Mambote ya Kutula Ngemba

ED KUVANDAKA penepene na lufwa, kansi Bill vandaka kuyina yandi. Bamvula makumi zole na ntwala, Ed kubakaka lukanu na dyambu mosi yina kusalaka nde Bill kuvidisa kisalu na yandi, ebuna dyambu yango kukabulaka bantu yai ya kuvandaka ntete banduku ya ngolo. Ntangu yai, Ed kusosaka na kulomba ndolula na mpila nde yandi kufwa na ngemba. Kansi, Bill kubuyaka na kuwidikila yandi.

Kiteso ya bamvula 30 na nima, ntangu Bill kukumaka penepene na lufwa, yandi tendulaka sambu na nki yandi lolulaka ve nduku na yandi. “Yo lombaka ve nde Ed kusala mambu yina yandi salaka na nduku na yandi ya kuluta ngolo. Mono zolaka ve kuvutula ngemba ti yandi na nima ya bamvula makumi zole. . . . Mbala yankaka mono salaka mbi, kansi ngindu na mono kuvandaka mutindu yina.” a

Kukonda kuwakana na kati ya bantu zole kesukaka ve ntangu yonso mbi mutindu yina, kansi mbala mingi yo kepesaka bantu mpasi kibeni mpi yo kekatulaka bo kivuvu. Beto tadila muntu mosi ya keyindula bonso Ed. Na ntangu yandi kebakisa nde lukanu na yandi na dyambu mosi buna menatila muntu yankaka mpasi, kansansa ya muntu ya mutindu yina lenda yangisa yandi na luzingu na yandi mpi yandi lenda waka mpenza nde yandi mevidisaka nduku. Nkutu, yandi tawaka mpasi kibeni na ntangu yandi  tayindulaka mutindu nduku na yandi yina yandi salaka mbi mefwa kinduku na bo bonso nde yo vandaka kima mosi ya kukonda mfunu.

Kansi, muntu yina keyindula bonso Bill kemonaka nde yandi mesala ata mbi mosi ve mpi yandi lenda wa makasi mingi mpi kukanga kimbeni. Sambu na yandi, nduku na yandi kusalaka mambu yonso na luzolo mpenza mpi, yo fwete vanda kaka nde yandi salaka yandi mbi na nku. Mbala mingi, kana bantu zole kewakana ve, konso muntu kekudinungisaka mpi keyindulaka nde foti yonso kele ya muntu yina yankaka. Yo yina, na kutuba mosi ya kifwani, beto ketuba nde bantu zole yina kuvandaka ntete banduku kenwana bitumba.

Bo kelanda na kunwana ti minduki ya kukonda makelele: kana mosi kumona muntu yina bo kele ti yandi dikambu kekwisa, yandi kusoba nzila. Ebuna kana bo mekutana na kimvuka ti bantu yankaka, bo kesala bonso nde bo mezabana ve. Na ntama, bo ketalana na meso ya mbi mpenza ya kimbeni. Kana yo kelomba nde bo tubana, bo kekudilosila bangogo ya mbi kibeni to mafingu yina kelwadisaka bonso mbele.

Kansi, ata yo kemonana nde bo zole kewakana ve ata fyoti, yo fwete vanda ti mwa mambu yina bo zole kendima. Yo lenda vanda bo kendima nde bo kewakana ve ata fyoti mpi nde kufwa kinduku ti nduku mosi ya ngolo kesalaka mpasi na ntima. Ntembe kele ve nde bo zole kewa mpasi mingi ya mputa yina kesala tufina na ntima, mpi bo zole kezaba nde bo fwete sala kima mosi sambu na kubelula mputa yango. Kansi, nani tasala kitambi ya ntete sambu na kuvutula kinduku yina kubebaka mpi kutula ngemba? Ata muntu mosi ve na kati na bo kezola kusala yo.

Bamvula mafunda zole meluta, bantumwa ya Yezu Kristu vandaka bantangu yankaka kutulana ntembe ya ngolo. (Marko 10:35-41; Luka 9:46; 22:24) Kilumbu mosi, na nima ya kutulana ntembe ya ngolo, Yezu kuyulaka nde: “Sambu na nki beno vandaka kwenda kutula ntembe na nzila?” Ata muntu mosi ve na kati na bo kupesaka mvutu sambu nsoni kukangisaka bo munoko. (Marko 9:33, 34) Malongi ya Yezu kusadisaka bo na kuwakana. Ndongisila na yandi, ti yina ya balongoki na yandi yankaka kupesaka, kelanda na kusadisa bantu na kubongisa mavwanga mpi na kuvutula kinduku yina mebebaka. Beto tadila mutindu beto lenda sala yo.

Sala Yonso Sambu na Kutula Ngemba

“Mono kezola dyaka ve kutubisa muntu yina. Mono kezola dyaka ve kumona yandi ata fyoti.” Kana nge metubaka dezia bangogo ya mutindu yina sambu na muntu, nge fwete sala kima mosi, mutindu baverse yai ya Biblia kemonisa yo.

Yezu kulongaka nde: “Ebuna, kana nge ke nata makabu na nge na Nzambi, ebuna ntangu nge me kuma na kisika kele mesa-kimenga, nge me yibuka nde mpangi na nge ke na makambu ti nge, bikisa makabu na nge pana na ntwala ya mesa-kimenga, kwenda ntete kuwakana ti mpangi na nge; na nima, vutuka, pesa makabu na nge.” (Matayo 5:23, 24) Yandi tubaka dyaka nde: “Kana mpangi na nge me sala nge mbi, kwenda kusonga yandi mbi yina ya yandi me sala nge. Kansi beno sala mambu yina kaka beno zole mpamba.” (Matayo 18:15) Yo yina, yo vanda nde nge melwadisa muntu to nde muntu melwadisa nge, bangogo ya Yezu kemonisa pwelele nde nge fwete kwenda kusolula ti muntu yina kukonda kusukinina. Nge fwete sala yo “na malembe yonso.” (Galatia 6:1) Lukanu ya disolo yango kele ya kutula ngemba, kansi ya kupesa ve bikuma ya mpamba ya kudinungisa sambu na kutanina lukumu na nge to kupusa na kingolongolo muntu yina mesala nge mbi nde yandi kulomba ndolula. Keti ndongisila yai ya Biblia kebutaka bambuma ya mbote?

Ernest kele ti mukumba ya kutwadisa kisalu na kompani mosi ya nene. b Banda bamvula mingi, kisalu na yandi kelombaka nde yandi bongisa makambu ya kebasisaka mavwanga na kati ya bantu ya mitindu yonso sambu na kutanina bangwisana ya mbote na kati na bo. Yandi memonaka nde mavwanga lenda basika kukonda mpasi na kati ya bantu. Yandi ketuba nde: “Bantangu yankaka, kukonda kuwakana kebasikaka na kati na mono ti bantu yankaka. Kansi na ntangu yo mebasika, mono kevandaka ti muntu yango sambu beto tadila dikambu yango. Kwenda kusolula ti bo nge mosi. Kwenda kumona bo ti lukanu ya kutula ngemba. Kusala mutindu yai kekondaka ve kubuta bambuma.”

 Alicia kele ti banduku ya mekatukaka na bansi mingi ya kuswaswana, mpi yandi ketuba nde: “Bantangu yankaka mu lenda tuba kima mosi, ebuna na nima mu yindula nde ziku yo melwadisa muntu. Mu kekwendaka kulomba ndolula na muntu yango. Yo lenda salama nde mu lomba ndolula mbala mingi sambu ata muntu yango kutuba nde mu lwadisaka yandi ve, munu mosi mu kekudiwaka mbote sambu mu melomba ndolula. Kusala mpidina kesadisaka mono na kuzaba nde dikambu kele ve na kati na munu ti yandi.”

Mutindu ya Kununga Mambu ya Mpasi Yina Lenda Kanga Beto Nzila

Kansi, mbala mingi, mambu ya mpasi kekangaka nzila yina lenda sadisa beto na kutula ngemba na kukonda kuwakana yina beto lenda vanda na yo ti muntu. Keti nge metubaka ntete ve nde: “Sambu na nki mu fwete yantika na kwenda kutula ngemba? Yandi muntu kuyantikaka makambu.” To, keti yo mekuminaka nge ntete ve nde nge kwenda na muntu sambu na kubongisa dikambu mosi ebuna muntu yango kutubila nge nde: “Mono kele ve ti dyambu ya kusonga nge”? Bantu mingi kepesaka bamvutu ya mutindu yina sambu na mpasi yina bo kewaka na ntima sambu na dyambu yina kulutaka. Bingana 18:19 (NW) ketuba nde: “Mpangi yina bo mesala mbi kele ngolo kuluta mbanza ya ngolo; mpi kuswana yankaka kevandaka bonso kikangisilu ya nzo-zulu mosi ya bantu kezingaka.” Yo yina, beto fwete tadilaka mawi ya muntu yina yankaka. Kana yandi buya kuwa nge, kinga mwa ntangu fyoti mpi kwenda kumeka dyaka. Ebuna, “mbanza ya ngolo” lenda kanguka mpi “kikangisilu” ya kyelo lenda katuka sambu kuwakana kukota.

Dyambu yankaka ya mpasi yina lenda kanga nzila ya kukotisa ngemba lenda vanda lukumu ya muntu yandi mosi. Sambu na bantu mingi, kulomba ndolula to nkutu kutubisa muntu yina melwadisa beto kekitisaka lukumu. Yo kele mbi ve nde muntu kutula dikebi na lukumu na yandi mosi, kansi keti kubuya kutula ngemba kematisaka lukumu ya muntu to yo kefyotunaka yo? Yo lenda vanda mbala yankaka nde susi ya lukumu na beto yina beto kele na yo kele mutindu mosi ya kubumba lulendo?

Nsoniki ya Biblia, Yakobo, kemonisa nde kuwakana kele na kati ya mpeve ya kuswana-swana ti lulendo. Na nima ya kutubila “bitumba” mpi “kunwana” yina Bakristu yankaka vandaka kunwana na kati na bo, yandi landaka na kutuba nde: “Nzambi kele mbeni ya bantu ya lulendo, kansi yandi ke songaka mambote na yandi na bantu yina ke na lulendo ve.” (Yakobo 4:1-3, 6) Inki mutindu lulendo kekangisaka bantu nzila ya kutula ngemba?

Lulendo kekusaka bantu. Yo kepusaka bo na kuyindula nde bo kele mbote kuluta bantu yankaka. Bantu ya lulendo keyindulaka nde bo kele ti nswa ya kuzenga nde muntu kingandi kele muntu ya mbote to ya mbi. Na nki mutindu? Na ntangu mavwanga kebasikaka, mbala mingi bantu ya lulendo kemonaka nde bantu yina mesala bo mbi tasobaka ve ata fyoti. Lulendo kepusaka bantu yankaka na kuyindula nde bantu yina bo kele ya kuswaswana ti bo mefwana ve nde bo tudila bo dikebi, mpi bo mefwana ve nde muntu kulolula bo na masonga. Yo yina, na kisika ya kusungika makambu mbote, bantu ya lulendo kepesaka nzila nde makambu kulanda kaka na kubasika.

Mbala mingi, lulendo kekangaka bantu nzila ya kusala bitambi sambu na kutula ngemba, kaka mutindu bariere mosi ya bo metula na nzila ya nene kekangisaka bakamio nzila na kuluta. Yo yina, kana nge bakisa nde nge kenwana ti mawi ya kusala bikesa sambu na kutula ngemba ti muntu, yo lenda vanda nde nge ke na kunwana ti lulendo. Inki mutindu nge lenda nunga lulendo? Nge fwete yedisa kikalulu yina kewakanaka ve ti yo. Kikalulu yango kele kudikulumusa.

Monisa Kikalulu Yina Kewakanaka Ve ti Lulendo

Biblia kelombaka beto mpenza na kumonisa kudikulumusa. “Zitisa Mfumu Nzambi, kudikulumusa, ebuna nge ta kuma mvwama, nge ta baka lukumu, nge ta vanda mpi na luzingu ya nda.” (Bingana 22:4) Na Nkunga 138:6, beto ketanga mutindu Nzambi ketadilaka bantu ya kudikulumusa ti bantu ya lulendo nde: “Ata Mfumu Nzambi kele ntama kuna na zulu, yandi ke talaka bantu yina ke kudikulumusaka; bantu ya lulendo mpi yandi ke zabaka bo [kaka na ntama, NW].”

Bantu mingi kemonaka nde kudikulumusa kekitisaka lukumu ya muntu. Yo kemonanaka nde bamfumu ya inza keyindulaka mutindu yina. Ata makanda ya mvimba kelemfukaka na luzolo na bo, bamfumu ya politiki kevandaka ve ti kikesa ya kundima bifu na bo na kudikulumusa yonso. Kuwa mfumu mosi ketuba nde “Pardo” kele dyambu mosi ya kuyituka kibeni. Ntama mingi ve, ntangu muntu mosi yina kuvandaka ntete mfumu na guvernema kulombaka ndolula sambu na mambu yina yandi kukaka ve kulungisa na kisumbula mosi ya mpasi yina kusalamaka, mambu ya yandi tubaka bo tubilaka yo na batitre ya nene ya bazulunalu.

Kudikulumusa kele kikalulu ya kudikitisa to ya kumona ve nde beto kele bantu ya nene. Yo kewakanaka ve ti lulendo. Yo yina, kudikulumusa ketendula ngindu yina muntu kevandaka na yo sambu na kimuntu  na yandi, kansi yo ketendula ve ngindu yina bantu yankaka kevandaka na yo sambu na yandi. Kundima bifu na kudikulumusa yonso mpi kulomba ndolula na masonga yonso kekitisaka ve lukumu ya muntu; kansi yo kematisaka yo. Biblia ketuba nde: “Bo lenda zitisa nge ve kana nge kudikulumusa ve; muntu ya lulendo ke landaka nzila ya lufwa.”​—Bingana 18:12.

Muntu mosi kutubaka mutindu yai sambu na bantu ya politiki yina kelombaka ve ndolula ya bifu na bo: “Yo kele mawa na kumona nde bantu ya politiki keyindulaka nde kundima bifu mutindu yina kele kidimbu ya kukonda ngolo. Yo kevandaka mpasi sambu bantu yina kele ve ti ngolo mpi lutaninu kutuba nde, ‘Pardo.’ Bantu ya ntima-nda mpi ya kikesa kevidisaka ve lukumu na bo na ntangu bo ketubaka nde, ‘Mono salaka kifu.’” Dyambu yai ketadila ata bantu yina kele ve bantu ya politiki. Kana nge sala mpenza bikesa sambu na kuyingisa kudikulumusa na kisika ya lulendo, zaba nde nge tanunga mpenza na kutula ngemba na mbala ya nima ya nge takonda kuwakana ti muntu. Tala mutindu dyambu yai kulunganaka na dibuta mosi.

Julie kuswanaka ti mpangi na yandi William na ntangu bo wakanaka ve na dyambu mosi. William kuwilaka Julie ti bakala na yandi, Joseph, makasi kibeni mpi yandi bakaka lukanu ya kukonda kutubisa bo. Nkutu, yandi vutudilaka Julie ti Joseph bakado yonso ya bo mepesaka yandi tuka bamvula mingi. Na nima ya bangonda, makasi kusalaka nde kinduku ya ngolo yina kuvandaka ntete na kati ya muntu yai ti mpangi na yandi ya nkento kuzengana.

Kansi, Joseph kubakaka lukanu ya kusadila Matayo 5:23, 24. Na malembe yonso, yandi mekaka kusolula ti semeki na yandi. Yandi sonikilaka yandi mikanda sambu na kulomba yandi ndolula na mutindu yandi salaka semeki na yandi mbi. Joseph syamisaka nkento na yandi na kulolula mpangi na yandi. Na nima ya mwa ntangu, William kumonaka nde Julie ti Joseph kuvandaka ti mpusa ya masonga ya kutula ngemba, mpi yandi lembikaka mabanza na yandi. William ti nkento na yandi kukutanaka kisika mosi ti Julie mpi Joseph; bo yonso kulombanaka ndolula, bo yambanaka, mpi bo vutulaka kinduku na bo.

Kana nge kezola mpenza kubongisa mavwanga yina mebasika na kati na nge ti muntu yankaka, sadila malongi ya Biblia na kukanga ntima yonso mpi sala kikesa sambu na kutula ngemba ti muntu yina. Yehowa tasadisa nge. Nge tamona nde mambu yina Nzambi kutubaka na Izraele ya ntama kele mpenza ya kyeleka: “Kana nge landaka bansiku na mono mbote-mbote, nge zolaka kuvanda na ngemba kimakulu.”​—Yezaya 48:18.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Bifwanisu ya kele na lutiti 7]

Mbala mingi, kulomba ndolula kevutulaka ngemba