Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Yozue

NTANGU bantu ya Izraele vandaka kuzinga na bakan na bo na Banseke ya Moabi na mvu 1473 ya N.T.B., yo fwete vanda nde bo waka kyese na kuwa bangogo yai: “Beno yidika bima ya kudia, sambu na nima ya bilumbu tatu beto ke sabuka nzadi ya Yordani sambu na kwenda kubotula ntoto yina ya Mfumu Nzambi, Nzambi na beto, ke pesa beto.” (Yozue 1:11) Yo bikaka fyoti nde bamvula 40 ya bo lutisaka na ntoto ya zelo na zelo kumana.

Bamvula kuluta makumi zole na nima, ntwadisi Yozue kutelamaka na kati-kati mpenza ya ntoto ya Kanana mpi yandi tubilaka bambuta ya Izraele nde: “Beno me mona mpi mutindu mono me bula zeke sambu na kukabisa bantoto na makanda na beno, bantoto ya bantu ya mono me bedisa ntete ti ya bayina me bikala na kubedisa, katuka nzadi ya Yordani na ndambu ya este tii kuna na nzadi ya nene ya Mediterane na ndambu ya westi. Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, ta kula bo yandi mosi na ntwala na beno; yandi ta sala na mpila nde bo tina ntangu beno ke kuma penepene. Ebuna beno ta baka ntoto na bo mutindu Mfumu Nzambi tubaka.”​—Yozue 23:4, 5.

Mukanda ya Yozue kusonikaka na mvu 1450 ya N.T.B., kele disolo mosi ya kyese mpi ya kyeleka ya ketubila mambu yina kusalamaka na nsungi yina ya bamvula 22. Mutindu beto mekuma penepene na inza ya mpa ya Nzambi mesilaka, mambu ya beto kekutana na yo kele bonso yina ya bana ya Izraele kukutanaka na yo ntangu bo kumaka penepene na kubaka Ntoto ya Lusilu. Yo yina, bika beto tadila mukanda ya Yozue na dikebi yonso.​—Baebreo 4:12.

NA ‘NTOTO YA ZELO NA ZELO YA BANSEKE YA YERIKO’

(Yozue 1:1–5:15)

Yozue kubakaka mukumba ya mfunu mpenza ntangu Yehowa kusongaka yandi nde: “Moize, muntu na mono ya kisalu me fwa. Ntangu yai nge ti bantu yonso ya Israele beno bantu ke sabuka nzadi ya Yordani sambu na kwenda kukota na ntoto ya mono ke pesa beno”! (Yozue 1:2) Yozue kuvandaka ti mukumba ya kutwadisa dikanda mosi ya bamilio mingi ya bantu na Ntoto ya Lusilu. Sambu na kudibongisa, yandi tindaka babakala zole sambu na kwenda kutala Yeriko, mbanza ya ntete yina bo fwete botula. Na mbanza yango kuvandaka ti nkento mosi ya ndumba na zina ya Rahabi yina kuwaka nsangu ya bisalu ya ngolo yina Yehowa kusadilaka bantu na yandi. Nkento yango kutaninaka mpi kusadisaka babakala yina kwendaka kutala ntoto mpi babakala yango kusilaka yandi nde bo tatanina yandi.

Ntangu babakala yango kuvutukaka, Yozue ti bantu ya Izraele kuvandaka ya kuyilama na kwenda kusabuka Yordani. Ata nzadi kuvandaka ya kufuluka mpenza, yo kangaka bo ve nzila, sambu Yehowa kukabisaka masa na mpila nde masa yina kuvandaka na zulu kutelama bonso kibaka ebuna yandi pesaka nzila nde masa yina kuvandaka na nsi kukwenda kubwa na Nzadi-Mungwa ya Kufwa. Na nima ya kusabuka Yordani, bantu ya Izraele kutungaka bakan na bo na Gilgale, penepene ti Yeriko. Bilumbu iya na nima, na nkokila ya kilumbu ya Abibi 14, bo taka Nkinsi ya Paki na ntoto ya zelo na zelo ya banseke ya Yeriko. (Yozue 5:10) Kilumbu yina kulandaka, bo yantikaka kudya mwa madya ya ntoto yina, mpi Nzambi vandaka kutindila bo dyaka ve mana. Ebuna na ntangu yina, Yozue kuyotisaka babakala yonso yina kubutukaka na ntoto ya zelo na zelo.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

2:4, 5​—Sambu na nki Rahabi kukusaka bantu ya ntotila yina vandaka kusosa babakala yina kwendaka  kutala ntoto? Rahabi kutulaka luzingu na yandi na kigonsa na ntangu yandi taninaka babakala yina sambu yandi yedisaka lukwikilu na yandi na Yehowa. Yo yina, yandi vandaka ve ata ti kikuma yina fwete pusa yandi na kuzabisa bantu yina vandaka kusosa kusala bantu ya Nzambi mbi kisika babakala yina kuvandaka. (Matayo 7:6; 21:23-27; Yoane 7:3-10) Yo yina, “Nzambi ndimaka yandi [Rahabi] sambu na mambu ya mbote ya yandi salaka.” Kutinda bantu ya ntotila na nzila yankaka kuvandaka na kati ya mambu ya mbote ya yandi salaka.​—Yakobo 2:24-26.

5:14, 15​—Nani kele “mfumu ya basoda ya Mfumu Nzambi”? Ntembe kele ve nde Mfumu yina kwendaka kupesa Yozue kikesa ntangu yandi yantikaka kubotula Ntoto ya Lusilu kele “Ndinga,” disongidila, Yezu Kristu na ntwala ya kukuma muntu. (Yoane 1:1; Daniele 10:13) Beto kebakaka mpenza kikesa na kuzaba nde Yezu Kristu yina mebakaka lukumu kele ti bantu ya Nzambi bubu yai na ntangu bo kenwana bitumba ya kimpeve!

Malongi Sambu na Beto:

1:7-9. Kutanga Biblia konso kilumbu, kuyindulula mbala na mbala mambu yina yo ketuba, mpi kusadila mambu yina beto kelonguka kele mfunu mingi sambu na kununga na bikesa ya beto kesalaka na kimpeve.

1:11. Yozue kulombaka bantu na kubongisa madya, kansi na kukanga ve maboko mpi kukinga nde Nzambi kupesa bo yo. Ndongisila ya Yezu kupesaka na kukonda kutula susi ya bima ya kuzingila, ti lusilu ya yandi pesaka nde “yandi ta yika beno bima yina yonso,” ketendula ve nde beto fwete sala ve ata kikesa mosi sambu na kudisadisa beto mosi.​—Matayo 6:25, 33.

2:4-13. Na nima ya kuwa nsangu ya bisalu ya nene ya Yehowa mpi ya kubakisa nde ntangu kuvandaka ya mpasi, Rahabi kubakaka lukanu ya kukotila bansambidi ya Yehowa. Kana nge kelongukaka Biblia tuka mwa ntama mpi kebakisa nde beto kezinga na “bilumbu ya nsuka,” keti nge fwete baka ve lukanu ya kusadila Nzambi?​—2 Timoteo 3:1.

3:15. Sambu rapore ya babakala yina bo tindaka na kwenda kutala ntoto ya Yeriko kuvandaka ya mbote, Yozue kusukininaka ve na kusala mambu, yandi kingaka ve nde masa ya Yordani yonso kukauka. Sambu na yina metala bisalu ya lusambu ya kyeleka, beto fwete salaka yo na kikesa yonso, olie na kukingaka tii kuna mambu yonso kukwendila mbote mpenza.

4:4-8, 20-24. Matadi 12 yina bantu ya Izraele kubakaka na nsi ya masa ya Yordani vandaka kusadisa bo na kuyibuka mambu yina kukuminaka bo. Mambu ya Yehowa mesalaka sambu na kugulusa bantu na yandi na bilumbu na beto na maboko ya bambeni na yandi kesadisaka bo mpi na kuyibuka nde yandi kele ti bo.

BO KELANDA NA KUBOTULA BANSI

(Yozue 6:1–12:24)

Mbanza ya Yeriko vandaka “ya kukanga mbote-mbote . . . na mpila nde muntu kukota ve, kubasika mpi ve.” (Yozue 6:1) Inki mutindu bo zolaka kubaka mbanza yango? Yehowa kupesaka Yozue mayele. Ntama mingi ve, bibaka kubwaka, ebuna mbanza kufwaka. Rahabi mpamba kugulukaka ti dibuta na yandi.

Na nima, yo lombaka nde bo botula Ai, bwala ya kimfumu. Babakala ya bo tindaka na kwenda kutala yo kupesaka rapore nde bwala kuvandaka ti bantu fyoti, mpi nde bo vandaka ve na mfunu ya kutinda babakala mingi sambu na kubwisa yo. Kansi, kiteso ya basoda 3 000 ya bo tindaka na kunwanisa bwala Ai kutinaka sambu bo nungaka ve. Sambu na nki? Sambu Yehowa kuvandaka ve ti bantu ya Izraele. Akani, muntu ya dikanda ya Yuda, kusalaka disumu ntangu bo botulaka Yeriko. Na nima ya kusungika dikambu yina, Yozue kwendaka kunwanisa dyaka Ai. Sambu basoda ya Ai kubedisaka bantu ya Izraele na mbala ya ntete, ntotila ya Ai kuvandaka na kyese kibeni na kwenda kunwana dyaka ti bo. Kansi, Yozue kusadilaka mayele yina kubedisaka bantu ya Ai yina kubulaka ntulu, mpi Yozue kubotulaka bwala na bo.

Gabaoni kuvandaka bwala mosi ya nene, yo “lutaka Ai na nene; basoda na yo vandaka bantu ya ngolo na kunwana bitumba.” (Yozue 10:2) Kansi,  na nima ya kuwa nsangu nde bantu ya Izraele kunungaka bantu ya Yeriko ti Ai, bantu ya Gabaoni kwendaka kukusa Yozue sambu na kusala kuwakana mosi ya ngemba ti bo. Makanda ya nzyunga kumonaka nde dyambu ya bantu ya Gabaoni kusalaka kuvandaka kigonsa sambu na bo. Bantotila tanu ya makanda yina kuwakanaka mpi kwendaka kunwanisa Gabaoni. Izraele kukotilaka bantu ya Gabaoni mpi bo bedisaka mpenza bambeni yina. Babwala ya ndambu ya sudi ti ya westi kele na kati ya babwala yina Izraele kubotulaka ntangu Yozue vandaka kutwadisa bo. Bo bedisaka mpi kimvuka ya bantotila ya ndambu ya nordi. Ntalu ya bantotila yonso yina bantu ya Izraele kubedisaka na ndambu ya westi ya Yordani kuvandaka 31.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

10:13​—Inki mutindu dyambu ya kuyituka ya mutindu yina lendaka kusalama? Keti ‘ke na kima me luta Mfumu Nzambi na ngolo,’ Nzambi yina kele Ngangi ya zulu ti ntoto? (Kuyantika 18:14) Kana yandi mezola, Yehowa lenda twadisa ntoto na mpila nde ntangu ti ngonda kumonana na meso ya muntu yina ketadila yo na ntoto bonso nde yo kebaluka dyaka ve. To yandi lenda bika nde ntoto ti ngonda kulanda na kubaluka, kansi yandi kusala na mpila nde ntangu ti ngonda kulanda na kupesa nsemo. Ata yandi salaka konso nki dyambu yina, yo kele ya kyeleka nde “kilumbu ya mutindu yai me bwaka ntete ve” banda Nzambi megangaka bantu.​—Yozue 10:14.

10:13​—Mukanda ya Yashare kele inki? Biblia ketubila dyaka mukanda yango na 2 Samuele 1:18 (NW) ntangu yo ketubila poeme mosi ya bo vandaka kubinga nde “Bunduki ya Tolotolo,” disongidila, nkunga ya mawa ya bo didilaka Saule, Ntotila ya Izraele, ti mwana na yandi Yonatani. Yo fwete vanda nde mukanda yango kuvandaka kimvuka ya bankunga ti ba poeme yina vandaka kutubila mambu ya nene yina vandaka kusalama na Izraele mpi ntembe kele ve nde Bayuda vandaka kuzaba yo mbote.

Malongi Sambu na Beto:

6:26; 9:22, 23. Mambu yina Yozue kutubaka sambu na kusinga Yeriko na ntangu bo fwaka yo kulunganaka bamvula 500 na nima. (1 Bantotila 16:34) Mambu yina Noa kutubaka sambu na kusinga ntekolo na yandi Kanana kulunganaka ntangu bantu ya Gabaoni kumaka kusala bisalu ya maboko. (Kuyantika 9:25, 26) Ndinga ya Yehowa kelunganaka kaka.

7:20-25. Bantu yankaka lenda tuba nde muyibi ya Akani kuvandaka disumu mosi ya fyoti, mpi kuyindula mbala yankaka nde yo salaka ve bantu yankaka mbi. Ngindu ya mutindu yai lenda pusa bantu na kuyindula nde kuyiba tubima ya fyoti-fyoti to kusala masumu yankaka ya fyoti yina kewakana ve ti bansiku ya Biblia kele dyambu mosi ya fyoti. Kansi, beto fwete vanda bonso Yozue mpi kubaka lukanu ya kubuya bupusi ya kusala mansoni to mambu yina kewakana ve ti nsiku.

9:15, 26, 27. Beto fwete zitisaka mpenza mambu yina beto kewakanaka ti bankaka mpi kulungisa yo.

YOZUE MELUNGISA MUKUMBA NA YANDI YA NENE YA NSUKA

(Yozue 13:1–24:33)

Ntangu yandi kumaka mununu, ti bamvula kiteso ya 90, Yozue yantikaka kukabisa ntoto. Yo vandaka kisalu mosi ya nene kibeni! Kikanda ya Rubeni ti ya Gadi ti katikati ya kikanda ya Manase kubakaka dezia kitini ya ntoto na bo na ndambu ya esti ya Yordani. Na nima bo yantikaka kubula zeke sambu bikanda yina kubikalaka kubaka bitini ya ntoto na bo na ndambu ya westi.

Bo tedimisaka nzo-tenta na Shilo na teritware ya Efrayimi. Kalebi kubakaka bwala ya Ebroni, mpi Yozue kubakaka Timnati-Sera. Balevi kubakaka babwala 48, na kati na yo kuvandaka ti babwala 6 ya kutinina. Ntangu bo vutukaka na ntoto na bo na ndambu ya este ya Yordani, bantu ya bitumba ya dikanda ya Rubeni, ya Gadi ti katikati ya kikanda ya Manase, kutungaka mesa-kimenga mosi “ya nene mpenza.” (Yozue 22:10) Bikanda ya ndambu ya westi ya Yordani kumonaka dyambu yina bonso apostazi, mpi kubikalaka fyoti nde bitumba kubasika na kati na bo, kansi kusolula ya mbote kusalaka nde bitumba kusalama ve.

Na nima ya kuzinga mwa ntangu mingi na Timnati-Sera, Yozue kubingaka bambuta, bazuzi, ti bamfumu ya Izraele mpi yandi longisilaka bo na kuvanda kikesa mpi na kubikala ya kwikama na Yehowa. Na nima, Yozue kuvukisaka bikanda yonso ya Izraele na Sikemi. Ntangu bo vandaka kuna, yandi tubilaka dyaka mambu yonso ya Yehowa mesalaka banda na ntangu ya Abrahami tii na ntangu na bo, mpi na mbala yai dyaka, yandi longisilaka bo na ‘kuzitisa Mfumu Nzambi, mpi na kusadila yandi na ntima mosi ya mbote.’ Ndongisila yai kupusaka bantu na kundima nde: “Mfumu Nzambi na beto, beto ta lemfuka na mambu yonso ya yandi ta tuba.” (Yozue 24:14, 15, 24) Na nima ya mambu yai,  Yozue kufwaka ntangu yandi lungisaka bamvula 110.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

13:1​—Keti kukonda kuwakana kele na kati ya verse yai ti mambu yina kele na Yozue 11:23? Kukonda kuwakana kele ve, sambu kubotula Ntoto ya Lusilu kusalamaka na ba etapi zole: ntete, bitumba yina Izraele kusalaka sambu na kubotula babwala kubedisaka bantotila 31 ya ntoto ya Kanana yina kubwisaka ngolo ya bantu ya Kanana. Na zole, yo lombaka nde muntu na muntu to dikanda mosi kunwana sambu na kubaka ntoto yango kimakulu. (Yozue 17:14-18; 18:3) Ata bantu ya Izraele kukulaka ve bantu ya Kanana yonso na kati na bo, bantu yina kubikalaka kuvandaka ve mpenza kigonsa sambu na ngemba ya bantu ya Izraele. (Yozue 16:10; 17:12) Yozue 21:44 ketuba nde: “Mfumu Nzambi pesaka ngemba na ntoto ya mvimba.”

24:2​—Keti tata ya Abrahami, Tera, kuvandaka nsambidi ya biteki? Na luyantiku, Tera kuvandaka ve nsambidi ya Yehowa Nzambi. Ziku yandi vandaka kusambila nzambi-ngonda yina kuvandaka na zina ya Sin, nzambi mosi yina bantu mingi vandaka kusambila na Ure. Na kutadila bansiku ya ntama ya Bayuda, yo lenda vanda nde Tera vandaka kusala biteki. Kansi, ntangu Nzambi kulombaka Abrahami na kukatuka na Ure, Tera kukwendaka ti yandi tii na Arani.​—Kuyantika 11:31.

Malongi Sambu na Beto:

14:10-13. Ata Kalebi kuvandaka na bamvula 85, yandi lombaka mukumba mosi ya mpasi ya kukula bantu na ntoto ya Ebroni. Bantu ya Anaki yina vandaka kuzinga na ntoto yina kuvandaka bantu ya nda-nda mpi ya nene-nene. Na lusadisu ya Yehowa, muntu yai ya vandaka kuzaba kunwana bitumba kunungaka, mpi Ebroni kukumaka bwala ya kutinina. (Yozue 15:13-19; 21:11-13) Mbandu ya Kalebi kepesa beto kikesa ya kukonda kutina mikumba ya mpasi ya teokrasi.

22:9-12, 21-33. Beto fwete kebaka sambu na kukonda kubakila bankaka bangindu ya mbi.

‘Ata Kima Mosi Ve Mekondaka Kulungana’

Ntangu yandi kumaka mununu, Yozue kutubilaka babakala ya Izraele yina kuvandaka ti mikumba nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, me sala mambu yonso ya yandi tubaka; ata kima mosi bikalaka ve, yandi me lungisa mambu yonso mpenza.” (Yozue 23:14) Mambu yonso ya kusalamaka na luzingu ya Yozue kendimisa mpenza dyambu yai!

Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Mambu yonso ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi, bo sonikaka yo sambu na kulonga beto na mpila nde beto kukanga ntima, beto kuvanda na kikesa na kuvingila mambu yina ya Nzambi silaka beto.” (Roma 15:4) Beto fwete zaba nde kivuvu yina beto ketulaka na balusilu ya Nzambi kele ya mpamba ve. Ata lusilu mosi ve takonda kulungana; yonso talungana kaka.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 30]

Keti nge kezaba sambu na nki Nzambi kundimaka Rahabi, yina kuvandaka ndumba?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]

Kuyiba ya Akani kuyibaka kuvandaka ve disumu ya fyoti, yo nataka bampasi ya nene

[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]

‘Sambu na lukwikilu na bo, bibaka ya Yeriko kubwaka.’​—Baebreo 11:30