Sepela na Kulonguka na Nge Mosi ya Ndinga ya Nzambi

“Mambu yonso ya nge salaka, mono fweti yindula yo kaka.”​—NKUNGA 77:13.

1, 2. (a) Sambu na nki beto fwete bumba ntangu sambu na kuyindulula? (b) Kuyindulula ketendula inki?

 BETO balongoki ya Yezu, beto fwete kudibanzaka mingi sambu na bangwisana na beto ti Nzambi mpi bikuma ya kepusa beto na kusadila Yandi. Kansi, bubu bantu mingi kevandaka na bisalu mingi ya kesalaka nde bo konda ntangu ya kuyindulula. Bo mekudipesaka mingi na kulanda kusosa bima ya kinsuni, na kusumba bima mingimingi, mpi na kusosa byese kukonda lukanu ya mayele. Inki mutindu beto lenda buya kudipesa na mambu ya kukonda mfunu ya mutindu yai? Mutindu beto kebumbaka ntangu ya kufwana konso kilumbu sambu na bisalu ya mfunu, bonso kudya mpi kulala, beto fwete bumba mpi ntangu konso kilumbu sambu na kuyindulula bisalu ya Yehowa ti mutindu na yandi ya kutadila mambu.​—Kulonga 8:3; Matayo 4:4.

² Keti nge kebakaka ntangu ya kuyindulula? Kuyindulula ketendula inki? Diksionere mosi ketendula ngogo yai nde kutula mabanza na dyambu mosi na ntangu mosi ya nda. Ngogo yai kele ti nki ntendula sambu na beto?

3. Kuyela na kimpeve kevandaka na kuwakana ti inki?

³ Ntetentete, yo fwete yibusa beto mambu yina ntumwa Polo kusonikilaka nduku na yandi ya kisalu Timoteo: “Tii na ntangu ya mono ta kwisa, mono zola nde nge kudipesa na kutanga Mukanda ya Nzambi na meso ya bantu yonso, na kupesa bo malongi ti na kulonga bo. . . . Nge [yindulula, NW] mbote-mbote, nge kudipesa mvimba na yo, ebuna bantu yonso ta mona nde bisalu na nge ke kwenda na ntwala.” Ya kyeleka, kuyela kumonanaka, mpi bangogo ya Polo kumonisaka nde kuwakana kevandaka ya ngolo na kati ya kuyindulula mambu ya kimpeve ti kuyela. Yo kele mutindu mosi bubu yai. Sambu na kubaka mambote ya kuyela na kimpeve, beto fwete landa na “kuyindulula” mpi “kudipesa” na mambu yina kewakana ti Ndinga ya Nzambi.​—1 Timoteo 4:13-15.

4. Inki bima nge lenda sadila sambu yo sadisa nge na kuyindulula Ndinga ya Yehowa mbala na mbala?

⁴ Ntangu ya mbote ya nge fwete baka sambu na kuyindulula kelanda kaka bisalu na nge mosi ti ya dibuta na nge kesalaka. Na suka, bantu mingi keyindululaka verse mosi ya Biblia ya bo ketangaka na kamukanda Beto Fimpa Masonuku Konso Kilumbu. Ya kyeleka, na inza ya mvimba, bavolontere kiteso ya 20 000 yina kesalaka na Betele keyantikaka konso kilumbu na kutadila mukapu ya Biblia ya lumbu na minuta 15. Bantu kiteso ya iya mpamba kepesaka komantere konso suka na dibuta ya Betele, ebuna bankaka keyindulaka na mambu yina bantu ya kesala bakomantere ketuba mpi ketanga. Bambangi yankaka keyindululaka Ndinga ya Yehowa na nzila ntangu bo kekwendaka na kisalu. Bo kewidikilaka bakaseti ya Biblia mpi Nzozulu ya Nkengi ti Réveillez-vous! yina kele dezia na bandinga yankaka. Bankento mingi kesalaka yo ntangu bo kesalaka bisalu ya nzo. Ya kyeleka, bo kelandaka mbandu ya muyimbi-bankunga Asafi, yina kusonikaka nde: “Mono ta vilaka ve bisalu na nge ya nene, mono ta vila ve mambu ya kuyituka ya nge salaka. Mambu yonso  ya nge salaka, mono fweti yindula yo kaka.”​—Nkunga 77:12, 13.

Ngindu ya Mbote Kebutaka Bambuma ya Mbote

5. Sambu na nki kulonguka ya beto mosi fwete vanda mfunu mingi sambu na beto?

⁵ Na bilumbu na beto yai ya TV, video, ti ordinatere kengala ngolo, bantu mingi ketangaka dyaka ve mingi. Dyambu yai fwete salama ve na kati ya Bambangi ya Yehowa. Na kutuba ya mbote, kutanga Biblia kele bonso nzila ya luzingu yina kekangisaka beto ti Yehowa. Bamvula mafunda mingi meluta, Yozue kuyingaka Moize na kutwadisa Izraele. Sambu na kubaka lusakumunu ya Yehowa, yo lombaka nde Yozue kutanga Ndinga ya Nzambi sambu na yandi mosi. (Yozue 1:8; Nkunga 1:1, 2) Bubu yai mpi bo kelomba beto na kusala mutindu mosi. Kansi, sambu bantu yankaka mekotaka ve nzo-nkanda, kutanga lenda vanda mpasi sambu na bo to bo lenda mona yo bonso kisalu mosi ya ngolo. Ebuna, inki lenda sadisa beto na kuvanda na mpusa ya kutanga mpi kulonguka Ndinga ya Nzambi? Beto lenda zwa mvutu na bangogo ya Ntotila Salomo yina kele na Bingana 2:1-6. Kangula Biblia na nge kana nge mezola mpi tanga baverse yai. Na nima beto tatadila yo kumosi.

6. Inki nkadilu beto fwete vanda na yo na ntwala ya nzayilu ya Nzambi?

⁶ Na luyantiku, beto kekuta bangogo yai ya kikesa: “Mwana na mono, wa mambu ya mono ke longa nge ti ya mono ke songa nge na kusala; kuvila yo ve. [Tula dikebi na, NW] mambu ya mayele, meka mpi na kuzaba yo. . . . ” (Bingana 2:1, 2) Bangogo yai kelonga beto inki? Muntu na muntu na kati na beto kele na mukumba. Tala dibanza yai: “wa mambu ya mono ke longa nge.” Kisongi dyambu yai “wa” kele mutindu mosi ya kutuba yina kemonisa nde beto fwete waka Ndinga ya Nzambi sambu bantu mingi kezolaka ve kutula yo dikebi. Sambu beto mona kyese ya kulonguka Ndinga ya Nzambi, beto fwete vanda na luzolo ya kundima mambu ya Yehowa ketuba mpi kubaka yo bonso ditadi ya ntalu yina beto lenda vidisa ve. Beto lenda pesa nzila ve nde bisalu na beto ya konso kilumbu kudya beto ntangu yonso to kuvalangasa beto na mpila nde beto yantika kubaka Ndinga ya Nzambi na valere ve, to nkutu ti kutudila yo badute.​—Roma 3:3, 4.

7. Kana mpila kele, sambu na nki beto fwete vanda mpi kutula dikebi na balukutakanu yonso ya Bukristu?

⁷ Keti ya kyeleka beto ‘ketulaka dikebi’ mpi kelandaka mbotembote ntangu bo kelongaka Ndinga ya Nzambi na balukutakanu ya Bukristu? (Efezo 4:20, 21) Keti beto ‘kemekaka na kuzaba yo’ na mpila nde beto baka luswasukusu? Mbala yankaka mutubi kuzaba kibeni kutuba ve, kansi na ntangu yandi kelonga Ndinga ya Nzambi, yo kele mbote nde beto tudila yandi dikebi mingi. Ya kyeleka, sambu na kutula dikebi na mayele ya Yehowa, kana mpila kele, beto fwete vandaka na balukutakanu ya Bukristu. (Bingana 18:1) Yindula mawa ya konso muntu yina zolaka kuwa kana yandi kondaka na lukutakanu ya kusalamaka na Yeruzalemi na suku ya nzo ya etaze na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B! Ata balukutakanu na beto kevandaka ve ya kuyituka bonso yina, beto kelongukaka Biblia, yina kele mukanda na beto ya ntete. Yo yina, balukutakanu yonso lenda natila beto lusakumunu kana beto ketula dikebi mpi kelanda kumosi na ba Biblia na beto.​—Bisalu 2:1-4; Baebreo 10:24, 25.

8, 9. (a) Inki kulonguka na beto mosi kelombaka? (b) Inki mutindu nge lenda fwanisa valere ya wolo ti kubakisa nzayilu ya Nzambi?

⁸ Ntotila ya mayele kuyikaka dyaka nde: “Sosa na kuzwa mayele, yula ngangu na kusadisa nge [mpi binga luswasukusu, NW]; . . . ” (Bingana 2:3) Inki nkadilu to dibanza bangogo yai kemonisa beto? Ya kyeleka, yo kepesa beto mpusa ya ngolo ya kubakisa Ndinga ya Yehowa! Yo ketendula kuvanda na luzolo ya kulonguka ti lukanu ya kubaka luswasukusu, sambu na kubakisa nki kele luzolo ya Yehowa. Ya kyeleka, dyambu yai kelombaka kikesa, mpi yo kenata beto na bangogo mpi kingana yina Salomo kuyikaka na verse ya kelanda.​—Efezo 5:15-17.

⁹ Yandi kelanda na kutuba nde: “Tula ngolo na kusosa yo mutindu bo ke sosaka bibende yai ya ntalu arza to bima ya nkaka ya ntalu me bumbanaka. . . . ” (Bingana 2:4) Yo kepusa beto na kuyindula bikesa ya ngolo ya bantu mesalaka bamvu-nkama mingi sambu na kusosa arza ti wolo, yina bo kebingaka nde bibende ya ntalu. Bantu mefwaka bankaka sambu na wolo. Bankaka mevidisaka ntangu mingi na luzingu sambu na kusosa yo. Kansi, inki valere ya kyeleka wolo kele na yo? Kana nge mevila na nsi makanga mpi nge kefwa na kiwina, inki nge tapona na kubaka: kitini ya wolo to dikopa  mosi ya masa? Kansi, bantu kesosaka wolo ti kikesa kibeni, ata valere na yo kevandaka fyoti mpi kesobaka! a Beto fwete sosa mayele, luswasukusu, mpi kuzaba Nzambi ti luzolo na yandi na kikesa ya kuluta kibeni! Kansi nki mambote kusosa ya mutindu yina kenataka?​—Nkunga 19: 8-11; Bingana 3:13-18.

10. Inki beto lenda zwa kana beto longuka Ndinga ya Nzambi?

¹⁰ Disolo ya Salomo kelanda mutindu yai: “Kana nge sala mpidina, nge ta zaba nki disongidila ya kutina Mfumu Nzambi boma; nge ta [zwa mpi nzayilu ya, NW] Nzambi.” (Bingana 2:5) Yo ke dyambu ya kuyituka kibeni nde beto bantu ya masumu lenda zwa “nzayilu ya Nzambi,” Yehowa, Nkwa Kimfumu ya inza ya mvimba! (Nkunga 73:28; Bisalu 4:24) Bafilozofe ti bantu yina kekudibingaka nde bantu ya mayele ya inza memekaka tuka bamvu-nkama mingi na kubakisa diswekamu ya luzingu ti ya inza. Kansi, bo menungaka ve na kuzwa “nzayilu ya Nzambi.” Sambu na inki? Ata yo kevandaka dezia tuka ntama na Ndinga ya Nzambi, Biblia, bo kebuyaka yo nde ntendula na yo meluta pete mingi yo yina bo kekukaka ve kundima yo mpi bo kebakisaka yo ve.​—1 Korinto 1:18-21.

11. Tanga mwa balusakumunu ya kekatukaka na kulonguka na beto mosi?

¹¹ Salomo ketubila dyambu yankaka yina kesyamisa beto: “Mfumu Nzambi muntu ke pesaka mayele; ngangu ti kuzaba mambu ke katukaka na yandi.” (Bingana 2:6) Na luzolo yonso Yehowa kepesaka mayele, nzayilu, mpi luswasukusu na konso muntu yina kezola kusosa yo. Beto kele kibeni ti bikuma yonso ya kuzola kulonguka Ndinga ya Nzambi beto mosi, ata yo kelomba kikesa, disipline, mpi kibansa. Bubu yai bakopi ya ba Biblia kele mpi yo kelombaka dyaka ve nde beto sonika bakopi na maboko, mutindu bantu yankaka ya ntangu ya ntama vandaka kusala yo.​—Kulonga 17:18, 19.

Kutambula Mutindu Yehowa Kezolaka

12. Inki fwete vanda lukanu na beto na ntangu beto kelanda na kubaka nzayilu ya Nzambi?

¹² Inki fwete vanda lukanu na beto ntangu beto kelonguka Biblia? Sambu na kudisonga nde beto meluta bankaka? Sambu na kumonisa mayele ya kuluta mingi? Sambu na kusonga nde beto mesimbaka Biblia ya mvimba na ntu? Ve. Lukanu na beto kele ya kumonisa bikalulu ya Bukristu, na kutuba ti na bisalu na beto, mpi kuvanda ntangu  yonso ya kuyilama na kusadisa bankaka, na mpeve ya kusyamisa yina Yezu vandaka na yo. (Matayo 11:28-30) Ntumwa Polo kukebisaka nde: “Mayele . . . ke kumisaka muntu lulendo; kaka kuzola ya ntima ke sadisaka muntu na kukuma muntu ya mbote.” (1 Korinto 8:1) Dyaka, beto fwete vanda ti kikalulu ya kudikulumusa yina Moize kumonisaka ntangu yandi songaka Yehowa nde: “Songa mono mabanza na nge mpidina mono ta zaba nge mbote-mbote, mono ta pesa nge kaka kiese.” (Kubasika 33:13) Ya kyeleka, beto fwete zola nzayilu sambu na kusepedisa na Nzambi, kansi sambu na kubangisa bantu ve. Beto kezola kuvanda bansadi ya kudikulumusa ya ketambulaka na mutindu ya Nzambi kezolaka. Inki mutindu beto lenda nunga na kusala yo?

13. Inki muntu fwete sala sambu na kukuma nsadi ya kufwana ya Nzambi?

¹³ Polo kupesaka Timoteo ndongisila na yina metala mutindu ya kusepedisa Nzambi, ntangu yandi tubaka nde: “Nge fweti tula ngolo na kumonika muntu ya mbote na meso ya Nzambi, bonso muntu ya kisalu yina ya bo lenda baka mbi ve sambu na kisalu na yandi, sambu yandi ke zabisaka nsangu ya kieleka mbote-mbote.” (2 Timoteo 2:15) Bangogo yai “ke zabisaka . . . mbote-mbote” mekatukaka na kimvuka ya kisongi-dyambu mosi ya Kigreki yina ntendula na yo ya kisina kele “kuzenga na kulandaka mbotembote nzila.” (Kingdom Interlinear) Bantu ya mayele yankaka ketubaka nde bangogo yai kepesaka dibanza ya mutindu tayere kezengaka lele na kulandaka modele, mutindu muntu ya bilanga kepasulaka nzila na kilanga, mpi buna na buna. Na bisalu yai yonso zole, nzila ya muntu mesala fwete vanda ve na lweka. Dyambu ya mfunu kele nde sambu na kuvanda nsadi ya kufwana ya Nzambi, yo lombaka nde Timoteo ‘kutula ngolo’ sambu na kuzaba kana malongi mpi bikalulu na yandi kuvandaka kuwakana ti ndinga ya kyeleka.​—1 Timoteo 4:16.

14. Inki mutindu kulonguka na beto mosi fwete vanda na bupusi na mambu ya beto kesala ti ya beto ketuba?

¹⁴ Polo kutubilaka dyambu yina mosi ntangu yandi syamisaka bampangi Bakristu yina vandaka na Kolosai ‘na kuzinga mutindu [Yehowa] ke zolaka ti kupesa yandi kiese na mambu yonso’ na ‘kusalaka mambu ya mbote ya mutindu na mutindu, ebuna bo ta zaba Nzambi diaka mingi.’ (Kolosai 1:10) Awa Polo kewakanisa kuzinga mutindu Yehowa kezolaka ti ‘kusala mambu ya mbote’ mpi ‘kuzaba Nzambi diaka mingi.’ Na kikongo yankaka, kima ya mfunu na meso ya Yehowa kele kaka ve mutindu ya beto kepesaka valere na nzayilu kansi mpi mutindu ya beto kelandaka Ndinga ya Nzambi na mambu ya beto kesalaka ti ya beto ketubaka. (Roma 2:21, 22) Yo ketendula nde kulonguka na beto mosi fwete vanda na bupusi na mabanza mpi na bikalulu na beto kana beto kezola kusepedisa Nzambi.

15. Inki mutindu beto lenda tanina mpi kukeba mabanza na beto?

¹⁵ Bubu yai, Satana ketula ngolo na kunwanisa mabanza na beto sambu na kufwa kimpeve na beto. (Roma 7:14-25) Yo yina, beto fwete tanina mpi kukeba mabanza ti bangindu na beto na mpila nde beto vanda bantu ya kufwana na meso ya Nzambi na beto, Yehowa. Kinwaninu ya beto kele na yo kele “nzayilu ya Nzambi,” (NW) yina mefwana na ‘kusimba konso mabanza ya bantu sambu yo lemfuka na Kristo.’ Yai kele kikuma ya kuluta nene ya kepusa beto na kutula dikebi na kulonguka Biblia konso kilumbu, sambu beto kezola kulosa bangindu ya kinsuni na mabanza na beto.​—2 Korinto 10:5.

Bisadilu Yina Kesadisa Beto na Kubakisa

16. Inki mutindu beto lenda baka mambote na mutindu Yehowa kelonga beto?

¹⁶ Malongi ya Yehowa kenataka balusakumunu  ya kimpeve ti ya kinsuni. Yo kevandaka ve bonso malongi ya teolozi yina kevandaka ve kitoko to ya kukonda valere. Yo yina beto ketanga nde: “Mono Mfumu Nzambi na nge, mono muntu ke longa nge sambu na mambote na nge, mono muntu ke nata nge na nzila ya nge fweti landa.” (Yezaya 48:17) Inki mutindu Yehowa kesadisaka beto na kutambula na nzila na yandi yina kenataka balusakumunu? Ntetentete, beto kele ti Ndinga na yandi ya kupemama, Biblia ya Santu. Yai kele mukanda na beto ya ntetentete, yina beto ketangaka konso ntangu sambu na kuzwa lusadisu to bansangu. Yo yina yo kele mbote kukangulaka Biblia na beto na ntangu balukutakanu ya Bukristu kesalama. Beto lenda mona bambuma ya mbote ya kebutukaka na kusala mutindu yai na disolo ya muntu ya Etiopia yina vandaka tongu, yina kele na Bisalu kapu 8.

17. Inki mambu kusalamaka sambu na Muntu ya Etiopia yina vandaka tongu, mpi dyambu yai kesonga inki?

¹⁷ Muntu ya Etiopia yina vandaka tongu vandaka kundima malongi ya Bayuda. Yandi vandaka kundima na masonga yonso nde Nzambi kele, mpi yandi vandaka kulonguka Masonuku. Na nzyetelo yina yandi salaka na pusupusu na yandi ya mpunda, yandi vandaka kutanga mukanda ya Yezaya ntangu Filipi kwendaka ntinu penepene na yandi mpi kuyulaka yandi nde: “Keti nge ke bakisa mambu ya nge ke tanga?” Inki mutindu tongu kuvutulaka? “‘Nki mutindu mono lenda bakisa yo kana muntu ya kutendula mono yo kele ve?’ Yandi tubilaka Filipo nde: ‘Kwisa kumata, nge vanda penepene na mono.’” Na nima filipi, yina ya mpeve santu kutwadisaka, kusadisaka yandi na kubakisa mbikudulu ya Yezaya. (Bisalu 8:27-35) Dyambu yai ketendula inki? Yo kemonisa nde kulonguka na beto mosi ya Biblia mefwana ve. Na nsadisa ya mpeve na yandi, Yehowa kesadilaka kimvuka ya mpika ya kwikama mpi ya mayele sambu na kusadisa beto na kubakisa Ndinga na yandi na ntangu ya mbote. Inki mutindu yo kesalamaka?​—Matayo 24:45-47; Luka 12:42.

18. Inki mutindu mpika ya kwikama mpi ya mayele kesadisaka beto?

¹⁸ Ata bo kebingaka kimvuka ya mpika nde yo kele “ya kwikama mpi ya mayele,” Yezu kutubaka ve nde yo tavanda ya kukuka. Kimvuka yai ya bampangi ya kupakulama ya kwikama mesalama na Bakristu ya kukonda kukuka. Ata bo kele ti bangindu ya mbote, bo lenda tula kifu, mutindu yo kuminaka mpi bantu ya mutindu yai bantangu yankaka na mvu-nkama ya ntete. (Bisalu 10:9-15; Galatia 2:8, 11-14) Kansi, ngindu na bo kele ya mbote, mpi Yehowa kesadilaka bo sambu na kupesa beto bisadilu yina kesadisaka beto na kulonguka Biblia sambu na kutunga lukwikilu na beto na Ndinga mpi balusilu ya Nzambi. Lusadisu ya kuluta nene sambu na kulonguka na beto mosi yina mpika mepesaka beto kele Les Saintes Écritures ​—​ Traduction du monde nouveau. Bubu yai yo mebasikaka, ya mvimba to kitini, na bandinga 42, mpi bakopi bamilio 114 menyemamaka. Inki mutindu beto lenda sadila yo mbotembote na kulonguka na beto mosi?​—2 Timoteo 3:14-17.

19. Tanga mwa mambu yina kele na Traduction du monde nouveau ​—avec notes et références yina lenda sadisa beto na kulonguka na beto mosi?

¹⁹ Beto baka mbandu ya Les Saintes Écritures ​—Traduction du monde nouveau ​—​ avec notes et  références. Yo kele ti bandonga ya bareferense, banoti na nsi lutiti, concordance ya fyoti yina kele bonso “Index ya Bangogo ya Biblia” mpi “Index ya Bangogo ya Noti ya Nsi ya Lutiti,” ti Appendice yina ketendula kiteso ya masolo 43, mpi bakarte. Yo kele mpi ti “Bangogo ya Luyantiku,” ti bantendula na yo yina ketubila banto mingi ya bo sadilaka kaka sambu na mbalula ya Biblia yai ya kuluta kitoko. Kana yo kele na mosi ya bandinga yina nge lenda bakisa, sala ngolo na kuyikana mbote ti bisadilu yai yonso mpi sadila yo. Dyaka, Biblia kele mukanda ya kuluta mfunu sambu na manaka na beto ya kulonguka, mpi na Traduction du monde nouveau, beto kele na mbalula yina ketubila zina ya Nzambi pwelele mpi ya ketubila Kimfumu ya Nzambi ya keyala.​—Nkunga 149:1-9; Daniele 2:44; Matayo 6:9, 10.

20. Inki bangyufula yina metala kulonguka na beto mosi kelomba nde beto zwa mvutu na yo sesepi yai?

²⁰ Ntangu yai, beto lenda kudiyula nde: ‘Inki lusadisu yankaka beto kele na yo mfunu sambu na kulonguka Biblia? Inki mutindu beto lenda bongisa manaka sambu na kulonguka na beto mosi? Inki mutindu beto lenda kumisa kulonguka na beto kitoko? Inki mutindu kulonguka na beto kevandaka na bupusi na bankaka?’ Disolo yina kelanda tatubila mambu yai ya mfunu ya ketadila kuyela na beto ya Bukristu.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

• “Kuyindulula” ketendula inki?

• Inki nkadilu beto fwete vanda na yo na yina metala kulonguka Ndinga ya Nzambi?

• Inki lukanu beto fwete vanda na yo na kulonguka na beto mosi?

• Inki bisadilu beto kele na yo ya kesadisaka beto na kubakisa Biblia?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 21]

Bantu yina kesalaka na dibuta ya Betele kemonaka nde kuyantika konso kilumbu na kutadila mukapu ya Biblia kepesaka ngolo na kimpeve

[Bifwanisu ya kele na lutiti 21]

Beto lenda sumba ntangu ya kufwana sambu na kuwidikila bakaseti ya Biblia ntangu ya beto kesala nzyetelo

[Kifwanisu ya kele na lutiti 22]

Bantu vandaka kusala ngolo mpi kulutisa ntangu mingi sambu na kuzwa wolo. Nge ketulaka ngolo nki kiteso sambu na kulonguka Ndinga ya Nzambi?

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Courtesy of California State Parks, 2002

[Bifwanisu ya kele na lutiti 23]

Biblia kele kima ya ntalu yina lenda nata na luzingu ya mvula na mvula