.

Bantu kele mingi ya kepesaka ti masonga ya mutindu yai bonso Genival. Bansukami mingi ya kukonda kivuvu kepesaka dikumi ti bulemfu yonso sambu mabundu na bo kelongaka bo nde Biblia kelombaka beto na kupesa dikumi. Keti yo kele ya kyeleka?

Dikumi mpi Nsiku

Ntuma ya kupesa dikumi kuvandaka na kati ya Nsiku yina Yehowa Nzambi kupesaka makanda 12 ya Israele ya ntama bamvula kuluta 3 500 meluta. Nsiku yina kulombaka nde bo kabisa bima ya bilanga mpi bambuma ya banti mpi bambisi na bandambu kumi, ebuna bo pesa ndambu mosi na dikanda ya Levi sambu na kusimba bisalu ya bo vandaka kusala na tenta.​—Levi 27:30, 32; Kutanga 18:21, 24.

Yehowa kundimisaka bantu ya Izraele nde Nsiku ‘zolaka kuvanda ve mpasi mingi sambu na bo.’ (Kulonga 30:11) Ntangu yonso yina bo vandaka kuzitisa ti kwikama yonso bantuma ya Yehowa, ti ntuma yina vandaka kulomba bo na kupesa dikumi, bo vandaka kukatula bambuma mingi na bilanga mutindu Yehowa kusilaka yo. Mpi sambu na kukonda ve kima, bo vandaka kupesa mbala na mbala dikumi yankaka na nima ya mvula mosi, mpi bo vandaka kusadila yo ntangu dikanda vandaka kukutana sambu na bafeti ya lusambu. Ebuna, ‘banzenza, bana-nsona mpi bamifwidi’ zolaka kuvanda na kyese.​—Kulonga 14:28, 29; 28:1, 2, 11-14.

Nsiku kumonisaka ve pwelele ndola ya kupesa muntu yina vandaka kupesa ve dikumi, kansi konso muntu ya Izraele kuvandaka na ntuma ya ngolo ya kusimba lusambu ya kyeleka na mutindu yina. Ya kyeleka, Yehowa kutubilaka bantu ya Israele yina vandaka kupesa ve dikumi na bilumbu ya Malashi nde bo vandaka ‘kuyiba yandi na dikumi mpi na makabu.’ (Malashi 3:8, New International Version) Keti bo lenda funda mpi Bakristu yina kepesaka ve dikumi mutindu yina?

Beto yindula fyoti. Mbala mingi, bansiku ya nsi mosi kevandaka ve na valere na nsi yankaka. Mu mbandu, nsiku yina kelombaka bashofere na kutambusa na diboko ya kimama na Angleterre ketadila ve bashofere ya insi ya France. Mutindu mosi, nsiku yina vandaka kulomba na kupesa dikumi kuvandaka mosi na kati ya bansiku ya kuwakana yina Nzambi kusalaka ti dikanda ya Izraele mpamba. (Kubasika 19:3-8; Nkunga 147:19, 20) Nsiku yina kuvandaka kaka sambu na bantu ya Izraele.

Dyaka, ata yo kele kyeleka nde Nzambi kebikalaka kaka mutindu mosi, bantuma na yandi kesobaka bantangu yankaka. (Malashi 3:6) Biblia ketuba pwelele nde lufwa ya kuditambika ya Yezu, na mvu 33 ya T.B., “katulaka” Nsiku mpi ‘nsiku ya kubaka makabu.’​—Kolosai 2:13, 14; Efezo 2:13-15; Baebreo 7:5, 18.

Kupesa ya Bukristu

Kansi, makabu kuvandaka kaka mfunu sambu na kusimba lusambu ya kyeleka. Yezu kutindaka  balongoki na yandi na ‘kuzabisa nsangu tii na nsuka ya ntoto.’ (Bisalu 1:8) Mutindu ntalu ya Bakristu kuyelaka, mfunu ya balongi mpi bankengi ya Bakristu sambu na kutala mpi kupesa mabundu kikesa kuyelaka mpi. Bantangu yankaka, yo kulombaka mpi kukeba mifwidi, bana-nsona, mpi bansukami yankaka. Inki mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kuzwaka mbongo sambu na badepanse yai yonso?

penepene na mvu 55 ya T.B., bo lombaka na Bakristu yina kuvandaka ve Bayuda na Europe mpi na Asie Mineure na kusadisa dibundu ya Yudea yina kubwaka na bunsukami. Na mikanda ya yandi sonikilaka dibundu ya Korinto, ntumwa Polo ketendula mutindu bo bongisaka ‘makabu sambu na kusadisa bakristo.’ (1 Korinto 16:1) Nge lenda yituka na mambu yina bangogo ya Polo kemonisa na yina metala mutindu Bukristu fwete pesa makabu.

Ntumwa Polo kulebaka ve bampangi na yandi na kupesa. Ya kyeleka, yo kulombaka nde Bakristu ya Masedonia yina “kumonaka mpasi mingi” mpi ‘kuvandaka bansukami’ ‘kubondila yandi ngolo sambu yandi pesa bo nswa ya kupesa makabu sambu na kusadisa Bakristo ya Yerusalemi.’​—2 Korinto 8:1-4.

Ya kyeleka, Polo kusyamisaka Bakristu ya Korinto yina kuvandaka na bimvwama mingi na kulanda mbandu ya kukaba ya bampangi na bo ya Masedonia. Mukanda mosi ya mezabanaka mingi ketuba nde, ata mpidina, yandi ‘kupesaka ve bantuma, kansi yandi monaka mbote na kulomba, kupesa ngindu, kusyamisa, to kubondila. Bakristu ya Korinto zolaka kupesa ve na luzolo mpi na kyese kana yandi pusaka bo na kingolongolo.’ Polo kuzabaka nde “Nzambi ke zolaka nde bantu kupesa makabu ti kiese,” kansi yandi kezolaka ve nde muntu kupesa ti “kubokuta to sambu bo me pusa yandi na kupesa.”​—2 Korinto 9:7.

Lukwikilu mpi nzayilu ya mingi, kumosi ti zola ya kyeleka sambu na bampangi na bo Bakristu zolaka kupusa Bakristu ya Korinto na kupesa na luzolo yonso.​—2 Korinto 8:7, 8.

‘Mutindu Yandi Mekana na Kupesa’

Na kisika ya kupesa ntalu, Polo kulongisilaka kaka nde “konso kilumbu ya lumingu, konso muntu . . . fweti katula ndambu ya mbongo na yandi, bonso kele kiteso ya yandi ke bakaka.” (Beto bantu metengimisa bisono; 1 Korinto 16:2) Bantu ya Korinto zolaka kupesa ve na kingolongolo mpi ti kubokuta ntangu Polo kukwisaka, sambu bo vandaka kuyilama mpi kubumba mwa ntalu ya mbongo mbala na mbala. Sambu na konso Mukristu, desizio ya kuzaba ntalu ikwa yandi zolaka kupesa vandaka kutala yandi mosi, ntalu yina ‘yandi me kana na kupesa.’​—2 Korinto 9:5, 7. 

Sambu na kukatula bambuma mingi, yo kulombaka nde bantu ya Korinto kukuna mpi bambuma mingi. Dibanza ya kupesa mingi kuluta yina nge lenda pesa kuvandaka ve ata fyoti. Polo kundimisaka bo nde: “Mono ke zola ve nde beno kumona mpasi.” Nzambi vandaka kundima makabu ‘kana muntu kupesa na kiteso na yandi mosi, kansi Nzambi vandaka kulomba ve makabu yina ya muntu ke na yo ve.’ (2 Korinto 8:12, 13; 9:6) Na mukanda ya yandi sonikaka na nima, ntumwa kukebisaka nde: “Kana muntu ke sadisa  . . . bantu ya fami na yandi mosi . . . ve, yandi me vidisaka lukwikilu na yandi, yandi me luta nkutu mumpani na mbi.” (1 Timoteo 5:8) Polo kusyamisaka ve kupesa yina vandaka kufwa munsiku yai.

Yo vandaka mfunu nde Polo kutwadisa ‘makabu sambu na kusadisa bakristo’ yina vandaka bansukami. Beto ketangaka ve na Masonuku nde Polo to bantumwa yankaka kubakaka makabu to dikumi sambu yo sadisa bo na bisalu na bo. (Bisalu 3:6) Polo vandaka kumonisa ntonda ntangu yonso sambu na makabu yina mabundu vandaka kutindila yandi, kansi kansansa na yandi kubuyisaka yandi na kutula “kilo” na zulu ya bampangi na yandi.​—1 Tesalonika 2:9; Filipi 4:15-18.

Kupesa na Luzolo Bubu Yai

Yo ke pwelele nde, na mvu-nkama ya ntete, balandi ya Kristu vandaka kusadila kupesa ya luzolo, dikumi ve. Kansi, nge lenda kudiyula kana yo kele kaka mutindu ya mbote ya kuzwa mbongo sambu na kusimba kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote mpi kukeba Bakristu yina kele na mpasi.

Beto tadila mbandu yai. Na mvu 1879 bansoniki ya zulunalu yai kutubaka pwelele nde bo “talomba ve mpi bo tabondila ve ata fyoti bantu sambu na lusadisu.” Keti desizio yina mekangaka kikesa ya Bambangi ya Yehowa na kumwanga kyeleka ya Biblia?

Bilumbu yai, Bambangi kekabulaka ba Biblia, babuku ya Bukristu, mpi mikanda yankaka na bansi 235. Na luyantiku, bo vandaka kubasisa konso ngonda bakopi 6 000 ya Nzozulu ya Nkengi, zulunalu ya kelongaka bantu mambu ya Biblia, mpi bo vandaka kunyema yo na ndinga mosi. Kansi ntangu yai yo mekumaka kubasika mbala zole na ngonda mosi, mpi bo kenyemaka bakopi kuluta 24 000 000 na bandinga  146. Sambu na kubongisa kisalu na bo ya kulonga Biblia na ntoto ya mvimba, Bambangi metungaka to mesumbaka banzo ya bafiliale na bansi 110. Dyaka, bo metungaka bisika mingi mpenza ya balukutakanu ya dibundu mpi banzo ya balukutakanu ya nene sambu na kuyamba bantu yina kesepela na kubaka malongi ya Biblia.

Ata kukeba bampusa ya kimpeve ya bantu kele susi ya ntete ya Bambangi ya Yehowa, bo kevilaka  ve bampusa ya kinsuni ya bampangi na bo. Ntangu bampangi na bo kemonaka bampasi ya bitumba, kunikana ya ntoto, kukonda ya mvula, mpi bamvula ya ngolo, bo kesalaka nswalu na kupesa bankisi, madya, bilele, mpi bima yankaka ya mfunu. Mbongo ya bo kesumbilaka bima yai yonso kekatukaka na makabu yina Bakristu mpi mabundu kepesaka.

Kupesa na luzolo yonso kele mbote, mpi yo kekatulaka kilo na mapeka ya bansukami, bonso Genival, ya beto tubilaka na luyantiku. Kima ya mbote kele nde na ntwala yandi kuteka nzo na yandi, Maria, ministre mosi ya ntangu yonso ya Bambangi ya Yehowa, kwendaka kutala yandi. Genival keyibuka nde: “Kusolula yina kugulusaka dibuta na mono na mpasi ya kukonda mfunu.”

Genival kubakisaka nde mbongo yina kesimbaka kisalu ya Nzambi fwete katuka ve na dikumi. Ya kyeleka, Masonuku kelombaka beto dyaka ve na kupesa dikumi. Yandi kulongukaka nde Bakristu kebakaka balusakumunu ntangu bo kepesaka mingi, kansi bo kepusaka bo ve na kupesa kuluta bamwaye na bo.

Kupesa na luzolo yonso menatilaka Genival kyese ya kyeleka. Yandi kemonisa yo mutindu yai: “Mono lenda pesa dikumi to ve, kansi mono kele na kyese ti makabu ya mono ke pesaka, mpi mono kendima nde Yehowa mpi kele na kyese.”

[Lupangu/Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

Keti Batata ya Ntama ya Dibundu Kulongaka Dikumi?

“Bantu yina kele bamvwama na kati na beto kesadisaka bansukami . . . Bayina kele na mbongo mingi, mpi ya kele ti luzolo ya kusala yo, kepesaka kiteso yina konso muntu keyindula nde yo mefwana.”​—Première apologie, Justin Le Martyr, penepene na mvu 150 ya T.B.

“Yo ke kyeleka nde Bayuda vandaka kupesa dikumi ya bimvwama na bo na Yandi, kansi Bakristu ketulaka na lweka bimvwama na bo yonso sambu na balukanu ya Mfumu, . . . bonso mufwidi ya nsukami kusalaka ntangu yandi tulaka mbongo yonso yina yandi vandaka na yo na kesi ya Nzambi.”​—Contre les hérésies, Irénée de Lyon, penepene na mvu 180 ya T.B.

“Kana beto kele na bima ya ntalu mingi, beto tamona ve mpasi bonso nde beto meteka dibundu. Konso kilumbu na ngonda, konso muntu, kana yandi mezola, ketulaka mwa dikabu ya fyoti; kansi kaka kana yandi mezola, mpi kaka kana yandi lenda: sambu bo kepusaka ve muntu na kupesa yina yandi ke na yo ve; yonso kele ya luzolo.”​—Apologétique, Tertullien, penepene na mvu 197 ya T.B.

“Mutindu Dibundu kukumaka nene mpi bimvuka ya mutindu na mutindu kusalamaka, yo kumaka mfunu na kutula bansiku yina zolaka kutanina na mutindu mosi ya mbote mpi ya nda mbongo ya kufuta bamfumu ya mabundu. Bo ponaka kufuta dikumi yina bo bakaka na Nsiku ya Ntama . . . Nsiku ya metala dyambu yai ya bo mekatuka kusala ntama mingi ve kele na mukanda ya baepisikopo kusonikaka na ntangu bo vukanaka na 567 ya T.B. na mbanza ya Tours, mpi na masonuku ya [canons] ya Concile de Mâcon, na mvu 585 ya T.B.”​—The Catholic Encyclopedia.

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Mbongo ya bibende, na zulu na diboko ya kimama: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Kupesa ya luzolo kenataka kyese

[Bifwanisu ya kele na lutiti 7]

Makabu ya luzolo kesadisaka na kusimba kisalu ya kusamuna, kusadisa bantu na ntangu ya bisumbula, mpi kutunga bisika ya balukutakanu