Vanda na Dibanza ya Bukatikati na Yina Metala Kunwa Malafu

“Kunwa malafu mingi ke kumisa nge muntu ya makelele ti ya buzoba. Yo kele mayele ve na kulauka malafu.”​—BINGANA 20:1.

1. Inki mutindu muyimbi-bankunga kumonisaka ntonda na yandi sambu na makabu mingi ya mbote yina kekatukaka na Yehowa?

 LONGOKI Yakobo kusonikaka nde: “Makabu yonso ya mbote mpenza ke katukaka na zulu; yo ke katukaka na Nzambi yina salaka bamwinda ya zulu.” (Yakobo 1:17) Sambu na kumonisa ntonda na makabu mingi ya mbote yina kekatukaka na Nzambi, muyimbi-bankunga kuyimbaka nde: “Nge ke menisaka matiti sambu na bambisi, bandunda sambu na bantu. Mpidina muntu ke kunaka bima na yandi: yandi ke salaka vinu na kumona kiese, mafuta ya olive sambu na kudipakula, mampa na kupesa yandi ngolo.” (Nkunga 104:14, 15) Bonso matiti, mampa, mpi mafuta, vinu ti mitindu yankaka ya malafu kele makabu ya mbote ya kekatukaka na Nzambi. Inki mutindu beto fwete sadila yo?

2. Inki bangyufula beto tatadila na yina metala kunwa malafu?

² Dikabu ya mbote kenataka kyese kaka kana muntu kesadila yo mbote. Mu mbandu, bwiki “kele kitoko,” kansi “kulutisa kudia bwiki mingi kele mbi.” (Bingana 24:13; 25:27) Ata kunwa “ndambu ya vinu” lenda pesa kyese, kulauka malafu kele mbi kibeni. (1 Timoteo 5:23) Biblia kekebisa nde: “Kunwa malafu mingi ke kumisa nge muntu ya makelele ti ya buzoba. Yo kele mayele ve na kulauka malafu.” (Bingana 20:1) Kansi, inki ntangu mpenza beto lenda tuba nde muntu melauka malafu? a Inki kiteso ya malafu muntu lenda nwa yina beto lenda tuba nde yandi melutisa ndilu? Inki kele dibanza ya bukatikati na yina metala kunwa malafu?

“Kulauka” Malafu​—Inki Mutindu?

3, 4. (a) Inki kemonisa nde Biblia kebuyisa kunwa malafu na kiteso yina kelausaka? (b) Inki bidimbu kesongaka nde muntu melauka malafu?

³ Na Izraele ya ntama, bo vandaka kufwa na matadi konso mwana yina vandaka kuzola ve  kuyambula kikalulu na yandi ya kudya mbiki mpi ya kulauka malafu. (Kulonga 21:18-21) Ntumwa Polo kulongisilaka Bakristu nde: “Beno lenda vukana ve ti muntu yina ke tubaka nde yandi kele mukristo, kansi yandi ke salaka pite, to yandi ke vandaka na nzala ya kuvanda na konso kima yina, to yandi ke sambaka biteki, to ke fingaka bantu ya nkaka, to ke laukaka malafu, to ke yibaka. Beno dia mpi ve kisika mosi ti muntu ya mutindu yina.” Yo kele pwelele nde Masonuku kebuyisa kunwa malafu na kiteso yina kelausaka.​—1 Korinto 5:11; 6:9, 10.

⁴ Biblia ketuba mutindu yai sambu na kutendula bidimbu yina kesongaka nde muntu melauka malafu: “Kubika ve malafu kubenda nge, ata yo kele kitoko nki mutindu, ata yo ke basika mafulu-fulu na dikopa, ata yo ke kulumuka mbote-mbote na mungungu na nge. Na nima nge ta wa na nitu bonso nde nioka ya makasi tatikaka nge. Meso na nge ta zieta ti kumona bima ya kisakasaka, ebuna nge ta kuka diaka ve kuyindula ti kutuba mbote-mbote.” (Bingana 23:31-33) Kulutisa kiteso na kunwa malafu ketatikaka bonso nyoka yina kele ti ndikila, yo kepesaka maladi, yo kekumisaka mabanza kisakasaka, yo kesalaka nkutu nde muntu kukonda kudizaba. Muntu yina melauka malafu lenda mona “bima ya kisakasaka” yina lenda pesa yandi boma bonso na ndosi. Yandi lenda konda mpi kudiyala na kubasisa mabanza mpi bampusa yina yandi fwete basisa ve.

5. Na nki mutindu kulutisa kiteso na kunwa malafu kele mpenza kigonsa?

⁵ Inki beto lenda tuba kana muntu kele ti kikalulu ya kunwa malafu kansi yandi kesalaka yonso sambu bantu kumona ve nde yandi melauka malafu? Bantu yankaka kemonisaka tubidimbu ya kulauka malafu fyoti kibeni, ata bo menwa malafu mingi. Kansi, kuyindula nde kikalulu ya mutindu yai kele kigonsa ve kele kudikusa kibeni. (Yeremia 17:9) Malembe-malembe, fyoti-fyoti, kikalulu ya kunwa malafu lenda kotila yandi ngolo mpi nsukansuka yandi kukuma ‘mpika ya malafu.’ (Tito 2:3) Nsoniki Caroline Knapp ketuba mutindu yai sambu na yina metala bitambi ya kekumisaka muntu mpika ya malafu: “Yo kekwisaka fyoti-fyoti, malembe-malembe, na mutindu mosi ya nge lenda bakisa ve, to kuzaba.” Kulutisa kiteso na kunwa malafu kele mpenza mutambu mosi ya kenataka lufwa!

6. Sambu na nki muntu fwete buya kikalulu ya kulutisa kiteso na kunwa malafu mpi na kudya?

⁶ Beto tadila mpi lukebisu ya Yezu kupesaka: “Beno keba! Beno lenda yindula ve na kusala bafete konso ntangu to na kulauka malafu, beno lenda yindula bampasi ya luzingu yai ve; kana ve, kilumbu yina ta kwisila beno na kintulumukina. Sambu yo ta kwisila bantu yonso yina kele na nsi-ntoto ya mvimba bonso mutambu.” (Luka 21:34, 35) Sambu malafu kukumisa muntu nitu kilo-kilo mpi bumolo na kinsuni mpi na kimpeve, yo kelombaka kaka ve nde yandi lauka. Inki takumina yandi kana kilumbu ya Yehowa mekuta yandi ti kikalulu ya mutindu yina?

Mambu Yina Kulauka Malafu Lenda Nata

7. Sambu na nki kulauka malafu kewakana ve ti ndongisila yina kele na 2 Korinto 7:1?

⁷ Kulutisa ndilu na kunwa malafu kenatilaka muntu bigonsa mingi na kinsuni mpi na kimpeve. Na kati ya bamaladi yina muntu yina kele mpika ya malafu lenda baka beto lenda tanga: Cirrhose de foie, maladi ya zioni yina kesimbaka bampika ya malafu, mpi maladi ya ketulaka ntu kisakasaka bonso delirium tremens. Kikalulu ya kulauka malafu lenda nata mpi kansere, diabete, mpi bamaladi yankaka ya ntima mpi ya estoma. Yo kele pwelele nde, kulauka malafu kewakana ve ti ndongisila yai ya Masonuku: “Beto fweti katula mambu yina yonso ke nataka mbi na nitu na beto ti na ntima na beto, beto fweti tula ngolo na kuvanda mpenza bantu ya Nzambi, beto fweti zitisa Nzambi.”​—2 Korinto 7:1.

8. Na kutadila Bingana 23:20, 21, inki malanda lenda kumina muntu yina kelaukaka malafu?

⁸ Kulauka malafu lenda nata mpi muntu na kuyonika mbongo, to nkutu kuvidisa kisalu. Ntotila Salomo ya Izraele ya ntama kukebisaka nde: “Kuta kinduku ve na bantu yina ke nwaka malafu mingi to ke diaka mbiki.” Sambu na inki? Yandi tendulaka nde: “Bantu yina ke laukaka malafu ti bantu yina ke lutisaka kiteso na kudia bo ta kuma bansukami. Kana kisalu na nge kele kaka kudia ti kulala, kubika fioti nge ta lwata bilele ya kufwa.”​—Bingana 23:20, 21.

9. Sambu na nki yo kele mayele nde muntu kubuya kunwa malafu kana yandi kezaba nde yandi tatambusa kamio?

⁹ Mukanda The Encyclopedia of Alcoholism ketubila kigonsa yankaka: “Bansosa memonisaka nde malafu kefyotunaka muntu mayele ya kutambusa,  ya kuzaba ntangu, ya kutwadisa mambu, ya kutula dikebi, ya kumona mambu yankaka mpi ya kuswasukisa yo.” Kunwa malafu na ntangu nge ketambusa kamio kenataka bigonsa ya nene kibeni. Na États-Unis mpamba, bantu mingi mpenza kefwaka mpi bankaka kelwalaka konso mvula na bisumbula ya bashofere yina kelaukaka malafu. Mingimingi, baleke bantu kebwaka na kigonsa yai sambu bo kele ve na eksperiansi mingi na kutambusa kamio mpi na kunwa malafu. Kana muntu ketambusa kamio na nima ya kunwa malafu mingi ya kelausaka, keti yandi lenda tuba nde yandi kezitisaka dikabu ya luzingu ya mekatukaka na Yehowa Nzambi? (Nkunga 36:10) Sambu luzingu kele kima mosi ya santu, yo kele mbote mingi nde muntu kunwa ve ata malafu fyoti na ntangu yandi ketambusa kamio.

10. Inki mutindu malafu lenda bebisa mabanza na beto, mpi sambu na nki yo kele kigonsa?

¹⁰ Kulutisa ndilu na kunwa malafu kevandaka kigonsa na kinsuni kaka ve, kansi mpi na kimpeve. Biblia ketuba nde: ‘Kunwa ti kulauka vinu kekatulaka mayele.’ (Ozea 4:11) Malafu kebebisaka mabanza ya muntu. Mukanda mosi ya Institut américain contre la toxicomanie ketendula nde: “Kana muntu menwa malafu, yo kekitaka na divumu, ketambulaka na menga mpi kesukininaka ve na kukuma na butomfu. Yo keyantikaka kufyotuna ngolo ya bitini ya butomfu yina keyalaka mabanza ti mawi. Yandi takuka dyaka ve kudiyala.” Kana beto mekuma kudiwa mutindu yai, ntembe kele ve nde kubika fyoti malafu ‘kulausa’ beto, kupusa beto na kusala mambu ya kisakasaka, mpi kutula beto na kigonsa ya kubwa na bampukumuna mingi.​—Bingana 20:1.

11, 12. Inki bigonsa ya kimpeve kunwa malafu na kiteso ya kuluta ndilu lenda natila muntu?

¹¹ Biblia ketuba dyaka nde: “Konso mambu yina ya beno ke sala - ata beno ke dia ata beno ke nwa ata beno ke sala konso mambu ya nkaka - beno sala mambu yina yonso sambu na kupesa Nzambi lukumu.” (1 Korinto 10:31) Keti kunwa malafu mingi mpenza kepesaka Nzambi lukumu? Ya kyeleka, yo kele mbote nde Mukristu kubuya na kuzabana nde yandi kele ti kikalulu ya kunwa malafu mingi. Kikalulu ya mutindu yai tafingisa zina ya Yehowa, kansi yo tapesa yo ve lukumu.

¹² Inki beto lenda tuba kana kikalulu ya Mukristu mosi ya kulutisa ndilu na kunwa malafu kebudisa Mukristu yankaka, mbala yankaka longoki mosi ya mpa, dibaku? (Roma 14:21) Yezu kukebisaka nde: “Na kati ya bana yai ya fioti ke tulaka ntima na mono, konso muntu yina ta [budisa mwana mosi na kati na bo dibaku, NW], kuluta mbote bo kangisa muntu yango yina ditadi ya nene na nkingu, ebuna bo losa yandi sambu yandi kwenda kufwa na nsi ya nzadi-mungwa.” (Matayo 18:6) Kunwa malafu na kiteso ya kuluta lenda sala mpi nde muntu kuvidisa mikumba na yandi na kati ya dibundu. (1 Timoteo 3:1-3, 8) Beto vila mpi ve mavwanga yina kikalulu ya kulauka malafu lenda kotisa na kati na dibuta.

Inki Mutindu Kutina Bigonsa?

13. Inki kima ya mfunu muntu fwete sala sambu na kubuya kulauka malafu?

¹³ Kima ya mfunu ya kusala sambu na kutina bigonsa ya kulauka malafu kele kaka ve ya kubaka lukanu ya kubuya kulauka malafu, kansi mpi ya kubuya kulutisa ndilu na kunwa malafu. Nani lenda zabisa nge kiteso ya malafu yina mefwana na nge? Sambu yo kelombaka kutadila mambu mingi, mpila lenda vanda ve ya kutula nsiku ya sikisiki ya kemonisa kiteso ya malafu yina mefwana na muntu. Konso muntu fwete zaba ndilu na yandi mpi kuzitisa yo. Inki tasadisa nge na kuzaba kiteso ya malafu yina meluta ndilu na nge? Keti kele ti munsiku yina lenda twadisa nge?

14. Inki munsiku tasadisa nge na kutula ndilu ya kiteso ya malafu yina mefwana na nge mpi yina meluta ndilu na nge?

¹⁴ Biblia ketuba nde: “Keba mayele ti ngangu, kubika yo ve yo mana. Yo ta zingisa nge mingi, yo ta vandila nge kitoko bonso mayaka na nkingu na  nge .” (Bingana 3:21, 22) Yo yina, munsiku yai lenda twadisa beto: Konso kiteso ya malafu yina kezyetisa nge meso mpi kefyotuna ngolo na nge ya kuyindula meluta ndilu na nge. Kansi, nge fwete vanda masonga mpi kuzaba mpenza kiteso ya malafu yina mefwana na ndilu na nge!

15. Inki ntangu yo lenda vanda mayele na kubuya kunwa ata tumalafu fyoti?

¹⁵ Bantangu yankaka, yo lenda vanda nkutu mayele na kubuya kunwa ata tumalafu fyoti. Nkento yina kele ti divumu lenda buya kunwa ata malafu fyoti sambu malafu kevandaka kigonsa sambu na mwana yina kele na divumu. Dyaka, keti yo tavanda ve kumonisa ntima ya mbote na kukonda kunwa malafu na ntwala ya muntu yina kuvandaka mpika ya malafu to yina kansansa na yandi kemonisaka yandi nde kunwa malafu kele mbi? Yehowa kupesaka ntuma yai na bantu yina vandaka kusala bisalu ya kinganga-Nzambi na nzo-ntenta: “Beno lenda nwa ve vinu to konso malafu ya ngolo ntangu beno ke kota na Nzo-Nzambi ya ntenta, kana ve beno ta fwa.” (Levi 10:8, 9) Yo yina, buya kunwa malafu na ntwala ya kukwenda na balukutakanu ya Bukristu, na ntangu nge kesala kisalu ya kusamuna, mpi na ntangu nge kelungisa mikumba yankaka ya kimpeve. Dyaka, na bansi yina bo mebuyisaka kunwa malafu to ya bo kepesilaka yo nswa kaka na bantu yina kele na mvula mosi buna, Bakristu fwete zitisa bansiku ya bansi yango.​—Roma 13:1.

16. Inki lukanu nge fwete baka kana bo metula malafu na ntwala na nge?

¹⁶ Kana bo mepesa nge malafu to bo metula yo na ntwala na nge, ngyufula ya ntete ya nge fwete kudiyula kele nde: ‘Keti mono fwete nwa yo?’ Kana nge baka lukanu ya kunwa yo, zaba mbote-mbote ndilu na nge, mpi kulutisa ve ndilu yango. Kupesa ve nzila nde muntu ya mbote yina meyamba nge kupusa nge na kulutisa ndilu. Keba mpi na bisika yina bo kepesaka malafu mingi kukonda ndilu, mu mbandu, na bafeti ya makwela. Na bisika mingi, leta mepesaka bana nswa ya kunwa malafu. Bibuti kele na mukumba ya kulonga mpi kukengidila bana na bo na yina metala kunwa malafu.​—Bingana 22:6.

Nge Lenda Yambula Kikalulu ya Kulauka Malafu

17. Inki lenda sadisa nge na kubakisa kana nge kele ti kikalulu ya kulauka malafu?

¹⁷ Keti nge kevandaka ti kikalulu ya kulauka malafu? Zaba nde kana kikalulu ya kulauka malafu mekumina nge disumu mosi ya nge kesalaka na kinsweki, nsukansuka yo tasukila nge mbi. Yo yina, baka ntangu ya kuditala mbote-mbote mpi na masonga yonso. Kudiyula bangyufula bonso yai: ‘Keti mono mekumaka kunwa malafu mbala mingi? Keti mono mekumaka kunwa malafu ya kuluta ngolo? Keti mono kenwaka malafu sambu na kuvilana mawa, basusi, to makambu na mono? Keti muntu mosi ya dibuta to nduku mosi mesonga mono dezia susi na yandi sambu na kikalulu na mono ya kunwa malafu? Keti kikalulu na mono ya kunwa malafu mekotisa mavwanga na kati ya dibuta na mono? Keti mono kemonaka nde mono lenda lutisa ve mposo mosi, ngonda mosi, to bangonda mingi kukonda kunwa malafu? Keti mono kezolaka ve nde bantu yankaka kuzaba kiteso ya malafu ya mono kenwaka?’ Inki nge tasala kana nge memona nde bamvutu mingi na bangyufula yai kele nde ee? Kuvanda ve bonso muntu yina ‘kekuditalaka na tala-tala, ebuna kaka na ntangu yo yina yandi kevilaka mutindu yandi kele.’ (Yakobo 1:22-24) Sala yonso sambu na kuyambula kikalulu yina. Inki nge lenda sala?

18, 19. Inki mutindu nge lenda yambula kikalulu ya kulutisa ndilu na kunwa malafu?

¹⁸ Ntumwa Polo kulongisilaka Bakristu nde: “Beno kulauka malafu ve, mbaimbai beno ta kuma bantu ya pite. Kansi beno vanda ya kufuluka na Mpeve ya Nzambi.” (Efezo 5:18) Baka lukanu ya kuzaba kiteso ya malafu yina meluta ndilu na nge, mpi  tula bandilu ya mefwana. Baka lukanu ya kukonda kulutisa bandilu yina; yedisa kikalulu ya kudiyala. (Galatia 5:22, 23) Keti nge kele ti banduku yina kepusa nge na kulutisa ndilu na kunwa malafu? Keba. Biblia ketuba nde: “Kana nge landa bantu ya mayele, nge ta kuma mpi mayele; kana nge landa bazoba, nge mpi ta kuma zoba.”​—Bingana 13:20.

¹⁹ Kana nge kenwaka malafu sambu na kuvilana dikambu mosi buna, sosa mpila ya kuyidika dikambu yango na masonga yonso. Bantu lenda yidika makambu kana bo kesadila bandongisila yina kele na Ndinga ya Nzambi. (Nkunga 119:105) Kuvanda ve ti badute na kusosa lusadisu ya nkulutu mosi ya nge ketudilaka ntima. Sadila bangidika ya Yehowa mbote sambu na kutunga kimpeve na nge. Kumisa ngolo bangwisana na nge ti Nzambi. Sambaka yandi mbala na mbala, mingimingi sambu na kuzabisa yandi kifu na nge yina ya mbi. Bondila Nzambi nde yandi ‘yobisa bapiku na nge ti ntima na nge.’ (Nkunga 26:2, NW) Mutindu beto tadilaka yo na disolo ya meluta, sala yonso sambu na kutambula na nzila ya kwikama.

20. Inki mambu nge fwete tadila sambu na kuyambula kikalulu ya kulutisa ndilu na kunwa malafu?

²⁰ Inki nge tasala kana nge kekuka ve kubikisa kikalulu na nge ya kulutisa ndilu na kunwa malafu ata nge kesala bikesa? Kana mpidina, nge fwete landa ndongisila yai ya Yezu: “Kana diboko na nge ke benda nge na kusala masumu, zenga yo. Kuluta mbote nge na kuvanda na diboko mosi mpamba, ebuna nge baka moyo ya kieleka; kansi ke mbote ve nge na kuvanda na maboko zole, ebuna nge kwenda na [Gehena, NW].” (Marko 9:43) Mvutu kele nde: Kunwa dyaka ve malafu ata fyoti. Nkento mosi ya beto kebinga nde Irene kubakaka lukanu ya mutindu yai. Yandi ketuba nde: “Na nima ya kubuya malafu kiteso ya bamvula zole ti ndambu, mono yantikaka kuyindula nde kunwa dikopa mosi lenda vanda mbi ve, kana mu nwa yo kaka sambu na kuzaba kiteso ya malafu yina mono lenda kuka na kunwa. Kansi, na ntangu dibanza ya mutindu yai kekwisilaka mono, mono kesambaka Yehowa mbala mosi. Lukanu na mono kele ya kunwa dyaka ve malafu tii kuna ngidika ya mpa takwisa, ata nkutu na ngidika yango ya mpa, mbala yankaka mono tanwaka yo ve.” Ata beto mesala kibansa ya nki mutindu sambu na kubuya malafu, yo kele fyoti mpenza kana beto tesa yo ti luzingu yina beto tavanda na yo na inza ya mpa ya lunungu ya Nzambi.​—2 Piere 3:13.

“Baka Ntinu Sambu na Kununga”

21, 22. Inki lenda kanga beto nzila ya kukuma na ndilu ya nsuka na ntinu ya beto kebakaka sambu na luzingu, mpi nki mutindu beto lenda buya kigonsa yina?

²¹ Ntumwa Polo kufwanisaka luzingu ya Mukristu ti ntinu ntangu yandi tubaka nde: “Keti beno zaba ve nde ntangu bantu ke salaka nsaka ya kubaka ntinu, bantu yonso ke bakaka ntinu kansi muntu mosi mpamba ke nungaka? Yo yina, beno baka ntinu sambu na kununga. Konso muntu yina ke zolaka kununga na bansaka, yandi ke landaka mbote-mbote bansiku yonso ya nsaka yina. Yandi ke salaka mpidina sambu na kubaka lukumu yina ke zingaka ve; kansi beto, beto ke salaka mpidina sambu na kubaka lukumu yina ta zingaka mvula na mvula. Yo yina, ntangu mono ke baka ntinu, mono ke tula meso kaka na kisika yina ya mono ke kwenda. Yo yina, mono kele bonso boksere, kansi mono ke bulaka na kisika ya mpamba ve. Mono ke monisaka nitu na mono mpasi, mono ke yalaka yo mpenza, na mpila nde Nzambi kubuya mono ve, mono muntu yina vandaka kulonga bantu ya nkaka.”​—1 Korinto 9:24-27.

²² Bantu kebakaka matabisi kele kaka bantu yina kenungaka ntinu. Na ntinu ya beto kebakaka sambu na luzingu, kulauka malafu lenda kanga beto nzila ya kukuma na ndilu ya nsuka. Yo yina, beto fwete yedisa kikalulu ya kudiyala. Sambu na kubaka ntinu mbote-mbote, yo kelomba nde beto buya “kunwa malafu mingi.” (1 Piere 4:3, NW) Kansi, beto fwete yedisa kikalulu ya kudiyala na mambu yonso. Na yina metala kunwa malafu, yo tavanda mayele nde beto “bikisa luzingu ya mbi ti nzala ya kimuntu, sambu beto kudiyala, beto kuvanda bantu ya mbote, beto kuvanda na luzingu ya kinzambi.”​—Tito 2:12.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

• Kulauka malafu kele inki?

• Kulauka malafu kenatilaka muntu nki bigonsa?

• Inki mutindu nge lenda tina bigonsa ya kulauka malafu?

• Inki mutindu muntu lenda kuka na kuyambula kikalulu ya kulauka malafu?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]

Baka na ntwala lukanu ya kusuka na kiteso ya ndilu na nge

[Kifwanisu ya kele na lutiti 30]

Sambaka Yehowa mbala na mbala sambu na kuzabisa yandi bifu na nge ya mbi