Inki Mutindu Nge Fwete Baka Lukanu ya Kupona Mambu ya Mbote mpi ya Mbi?

NANI kele ti kiyeka ya kutula minsiku ya kesonga mambu ya mbote mpi ya mbi? Ngyufula yai kubasikaka na luyantiku ya luzingu ya bantu. Disolo ya Biblia yina kele na mukanda ya Kuyantika kemonisa nde Nzambi kutulaka nti mosi yina vandaka kuyela na kilanga ya Edeni. Yandi bingaka nti yango nde ‘nti ya kuzaba mambu ya mbote ti mambu ya mbi.’ (Kuyantika 2:9) Nzambi kupesaka bankwelani ya ntete nsiku nde bo fwete dya ve mbuma ya nti yai. Kansi, mbeni ya Nzambi, Satana Dyabulu, kubasisaka dibanza nde kana bo dya mbuma ya nti yina, meso na bo “ta kanguka” mpi bo “ta vanda bonso yandi Nzambi, bo ta zaba mambu ya mbote ti mambu ya mbi.’​—Kuyantika 2:16, 17; 3:1, 5; Kusonga 12:9.

Adami ti Eva kuvandaka ti lukanu ya kubaka: keti bo fwete ndima minsiku ya mambu ya mbote mpi ya mbi ya Nzambi kutulaka to bo fwete landa minsiku na bo mosi? (Kuyantika 3:6) Bo ponaka na kukolama na Nzambi mpi na kudya mbuma ya nti yango. Kamwa dyambu yai ya kukonda mpasi ya bo salaka kumonisaka inki? Ntangu bo buyaka na kuzitisa bandilu yina Nzambi kutudilaka bo, bo yindulaka nde bo ti bana yina bo tabuta tavanda na luzingu ya mbote mpenza kana bo ketula minsiku na bo mosi ya mambu ya mbote mpi ya mbi. Keti bikesa ya bantu kesosaka kusala sambu na kutula minsiku na bo mosi bonso Nzambi menungaka?

Bangindu ya Kuswaswana

Na nima ya kutadila malongi yina bafilozofe ya nene mebasisaka tuka bamvu-nkama mingi, Encyclopædia Britannica ketuba nde banda na ntangu ya filozofe ya Greki Socrates tii na mvu-nkama ya 20, bantu “kebendanaka mbala na mbala sambu na kusosa ntendula ya mambote mpi ya minsiku ya mambu ya mbote mpi ya mbi.”

Mu mbandu, na mvu-nkama ya tanu ya N.T.B., kuvandaka ti kibuka mosi ya nene ya balongi ya filozofi ya Greki yina bo vandaka kubinga nde ba sophistes. Balongi yai vandaka kulonga nde bangindu yina bantu mingi kendimaka kele yo yina ketulaka minsiku ya mambu ya mbote mpi ya mbi. Mosi na kati na bo kutubaka nde: “Mambu yonso yina kemonana ya mbote mpi ya bantu kendima na konso mbanza, yo kele ya mbote mpi ya mefwana na kundimama na mbanza yina, kana bantu ya mbanza yango keyindula nde yo kele mutindu yina.” Na kutadila munsiku yai, bantu mingi tayindula nde kusala mambu yankaka ya kukonda masonga kele mbi ve, sambu bantu mingi ya kisika yina bo kezingaka, to ya “mbanza” na bo, kesalaka yo.

Immanuel Kant, filozofe mosi ya mvu-nkama ya 18 ya mezabanaka mingi, kumonisaka ngindu yankaka. Zulunalu Issues in Ethics ketuba nde: “Immanuel Kant ti bantu yankaka bonso yandi . . .  kubendaka dikebi na nswa ya muntu kele na yo ya kupona yandi mosi.” Filozofi ya Kant kemonisa nde, kana muntu kezola kusala dyambu ya kukonda masonga to ve, yo metala kaka yandi mosi. Yandi fwete bika ve nde ngindu ya bantu mingi ya kisika yina yandi kezingaka kuzabisa yandi minsiku ya yandi fwete landa.

Keti Ngindu Yina Bantu Mingi Kendimaka Kele Lutwadisu ya Kutudila Ntima?

Ntembe kele ve nde bantu mingi ketubaka nde kuvanda masonga kele buzoba. Kansi, ngindu yina bantu mingi kendimaka kele ve lutwadisu ya kutudila ntima. Mu mbandu, kana nge vandaka kuzinga na kimvuka mosi yina bantu mingi keyindulaka nde kutambika bana kele mbi ve, mutindu bimvuka mingi ya bantu ya ntangu ya ntama vandaka kuyindula, keti kikalulu yai zolaka kukuma ya mbote? (2 Bantotila 16:3) Inki nge zolaka kusala kana nge butukaka na kimvuka mosi yina bantu ketadilaka kudya misuni ya bantu nde yo kele dyambu mosi ya mbote? Keti kikalulu na bo yai zolaka kusala nde kudya misuni ya bantu kuvanda dyambu mosi ya mbi ve? Dyambu mosi buna ya bantu kesala lenda kuma ve ya mbote kaka sambu bantu mingi kesala yo. Banda ntama, Biblia kupesaka lukebisu yai sambu na mutambu yina: “Kulanda ve bantu mingi yina ke zola kusala mambu ya mbi.”​—Kubasika 23:2.

Yezu Kristu kumonisaka kikuma yankaka yina fwete pesa bantu mayele ya kukonda kubika nde ngindu yina bantu mingi kendimaka kutwadisa bo na kuzaba mambu ya mbote mpi ya mbi. Yandi monisaka pwelele nde Satana kele “mfumu ya nsi-ntoto.” (Yoane 14:30; Luka 4:6) Satana kesadilaka kiyeka na yandi sambu na kukusa “bantu yonso.” (Kusonga 12:9) Yo yina, kana nge kesadila kaka ngindu yina bantu mingi kendimaka sambu na kutula minsiku na nge ya mambu ya mbote mpi ya mbi, nge lenda yantika kundima ngindu ya Satana kevandaka na yo na dyambu ya metala bikalulu ya mbote, mpi ntembe kele ve nde, yo tasukila nge mbi kibeni.

Keti Nge Lenda Tula Ntima na Mutindu na Nge Mosi ya Kutadila Mambu?

Ebuna, keti konso muntu fwete baka yandi mosi lukanu ya kupona mambu yina kele ya mbote mpi ya mbi? Biblia ketuba nde: “Kutula ntima ve na mambu ya nge mosi ke yindulaka nde nge zaba.” (Bingana 3:5) Sambu na nki ve? Sambu bantu yonso kebutukaka ti disumu ya kisina yina lenda bebisa mutindu na bo ya kutadila mambu. Ntangu Adami ti Eva kukolamaka na Nzambi, bo ndimaka minsiku ya Satana, muyekudi ya bwimi, mpi bo ponaka yandi na kuvanda tata na bo ya kimpeve. Na nima, bo pesaka bana na bo kidimbu mosi ya bo kebutukaka na yo. Kidimbu yango kele ntima mosi ya luvunu yina kele ti mayele ya kuzaba mambu ya mbote kansi mpusa na yo kevandaka ntangu yonso ya kusala mambu ya mbi.​—Kuyantika 6:5; Roma 5:12; 7:21-24.

Sambu na yina metala minsiku ya bikalulu ya mbote ti ya mbi, Encyclopædia Britannica ketuba nde: “Yo keyitukisa ve na kumona nde bantu kezabaka mambu ya mbote ya bo fwete sala, kansi na kisika ya kusala yo, bo kesalaka mambu yina kevandaka sambu na mambote na bo mosi. Mpila ya kupesa bantu ya mutindu yina bikuma ya kusala mambu ya mbote kele dyambu ya mpasi sambu na malongi ya mambu ya mbote mpi ya mbi yina bansi ya Eropa ti ya Amerika ya Nordi kevandaka na yo.” Biblia ketuba pwelele nde: “Nani lenda zaba ntima ya muntu? Yo me fulukaka na luvunu; yo ke [mbi mingi, NW].” (Yeremia 17:9) Keti nge lenda tula ntima na muntu yina mezabanaka nde yandi kele luvunu mpi mbi mingi?

 Ntembe kele ve nde, ata bantu yina kekwikilaka ve na Nzambi lenda kuka kuditambwisa na mutindu mosi ya mbote mpi kusala mikanda ya bansiku ya lukumu ya bikalulu ya mbote yina bantu lenda sadila. Kansi, mbala mingi, bansiku ya mfunu yina bo kekotisaka na kimvuka ya mikanda ya minsiku na bo kemonanaka mpenza nde yo kewakanaka ti minsiku ya bikalulu ya mbote yina kele na Biblia. Ata bantu ya mutindu yina lenda buya na kundima nde Nzambi kele, bangindu na bo kemonisaka nde bo kele ti mayele ya kubutukila yina kesadisaka bo na kumonisa kimuntu ya Nzambi. Mutindu Biblia kemonisa yo, dyambu yai kemonisa nde na luyantiku Nzambi kusalaka bantu, “[na kifwani, NW] na yandi.” (Kuyantika 1:27; Bisalu 17:26-28) Ntumwa Polo ketuba nde: “Bo ke songaka nde, mambu yina ya Bansiku ke tubaka, bo me sonikaka yo na ntima na bo.”​—Roma 2:15.

Ya kyeleka, kuzaba mambu ya mbote meswaswana mpenza ti kuvanda ti ngolo ya mabanza ya kusala mambu ya mbote. Inki mutindu muntu keyedisaka ngolo ya mabanza yina kele mfunu sambu na kusala mambu ya mbote? Sambu mambu ya beto kesalaka kekatukaka na ntima, kuyedisa zola sambu na Munkwa Biblia, Yehowa Nzambi, lenda sadisa muntu na kuyedisa ngolo yina.​−Nkunga 25:4, 5.

Mutindu ya Kubaka Ngolo ya Kusala Mambu ya Mbote

Kima ya ntete ya muntu fwete sala sambu na kulonguka na kuzola Nzambi kele kubakisa mutindu bansiku na yandi kele mpenza na bukatikati, mpi nde yo kenataka mambote. Ntumwa Yoane ketuba nde: “Kana beto ke zolaka Nzambi, yo ke songa nde beto ke landaka bansiku na yandi. Ebuna bansiku na yandi kele mpasi ve beto na kulanda yo.” (1 Yoane 5:3) Mu mbandu, Biblia kele ti bandongisila ya mbote yina lenda sadisa baleke na kuswasukisa mambu ya mbote mpi ya mbi na ntangu bo kebaka lukanu ya kuzaba kana bo fwete nwa malafu ti bima yina kelausaka, to kudipesa na kuvukisa nitu na ntwala ya makwela. Biblia lenda sadisa bankwelani na kuzaba mutindu bo lenda manisa mavwanga, mpi yo lenda pesa bibuti bandongisila ya bo lenda sadila sambu na kusansa bana. a Kana baleke ti bambuta kesadilaka minsiku ya Biblia ya bikalulu ya mbote, bo tabakila yo mambote, ata bo kezingaka na nki kisika, ata bo melongukaka mingi to ve, to ata bo meyelaka na konso nki kisika yina.

Kaka mutindu madya ya mbote kepesaka nge kikesa ya kusala kisalu, mutindu mosi mpi kutanga Ndinga ya Nzambi tapesa nge kikesa ya kuzitisa minsiku na yandi. Yezu kufwanisaka mambu ya Nzambi ketubaka ti mampa. (Matayo 4:4) Yandi tubaka dyaka nde: “Madia na mono kele yo yai: na kulanda luzolo ya muntu yina tindaka mono.” (Yoane 4:34) Kudya madya ya kimpeve yina kekatuka na ndinga ya Nzambi kusadisaka Yezu na kununga bampukumuna mpi na kubaka badesizio ya mayele.​—Luka 4:1-13.

Na luyantiku, nge lenda mona mpasi na kudya madya ya kimpeve yina kekatuka na Ndinga ya Nzambi mpi na kundima minsiku na yandi. Kansi, yibuka nde ntangu nge vandaka mwana ya fyoti, ziku munoko na nge vandaka kusepela ve na madya yina kuvandaka mbote sambu na nge. Kansi, sambu na kuvanda ti kikesa na ntangu nge keyela, yo lombaka nde nge longuka na kudya madya ya mbote ya mutindu yina. Mutindu mosi mpi, yo lenda lomba nge ntangu mingi sambu na kuyantika kusepela ti minsiku ya Nzambi. Kansi, kana nge sala kikesa, nge takuma kuzola yo mpi nge takuma ngolo na kimpeve. (Nkunga 34:9; 2 Timoteo 3:15-17) Nge talonguka na kutula ntima na Yehowa mpi nge tavanda na kikesa ya ‘kusala mambu ya mbote.’​—Nkunga 37:3.

Ya kyeleka, konso kilumbu nge kevandaka ti lukanu ya kubaka na dyambu ya metala kusala mambu ya mbote to ya mbi, yo vanda na mambu ya fyoti to ya nene. Yo yina, Biblia kelongisila nge nde: “Tula ntima na nge yonso na Mfumu Nzambi; kutula ntima ve na mambu ya nge mosi ke yindulaka nde nge zaba. Yindula Mfumu Nzambi na mambu yonso ya nge ke salaka, yandi ta songa nge nzila ya mbote.” (Bingana 3:5, 6) Kulonguka na kutula ntima na Yehowa tanatila nge mambote kaka na ntangu yai ve, kansi yo takangudila nge mpi nzila ya kuzinga kimakulu, sambu kulemfukila Yehowa Nzambi kenataka na luzingu.​—Matayo 7:13, 14.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 5]

Bangolo ya kemonanaka ve lenda vanda na bupusi na bangindu yina bantu mingi kendimaka

[Bifwanisu ya kele na lutiti 4]

Banda ntama, bafilozofe mebendanaka mingi sambu na dyambu ya metala mambu ya mbote mpi ya mbi

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto]

Kant: Yo mekatuka na mukanda The Historian’s History of the World; Socrates: Yo mekatuka na mukanda A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea