“Kwenda Nge Tala Ntoto”
“Kwenda Nge Tala Ntoto”
“Kwenda nge tala ntoto yonso.”—KUYANTIKA 13:17.
1. Inki ntuma ya mbote Nzambi kupesaka Abrahami?
KETI na wikendi nge kezolaka kutambula na kaminyo sambu na kutala bandambu yankaka ya insi na beno? Bantu yankaka kesepelaka kutambula na velo sambu na kusala ngalasisi mpi kumona bisika yango mbotembote. Bankaka dyaka keponaka kutambula na makulu sambu na kuyikana mpi kubakisa kuluta mbote kisika yina bo ketala. Mbala mingi banzyetelo ya mutindu yina kebakaka ve ntangu mingi. Kansi yindula mutindu Abrahami kudiwaka ntangu Nzambi kuzabisaka yandi nde: “Ntangu yai, kwenda nge tala ntoto yonso sambu mono me pesa nge yo”!—Kuyantika 13:17.
2. Na nima ya kukatuka na Ezipte, Abrahami kukwendaka na wapi?
2 Beto tadila baverse yina kele na ntwala mpi na nima ya bangogo yai. Abrahami kuzingaka na Ezipte ti nkento na yandi mpi ti bantu yankaka. Kuyantika kapu ya 13 kezabisa beto nde bo katukaka na Ezipte mpi bo kwendaka ti mameme na bo na “Negebi.” (NW) Na nima Abrahami “katukaka kuna na ndambu ya [Negebi]. Yandi kwendaka tii na ndambu ya bwala Betele.” Ntangu mavwanga kubasikaka na kati ya bankengidi ya mameme ya Abrahami mpi ya mwana-mpangi na yandi Loti, yo kumaka pwelele nde konso muntu zolaka kusosa kisika na yandi ya kudisa bambisi. Abrahami kubikisilaka Loti ti zola yonso nswa ya kupona muntu ya ntete. Loti kuponaka “lweka ya nzadi ya Yordani,” ntoto mosi ya masamasa “bonso kilanga ya Mfumu Nzambi,” na nima yandi zingaka na Sodomi. Nzambi songaka Abrahami nde: “Tala mbote ndambu na ndambu ntoto yai yonso ya nge ke mona.” Yo lenda vanda nde na zulu ya kisika mosi yina kuvandaka na Betele, Abrahami lendaka kumona bandambu yankaka ya ntoto yango. Kansi, yo lombaka nde Abrahami kusala mambu mingi kuluta kutala mpamba. Nzambi kulombaka yandi na ‘kukwenda kutala ntoto yonso’ mpi na kuzaba mbotembote mutindu yo vandaka mpi bandambu na yo.
3. Sambu na nki yo lenda vanda mpasi na kumona na mabanza banzyetelo ya Abrahami?
3 Ata kitamina ya Abrahami kusalaka sambu na kutala Ebroni kuvandaka nki kiteso, yandi zabaka mbotembote Ntoto ya Lusilu kuluta bantu mingi na kati na beto. Yindula bisika yina bo ketubila na disolo yai: Negebi, Betele, lweka ya nzadi ya Yordani, Sodomi, mpi Ebroni. Keti nge kesalaka kikesa sambu na kumona na mabanza ndambu yina bisika yai kuvandaka? Sambu na bantu mingi yo kele mpasi sambu bansadi ya Yehowa fyoti mpamba metalaka bisika yina bo ketangaka na Biblia, mpi metambulaka ndambu na ndambu na ntoto yango. Kansi beto kele na kikuma ya mbote ya kusosa kuzaba bisika yina Biblia ketubilaka. Sambu na inki?
4, 5. (a) Inki mutindu Bingana 18:15 kewakana ti nzayilu mpi kubakisa bisika yina Biblia ketubilaka? (b) Inki dyambu Sofonia kapu ya 2 kemonisa?
4 Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Ntima ya muntu ya mayele kebakaka nzayilu, mpi dikutu na yandi kesosaka nzayilu.” (Bingana 18:15, NW) Mambu kele mingi yina muntu lenda longuka sambu na kubaka nzayilu, kansi nzayilu ya sikisiki ya metadila Yehowa Nzambi mpi mutindu yandi kesalaka mambu kele mfunu mingi. Ya kyeleka, mambu ya beto ketangaka na Biblia mesimbamaka na nzayilu yai ya sikisiki. (2 Timoteo 3:16) Kansi, kuvila ve nde kubakisa kevandaka mpi mfunu. Kubakisa kele mayele ya kuzaba dyambu mosi mbotembote, kuswasukisa to kubakisa kuwakana yina kele na kati ya bitini na yo mpi dyambu yango ya mvimba. Dyambu yai ketadila mpi mambu ya metala bisika yina Biblia ketubilaka. Mu mbandu, bantu mingi na kati na beto mezaba kisika Ezipte kele, keti beto kebakisaka ntangu Biblia ketubaka nde Abrahami kukatukaka na Ezipte mpi yandi kwendaka “na Negebi,” na nima yandi kumaka na Betele, mpi na nsuka na Ebroni? Keti nge kebakisa kuwakana yina kele na kati ya bisika yai?
5 To yo lenda vanda nde nge kelanda manaka ya lutangu ya Biblia yina ketubila mpi Sofonia kapu ya 2. Na kapu yango nge ketanga bazina ya bambanza, ya bantu, mpi ya babwala. Na kapu mosi yina bo ketubila Gaza, Askaloni, Asdodi, Ekroni, Sodomi, Ninive, Kanana, Moabi, Amoni, mpi Asiria. Keti nge kukaka kumona na mabanza bisika yina bantu ya kyeleka kuzingaka, bantu yina mbikudulu ya Nzambi vandaka kutadila?
6. Sambu na nki Bakristu yankaka mekumaka kumona mfunu ya bakarte? (Tala lupangu.)
6 Balongoki mingi ya Ndinga ya Nzambi mebakaka mambote mingi na kutalaka bakarte ya babwala yina Biblia ketubilaka. Bo kesalaka yo ve kaka sambu bo kesepelaka ti bakarte, kansi sambu bo kebakisaka nde na kusadilaka bakarte, bo lenda yika nzayilu na bo ya Ndinga ya Nzambi. Bakarte lenda sadisa bo mpi na kutomisa mutindu bo kebakisa mambu, mpi kumona mutindu mambu ya bo mezabaka dezia kewakana ti bansangu yankaka. Ntangu beto ketadila bambandu yai kelanda, mbala yankaka nge mpi tayedisa ntonda na nge sambu na Yehowa mpi tabakisa mbote masolo yina kele na Ndinga na yandi.—Tala lupangu na lutiti 14.
Kuzaba Bitamina Tasadisa Beto na Kubakisa Mbote
7, 8. (a) Inki dyambu ya kuyituka ya ketadila Gaza Samsoni kusalaka? (b) Inki nsangu lenda sadisa beto na kubakisa mbote dyambu ya kuyituka ya Samsoni kusalaka? (c) Inki mutindu nzayilu mpi kubakisa disolo ya Samsoni kesadisa beto?
7 Na Bazuzi 16:2, nge lenda tanga mambu ya metala Zuzi Samsoni yina vandaka kuzinga na mbanza ya Gaza. Sambu na bilumbu na beto bo ketubilaka mingi zina Gaza na bansangu, nge lenda bakisa nde Samsoni kuvandaka na teritware ya Filistia, penepene na Lweka ya Mediterane. [11] Tala ntangu yai mambu yina Bazuzi 16:3 ketuba: “Samsoni lalaka kaka tii na midi ya mpimpa; yandi telamaka, yandi simbaka ngolo bakielo ya munoko ya bwala, ebuna yandi tumunaka yo ti makunzi na yo ti nsabi na yo. Yandi tulaka yonso na zulu ya mapeka, yandi kwendaka kunata yo tii kuna na zulu ya ngumba yina ke talanaka na bwala Ebroni.”
8 Kukonda ntembe, bakyelo mpi makunzi ya bwala ya ngolo bonso Gaza kuvandaka ya nene mpi kilo mpenza. Yindula nde nge kesosa na kunangula yo! Samsoni kusalaka yo, kansi na nki kisika yandi kwendaka ti yo, mpi nzyetelo ya nki mutindu yandi salaka? Ya kyeleka, Gaza kele na lweka ya nzadi-mungwa, na kiteso yina masa kesukaka. [15] Kansi, Ebroni kele na ndambu ya esti, na kiteso ya bametre 900 na zulu kubanda kisika masa kesukaka, yo kele na zulu kibeni! Beto lenda tuba ve na sikisiki kisika “ngumba yina ke talanaka na bwala Ebroni” kele, kansi mbanza yango kele na kitamina ya bakilometre 60 na Gaza mpi na zulu ya ngumba! Kuzaba kitamina yina kesadisa beto na kubakisa dyambu ya kuyituka yina Samsoni kusalaka, mpidina ve? Mpi yibuka sambu na nki Samsoni kukukaka na kusala bisalu ya mutindu yina—sambu “Mpeve ya Mfumu Nzambi simbaka yandi.” (Bazuzi 14:6, 19; 15:14) Bubu yai beto Bakristu, beto kevingilaka ve nde mpeve ya Nzambi kupesa beto ngolo ya kuyituka na nitu. Ata mpidina, kaka mpeve mosi yina ya kuluta ngolo lenda yedisa mutindu na beto ya kubakisa mambu ya mudindu ya kimpeve mpi kukumisa kimuntu na beto ya kati ngolo. (1 Korinto 2:10-16; 13:8; Efezo 3:16; Kolosai 1:9, 10) Yo yina, kana beto bakisa disolo ya Samsoni, beto tandima mpenza nde mpeve ya Nzambi lenda sadisa beto.
9, 10. (a) Inki mambu kusalamaka ntangu Gedeoni kunungaka bantu ya Madiani? (b) Inki mutindu kuzaba mambu ya metala bisika yina bo ketubila na Biblia lenda sadisa beto na kukumisa disolo yai pwelele?
9 Kununga ya Gedeoni kunungaka bantu ya Madiani kele disolo yankaka ya kemonisa pwelele mfunu ya kuzaba bitamina yina Biblia ketubilaka. Bantu mingi ya ketangaka Biblia mezaba nde Zuzi Gedeoni mpi basoda na yandi 300 kunungaka basoda 135 000 ya Madiani, ya Amaleki, mpi bantu yankaka yina kutungaka camp na bo na nseke ya Yizrele, penepene ya ngumba ya More. [18] Basoda ya Gedeoni kubulaka bampungi, bo pasulaka mabundu sambu na kusimba bamwinda na bo, mpi bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Bitumba sambu na Mfumu Nzambi ti sambu na Gedeoni!” Dyambu yai kuvwalangasaka mpi kupesaka bambeni boma, na mpila nde bo yantikaka kudifwa bo na bo. (Bazuzi 6:33; 7:1-22) Keti dyambu yango yonso kusalamaka kaka nswalu-nswalu na mpimpa yina na mudidi? Kana nge landa na kutanga Bazuzi kapu ya 7 mpi ya 8, nge tamona nde Gedeoni kulandaka na kunwana. Na kati ya bisika mingi yina bo ketubila, beto lenda zaba ve bisika yankaka yina mezabanaka bubu yai, yo yina yo lenda monana ve na bakarte ya Biblia. Ata mpidina, mwa ndambu ya bisika yango mezabanaka, na mpila nde beto lenda landa bitumba ya Gedeoni.
10 Gedeoni kulandaka bambeni yina kubikalaka na Beti-Shita mpi na nima na sudi na Abele-Melola, penepene na Yordani. (Bazuzi 7:22-25) Disolo yango ketuba nde: “Gedeoni ti bantu na yandi nkama tatu kumaka na nzadi ya Yordani, bo sabukaka yo. Bo lembaka mpenza kansi bo vandaka kulanda kaka na kukula bambeni na bo.” Na nima ya kusabuka Yordani, bantu ya Izraele kulandaka bambeni na bo na sudi tii na Sukoti mpi Penuele, penepene ya Yaboki, na nima tii na bangumba ya Yogboha (penepene ti Amman, na Jordanie). Bo landaka mpi bo nwanisaka bo na kiteso ya bakilometre 80. Gedeoni kukangaka mpi kufwaka bantotila zole ya Madiani, na nima yandi vutukaka na mbanza na yandi Ofra, penepene na kisika yina bitumba kuyantikaka. (Bazuzi 8:4-12, 21-27) Yo ke pwelele nde bitumba ya Gedeoni kusukaka ve kaka na mwa minuta fyoti ya kubula bampungi, kupedisa bamwinda, mpi kutuba na ndinga ya ngolo. Mpi yindula mutindu yo keyikaka ngolo na mambu yina bo mesonikaka sambu na bantu ya lukwikilu: “Mono ta vanda na ntangu ve na kutuba sambu na Gedeoni [ti bantu yankaka yina] Nzambi pesaka bo ngolo ntangu nitu na bo lembaka; bo songaka ngolo na bo na bitumba.” (Baebreo 11:32-34) Bakristu mpi lenda lemba nitu, kansi beto fwete landa na kusala luzolo ya Nzambi.—2 Korinto 4:1, 16; Galatia 6:9.
Inki Mutindu Bantu Keyindulaka mpi Kesalaka Mambu?
11. Inki nzyetelo bantu ya Izraele kusalaka na ntwala mpi na nima ya kukuma na Kadeshi?
11 Bantu yankaka kesadilaka bakarte yina kele na Biblia sambu na kusosa kuzaba bisika, kansi keti nge keyindula nde bakarte lenda temuna mayele ya mabanza ya bantu? Baka mbandu ya bantu ya Izraele yina kukatukaka na Ngumba ya Sinai sambu na kukwenda na Ntoto ya Lusilu. Bo telema-telemaka fyoti na nzila, nsukansuka bo kumaka na Kadeshi (to, Kadeshi-Barnea.) [9] Kulonga 1:2 kemonisa nde yo vandaka kilumbu ya 11 ya nzyetelo, kitamina ya bakilometre 270. Katuka kisika yina, Moize kutindaka bantu 12 sambu bo kwenda kutala Ntoto ya Lusilu. (Kutanga 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26) Bantu yango kukwendaka na nordi ya Negebi, bo lutaka na Beresheba, na nima na Ebroni, mpi bo kumaka na bandilu ya nordi ya Ntoto ya Lusilu. (Kutanga 13:21-24) Sambu bantu ya Izraele kundimaka rapore ya mbi yina bantu kumi na kati ya bantu yina kwendaka kutala ntoto kupesaka, bo kumaka kuyungana-yungana na ntoto ya zelo na zelo bamvula 40. (Kutanga 14:1-34) Inki mambu yai kemonisa na yina metala lukwikilu na bo mpi luzolo na bo ya kutula ntima na Yehowa?—Kulonga 1:19-33; Nkunga 78:22, 32-43; Yude 5.
12. Inki beto lenda tuba sambu na lukwikilu ya bantu ya Izraele, mpi sambu na nki yo kele dyambu mosi ya beto fwete yindulula?
12 Yindula mambu yai na kutadilaka mutindu ntoto yango kuvandaka. Kana bantu ya Izraele kumonisaka lukwikilu mpi kulandaka bandongisila ya Yozue mpi ya Kalebi, keti bo zolaka ve kukota na Ntoto ya Lusilu? Kadeshi kuvandaka na kitamina ya bakilometre 16 katuka na Bere-Lahai-Roi, kisika Izaki ti Rebeka kuzingaka. [7] Yo vandaka na kiteso ya bakilometre penepene ya 95 na mbanza Beresheba, yina kuvandaka na ndambu ya sudi ya Ntoto ya Lusilu. (Kuyantika 24:62; 25:11; 2 Samuele 3:10) Ntangu bo katukaka na Ezipte tii na Ngumba ya Sinai mpi na nima ya kusala bakilometre 270 tii na Kadeshi, bo kumaka mpenza na kyelo ya Ntoto ya Lusilu. Beto mpi kele na kyelo ya Paladisu ya ntoto ya Nzambi mesilaka. Inki dilongi beto lenda baka? Ntumwa Polo kuwakanisaka luzingu ya bantu ya Izraele ti ndongisila yai: “Beto sala ngolo mpenza sambu beto kwenda kupema kisika mosi ti Nzambi. Beto lenda landa ve mbandu ya bantu yina pemaka ve kisika mosi ti Nzambi sambu bo lemfukaka na yandi ve.”—Baebreo 3:16–4:11.
13, 14. (a) Na ntwala ya nki mambu bantu ya Gabaoni kubakaka desizio ya mbote? (b) Mayele ya mbi ya bantu ya Gabaoni kemonisa inki, mpi nki dilongi beto fwete baka na mbandu na bo?
13 Dyambu yankaka ya ketadila kutula ntima na Nzambi sambu na kulungisa luzolo na yandi kemonana pwelele na disolo ya Biblia yina ketubila bantu ya Gabaoni. Ntangu Yozue kutwadisaka bana ya Izraele na kusabuka Nzadi ya Yordani sambu na kukota na ntoto yina Nzambi silaka na dibuta ya Abrahami, ntangu kulungaka sambu na kukatula bantu ya Kanana. (Kulonga 7:1-3) Bantu ya Gabaoni kuvandaka mpi na kati ya bantu yango. Bantu ya Izraele kufwaka Yeriko ti Ai mpi bo tungaka kan na bo penepene ya Gilgale. Sambu bantu ya Gabaoni zolaka ve kufwa mutindu bantu ya Kanana kufwaka, bo tindaka bantumwa na bo sambu na kukutana ti Yozue na Gilgale. Bo kusaka yandi nde bo mekatuka ntama kibeni ti teritware ya Kanana sambu na kwisa kusala kuwakana ya ngemba ti Baebreo.
14 Bantumwa yina kutubaka nde: “Mfumu, beto me katuka ntama mpenza. Beto me kwisa sambu beto me wa mambu ya kuyituka ya Mfumu Nzambi, Nzambi na nge, salaka.” (Yozue 9:3-9) Bilele ti madya na bo kundimisaka nde bo katukaka ntama kibeni, kansi na kuta masonga Gabaoni kuvandaka kaka na kiteso ya bakilometre 30 ya Gilgale. [19] Sambu Yozue ti bamfumu yina yandi tulaka kundimaka mambu ya bo tubaka, bo salaka kuwakana ya ngemba ti bantu ya Gabaoni mpi ya bambanza yina kuvandaka penepene ya Gabaoni. Keti mayele ya mbi ya bantu ya Gabaoni kuvandaka kaka mwaye ya kutina lufwa? Ve. Yo monisaka nde bo vandaka ti mpusa ya kundimama na Nzambi ya bantu ya Izraele. Yehowa kundimaka nde bo pesa bantu ya Gabaoni kisalu ya “kuzengaka bankuni ti ya kubakaka masa sambu na bantu ya Israele ti sambu na mesa-kimenga ya Mfumu Nzambi.” (Yozue 9:11-27) Na luzolo yonso, bantu ya Gabaoni landaka na kusala bisalu ya kudikulumusa na kisalu ya Yehowa. Ziku, bankaka na kati na bo kuvandaka na kati ya Banetinimi yina kukatukaka na Babilone mpi kusadisaka na kutunga tempelo. (Esdrasi 2:1, 2, 43-54; 8:20) Beto lenda landa mbandu na bo na kusalaka ngolo na kutanina ngemba ti Nzambi mpi na kuvanda ti luzolo ya mbote ya kulungisa ata bisalu ya kudikulumusa na kisalu na yandi.
Monisa Kikalulu ya Kuditambika
15. Sambu na nki kuzaba mambu ya metala ntoto yina Masonuku ya Kigreki ya Bukristu ketubila kele mfunu?
15 Masonuku ya Kigreki ya Bukristu ketubilaka mpi bantoto ya ntangu ya ntama, bonso banzyetelo mpi kisalu ya Yezu ti ya ntumwa Polo. (Marko 1:38; 7:24, 31; 10:1; Luka 8:1; 13:22; 2 Korinto 11:25, 26) Na masolo yai ya kelanda, meka na kuyindula mambu yina banzyetelo yango vandaka kulomba.
16. Inki mutindu Bakristu ya Berea kumonisaka ntonda na bo na Polo?
16 Na nzyetelo na yandi ya zole ya kimisionere (yina kele na kikokila ya mukubu ya kamwa ndombe na karte), Polo kukumaka na Filipi, yina kele kitini ya Grece bubu yai. [33] Yandi taka kimbangi kuna, bo tulaka yandi na boloko mpi na nima bo yambulaka yandi, ebuna yandi kwendaka na Tesalonika. (Bisalu 16:6–17:1) Ntangu Bayuda kusalaka komplo, bampangi ya Tesalonika kulongisilaka Polo na kukwenda na Berea, yina vandaka na kitamina ya bakilometre 65. Polo kulongaka mbote kibeni na Berea, kansi Bayuda kukwisaka mpi bo bendumunaka bantu. Yo yina, “bampangi songaka Paulo nswalu na kwenda na ndambu ya nzadi ya nene,” mpi “bantu yina kwendaka sambu na kubika Paulo, bo kwendaka na yandi nzila mosi tii na bwala Atene.” (Bisalu 17:5-15) Yo kemonana bonso nde, bantu yankaka ya mpa yina kubalulaka ntima kundimaka na kutambula na kiteso ya bakilometre 40 tii na Nzadi-Mungwa ya Égée, na kufuta maswa, mpi na kutambula na masa bakilometre kiteso ya 500. Nzyetolo ya mutindu yina kuvandaka kigonsa, kansi bampangi kundimaka kutula luzingu na bo na kigonsa sambu bo lutisa ntangu mingi ti mumonisi-ntambudi yai ya Nzambi.
17. Inki beto lenda bakisa mbote kana beto mezaba kitamina yina kekabisa Mileti ti Efezo?
17 Na nzyetelo na yandi ya tatu (yina kele na kikokila ya mukubu ya sakasaka na karte), Polo kukumaka na dibungu ya Mileti. Yandi lombaka nde bambuta-bantu ya dibundu ya Efezo kwisa kukuta yandi pana, na kiteso ya bakilometre 50. Yindula ntete, bankuluntu yai zolaka kuyambula bisalu na bo yankaka sambu na kukwenda kisika Polo kuvandaka. Ziku na ntangu bo vandaka kutambula, bo vandaka na kyese ya kutubila lukutakanu yina bo tasala. Na nima ya lukutakanu na bo ti Polo mpi ya kisambu, “bo yonso vandaka kudila, bo vandaka kubwila Paulo na nkingu sambu na kupesa yandi beze.” Na nima “bo kwendaka kubika yandi na maswa” sambu yandi kwenda na Yeruzalemi. (Bisalu 20:14-38) Bo vandaka ti mambu mingi ya kuyindula mpi ya kusolula na ntangu bo vandaka kuvutuka na Efezo. Keti nge keyituka ve na kumona zola ya bo monisaka na kutambula na kitamina yina sambu na kukutana ti ministre-ntambudi yina lendaka kuzabisa bo mambu ya mfunu mpi kusyamisa bo? Keti na disolo yai nge kemona kima mosi yina nge lenda sadila na luzingu mpi na mabanza na nge?
Longuka Ntoto ya Lusilu mpi Mambu Yina Tabwa na Ntwala
18. Inki lukanu beto fwete baka ntangu beto ketadila bisika yina Biblia ketubilaka?
18 Bambandu ya beto mekatuka kutubila kemonisa mfunu ya kuyikana ti ntoto yina Nzambi kupesaka bantu ya Izraele ya bo ketubilaka na masolo mingi ya Biblia. (Beto lenda yindula mpi na kulonguka bantoto ya nzyunga yina masolo ya Biblia ketubila.) Ntangu beto keyika nzayilu mpi mayele na beto ya kuzaba mbote Ntoto ya Lusilu, beto lenda vila ve dyambu mosi ya mfunu ya bo lombaka bantu ya Izraele sambu na kukota mpi kusepela na ntoto yina ya kuvandaka na “midiki ti bwiki.” (NW) Yo lombaka nde bo zitisa Yehowa mpi bo landa bansiku na yandi.—Kulonga 6:1, 2; 27:3.
19. Yo kelomba nde beto tulaka dikebi mbala na mbala na nki bapaladisu zole?
19 Mutindu mosi mpi bubu yai, beto fwete lungisa mukumba na beto, disongidila kuzitisa Yehowa mpi kulemfuka na banzila na yandi. Kana beto sala mpidina, beto tatomisa mpi takumisa kitoko paladisu ya kimpeve yina kele bubu yai na dibundu ya Bukristu ya inza ya mvimba. Malembe-malembe, beto tayedisa nzayilu na beto ya mambu yina tavanda na kati mpi ya balusakumunu na yo. Mpi beto mezaba nde balusakumunu tavanda mingi. Yozue kutwadisaka bantu ya Izraele na kusabuka Yordani mpi kukota na ntoto ya kebutaka bima mingi mpi ya kyese. Ntangu yai beto kele ti kikuma ya mbote ya kuvingila ti kivuvu yonso Paladisu ya kinsuni, ntoto ya mbote yina ke na ntwala na beto.
Keti Nge Keyibuka?
• Sambu na nki beto fwete vanda na mpusa ya kuyedisa nzayilu mpi mayele na beto na yina metala babwala yina Biblia ketubilaka?
• Inki mambu ya metadila bantoto ya beto metubila na disolo yai mesadisa nge mingi?
• Inki dilongi mekuma pwelele na mabanza na nge mutindu nge melonguka mambu ya metala bantoto yina bo ketubilaka na masolo mingi?
[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]
[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 14]
‘Voyez le bon pays’
Na balukutakanu ya distrike ya mvu 2003 ti 2004, Bambangi ya Yehowa kubakaka na kyese yonso kamukanda ‘ Voyez le bon pays. ‘ Mukanda yai ya mpa, yina mebasikaka na bandinga kiteso ya 80, mefuluka ti bakarte ya kitoko yina kemonisa bisika mingi ya inza yina Biblia ketubilaka, mingimingi Ntoto ya Lusilu na bansungi ya kuswaswana.
Disolo yai ketubila bakarte ya sikisiki na nsadisa ya bantalu ya balutiti yina kele na bisono ya ndombe, bonso [15]. Kana nge kele ti kamukanda yai ya mpa, baka ntangu ya kutadila mwa mambu ya kuswaswana yina lenda sadisa nge na kuyedisa nzayilu mpi mayele ya Ndinga ya Nzambi.
(1) Bakarte mingi kele ti bangogo na balupangu yina ketendula bidimbu ya bo mesadila na karte [18]. (2) Bakarte mingi yankaka kele ti bikokila ya kemonisa kitamina ya bakilometre yina kekabisa bisika zole mpi yo tasadisa nge na kubakisa bunene to kitamina yina bo ketubila [26]. (3) Bisika mingi kele ti dikonga mosi ya kesonga ndambu ya nordi, yo kesadisa nge na kuzaba nki ndambu kisika ya bo ketubila kele [19]. (4) Mbala mingi bakarte ke na mikubu sambu na kumonisa bangumba [12]. (5) Na bansuka na yo, karte lenda vanda ti bisono to bantalu na mpila nde nge lenda mona bikokila yina nge lenda sadila sambu na kuzaba bambanza to bazina ya bisika yina bo ketubila [23]. (6) Na index ya bazina ya bisika yina kele na balutiti zole [34-5], nge lenda mona ntalu ya lutiti na bisono ya ndombe, yina kelandanaka mbala mingi ti kikokila ya kemonisa kisika ya bo ketubila, mu mbandu E2. Na nima ya kubaka mwa ntangu sambu na kutadila mambu yai, nge lenda yituka na kumona mfunu na yo na yina metala kuyedisa nzayilu mpi mayele na nge ya Biblia.
[Tablo/Karte ya kele na lutiti 16, 17]
BANDILU YA LUGANGU
(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)
A. Lweka ya Nzadi ya Nene
B. Banseke ya Westi ya Yordani
1. Nseke ya Asere
2. Bande côtière ya Dore
3. Banseke ya kusansa bambisi ya Saroni
4. Nseke ya Filistia
5. Ngumba ya Katikati ya Esti-Westi
a. Nseke ya Megido
b. Nseke ya Yizrele
C. Bangumba ya Westi ya Yordani
1. Bangumba ya Galilea
2. Bangumba ya Karmele
3. Bangumba ya Samaria
4. Shefela (bangumba ya nsi)
5. Kitini ya Bangumba ya Yuda
6. Ntoto ya Zelo na Zelo ya Yuda
7. Negebi
8. Ntoto ya Zelo na Zelo ya Parani
D. Araba (Muwanda ya Rift)
1. Muwanda ya Hula
2. Ndambu ya Nzadi ya Galilea
3. Muwanda ya Yordani
4. Nzadi ya Mungwa (Nzadi-Mungwa ya Kufwa)
5. Araba (na sudi ya Nzadi ya Mungwa)
E. Bangumba ya Esti ya Yordani
1. Bashani
2. Gileadi
3. Amoni ti Moabi
4. Ngumba ya Edomi
F. Bangumba ya Libani
[Karte]
Ngumba ya Ermoni
More
Abele-Mehola
Sukoti
Yogboha
Betele
Gilgale
Gibeoni
Yeruzalemi
Ebroni
Gaza
Beresheba
Sodomi?
Kadeshi
[Karte/Kifwanisu ya Lutiti 15]
(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)
KANANA
Megido
GILEADI
Dotani
Sikemi
Betele (Luzi)
Ai
Yeruzalemi (Salemi)
Betelemi (Efrate)
Mamre
Ebroni (Makpela)
Gerare
Beresheba
Sodomi?
NEGEBI
Rehoboti?
[Bangumba]
Moria
[Ba masa]
Nzadi ya Mungwa
[Banzadi]
Yordani
[Kifwanisu]
Abrahami kulutaka na kati ya ntoto
[Karte ya kele na lutiti 18]
(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)
Troasi
SOMATRASI
Neapolisi
Filipi
Amfipolisi
Tesalonika
Berea
Atene
Korinto
Efezo
Mileti
RODA