Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Bazuzi

INKI Yehowa kesalaka kana bantu na yandi mepesa yandi mukongo mpi mebanda na kusambila banzambi ya luvunu? Inki beto lenda tuba kana bo kebuya kulemfukila yandi mbala na mbala mpi kesosa lusadisu na yandi kaka na ntangu bo ke na mpasi? Keti Yehowa keyidikilaka bo nzila sambu bo tina mpasi yango? Mukanda ya Bazuzi kepesa mvutu na bangyufula yai mpi na bangyufula yankaka ya mfunu. Profete Samuele muntu kusonikaka yo penepene na mvu 1100 ya N.T.B. Yo ketubila mambu yina kusalamaka na nsungi ya bamvula 330, disongidila, banda na lufwa ya Yozue tii na ntangu bo tulaka ntotila ya ntete ya Izraele na kiti ya kimfumu.

Mutindu yo kele kitini ya ndinga, to nsangu ya ngolo ya Nzambi, mukanda ya Bazuzi kele mfunu mingi sambu na beto. (Baebreo 4:12) Masolo ya kesimba mpenza ntima ya ke na kati kesadisa beto na kubakisa kimuntu ya Nzambi. Malongi ya beto kebaka na masolo yina kekumisa lukwikilu na beto ngolo mpi yo kesadisa beto na kusimba ngolo “luzingu ya kyeleka,” disongidila luzingu ya mvula na mvula na inza ya mpa yina Nzambi mesilaka. (1 Timoteo 6:12, 19, NW; 2 Piere 3:13) Mambu yina Yehowa kusalaka sambu na kugulusa bantu na yandi kemonisa na mutindu mosi ya fyoti luguluku ya kuluta nene yina Mwana na yandi, Yezu Kristu, tasala na bilumbu kekwisa.

SAMBU NA NKI BO VANDAKA NA MFUNU YA BAZUZI?

(Bazuzi 1:1–3:6)

Na nima ya kubedisa bantotila ya insi ya Kanana na lutwadisu ya Yozue, konso dikanda ya Izraele kwendaka kubaka dikabu na bo mpi kubotula insi yango. Kansi bantu ya Izraele kukulaka ve bantu ya insi yina. Bo kuditudilaka mpenza mutambu mutindu bo kulaka ve bantu yina.

Bantu yina kubutukaka na nima ya Yozue ‘kuvilaka Yehowa, bo zabaka diaka ve mambu ya mbote ya yandi sadilaka bantu ya Israele.’ (Bazuzi 2:10) Dyaka, bantu ya Izraele kulandaka na kukwelana ti bantu ya Kanana mpi kusadila banzambi na bo. Yo yina, Yehowa kupesaka nzila nde bambeni ya bantu ya Izraele kumonisa bo mpasi. Kansi, ntangu mpasi kukumaka mingi, bana ya Izraele kusambaka Nzambi ya kyeleka sambu na kulomba lusadisu. Na kati ya mavwanga yai na mambu metala lusambu, luzingu, mpi politiki, keyantika disolo ya bazuzi yina Yehowa kutulaka sambu na kugulusa bantu na yandi na bambeni na bo.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

1:2, 4​—Sambu na nki bo ponaka Yuda na kuvanda dikanda ya ntete na kubaka ntoto ya bo zengilaka yo? Na kutuba ya mbote, dibaku yai zolaka kukwenda na dikanda ya Rubeni, mwana ya ntete ya Yakobi. Kansi, na mbikudulu na yandi na ntwala ya lufwa na yandi, Yakobi kutubaka nde Rubeni zolaka kuvanda dyaka mfunu mingi ve na kati ya bampangi na yandi sambu yandi vidisaka kiyeka na yandi ya kuvanda mwana ya ntete. Simeoni ti Levi yina kusalaka mambu ya nku, bo panzaka bo na ntoto yonso ya Izraele. (Kuyantika 49:3-5, 7) Yo yina, muntu yina kulandaka kuvandaka Yuda, mwana ya iya ya Yakobi. Simeoni, yina kukwendaka ti Yuda kubakaka bitini ya fyoti ya ntoto yina kupanzana-panzanaka na kati ya teritware ya mvimba mpi ya nene ya Yuda. a​—Yozue 19:9.

1:6, 7​—Sambu na nki bo zengaka misapi ya nene ya maboko ti ya makulu ya bantotila yina bo bedisaka na bitumba? Kana muntu mevidisa misapi na yandi ya nene ya maboko ti ya makulu, yandi lendaka kusala dyaka ve kisalu ya kisoda. Inki mutindu soda lendaka kusimba mbele to dikonga kana yandi kele ve ti misapi ya nene ya maboko? Dyaka, kuvidisa misapi ya nene ya makulu vandaka kusala nde muntu kukuka dyaka ve na kutelama mbote.

Malongi Sambu na Beto:

2:10-12. Beto fwete vanda ti programe ya kulonguka Biblia mbala na mbala na mpila nde beto  ‘vila ve mambu yina Yehowa mesalaka.’ (Nkunga 103:2, NW) Bibuti fwete kotisa kyeleka ya Ndinga ya Nzambi na ntima ya bana na bo.​—Kulonga 6:6-9.

2:14, 21, 22. Yehowa kepesaka nzila nde mambu ya mbi kukumina bantu na yandi ya kukonda bulemfu sambu na kikuma mosi: sambu na kupesa bo ndola, sambu na kutomisa bo, mpi sambu na kupusa bo na kuvutuka na yandi.

YEHOWA TULAKA BAZUZI

(Bazuzi 3:7–16:31)

Disolo ya kesimba ntima ya mambu ya nene yina bazuzi kusalaka keyantika ti dyambu yina Otniele kusalaka ntangu yandi sukisaka kimpika ya bamvula nana ya bantu ya Izraele na maboko ya ntotila ya Mezopotamia. Zuzi Ehudi kusadilaka mayele mpi kikesa sambu na kufwa Egloni, ntotila ya Moabi yina kuvandaka nene. Shamgare, zuzi ya kikesa kufwaka yandi mosi bantu ya Filistia 600 ti nti ya kutambusila bangombe. Sambu na kikesa yina Debora, profete mosi ya nkento kupesaka yandi, mpi sambu na lusadisu ya Yehowa, Baraki ti basoda na yandi mafunda kumi yina kuvandaka ve ti binwaninu ya ngolo kubedisaka basoda ya Sisera yina kuvandaka ngolo mingi. Yehowa kutelemisaka Gedeoni mpi kunungisaka yandi ti bantu na yandi 300 na ntwala ya bantu ya Madiani.

Na nzila ya Yefte, Yehowa kugulusaka bantu ya Izraele na maboko ya bantu ya Amoni. Tola, Yaire, Ibisani, Eloni, mpi Abdoni kuvandaka mpi na kati ya bantu 12 yina kuvandaka bazuzi na Izraele. Nsungi ya Bazuzi kusukaka ti Samsoni yina kunwanaka ti bantu ya Filistia.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

4:8​—Sambu na nki Baraki kuzolaka kaka nde profete ya nkento Debora kukwenda ti yandi na bitumba? Ziku, Baraki vandaka kudiwa nde yandi mefwana ve na kukwenda kunwanisa basoda ya Sisera yandi mosi. Yo yina, kukwenda ti profete ya nkento zolaka kupesa yandi ti bantu na yandi kikesa ya kundima nde Nzambi vandaka kutwadisa bo mpi yo zolaka kupesa bo kivuvu. Yo yina, mutindu Baraki vandaka kuzola kaka nde Debora kukwenda ti yandi kuvandaka ve kidimbu ya kukonda ngolo, kansi yo vandaka kidimbu ya lukwikilu ya ngolo.

5:20​—Inki mutindu bambwetete ya zulu kunwaninaka Baraki? Biblia ketuba ve kana yo vandaka lusadisu ya bawanzyo, ya bima ya kukatukaka na zulu yina bantu ya mayele ya Sisera kuyindulaka nde yo vandaka bimpa ya Nzambi kusalaka sambu na kupesa bo mpasi, to ziku mambu yina bantu ya astrolozi kutubaka na ntwala sambu na Sisera yina kulunganaka ve. Kansi, ntembe kele ve nde Nzambi kukotilaka bantu ya Izraele na mutindu mosi to yankaka.

7:1-3; 8:10​—Sambu na nki Yehowa kutubaka nde bantu ya Gedeoni 32 000 kulutanaka  mingi sambu na kunwana ti basoda ya bambeni 135 000? Yehowa kutubaka mpidina sambu yandi zolaka kunungisa Gedeoni ti bantu na yandi. Nzambi kuzolaka ve nde bo yindula nde bo bedisaka bantu ya Madiani na ngolo na bo mosi.

11:30, 31​—Ntangu Yefte kusalaka lusilu na yandi, keti yandi vandaka kuyindula kupesa kimenga ya muntu? Ngindu ya mutindu yina zolaka kukwisila ve Yefte sambu Nsiku vandaka kutuba nde: “Beno yoka bana na beno ve na zulu ya bamesa-kimenga sambu na kupesa makabu.” (Kulonga 18:10) Kansi, Yefte kuyindulaka na kupesa muntu kansi mbisi ve. Ziku bantu ya Izraele vandaka kubumba ve na banzo bambisi ya mefwana na kupesa kimenga. Dyaka, kupesa kimenga ya mbisi zolaka kuvanda ve dikabu ya nene. Yefte kuzabaka mbote nde muntu yina zolaka kubasika na nzo na yandi sambu na kwisa kuyamba yandi zolaka kuvanda mwana na yandi ya nkento. Yandi zolaka kupesa muntu yango “bonso makabu ya kuyoka” na mpila nde muntu yango zolaka kudipesa ya mvimba na kisalu ya Yehowa na tempelo.

Malongi Sambu na Beto:

3:10. Kununga na mambu ya kimpeve kekatukaka ve na mayele ya bantu kansi, na mpeve ya Yehowa.​—Nkunga 127:1.

3:21. Ehudi kusadilaka mbele na yandi ti mayele mpi kikesa. Beto fwete sala ngolo sambu na kuzaba kusadila mbote “mbele ya kimpeve, disongidila ndinga ya Nzambi.” Yo ketendula nde beto fwete sadila Masonuku ti kikesa yonso na kisalu na beto ya kusamuna.​—Efezo 6:17; 2 Timoteo 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Kudikulumusa ya Gedeoni kelonga beto mambu tatu ya mfunu: (1) Kana bo mepesa beto mukumba mosi ya kisalu, olie ya kuyindula lukumu to kiyeka yina yo kenatila beto, beto fwete yindula kisalu yina yo kepesa beto. (2) Kana beto kezinga ti bantu yina kevandaka ti kikalulu ya kuswana, kumonisa kikalulu ya kudikulumusa kele nzila ya mayele. (3) Kudikulumusa ketaninaka beto na kukonda kusosa kiyeka.

6:17-22, 36-40. Beto mpi fwete keba mpi ‘kukwikila ve konso ndinga ya kupemama.’ Kansi, beto fwete “zikisa bandinga yonso ya kupemama sambu na kubakisa kana yo mekatuka na Nzambi.” (1 Yoane 4:1, NW) Sambu na kuzikisa kana ndongisila ya yandi kekana na kupesa mekatuka mpenza na Ndinga ya Nzambi, Mukristu yina kele nkuluntu ya mpa tasala mbote na kusosa ndongisila ya bankuluntu yina ke na eksperiansi mingi.

6:25-27. Gedeoni kusadilaka mayele sambu na kupesa ve bambeni na yandi makasi mpamba-mpamba. Ntangu beto kelonga nsangu ya mbote, beto fwete keba na kukonda kulwadisa bantu yankaka mpamba-mpamba na mutindu na beto ya kutuba.

7:6. Sambu na yina metala kusadila Yehowa, beto fwete vanda bonso bantu ya Gedeoni 300, disongidila, kuvanda mayele mpi kukangula meso.

 9:8-15. Yo ke buzoba mpenza na kusala mambu ti lulendo yonso mpi kuvanda ntangu yonso ti ngindu ya kusosa kimfumu to kiyeka!

11:35-37. Ntembe kele ve nde mbandu ya mbote ya Yefte kusadisaka mwana na yandi ya nkento na kuyedisa lukwikilu ya ngolo mpi mpeve ya kuditambika. Bubu yai, bibuti lenda pesa mbandu ya mbote ya mutindu mosi na bana na bo.

11:40. Kusikisa muntu ya kemonisa luzolo ya kusala kisalu ya Yehowa kepesaka yandi kikesa.

13:8. Na ntangu bo kelonga bana na bo, bibuti fwete samba Yehowa sambu yandi twadisa bo, mpi bo fwete landa lutwadisu na yandi.​—2 Timoteo 3:16.

14:16, 17; 16:16. Kusadila kudila mpi makasi sambu na kupusa muntu na kusala kima mosi lenda bebisa bangwisana.​—Bingana 19:13; 21:19.

MAMBU YANKAKA YA MBI YINA KUSALAMAKA NA IZRAELE

(Bazuzi 17:1–21:25)

Kitini ya nsuka ya mukanda ya Bazuzi kele ti masolo zole ya nene. Disolo ya ntete ketubila bakala mosi na zina ya Mika, yina kutulaka kiteki mosi na nzo na yandi mpi kusadilaka Mulevi mosi bonso nganga-Nzambi na yandi. Na nima ya kufwa mbanza ya Layishi, to Leshemi, bantu ya Dani kutungaka mbanza na bo mosi mpi bo pesaka yo zina ya Dani. Bo sadilaka kiteki ya Mika mpi nganga-Nzambi na yandi sambu na kutula lusambu yankaka na Dani. Yo kemonana pwelele nde bo botulaka mbanza ya Layishi na ntwala ya lufwa ya Yozue.​—Yozue 19:47.

Dyambu ya zole kusalamaka ntama mingi ve na nima ya lufwa ya Yozue. Mansoni yina babakala mingi ya dikanda ya Benyamini kusalaka na mbanza ya Gibea kunataka na lufwa ya bantu yonso ya dikanda ya mvimba ya Benyamini, katula kaka babakala 600 yina kugulukaka. Kansi, ngidika ya mbote ya bo salaka kusadisaka bo na kuzwa bankento na mpila nde, ntalu ya bantu yina kenwanaka bitumba kukumaka kiteso ya 60 000 na ntangu Davidi vandaka kuyala.​—1 Bansangu 7:6-11.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

17:6; 21:25​—Kana ‘konso muntu vandaka kusala kaka mutindu yandi mosi mezola,’ keti yo vandaka kunata mavwanga? Mpenza ve. Sambu Yehowa kusalaka bangidika mingi sambu na kutwadisa bantu na yandi. Yandi pesaka bo Nsiku mpi banganga-Nzambi sambu na kulonga bo banzila na yandi. Na nsadisa ya Urimi ti Tumimi, nganga-Nzambi ya nene vandaka kusosa lutwadisu ya Nzambi na mambu ya mfunu. (Kubasika 28:30) Konso mbanza kuvandaka mpi ti bambuta ya mayele yina vandaka kupesa bandongisila ya mbote. Ntangu muntu ya Izraele vandaka kulanda bangidika yai, yandi vandaka na lutwadisu ya mbote sambu na kansansa na yandi. Yandi “vandaka kusala kaka mutindu yandi me zola” mpi mambu vandaka kuluta mbote. Kansi, kana muntu vandaka kuzitisa ve Nsiku mpi vandaka kubaka badesizio na yandi mosi na mambu ya metala bikalulu ya mbote mpi lusambu, yandi vandaka kusala mambu ya mbi.

20:17-48​—Sambu na nki Yehowa kubikaka nde bantu ya Benyamini kubedisa bikanda yankaka mbala zole, ata yo lombaka kupesa bantu ya Benyamini ndola? Mutindu Yehowa kupesaka nzila nde bikanda yina ya kwikama kuvidisa ntete bantu mingi, yandi zolaka kumeka lukanu na bo ya kukatula mambi na Izraele.

Malongi Sambu na Beto:

19:14, 15. Mutindu bantu ya Gibea kubuyaka na kuyamba banzenza kuvandaka kidimbu yina kumonisaka nde bo vandaka kuzitisa ve bansiku ya bikalulu ya mbote. Biblia kelongisila Bakristu na ‘kuyamba banzenza mbote na banzo na bo.’​—Roma 12:13.

Luguluku Ke na Ntwala

Kubika fyoti mpenza, Kimfumu ya Nzambi yina Kristu Yezu ke na kutwadisa tafwa bantu ya mbi mpi tanata luguluku ya nene sambu na bantu ya mbote mpi ya kwikama. (Bingana 2:21, 22; Daniele 2:44) Ebuna, ‘bambeni yonso ya Yehowa tafwa, kansi banduku na yandi tavanda bonso ntangu ketelama na suka.’ (Bazuzi 5:31) Bika beto vanda na kati ya banduku ya Yehowa na kusadilaka mambu ya beto melonguka na mukanda ya Bazuzi.

Kyeleka ya ntetentete ya bo memonisa mbala na mbala na masolo ya ketubila Bazuzi kele yai: Bulemfu na Yehowa kenataka balusakumunu mingi, kansi kukolama na Yehowa kenataka malanda ya mbi mpenza. (Kulonga 11:26-28) Yo kele mfunu mpenza nde beto kuma bantu yina “kelemfukaka na ntima mosi” na luzolo ya Nzambi yina yandi mesongaka beto!​—Roma 6:17, NW; 1 Yoane 2:17.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Karte ya kele na lutiti 9]

(Sambu na kumona mambu yonso, tala na mukanda)

‘Mfumu Nzambi tulaka bazuzi na Israele, ebuna bazuzi yango kugulusaka bo na maboko ya bamiyibi.’​—Bazuzi 2:16

BAZUZI

1. Otniele (Dikanda ya Manase)

2. Ehudi (Dikanda ya Yuda)

3. Shamgare (Dikanda ya Yuda)

4. Baraki (Dikanda ya Naftali)

5. Gedeoni (Dikanda ya Isakare)

6. Tola (Dikanda ya Manase)

7. Yaire (Dikanda ya Manase)

8. Yefte (Dikanda ya Gadi)

9. Ibisani (Dikanda ya Asere)

10. Eloni (Dikanda ya Zebuloni

11. Abdoni (Dikanda ya Efraimi)

12. Samsoni (Dikanda ya Yuda)

DANI

MANASE

NEFTALI

ASERE

ZABULONI

ISAKARE

MANASE

GADI

EFRAYIMI

DANI

BENYAMINI

RUBENI

YUDA

[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]

Inki dilongi nge bakaka na mutindu Baraki kuzolaka kaka nde Debora kukwenda na bitumba?