Lubutuku Mosi ya Bantu Fwete Yibuka

‘Bo mebutila beno Ngulusi. Yandi kele Kristo, Mfumu na beno.’​—Luka 2:11.

BAMVULA kiteso ya mafunda zole meluta, nkento mosi ya mbanza ya Betelemi kubutaka mwana mosi ya bakala. Bantu fyoti mpamba ya mbanza yango kubakisaka ntendula ya lubutuku yai. Kansi, bangungudi fyoti yina vandaka kukengidila mameme na bo na mpimpa na nseke, kumonaka kibuka mosi ya bawanzyo mpi kuwaka bo keyimba nde: “Lukumu kele na Nzambi kuna na zulu, ngemba kele awa na nsi-ntoto na kati ya bantu yina ya yandi ke ndimaka.”​—Luka 2:8-14.

Na nima, bangungudi kumonaka Maria ti bakala na yandi, Yozefi, na nzo ya mameme, kaka mutindu bawanzyo kusongaka bo. Maria, yina kupesaka mwana yina zina ya Yezu, kutulaka yandi na kidikilu, disongidila kisika yina bambisi kedyaka, na kati ya nzo na bo. (Luka 1:31; 2:12) Bubu yai, bamvula mafunda zole na nima, muntu mosi na kati ya bantu tatu na inza ya mvimba ketubaka nde yandi kelandaka Yezu Kristu. Dyaka, mambu yina kewakana ti lubutuku na yandi kele kisina ya disolo ya mambu ya melutaka yina bantu ketubilaka mingi kuluta masolo yonso ya luzingu ya bantu.

Espagne kele insi mosi kisika dibundu ya Katolika kele ngolo mpi kisika bantu kele ngolo na bankinsi yina bankaka na bo vandaka kuta. Bantu mebasisaka mitindu mingi ya kuswaswana ya kuyibuka mpimpa yina ya mfunu mingi na Betelemi.

Mutindu Bo Ketaka Nkinsi ya Lubutuku na Espagne

Banda na mvu-nkama ya 13, na kati ya bankinsi ya bo ketaka, bantu ya Espagne kelutaka kuta nkinsi ya Kubutuka mpi bo kesalaka bifwanisu yina kemonisaka mambu yina kusalamaka ntangu Yezu kubutukaka. Mabuta mingi kesalaka kifwanisu ya kidikilu ya fyoti kisika bo tulaka Yezu. Biteki ya bo kesalaka ti ntoto ya tuma kemonisaka Yozefi, Maria, Yezu, bangungudi mpi Bantu ya mayele (to “bantotila tatu”) yina kwisaka kutala Yezu mpi kupesaka yandi bakado. Na nsungi ya Lubutuku, mbala mingi bo ketulaka bifwanisu ya nene yina kemonisaka mambu yina kusalamaka na nkinsi ya Kubutuka ya Yezu penepene na banzo ya nene ya leta. Yo fwete vanda nde Francis ya mbanza ya Assisi muntu kukotisaka kikalulu yai na Italie sambu na kubenda dikebi ya bantu na disolo ya Evanzile ya ketubila lubutuku ya Yezu. Na nima, bamwane ya kimvuka ya ba Franciscain kupanzaka yo na Espagne ti na bansi mingi yankaka.

Bantu ya mayele yina kwendaka kutala Yezu kebakaka kisika ya nene na nkinsi ya Lubutuku na Espagne, kaka bonso Santa Claus (to Père Noël) na bansi yankaka. Na Espagne, bantu ya kesalaka mambu bonso Bantu yina ya mayele kepesaka bana bakado na kilumbu ya Yanuari 6, Día de Reyes (Kilumbu ya Bantotila), kaka mutindu Bantu yina ya mayele kwendaka kupesa Yezu bakado, mutindu bantu mingi kekwikilaka. Kansi, bantu fyoti mpamba kezabaka nde Evanzile kepesaka ve ntalu ya Bantu ya mayele yina kwendaka kutala Yezu. Na kisika ya kubinga bo bantotila, yo mefwana na kubinga bo nde bantu yina kelongukaka bambwetete sambu na kuzaba mambu yina tabwa na ntwala. a Kuluta dyaka, na nima ya viziti ya Bantu yina ya mayele, Herodi kufwaka bana yonso ya babakala na Betelemi yina ‘vandaka na bamvula zole, ti bayina kulungisaka ntete bamvula zole ve’ sambu na kusosa kufwa Yezu. Mambu yai kemonisa nde bantu yango kwendaka kutala  Yezu ntangu fyoti na nima ya lubutuku na yandi.​—Matayo 2:11, 16.

Banda na mvu-nkama ya 12, na bambanza yankaka ya Espagne, bo kesalaka teyatre ya kemonisaka lubutuku ya Yezu, mutindu bangungudi kwisaka kutala yandi na Betelemi mpi na nima Bantu ya mayele. Bubu yai, bambanza mingi ya Espagne kesalaka cabalgata, disongidila bo ketambulaka na babalabala konso kilumbu ya Yanuari 5 ti biteki ya nene ya “bantotila tatu” ya bo ketelemisaka na kamio. Bo kekwendaka tii na katikati ya mbanza, mpi bo kekabulaka babombon na bantu yina metelama na balabala. Kuyidika mambu ya metala Nkinsi ya Lubutuku mutindu bo vandaka kusala na ntangu ya ntama mpi villancicos (kukina ti kuyimba) kesadisaka na kukumisa kilumbu yango kilumbu mosi ya kyese mingi.

Mabuta mingi ya Espagne kezolaka kudya madya ya sipesiali na nkokila yina kevandaka na ntwala ya Lubutuku (Desembri 24). Madya ya babwala na bo ya bo kedyaka kevandaka ti bima bonso turrón (babombon ya kusala ti bambuma ya amande mpi bwiki), potopoto ya fufu ya amande ya kuvukisa ti sukadi mpi maki ya mpembe, bambuma ya kukalanga, dimeme ya kuyoka, mpi mbisi ya masa to konso kima yankaka ya kezingaka na nzadi ya nene. Bantu ya mabuta, ata bayina kezingaka na bisika ya ntama, kesalaka ngolo sambu na kukwisa kuvukana ti mabuta na bo na kilumbu yai. Ntangu bo kedyaka madya yankaka ya babwala na bo, na Yanuari 6, dibuta ya mvimba kedyaka roscón de reyes, disongidila gato ya kuzyunga ya “Bantotila.” Yo kevandaka na kati ti sorpresa (ntalu ya fyoti) ya bo kebumbaka. Na Roma, kikalulu ya mutindu mosi vandaka kupesa mpika yina vandaka kuzwa ntalu ya bo bumbaka na kati ya gato dibaku ya kukuma “ntotila” sambu na kilumbu mosi.

“Nsungi ya Mvu ya Kuluta Kyese mpi ya Kisalu Mingi Kuluta”

Ata mambu ya bo kesalaka meswaswana, nkinsi ya Lubutuku mekumaka ntangu yai nkinsi ya nene na inza ya mvimba. Mukanda The World Book Encyclopedia ketubila nkinsi ya Lubutuku bonso “nsungi ya mvu ya kuluta kyese mpi ya kisalu mingi kuluta na inza ya mvimba sambu na bamilio ya Bakristu mpi sambu na bantu yina kele ve Bakristu.” Keti kusala mutindu yai kele dyambu mosi ya mbote?

Yo ke pwelele nde, lubutuku ya Kristu kuvandaka dyambu mosi ya nene. Mutindu bawanzyo kutubilaka yo bonso kidimbu ya ‘ngemba na kati ya bantu yina ya Nzambi kendimaka’ kemonisa pwelele mfunu na yo.

Kansi, Juan Arias, muntu ya kemwangaka bansangu na Espagne ketuba nde “na luyantiku ya Bukristu, bantu vandaka kuta ve nkinsi ya Kubutuka ya Yezu.” Kana yo kele mutindu yina, kuta nkinsi ya Lubutuku kukatukaka na wapi? Inki kele mutindu ya kuluta mbote ya kuyibuka lubutuku mpi luzingu ya Yezu? Nge tazwa bamvutu na bangyufula yai na disolo ya kelanda.

[Noti na nsi ya lutiti]