Banani Tafutumuka?
Banani Tafutumuka?
“Beno yituka ve sambu na mambu yina; na ntangu ke kwisa, bantu yonso yina me fwaka kele na maziamu [ya mbambukilu, NW], bo ta wa ndinga na yandi; ebuna bo ta basika na maziamu na bo.”—YOANE 5:28, 29.
1. Inki mambu ya kuyituka Moize kuwaka na mwa-nti yina vandaka kupela tiya, mpi nani kuvutukilaka bangogo yango na nima?
KIMA mosi ya kuyituka kibeni kusalamaka bamvula kuluta 3 500 meluta. Moize vandaka kukeba mameme ya tata mosi ya dibuta na zina ya Yetro. Penepene na Ngumba ya Orebi, wanzyo ya Yehowa kumonanaka na Moize na tiya mosi yina vandaka kupela na kati ya mwa-nti. Disolo ya mukanda ya Kubasika ketuba nde: “Moize monaka nde mwa-nti yango ke pela tiya kansi yo ke zika ve.” Ebuna ndinga mosi ya kubasikaka na mwa-nti yango kubingaka yandi. Ndinga yango kutubaka nde: “Mono kele Nzambi ya bankaka na nge, Nzambi ya Abrahami, ya Izaki ti ya Yakobi.” (Kubasika 3:1-6) Na nima, na mvu-nkama ya ntete ya T.B., Yezu, Mwana ya yandi mosi Nzambi, kuvutukilaka bangogo yango.
2, 3. (a) Inki matabisi kekinga Abrahami, Izaki, ti Yakobi? (b) Inki bangyufula kebasika?
2 Yezu kusolulaka disolo mosi ti Basaduse yankaka yina vandaka kukwikila ve na lufutumuku. Yandi tubaka nde: “Moize songaka mbote-mbote, na nsangu ya mwa-nti yina vandaka kupela tiya, nde bantu yina me fwaka ta telama na lufwa. Sambu yandi bingaka Mfumu Nzambi nde: ‘Nzambi ya Abrahami, Nzambi ya Izaki ti Nzambi ya Yakobi.’ Mambu yina ke songa nde Nzambi kele Nzambi ya bantu ya moyo, kansi yandi kele ve Nzambi ya bantu me fwaka. Sambu bantu yina yonso ke zingaka ti Nzambi bo kele bantu ya moyo.” (Luka 20:27, 37, 38) Ntangu Yezu kutubaka mambu yina, yandi ndimisaka nde Nzambi kemonaka bantu yai Abrahami, Izaki ti Yakobi yina kufwaka tuka ntama, nde bo kevandaka kaka na luzingu na mabanza na Yandi. Bonso Yobi, bo kekingaka nsuka ya “bampasi” na bo, nsuka ya mpongi na bo na lufwa. (Yobi 14:14) Bo tafutumuka na inza ya mpa ya Nzambi.
3 Ebuna, inki beto lenda tuba sambu na bamilio ya bantu yankaka yina mefwaka? Keti bo mpi tafutumuka? Na ntwala ya kuzwa mvutu ya mbote na ngyufula yina, bika beto tadila mambu ya Ndinga ya Nzambi ketuba na yina metala kisika ya bantu kekwendaka kana bo mefwa.
Bafwa Kele na Wapi?
4. (a) Inki kisika bantu kekwendaka kana bo mefwa? (b) Sheole kele inki?
4 Biblia ketuba nde bafwa “kuzaba kima ve.” Kana muntu mefwa, yandi kekwendaka ve kumona mpasi na bilungi ya tiya, to kukinga na Kombelo, kansi, yandi kevutukaka na putulu. Yo yina, Ndinga ya Nzambi kelongisila bantu yina kele na luzingu nde: “Sala ngolo konso kima yina ya nge zola kusala; sambu na [Sheole, NW] kisika ya nge ke kwenda, kisalu kele ve, ngindu kele ve, mayele mpi kele ve.” (Longi 9:5, 10; Kuyantika 3:19) Bantu mingi kezabaka ve ngogo yai “Sheole.” Yo kele ngogo mosi ya Kiebreo, kansi kisina na yo mezabana mbote ve. Mabundu mingi kelongaka nde bafwa kele kaka na luzingu, kansi mutindu Ndinga ya kupemama ya Nzambi kemonisaka yo, bantu yina kele na Sheole kele ya kufwa, bo kezabaka ve ata kima mosi. Sheole kele mazyamu ya bantu yonso.
5, 6. Inki kisika Yakobi kukwendaka na ntangu yandi fwaka, mpi bo zikaka yandi kisika mosi ti banani?
5 Kisika ya ntete ya beto kemona ngogo “Sheole” na kati ya Biblia, kele na mukanda ya Kuyantika 37:35. Ntangu bo pesaka tata ya dibuta Yakobi nsangu yina kundimisaka yandi nde mwana na yandi ya yandi vandaka kuzola mingi mefwa, Yakobi kubuyaka nde bantu kukatula yandi mawa. Yandi tubaka nde: “Mono ta dilaka mwana na mono tii kuna mono kwenda kukuta yandi na [Sheole, NW].” Sambu yandi kwikilaka nde mwana na yandi kufwaka, Yakobi mpi kuzolaka nde yandi kufwa sambu yandi kuvanda na Sheole. Na nima, ntangu nzala kukotaka, bana na yandi nana ya bambuta zolaka kubaka mwana na yandi ya nsuka, Benyamini, sambu na kunata yandi na Ezipte na mpila nde bo kwenda kusosa bima ya kudya. Kansi, Yakobi kubuyaka nde: “Mwana na mono lenda kwenda ve ti beno; mbuta na yandi me fwaka, kaka yandi yai muntu me bikalaka. Yandi lenda kwenda ve, mbaimbai mambu ta bwila yandi na nzila. Mono ta kuka ve kukanga ntima na bampasi ya beno ta pesa mono sambu mono me kuma mununu, [mono takwenda na Sheole, NW].” (Kuyantika 42:36, 38) Baverse yai yonso zole kemonisa nde kana muntu mefwa, yandi kekwendaka na Sheole, kansi yandi kelandaka ve na kuzinga luzingu mosi buna.
6 Disolo yina kele na mukanda ya Kuyantika kemonisa nde Yozefi kukumaka mfumu yina vandaka kubumba madya na Ezipte. Yo yina, Yakobi kuvandaka na kyese na kwenda kuna sambu na kukutana dyaka ti Yozefi. Na nima, Yakobi kuzingaka na insi yina tii kuna yandi fwaka na kimununu kibeni ti bamvula 147. Sambu na kulungisa bampusa yina yandi monisaka na ntwala ya lufwa na yandi, bana na yandi kubakaka nitu na yandi mpi bo kwendaka kuzika yo na Makpela na insi ya Kanana. (Kuyantika 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Ebuna, bo zikaka Yakobi na kisika yina bo zikaka tata na yandi Izaki, ti nkaka na yandi Abrahami.
‘Bo Kwendaka Kukuta Bankaka na Bo’
7, 8. (a) Inki kisika Abrahami kukwendaka na ntangu yandi fwaka? Tendula. (b) Inki kemonisa nde bantu yankaka mpi kukwendaka na Sheole na ntangu bo fwaka?
7 Bamvula mingi na ntwala, ntangu Yehowa kundimisaka Abrahami ngwakana yina ya Yandi salaka ti yandi mpi na nima ya kusila nde nkuna ya Abrahami takuma mingi, Yandi songaka mambu yina takumina Abrahami. Yehowa kutubaka nde: “Nge, nge ta zinga luzingu mosi ya nda ti ya mbote. Nge ta fwa, bo ta zika nge mbote, ebuna nge ta kwenda na mbote yonso kukuta bankaka na nge.” (Kuyantika 15:15) Yo salamaka mpenza mutindu yina. Kuyantika 25:8 ketuba nde: “Yandi zingaka luzingu mosi ya nda ti ya mbote. Ebuna ntangu yandi fwaka, yandi kwendaka kukuta bankaka na yandi yina me fwaka.” Bankaka na yandi yango kuvandaka banani? Kuyantika 11:10-26 ketanga bazina na bo banda na Semi, mwana ya Noa, kita. Baverse yai kemonisa nde ntangu Abrahami kufwaka yandi kwendaka kukuta bantu yai ya kuvandaka dezia na Sheole.
8 Masonuku ya Kiebreo kesadilaka mbala mingi bangogo “kwendaka kukuta bankaka na yandi.” Yo yina, yo mefwana na kutuba nde, na ntangu Ismaele, mwana ya Abrahami, ti Aroni mpangi ya Moize kufwaka, bo kwendaka na Sheole, kisika bo kekingaka lufutumuku. (Kuyantika 25:17; Kutanga 20:23-29) Mutindu mosi, Moize mpi kukwendaka na Sheole, ata bantu mezabaka ve kisika mazyamu na yandi kuvandaka. (Kutanga 27:13, NW; Kulonga 34:5, 6) Yo vandaka mutindu mosi mpi sambu na Yozue, ntwadisi ya Izraele yina kuyingaka Moize, ti bantu yonso ya ntangu yina. Bo yonso kukwendaka na Sheole na ntangu bo fwaka.—Bazuzi 2:8-10.
9. (a) Inki mutindu Biblia kemonisa nde ngogo ya Kiebreo “Sheole” mpi ngogo ya Kigreki “Hadesi” ketendula kaka kisika mosi? (b) Inki kivuvu bantu yina kele na Sheole, to Hadesi, kele na yo?
9 Bamvu-nkama mingi na nima, Davidi kukumaka ntotila ya bikanda 12 ya Izraele. Ntangu yandi fwaka, “yandi lalaka kumosi ti bankaka na yandi.” (1 Bantotila 2:10, NW) Keti yandi mpi kukwendaka na Sheole? Dyambu ya kebenda dikebi kele nde, na kilumbu ya Pantekoti ya mvu 33 ya T.B., ntumwa Piere kutubilaka lufwa ya Davidi mpi yandi vutukilaka mambu yina kele na Nkunga 16:10 nde: “Nge ta bika mono ve mono kwenda na [Sheole, NW].” Na nima ya kutuba nde Davidi kuvandaka kaka na mazyamu na yandi, Piere kumonisaka nde bangogo yina kulunganaka na Yezu mpi yandi yikaka nde “Davidi zabaka na ntwala nde Nzambi ta tedimisa Mesia na lufwa. Davidi tubaka sambu na yandi mutindu yai: ‘Nzambi bikisaka yandi ve na [Hadesi, NW], yandi bikisaka mvumbi na yandi na kupola ve.’ Yesu yai ya mono ke tuba, Nzambi me tedimisaka yandi na lufwa; na mambu yai beto yonso kele batemwe.” (Bisalu 2:29-32) Na verse yai, Piere kusadilaka ngogo ya Kigreki “Hadesi,” yina ngogo na yo ya Kiebreo kele “Sheole.” Mambu yai kemonisa nde, bantu yina Biblia ketuba nde bo kele na Hadesi kele mutindu mosi ti bayina yo ketuba nde bo kele na Sheole. Bo melala mpongi, bo kekinga lufutumuku.
Keti Bantu ya Kukonda Lunungu Kele na Sheole?
10, 11. Sambu na nki beto lenda tuba nde bantu yankaka ya kukonda lunungu kekwendaka na Sheole, to Hadesi, na ntangu bo kefwaka?
10 Na nima ya ntangu yina Moize kubasisaka dikanda ya Izraele na Ezipte, bantu yankaka ya dikanda yai kubasisaka mavwanga na ntoto ya zelo na zelo. Moize kusongaka bantu na kukabwana ti Kore, Datani, ti Abirami yina kubasisaka mavwanga yango. Yo lombaka nde bo fwa lufwa mosi ya nku. Moize kutendulaka nde: “Kana bantu yai kufwa mutindu bantu yonso ke fwaka, zaba nde Mfumu Nzambi tindaka mono ve. Kansi kana Mfumu Nzambi kusala mambu mosi ya kuyituka, yandi kusala na mpila nde ntoto kukanguka sambu na kumina bantu yai ti bima na bo yonso, kana bo kulumuka ti moyo na [Sheole, NW], mpidina beno ta zaba nde bo fingaka Mfumu Nzambi.” (Kutanga 16:29, 30) Yo yina, yo vanda na ntangu ntoto kukangukaka mpi kuminaka bantu to na ntangu tiya kuyokaka Kore ti Balevi 250 yina kulandaka yandi, bantu yina yonso ya mavwanga kukwendaka na Sheole, to Hadesi.—Kutanga 26:10.
11 Shimei, yina kusingaka Ntotila Davidi, kubakaka ndola na yandi na luyalu ya Salomo, ntotila yina kuyingaka Davidi. Davidi kupesaka Salomo ntuma yai nde: “Nge fweti bika yandi mpidina ve, nge fweti pesa yandi ndola. Nge kele muntu ya mayele, nge me zaba nki nge fweti sala. Ata yandi me kuma mununu, bo fweti [kulumusa bansuki na yandi ya mpembe ti menga na Sheole, NW].” Salomo kusongaka Benaya na kufwa muntu yango. (1 Bantotila 2:8, 9, 44-46) Muntu yankaka yina Benaya kufwaka kuvandaka Yoabi, yina kuvandaka ntete mfumu ya basoda ya Izraele. Bansuki na yandi ya mpembe ‘kukulumukaka ve na ngemba na Sheole.’ (1 Bantotila 2:5, 6, 28-34, NW) Bambandu yai zole kemonisa bukyeleka ya nkunga ya kupemama yai ya Davidi kuyimbaka: “Bantu yonso ya mbi, bantu yina ke buyaka Nzambi, nsuka na bo kele kaka [na Sheole, NW].”—Nkunga 9:18.
12. Ahitofele kuvandaka nani, mpi nki kisika yandi kwendaka na ntangu yandi fwaka?
12 Ahitofele kuvandaka muntu mosi yina vandaka kupesa Davidi bandongisila. Bandongisila na yandi kuvandaka na valere mingi bonso nde yo vandaka kukatuka na Yehowa yandi mosi. (2 Samuele 16:23) Kansi yo kele mawa mingi sambu nsadi yai ya bo vandaka kutudila ntima kukumaka muyekudi mpi yandi kotilaka Absalomi, mwana ya Davidi, yina kubendumukilaka kimfumu ya tata na yandi. Yo kemonana bonso nde Davidi kutubilaka kuyekulama yai na ntangu yandi sonikaka nde: “Kana mbeni muntu vandaka kuseka mono, mono zolaka kukanga ntima; kana mbeni muntu kwisaka kutudila mono lulendo, mono zolaka kubumbana.” Davidi kuyikaka nde: “Mbote lufwa kubwila bambeni na mono na kintulumukina, bo kulumuka na [Sheole, NW] ti moyo, sambu banzo ti bantima na bo me fuluka na mambu ya mbi.” (Nkunga 55:13-16) Na ntangu Ahitofele ti banduku na yandi kufwaka, bo kwendaka na Sheole.
Banani Kele na Gehena?
13. Sambu na nki Yezu kubingaka Yudasi nde “mwana ya lufwa”?
13 Beto fwanisa mambu yina kukuminaka Davidi ti yina kukuminaka Yezu, Davidi ya Nene. Yudasi Iskariote, mosi na kati ya bantumwa 12 ya Kristu, kukumaka muyekudi bonso Ahitofele. Nkutu, dyambu ya Yudasi kusalaka kuvandaka mbi kibeni kuluta ya Ahitofele. Yudasi kusalaka mbi na Mwana mosi kaka ya kubutuka ya Nzambi. Na kisambu mosi ya yandi salaka na nsuka ya kisalu na yandi na ntoto, Mwana ya Nzambi kutubaka mambu yai sambu na balongoki na yandi: “Ntangu mono vandaka ti bo, mono vandaka kukeba bo na ngolo ya zina na nge, zina ya nge pesaka mono. Mono talaka bo mbote; na bo yonso, ata muntu mosi ve vilaka, katula kaka [mwana ya lufwa, NW], sambu mambu yina ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi kulunga.” (Yoane 17:12) Na ntangu Yezu kubingaka Yudasi awa nde “mwana ya lufwa,” yandi monisaka nde ntangu Yudasi kufwaka, yandi vandaka ve ti kivuvu ya kufutumuka. Yandi vandaka dyaka ve na mabanza ya Nzambi. Yandi kwendaka na Gehena, kansi na Sheole ve. Gehena kele inki?
14. Gehena kele inki?
14 Yezu kubedisaka bamfumu ya mabundu ya ntangu na yandi sambu bo vandaka kukumisa balongoki na bo yonso ‘bantu yina mefwana kukwenda na [Gehena, NW].’ (Matayo 23:15) Na ntangu ya Yezu, bantu kuzabaka mbote Dibengi ya Hinomi, kisika mosi ya kuvandaka bonso fulu mpi ya bo vandaka kulosa bamvumbi ya bantu ya nku yina bo vandaka kufwa mpi yina bo vandaka kumona nde bo mefwana ve kuzikama na lukumu. Mwa ntangu fyoti na ntwala, Yezu yandi mosi kutubilaka Gehena na Disolo na yandi na zulu ya Ngumba. (Matayo 5:29, 30) Bantu yina vandaka kuwa yandi vandaka kubakisa mbotembote ntendula na yo ya kifwani. Gehena kuvandaka kifwani ya lufwa ya kimakulu yina kele ve ti kivuvu ya lufutumuku. Katula Yudasi Iskariote ya ntangu ya Yezu, keti kele ti bantu yankaka ya mekwendaka na Gehena na lufwa na bo, na kisika ya kukwenda na Sheole, to Hadesi?
15, 16. Banani mekwendaka na Gehena na ntangu bo fwaka, mpi sambu na nki bo mekwendaka kuna?
15 Ntangu Nzambi kugangaka bantu ya ntete, Adami ti Eva, bo vandaka bantu ya kukuka. Kansi, bo salaka disumu na luzolo yonso. Yo lombaka nde bo pona luzingu ya mvula na mvula to lufwa. Bo lemfukaka ve na Nzambi, kansi bo kotilaka Satana. Ntangu bo fwaka, bo vandaka ve ti kivuvu ya kubaka mambote ya nkudulu ya kimenga ya Kristu. Bo kwendaka na Gehena.
16 Kaini, mwana ya ntete ya Adami, kufwaka mpangi na yandi Abele, ebuna banda na ntangu yina, yandi kumaka kuzinga luzingu ya kubumbana-bumbana. Ntumwa Yoane kubingaka Kaini nde “muntu ya Muntu ya Mbi.” (1 Yoane 3:12) Yo mefwana mpenza na kusukisa nde na ntangu yandi fwaka, yandi kwendaka na Gehena, bonso bibuti na yandi. (Matayo 23:33, 35, NW) Mambu ya mekuminaka bantu yai meswaswana kibeni ti yina mekuminaka Abele, muntu ya lunungu! Polo kutendulaka nde: “Abele, sambu na lukwikilu na yandi, yandi pesaka makabu ya kuluta yina ya mbuta na yandi Kaini na mbote. Sambu na lukwikilu na yandi, yo yina Nzambi ndimaka yandi, sambu Nzambi yandi mosi ndimaka makabu na yandi.” Yandi yikaka nde: “Sambu na lukwikilu na yandi, Abele ke tuba diaka tii bubu yai, ata yandi me fwaka.” (Baebreo 11:4) Ee, Abele kele ntangu yai na Sheole kisika yandi kekinga lufutumuku.
Lufutumuku “ya Ntete” mpi “ya Kuluta Mbote”
17. (a) Na ‘nsungi yai ya nsuka,’ banani kekwendaka na Sheole? (b) Inki kekinga bantu yina kele na Sheole ti bayina kele na Gehena?
17 Bantu mingi yina tatanga mambu yai lenda kudiyula bangyufula mingi sambu na yina metala bantu yina kefwa na ‘ntangu yai ya nsuka.’ (Daniele 8:19, NW) Kusonga kapu ya 6 ketubila bampunda iya yina ketambula na nsungi ya ntangu yina. Kima ya kebenda dikebi kele nde, zina ya mpunda ya nsuka kele Lufwa, mpi Hadesi kelanda yandi. Yo yina, bantu mingi yina kefwa lufwa ya mubisu sambu na mambu ya mpasi yina bantu ya kele na bampunda ya ntete kebasisa, bo kekwendaka na Hadesi. Kuna bo kekinga lufutumuku na inza ya mpa ya Nzambi. (Kusonga 6:8, NW) Ebuna, inki kekinga bantu yina kele na Sheole (Hadesi) ti bayina kele na Gehena? Yo kele pwelele nde bantu yina kele na Sheole kekinga lufutumuku; kansi bayina kele na Gehena mefwaka kimakulu, bo tazinga dyaka ve.
18. “Lufutumuku ya ntete” kepesa nki kivuvu?
18 Ntumwa Yoane kusonikaka nde: “Bantu yina ke telama na [lufutumuku ya ntete, NW], bo ke na kiese, bo mpi kele bantu ya Nzambi mpenza. Lufwa ya zole ta simba bo ve; bo ta vanda banganga-Nzambi sambu na kusadila Nzambi ti Kristo, bo ta yalaka na kimvuka ti Kristo bamvula mile mosi.” Bantu yina tayala ti Kristu kefutumukaka na “lufutumuku ya ntete.” Kansi nki kivuvu bantu yankaka yina mebikala kele na yo?—Kusonga 20:6.
19. Inki mutindu bantu yankaka tabaka mambote ya “lufutumuku ya kuluta mbote”?
19 Banda na bilumbu ya bansadi ya Nzambi Elia ti Elisa, dyambu ya kuyituka ya lufutumuku kuvutulaka bantu na luzingu. Polo kutubaka nde: “Bankento . . . monaka diaka bantu na bo yina kufwaka ke baka diaka [luzingu, NW]. Bantu ya nkaka zolaka ve nde bo katula bo na mpasi; yo yina bo monisaka bo mpasi tii kuna bo fwaka ka bo, ebuna na nima ya lufwa bo [bakaka lufutumuku ya kuluta mbote, NW].” Ya kyeleka, bantu ya kwikama yai ya vandaka kutanina kwikama na bo vandaka kuvingila mpenza lufutumuku yina zolaka kuyika bo mwa bamvula mingi kaka ve ebuna na nima bo fwa, kansi lufutumuku yina zolaka kupesa bo luzingu ya mvula na mvula! Ya kyeleka, yai tavanda kibeni “lufutumuku ya kuluta mbote.”—Baebreo 11:35.
20. Inki beto tatadila na disolo yina kelanda?
20 Kana beto bikala ya kwikama na Yehowa mpi beto fwa na ntwala nde ngidika yai ya mbi kufwa, beto kele ti kivuvu ya kyeleka ya “lufutumuku ya kuluta mbote.” Lufutumuku yango kele ya kuluta mbote sambu yo kele ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula. Yezu kusilaka nde: “Beno yituka ve sambu na mambu yina; na ntangu ke kwisa, bantu yonso yina me fwaka kele na maziamu [ya mbambukilu, NW], bo ta wa ndinga na yandi; ebuna bo ta basika na maziamu na bo.” (Yoane 5:28, 29) Na disolo na beto yina kelanda, beto tatadila lukanu ya lufutumuku yango. Yo tamonisa mutindu kivuvu ya lufutumuku kepesaka beto kikesa ya kutanina kwikama na beto mpi mutindu yo kesadisaka beto na kuyedisa mpeve ya kuditambika.
Keti Nge Keyibuka?
• Sambu na nki Biblia kebinga Yehowa nde “Nzambi ya bantu ya moyo”?
• Inki kele nkadilu ya bantu yina kele na Sheole?
• Inki kekinga bantu yina kele na Gehena?
• Inki mutindu bantu yankaka tabaka mambote ya “lufutumuku ya kuluta mbote”?
[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]
[Kifwanisu ya kele na lutiti 21]
Bonso Abrahami, bantu yina kekwendaka na Sheole tafutumuka
[Bifwanisu ya kele na lutiti 23]
Sambu na nki Adami ti Eva, Kaini, mpi Yudasi Iskariote kukwendaka na Gehena?