Bantu Lenda Vanda na Makwela ya Mbote na Inza ya Bubu Yai

“Beno lwata zola, sambu yo kele kikangilu ya kukuka ya bumosi.”​—KOLOSAI 3:14, NW.

1, 2. (a) Inki dyambu kepesaka kikesa na dibundu ya Bukristu? (b) Makwela ya mbote kevandaka inki mutindu?

 NA NTANGU beto ketalaka na dibundu ya Bukristu, keti beto kevandaka ve na kyese na kumona bampangi mingi yina mezingaka na kwikama yonso ti bankwelani na bo na nsungi mosi ya bamvula 10, 20, 30, to nkutu mingi kuluta? Bo mebikalaka ya kwikama na bankwelani na bo ata na bantangu ya mpasi.​—Kuyantika 2:24.

² Bankwelani mingi kendimaka nde bampasi kekondaka ve na makwela na bo. Muntu mosi kusonikaka nde: “Bampasi kekondaka ve na makwela ya kyese. Bantangu ya mbote mpi ya mpasi kevandaka . . . Ata mpidina, . . . bantu yai ya kele na makwela ya mbote mebikalaka na makwela ata na kati ya [bampasi] ya luzingu ya bilumbu yai.” Bantu yina kele na makwela ya mbote melongukaka na kunwana ti bampasi ya luzingu ya kekuminaka bantu yonso, mingimingi kana bo meyedisa bana. Ntangu yina bo melutisaka na makwela ti mambu ya bo mekutanaka na yo melongaka bankwelani yai nde zola ya kyeleka “ke manaka ve.”​—1 Korinto 13:8.

3. Barapore kemonisa nki sambu na yina metala makwela mpi kufwa makwela, mpi yo kebasisa nki bangyufula?

³ Kansi, bamakwela mingi kefwaka. Rapore mosi ketuba nde: “Na bamakwela yonso ya mesalamaka na États-Unis bubu yai, kati-kati na kati ya bamakwela yango lenda fwa. Mpi kati-kati na kati ya bantu yina [kefwa makwela] tavanda bo melungisa bamvula 7 to 8 na makwela na bo . . . Na kati ya bantu 75 % yina kekwela dyaka, 60 % ya bantu yango tafwa dyaka makwela.” Ata na bansi yina ntalu ya bantu yina kefwaka makwela kuvandaka mingi ve, bamakwela mingi mekumaka kufwa. Mu mbandu, na Japon ntalu ya bamakwela yina kefwa mefokula na zole na bamvula ya mekatuka kuluta. Inki mwa mambu ya mpasi mefwisisaka bamakwela mingi, bampasi yina kemonanaka bantangu yankaka ata na kati ya dibundu ya Bukristu? Inki kele mfunu sambu makwela kuvanda ya mbote ata Satana kesala bikesa sambu na kubebisa ngidika yango?

Mitambu Yina Beto Fwete Tina

4. Tanga mwa mambu yina lenda bebisa makwela.

⁴ Ndinga ya Nzambi kesadisaka beto na kubakisa  mambu yina lenda bebisa makwela. Mu mbandu, beto tadila bangogo ya ntumwa Polo yina metala mambu yina tasalama na bilumbu ya nsuka: “Na bilumbu ya nsuka ta vanda mpasi mingi. Bantu ta zolaka bantu ya nkaka ve, bo ta zolaka kaka mbongo; bo ta kuditulaka, bo ta vandaka lulendo mingi; bo ta vwenzaka Nzambi, bo ta tulaka ntu-ngolo na batata ti bamama na bo; bo ta zabaka kupesa mersi ve; bo ta [konda kwikama, NW]; bo ta vandaka nku mingi, bo ta zingaka kaka na kimbeni, bo ta kumaka songi-songi, bo ta waka makasi nswalu, bo ta zolaka kusala bantu ya nkaka mpasi, bo ta zolaka ve mambu ya mbote; bo ta zolaka kuteka bantu ya nkaka; bo ta vandaka na kifu ya kusala mambu kukonda kuyindula ntete; ntima na bo ta vanda me fuluka na lulendo mingi; bo ta zolaka kiese ya nsi-ntoto, kansi Nzambi ve; bo ta songaka na meso ya bantu nde bo kele na kinzambi, kisi na ntima na bo, bo ke buyaka ngolo ya kieleka ya kinzambi. Kuvanda kimvuka mosi ve ti bantu ya mutindu yina!”​—2 Timoteo 3:1-5.

5. Sambu na nki muntu yina ‘kezolaka ve bantu yankaka’ ketulaka makwela na yandi na kigonsa, mpi nki ndongisila Biblia kepesa sambu na dyambu yai?

⁵ Kana beto tadila mbotembote bangogo ya Polo, beto kemona nde yandi tangaka mambu mingi yina lenda bebisa bangwisana ya makwela. Mu mbandu, bantu yina ke “zolaka bantu ya nkaka ve” kevandaka na bwimi mpi ketulaka ve dikebi na bantu yankaka. Lukanu ya babakala to ya bankento yina kezolaka ve bantu yankaka kevandaka kaka ya kuzwa kima yina ya bo mezola. Bo kekangamaka kaka na bangindu na bo mosi, bo kesobaka yo ve. Keti kikalulu ya mutindu yai kesadisaka makwela na kuvanda na kyese? Ata fyoti ve. Ntumwa Polo kupesaka ndongisila yai ya mayele na Bakristu ti na bantu yina mekwelaka: “Konso mambu yina ya beno ke sala, beno [fwete] sala yo ve sambu na lukumu na beno mosi, to sambu na mabanza ya mpamba-mpamba ya kudisonga; kansi beno kudikulumusa na meso ya bantu ya nkaka, konso muntu kubaka bantu ya nkaka nde bo me luta yandi na mbote. Konso muntu na kati na beno kusosa mpi mambote ya bantu ya nkaka kansi mambote na yandi mosi mpamba ve.”​—Filipi 2:3, 4.

6. Inki mutindu zola ya mbongo lenda bebisa bangwisana ya makwela?

⁶ Zola ya mbongo lenda kabula bakala ti nkento. Polo kupesaka lukebisu yai: “Bantu yina ke zolaka kukuma bamvwama, Satana ke bwisaka bo; nzala mingi ya buzoba ti ya mbi yina ke bebisaka bantu, yina ke fwaka bo, yo ke kangaka bo. Sambu kuzola mbongo mingi ke bendaka mambu ya mbi ya mutindu na mutindu. Bantu ya nkaka vandaka na nzala mingi ya mbongo; yo yina nzala yango vidisaka lukwikilu na bo, yo pesaka bo mpasi mingi na ntima.” (1 Timoteo 6:9, 10) Kansi, yo kele mawa mingi na kumona nde bampasi yina Polo kupesilaka lukebisu kekumina bamakwela mingi bubu yai. Na ntangu bo kesosaka bimvwama, bankwelani mingi kevilaka bampusa ya bankwelani na bo, mu mbandu, bo kevilaka nde bo fwete pesaka ntangu yonso bankwelani na bo lusadisu ya kuluta mfunu ya mawi mpi ya kinduku ya kyese.

7. Inki kikalulu menataka bantu yankaka na bizumba?

⁷ Polo kutubaka dyaka nde na bilumbu yai ya nsuka, bantu mingi “ta konda kwikama, bo ta vandaka nku mingi, bo ta zingaka kaka na kimbeni.” Lusilu ya makwela kele dilaka mosi yina fwete kangisa bankwelani kimakulu, kansi yo fwete kabula bo ve. (Malashi 2:14-16) Kansi, bantu mingi mesongaka mawi ya zola na bantu yina kuvandaka ve bankwelani na bo. Nkento mosi ya bamvula kuluta 30 yina bakala na yandi kubikisaka yandi kutendulaka nde ata na ntwala nde bakala na yandi kubikisa yandi, bakala yango kuvandaka ti kikalulu ya kukangama mingi na bankento yankaka mpi ya kumonisa bo mawi ya ngolo mpenza. Bakala yango vandaka kuzola ve kundima nde bikalulu yina yandi vandaka na yo kuvandaka mbote ve sambu na bakala yina mekwelaka. Nkento yai vandaka kuwa mpasi mingi kibeni ntangu yandi vandaka kumona bakala na yandi kesala mambu ya mutindu yina, mpi yandi vandaka kukebisa bakala na yandi na mayele yonso nde mambu yina yandi vandaka kusala vandaka kigonsa. Ata mpidina, bakala na yandi kubwaka na bizumba. Ata bo pesaka yandi balukebisu ya mbote, bakala yai ya kusalaka bizumba kubuyaka na kutula dikebi na balukebisu yango. Yandi kudilosaka kibeni na mutambu.​—Bingana 6:27-29.

8. Inki lenda nata muntu na kusala bizumba?

⁸ Biblia kepesa lukebisu ya pwelele mpenza sambu na dyambu ya metala bizumba! “Muntu yina ke sala pite [“bizumba,” NW] ke na mayele ve, yandi ke kudifwa yandi mosi.” (Bingana 6:32) Mbala mingi, bantu kesalaka ve pite na kintulumukina, kukonda kuyindula. Mutindu nsoniki ya Biblia Yakobo kumonisaka yo, disumu bonso bizumba kesalamaka mbala mingi kana muntu kelanda na kuyindula kusala yo. (Yakobo 1:14, 15) Bakala to nkento yina mesala bizumba kevidisaka malembemalembe kwikama yina yandi vandaka na yo na nkwelani na yandi yina yandi sadilaka lusilu nde yandi tabikala  ya kwikama na yandi luzingu ya mvimba. Yezu kutubaka nde: “Beno me waka nde Nzambi tubaka nde: ‘Kusala pite [“bizumba,” NW] ve.’ Kansi mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina ke tala nkento ya ngani ti nzala ya kuladisa yandi, yandi me sala pite [“bizumba,” NW] ti yandi na ntima na yandi na ntangu yina.”​—Matayo 5:27, 28.

9. Inki ndongisila ya mayele kele na Bingana 5:​18-20?

⁹ Yo yina, nzila ya mayele mpi ya mbote ya kulanda kele yina mukanda ya Bingana kesyamisa beto na kulanda: “Mona kiese na kuzinga na nkento ya nge kwelaka na kileki. Yandi kele nkento mosi ya kitoko mpenza. Mbote kitoko na yandi ti kuzola ya yandi ke zola nge yo kupesa nge kiese konso ntangu. Mwana na mono, sambu na nki nge fweti zola nkento ya nkaka? Sambu na nki nge fweti lula nkento ya ngani?”​—Bingana 5:18-20.

Kunwanina Ve na Kukwela

10. Sambu na nki yo kele mayele na kubaka ntangu ya kuzaba mbotembote muntu ya nge kezola kukwela?

¹⁰ Mavwanga lenda basika na makwela kana bankwelani kunwaninaka na kukwela. Ziku bo kele baleke kibeni mpi bo kele na eksperiansi ve. To mbala yankaka bo mebaka ve ntangu ya kuzabana mbotembote, disongidila, kuzaba mambu ya bo kezolaka mpi ya bo kezolaka ve, balukanu na bo na luzingu, luzingu ya mabuta na bo. Yo kele mayele na kumonisa kikalulu ya kukanga ntima sambu na kuzwa ntangu ya kuzaba mbotembote muntu ya nge kezola kukwela. Yindula Yakobi, mwana ya Izaki. Muntu yina zolaka kukuma bokilo na yandi kulombaka yandi na kusadila yandi bamvula nsambwadi na ntwala ya kukwela Rashele. Yandi ndimaka na kusala yo sambu mawi na yandi kusimbamaka na zola ya kyeleka, kansi na kitoko ya nitu mpamba ve.​—Kuyantika 29:20-30.

11. (a) Tanga mambu yina bangwisana ya makwela kevukisaka kumosi? (b) Sambu na nki kutuba na mayele kele mfunu na kati ya makwela?

¹¹ Makwela kesukaka kaka ve na zola yina kevandaka na kati ya bakala ti nkento. Makwela kevukisaka bantu zole ya mekatuka na mabuta ya kuswaswana, ya kele ti kimuntu mpi mawi ya kuswaswana, mpi mbala mingi bo kevandaka bantu yina melongamaka ve kiteso mosi. Bantangu yankaka, yo kevukisaka bantu ya bansi to nkutu ya bandinga zole. Ata bo lenda kukana na mambu yai ya beto metanga awa na zulu, makwela kevukisaka bantu zole yina kele ti bangindu ya kuswaswana mpi ti mayele ya kubasisa yo na mambu ya mitindu yonso. Bangindu yina zole kevandaka na kisika ya nene mpenza na kati ya makwela. Mutindu bankwelani yonso zole kebasisa bangindu yango lenda vanda ntangu yonso sambu na kutubila mbi ya mukwenu mpi kubokuta-bokuta, to sambu na kusyamisa mpi kutunga. Ya kyeleka, bangogo ya beto kebasisaka lenda lwadisa to kusyamisa nkwelani na beto. Kutuba kukonda kuyindula lenda bebisa mpenza makwela.​—Bingana 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.

12, 13. Inki mutindu ya kutadila makwela na masonga Mukristu fwete vanda na yo?

¹² Yo yina, yo kele mayele na kubaka ntangu sambu na kuzaba mbotembote muntu yina nge kezola kukwela. Kilumbu mosi, Mukristu mosi ya nkento ya mesala bamvula mingi na makwela kutubaka nde: “Kana nge ketadila muntu yina nge kezola kukwela, yindula mbala yankaka mambu kumi ya mfunu yina nge tazola kumona na muntu yango. Kana nge memona kaka mambu nsambwadi, kudiyula nde, ‘Keti mono kendima na kukanga meso na mambu tatu yina yandi kele na yo ve? Keti mono takuka kukanga ntima konso kilumbu na bifu yina?’ Kana nge kele ti badute, vutula mabanza na nima mpi yindula dyaka.” Ya kyeleka, nge fwete tadilaka mambu na masonga. Kana nge kezola kukwela, nge fwete zaba nde nge tabi kuzwa ve nkwelani ya kukuka. Kansi, nsukansuka, muntu yina takwela nge tamona nkutu nde nge mpi nge kele ve muntu ya kukuka!​—Luka 6:41.

¹³ Makwela kelombaka kusala bibansa. Polo kumonisaka dyambu yai pwelele ntangu yandi tubaka nde: “Mono ke zola nde beno vanda na mawa ve. Bakala yina me kwelaka ve yandi ke salaka kisalu ya Mfumu Yesu, sambu yandi ke sosaka mpila ya kupesa Mfumu kiese; kansi bakala yina me kwelaka yandi ke talaka mambu ya nsi-ntoto, sambu yandi ke zolaka kupesa nkento na yandi kiese, yandi kele muntu ya ntima zole. Nkento yina ya bo me kwelaka ntete ve to nkento yina me zabaka ntete bakala ve yandi ke salaka kisalu ya Mfumu, sambu yandi ke zolaka kudipesa na Mfumu na nitu ti na mabanza na yandi. Kansi nkento ya makwela ke talaka mambu ya nsi-ntoto, sambu yandi ke zolaka kupesa bakala na yandi kiese.”​—1 Korinto 7:32-34.

Bikuma ya Kesalaka nde Makwela Mingi Kufwa

14, 15. Inki lenda sala nde bangwisana ya makwela kulemba?

¹⁴ Na nima ya kusala bamvula 12 na makwela, nkento mosi ya Mukristu mekatuka kuwa mpasi ya kufwa makwela na ntangu bakala na yandi  kubikisaka yandi sambu na kwenda kubaka nkento yankaka. Keti mpangi-nkento yai kumonaka mwa bidimbu ya kukebisila yandi na ntwala nde bakala na yandi kubwa mutindu yina? Mpangi-nkento ketendula nde: “Yandi vandaka kusala dyaka ve bisambu. Yandi vandaka kupesa bikuma ya mpambampamba sambu na kukonda kuvanda na balukutakanu ya Bukristu mpi kusala kisalu ya kusamuna. Yandi vandaka kutuba nde yandi kele ti kisalu mingi to nde yandi melemba mingi sambu na kulutisa ntangu ti mono. Yandi vandaka kusolula dyaka ve ti mono. Yandi vandaka kusolula dyaka ve mambu ya kimpeve ti mono. Yo vandaka mawa mingi mpenza na kumona mutindu yandi sobaka. Yandi vandaka dyaka ve bakala yina mono kwelaka.”

¹⁵ Kele ti bantu yankaka memonisaka nde kulemba ya bantu mingi kemonanaka na bidimbu ya mutindu mosi bonso, kukonda kikalulu ya mbote ya kulonguka Biblia bo mosi, ya kusala kisambu, to ya kukwenda na balukutakanu ya Bukristu. Na kutuba yankaka, bantu mingi yina kubikisaka bankwelani na bo kupesaka nzila nde bangwisana na bo ti Yehowa kulemba. Nsukansuka, bo vandaka kutula dyaka ve dikebi na mambu ya kimpeve. Bo vandaka kumona dyaka ve nde Yehowa kele Nzambi ya moyo. Bo vandaka kumona dyaka ve nde inza ya mpa ya lunungu yina Nzambi mesilaka kele kima mosi ya kyeleka. Bantangu yankaka, bidimbu yai ya kulemba na kimpeve vandaka kumonana nkutu na ntwala nde nkwelani ya kukonda kwikama kubaka makangu.​—Baebreo 10:38, 39; 11:6; 2 Piere 3:13, 14.

16. Inki kekumisaka makwela ngolo?

¹⁶ Kansi, bakala ti nkento mosi ya kele na makwela mosi ya kyese kibeni ketuba nde makwela na bo kele ya mbote sambu bo kele ti bangwisana ya ngolo na kimpeve. Bo kesambaka mpi kelongukaka kumosi. Bakala ketuba nde: “Beto ketangaka Biblia kumosi. Beto kekwendaka na kisalu ya kusamuna kumosi. Beto kezolaka kusala mambu kumosi.” Dilongi kele pwelele: Kutanina bangwisana ya mbote ti Yehowa takumisa mpenza makwela ngolo.

Kutadila Mambu na Masonga mpi Kusolula

17. (a) Tanga mambu zole yina lenda sadisa bantu na kuvanda na makwela ya mbote. (b) Inki mutindu Polo kutendulaka zola ya Bukristu?

¹⁷ Kele ti mambu yankaka zole yina kesadisaka bantu na kuvanda na makwela ya mbote: zola ya Bukristu mpi kusolula. Ntangu bantu zole mezolana, bo kevandaka ti kikalulu ya kukonda kutalana bifu. Bankwelani lenda kwelana ti bangindu ya kuluta ndilu ya bo vandaka kuyindula, mbala yankaka bangindu yina bo metangaka na mikanda ya ketubilaka zola ya nkento ti bakala to yina ya bo memonaka na bafilme. Kansi, nsukansuka, bankwelani tayantika kumona mambu yina bo vandaka  kumona ve ntete. Ebuna, bifu to bikalulu ya fyoti-fyoti yina kepesaka makasi lenda kuma mambu ya nene. Kana mambu ya mutindu yai mekuma kubasika, Bakristu fwete monisa mbuma ya mpeve. Zola kele mosi na kati ya mbuma yina. (Galatia 5:22, 23) Ya kyeleka, zola kevandaka ngolo mpenza. Beto kezola kutubila zola ya Bukristu, kansi zola ya bakala ti nkento ve. Polo kutubilaka zola yai ya Bukristu nde: ‘Zola kekangaka ntima, yo kele mbote, . . . yo kesosaka ve mambote na yo mosi, yo kewaka makasi ve, yo mpi keyindulaka ve mambu ya mbi ya bo kesala yo. . . . Na mambu yonso, yo kelembaka ve, yo kekwikilaka, yo ketulaka ntima, yo kekangaka ntima.’ (1 Korinto 13:4-7) Yo kele pwelele nde, zola ya kyeleka kendimaka bifu ya kimuntu ya kukonda kukuka. Kana zola ketadila mambu na masonga, yo kesosaka ve nde muntu kuvanda ya kukuka.​—Bingana 10:12.

18. Inki mutindu kusolula lenda kumisa makwela ngolo?

¹⁸ Kusolula mpi kele mfunu. Ata bo melutisa bamvula ikwa na makwela, bankwelani fwete vandaka ti kikalulu ya kusolula mpi ya kuwidikila mpenza na ntangu nkwelani yankaka ketuba. Bakala mosi ketuba nde: “Beto kemonisaka mawi na beto pwelele na mutindu mosi ya kemonisaka nde beto kele banduku.” Ntangu yina bo melutisa kumosi kesalaka nde bakala to nkento kulonguka na kuwa kaka ve mambu yina nkwelani na yandi ketuba, kansi na kubakisa mpi mambu yina yandi ketuba ve. Na kutuba yankaka, na nima ya bamvula, bankwelani yina kevandaka na makwela ya kyese kelongukaka na kuswasukisa bangindu yina nkwelani yankaka metuba ve to mawi yina ya yandi memonisa ve. Bankento mingi metubaka nde babakala na bo ketulaka mpenza ve dikebi na mambu ya bo ketubaka. Babakala mingi mebokutaka nde bankento na bo kesosaka kusolula kaka na bantangu yina mefwana mpenza ve. Kusolula kelombaka kumonisa mawa mpi kubakisa. Kusolula ya mbote kenatilaka bakala ti nkento mambote.​—Yakobo 1:19.

19. (a) Sambu na nki yo lenda vanda mpasi na kulomba ndolula? (b) Inki tapusa beto na kulomba ndolula?

¹⁹ Bantangu yankaka, kusolula kelombaka kulomba ndolula. Kansi, yo kevandaka ve ntangu yonso pete. Sambu muntu kundima bifu na yandi, yo kelombaka nde yandi vanda na kikalulu ya kudikulumusa. Kansi, kikalulu yai kekumisaka mpenza makwela ngolo! Kulomba ndolula ya masonga lenda manisa dikambu mosi yina beno lendaka kuswanina na bilumbu kekwisa, mpi yo lenda kangula nzila na mpila nde nkwelani na nge kulolula nge na masonga yonso sambu beno bongisa dikambu yango. Polo kutubaka nde: “Kana muntu mosi na kati na beno ke na mambu na muntu ya nkaka, mbote yandi kukanga ntima, yandi kulolula yandi. Beno fweti lolula bantu ya nkaka na kati na beno mutindu [Yehowa] mpi me lolulaka beno. Na mambu yai yonso [beno lwata zola, sambu yo kele kikangilu ya kukuka ya bumosi, NW].”​—Kolosai 3:13, 14.

20. Inki mutindu Mukristu fwete tadilaka nkwelani na yandi na kingenga mpi na meso ya bantu yankaka?

²⁰ Kima yankaka yina kele mfunu na makwela kele kusadisana. Bankwelani yina kele Bakristu fwete kukaka kutulana ntima. Ata mosi ve na kati na bo fwete monaka muninga mpamba to kutudila yandi ve ntima mingi. Bakristu yina mekwelaka fwete sala yonso sambu na kusikisa bankwelani na bo; kansi bo fwete tongaka bo ve. (Bingana 31:28b) Ya kyeleka, bo kekitisaka ve bankwelani na bo na meso ya bantu yankaka na kumonisaka nde bo kele bazoba mpi na kusadilaka bo bansaka yina kekitisaka lukumu na bo. (Kolosai 4:6) Kusadisana na mutindu yina kekumaka ngolo na ntangu bankwelani kesalaka ntangu yonso mambu yina kesongaka nde bo kemonisana zola. Kusimba nkwelani mwa fyoti to kutubila yandi ngogo mosi na malembe lenda tendula nde: “Mono kezolaka nge kaka. Mono kele na kyese ya kuvanda ti nge.” Yai kele mwa mambu yina lenda vanda na bupusi ya mbote na bankwelani mpi yo lenda sadisa bo na kuvanda na makwela ya mbote na inza ya bubu yai. Kele ti mambu yankaka ya beto tatadila na disolo ya kelanda yina tapesa bandongisila yankaka ya Masonuku yina tasadisa beto na kuzaba mutindu ya kuvanda na makwela ya mbote. a

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

• Tanga mwa mambu yina lenda bebisa makwela.

• Sambu na nki kunwanina na kukwela kele mayele ve?

• Inki bupusi kimpeve kevandaka na yo na makwela?

• Tanga mambu yina kesadisaka bantu na kuvanda na makwela ya ngolo.

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Bifwanisu ya kele na lutiti 26]

Bangwisana ya ngolo ti Yehowa kesadisaka bankwelani na kuvanda na makwela ya mbote