Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Ruti

YO KELE disolo mosi ya kitoko ya kemonisa kwikama na kati ya bankento zole. Yo kele disolo mosi ya kemonisa ntonda na Yehowa Nzambi mpi kutula ntima na ngidika na yandi. Yo kele disolo mosi ya kemonisa dikebi ya ngolo yina Yehowa kutulaka na dikanda ya bankaka yina kubutaka Mesia. Yo kele disolo mosi ya kitoko ya kemonisa kyese ti mawa ya dibuta mosi. Mukanda ya Ruti ketubila mambu yai yonso ya beto metanga ti mambu yankaka.

Mukanda ya Ruti bo sonikaka yo na nsungi mosi ya kiteso ya bamvula 11, “ntangu bazuzi vandaka kuyala bantu ya Israele.” (Ruti 1:1) Yo fwete vanda nde mambu ya bo mesonikaka na mukanda yai kusalamaka na luyantiku ya nsungi yina bazuzi yantikaka kuyala, sambu Bozi yina kuvandaka munkwa-ntoto mpi mosi na kati ya bantu yina bo ketubila na disolo yai kuvandaka mwana ya Rahabi, nkento yina kuzingaka na bilumbu ya Yozue. (Yozue 2:1, 2; Ruti 2:1; Matayo 1:5) Ziku profete Samuele muntu kusonikaka disolo yai na mvu 1090 ya N.T.B. Yai kele mukanda mosi kaka ya Biblia yina kele ti zina ya nkento mosi yina kuvandaka ve muntu ya Izraele. Nsangu yina kele na kati ya mukanda yai “kele ya moyo mpi ya ngolo.”​—Baebreo 4:12, NW.

“KISIKA YA NGE TA KWENDA, MONO MPI TA KWENDA”

(Ruti 1:1–2:23)

Ntangu Noemi ti Ruti kukumaka na Betelemi, bantu yonso yantikaka kutala-tala bo. Ntangu bo vandaka kutubila nkento yina ya mbuta, bankento ya bwala yai vandaka kuyula-yula nde: “Ya kieleka, yai Noemi?” Ebuna Noemi kutubaka nde: “Beno kubinga mono Noemi . . . diaka ve, kansi beno binga mono Mara . . . sambu Nzambi . . . me salaka mono mambu mosi ya mawa mpenza. Ntangu mono bikisaka beno mono vandaka ya kulunga, kansi bubu yai Mfumu Nzambi me kwisa kuvutula mono maboko-mpamba.”​—Ruti 1:19-21.

Ntangu nzala yina kukotaka na Izraele kusalaka nde dibuta ya Noemi kukatuka na Betelemi sambu na kwenda na ntoto ya Moabi, Noemi kuvandaka ya “kulunga” sambu yandi vandaka ti bakala mpi ti bana zole ya babakala. Kansi, mwa ntangu fyoti na nima ya kuzinga na Moabi, bakala na yandi, Elimeleki, kufwaka. Na nima, bana na yandi ya babakala yonso zole kukwelaka bankento ya Moabi, Orpa ti Ruti. Kiteso ya bamvula kumi na nima, bana na yandi yonso zole kufwaka, kansi bo bikisaka ve bana. Bankento yina yonso tatu kubikalaka bo mosi. Ntangu bokilo na bo Noemi kubakaka lukanu ya kuvutuka na Yuda, mifwidi yina bana na yandi kubikisaka kukwendaka ti yandi. Ntangu bo vandaka kukwenda na nzila, Noemi kulongisilaka babokilo na yandi nde bo vutuka na Moabi sambu na kusosa babakala na kati ya bantu na bo. Orpa kundimaka na kuvutuka. Kansi, Ruti kukangamaka ti Noemi. Yandi tubaka nde: “Konso kisika ya nge ta kwenda, mono mpi ta kwenda ti nge; konso kisika ya nge ta kwenda kuvanda, mono mpi ta kwenda kuvanda ti nge. Bantu ya dikanda na nge kele bantu ya dikanda na mono; Nzambi na nge kele Nzambi na mono.”​—Ruti 1:16.

Mifwidi yai yonso zole, Noemi ti Ruti, kukumaka na Betelemi na luyantiku ya nsungi yina bo vandaka kukatula bambuma ya orze. Sambu na kubaka mambote ya ngidika mosi ya Nsiku ya Nzambi, Ruti yantikaka kukwenda kulokuta bambuma yina vandaka kubikala na kilanga ya Bozi, Muyuda mosi ya mununu yina kuvandaka mpangi ya Elimeleki. Bozi kusepelaka ti Ruti, yo yina Ruti landaka na kulokuta bambuma yina vandaka kubikala na kilanga na yandi “tii na nsuka ya bansungi yina ya bo ke katulaka orze ti ble.”​—Ruti 2:23.

 Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

1:8​—Sambu na nki Noemi kulombaka babokilo na yandi ya bankento nde bo vutuka “konso muntu na nzo ya mama na yandi” na kisika ya kutuba nde konso muntu kuvutuka na nzo ya tata na yandi? Ata verse mosi ve kemonisa kana tata ya Orpa kuvandaka dyaka na luzingu na ntangu yina to ve. Kansi, tata ya Ruti kuvandaka na luzingu. (Ruti 2:11) Ata mpidina, ntangu Noemi kutubilaka nzo ya mama, yo lendaka kuvanda nde yandi vandaka kuyindula nde kutanga bamama na bo tayibusa bo kikesa yina bana kebakaka na zola yina bamama na bo kemonisaka bo. Ngindu yai lendaka mpenza kupesa kikesa na bana-bankento yina kuvandaka na susi mingi sambu na kukabwana ti bokilo na bo ya nkento yina bo vandaka kuzola mingi. Kutuba yina ya Noemi lendaka kumonisa dyaka nde mama ya Ruti ti ya Orpa kuvandaka ti banzo ya sikisiki ya kuvanda kansi Noemi ve.

1:13, 21​—Keti Yehowa muntu kusalaka nde luzingu ya Noemi kubeba mpi yandi kumona mpasi? Ve, nkutu Noemi kutubaka ve nde bampasi na yandi kukatukaka na Nzambi. Kansi, mambu yonso yina kukuminaka Noemi kupusaka yandi na kuyindula nde Yehowa vandaka kuzola yandi dyaka ve. Yandi vandaka kudiwa mawa kibeni mpi luzingu kukuminaka yandi mbi. Kansi, na bilumbu yina, bantu vandaka kubaka mbuma ya divumu bonso lusakumunu, mpi bankento yina vandaka kubuta ve bo vandaka kumona bo bonso nde Nzambi mesingaka bo. Sambu yandi vandaka ve ti batekulu, mpi bana na yandi ya babakala yonso zole kufwaka, yo fwete vanda nde Noemi vandaka kudiwa nde yandi vandaka ti kikuma ya kuyindula nde Yehowa kupesaka yandi nsoni.

2:12​—Inki “matabisi ya mbote” Yehowa kupesaka Ruti? Ruti kubutaka mwana mosi ya bakala mpi yandi bakaka dibaku mosi ya mbote sambu yandi kumaka mosi na kati ya bankaka ya dikanda ya kuluta mfunu yina kubutaka Yezu Kristu.​—Ruti 4:13-17; Matayo 1:5, 16.

Malongi Sambu na Beto:

1:8; 2:20. Ata Noemi kukutanaka ti bampasi, yandi landaka na kutula ntima na yandi na ntima ya mbote ya Yehowa. Beto mpi beto fwete sala mutindu mosi, mingimingi na ntangu ya bampasi ya ngolo.

1:9. Nzo fwete vanda kaka ve kisika mosi yina bantu ya dibuta mosi kedyaka mpi kelalaka. Yo fwete vanda kisika mosi ya ngemba mpi ya kubakila kikesa.

1:14-16. Orpa kutadilaka kaka mambote na yandi mosi, yo yina yandi vutukaka “na bwala na bo, kisika kele dikanda na bo ti nzambi na bo.” Kansi Ruti kuvutukaka ve. Yandi yambulaka luzingu ya mbote ti kimvwama ya bwala na bo mpi yandi bikalaka ya kwikama na Yehowa. Kana beto keyedisa zola ya kwikama sambu na Nzambi mpi beto kemonisa mpeve ya kuditambika, yo tatanina beto na kukonda kubwa na mutambu ya kudipesa na bampusa ya bwimi mpi na ‘kuvutuka na nima, sambu na kuvidisa moyo.’​—Baebreo 10:39.

2:2. Ruti kundimaka na kubaka mambote ya ngidika ya kulokuta bambuma yina bantu ya Izraele vandaka kubikisa na bilanga sambu na banzenza ti bansukami. Yandi vandaka nkento mosi ya kudikulumusa. Lulendo ya mingi fwete pusa ve Mukristu yina kele na mpasi na kubuya lusadisu ya zola yina bampangi yankaka ya Bakristu to guvernema memona nde yandi mefwana na kubaka yo.

2:7. Ata Ruti kuzabaka nde yandi vandaka ti nswa ya kulokuta bambuma yina vandaka kubikala na kilanga, yandi lombaka nswa na ntwala ya kulokuta yo. (Levi 19:9, 10) Dyambu yai ya yandi salaka kumonisaka nde yandi vandaka nkento mosi ya kudikulumusa. Yo kele mayele nde beto “sosa kudikulumusa,” sambu “bantu yina ke kudikulumusaka, bo ta zinga mbote na ngemba mpenza na ntoto.”​—Sofonia 2:3, NW; Nkunga 37:11.

 2:11. Ruti kumonisaka nde yandi vandaka kaka ve mpangi ya kinsuni ya Noemi. Kansi yandi vandaka nduku ya kyeleka. (Bingana 17:17) Kinduku na bo kuvandaka ya ngolo sambu kima vandaka kusimba yo kuvandaka bikalulu bonso zola, kwikama, mawa, mambote, ti mpeve ya kuditambika. Kima ya kuluta mfunu kele nde kima vandaka kusimba kinduku yango kuvandaka kimpeve na bo, disongidila, mpusa na bo ya kusadila Yehowa mpi ya kuvanda na kati ya bansambidi na yandi. Beto mpi, beto kele ti mabaku ya mbote ya kuyedisa kinduku ya kyeleka ti bansambidi ya kyeleka.

2:15-17. Ata ntangu Bozi kusalaka na mpila nde Ruti kusala ve kisalu mingi, Ruti kulandaka na ‘kulokuta bambuma na kilanga yina tii kuna na nkokila.’ Ruti kuvandaka nkento mosi ya kisalu. Mukristu fwete zabana nde yandi kesalaka kisalu na kikesa mpenza.

2:19-22. Noemi ti Ruti vandaka kusolula masolo ya kitoko na nkokila. Noemi vandaka kutula dikebi na bisalu yina Ruti vandaka kusala, mpi konso muntu kuvandaka na kimpwanza ya kubasisa bangindu na yandi ti mawi na yandi. Keti yai kele ve kikalulu ya fwete monanaka na kati ya dibuta ya Bakristu?

2:22, 23. Ruti kuswaswanaka kibeni ti Dina, mwana ya Yakobi, sambu Ruti vandaka kusosa banduku na kati ya bansambidi ya Yehowa. Yai kele mbandu mosi ya mbote mpenza sambu na beto!​—Kuyantika 34:1, 2; 1 Korinto 15:33.

NOEMI KUKUMAKA YA “KULUNGA”

(Ruti 3:1–4:22)

Noemi kukumaka mununu mpi yandi lendaka kubuta dyaka ve. Yo yina yandi lombaka Ruti na kuyinga yandi na makwela ya kusumba bima yina mvumbi kubikisaka, to makwela ya kisemeki. Ruti kundimaka na kusala dyambu yina Noemi kulombaka yandi, mpi yandi lombaka Bozi na kusumba yandi. Bozi kundimaka nswalu. Kansi, kuvandaka ti mpangi yankaka ya Elimeleki yina kuvandaka muntu ya ntete ya fwete baka dibaku yina.

Bozi kusukininaka ve na kuyidika dikambu yina. Na sukasuka ya kilumbu yina kulandaka, yandi vukisaka bambuta-bantu kumi ya Betelemi na ntwala ya mpangi yina ya Elimeleki mpi yandi yulaka yandi kana yandi tandima na kusumba bima ya mpangi na yandi kubikisaka. Muntu yango kubuyaka kwa yandi. Yo yina, Bozi kusumbaka bima yina Elimeleki kubikaka mpi yandi kwelaka Ruti. Na nima ya makwela, bo butaka mwana mosi ya bakala, Obedi, yina kukumaka nkaka ya Ntotila Davidi. Ntangu yai bankento ya Betelemi yantikaka kutuba nde “Lukumu na Mfumu Nzambi! . . . Yandi ta pesa nge kikesa, yandi ta sadisa nge na kimbuta na nge. Bukilo na nge yina me buta yandi, yandi ke zolaka nge mingi; yandi me sadisa nge mingi kuluta bana-babakala nsambwadi.” (Ruti 4:14, 15) Nkento yina kuvutukaka “maboko-mpamba” na Betelemi kukumaka dyaka ya “kulunga”!​—Ruti 1:21.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

3:11​—Inki kusalaka nde Ruti kuzabana nde yandi vandaka “nkento ya bifu ya mbote”? Kima kupusaka bantu na kusepela ti Ruti kele ve “bima ya mutindu na mutindu” yina “ke monikaka na meso, bonso na kutunga nsuki” to “kulwata bampete ti mayaka ya wolo, to na kulwata bilele ya kitoko.” Kansi bo sepelaka na yandi sambu na ‘kitoko ya kati ya ntima,’ disongidila, kwikama na yandi ti zola, kudikulumusa na yandi, kikesa na yandi na kisalu ti mpeve ya kuditambika. Konso nkento yina kebangaka Nzambi mpi yina kezola kuzabana bonso Ruti fwete sala kikesa sambu na kukuna bikalulu yai.​—1 Piere 3:3, 4; Bingana 31:28-31.

3:14​—Sambu na nki Ruti ti Bozi kutelamaka na ntwala nde ntongo kutana? Yo vandaka ve nde bo salaka dyambu mosi ya nsoni na mpimpa mpi  bo zolaka kubumba yo. Yo kemonana nde mambu ya Ruti kusalaka na mpimpa yina vandaka kuwakana ti nsiku, sambu nsiku yango vandaka kulomba nkento ya kesosa makwela ya kisemeki na kusala mutindu yina. Yandi salaka mambu yina Noemi kulombaka yandi na kusala. Dyaka, mvutu ya Bozi kupesaka yandi kumonisaka pwelele nde yandi monaka ve nde Ruti kusalaka dyambu mosi ya mbi. (Ruti 3:2-13) Yo kemonana nde Ruti ti Bozi kutelamaka na ntwala sambu na kupesa ve bantu kikuma ya kupanza bansangu ya luvunu.

3:15 (NW)​—Kupesa ya Bozi kupesaka Ruti bitesilu sambanu ya orze ketendula inki? Ziku dyambu yai ya Bozi kusalaka kutendulaka nde sambu kilumbu ya kupema kuvandaka na nima ya bilumbu sambanu ya kisalu, kilumbu ya kupema ya Ruti kukumaka penepene. Bozi kusalaka yonso sambu Ruti kuzwa “kisika ya kupema” (NW) na nzo ya bakala na yandi. (Ruti 1:9; 3:1) Yo lendaka kuvanda mpi nde bitesilu yina sambanu ya orze kuvandaka kiteso ya orze yina Ruti lendaka kukuka na kunata na zulu ya ntu.

3:16​—Sambu na nki Noemi kuyulaka Ruti nde: “Nani? Yina nge mwana na mono?” Keti yandi zabaka dyaka ve bokilo na yandi? Yo lendaka kuvanda mpenza nde Noemi kuzabaka yandi dyaka ve, sambu ntangu Ruti kuvutukaka na nzo ya Noemi, yo lendaka kuvanda nde ntongo kuvandaka yo metana ntete ve. Kansi, ngyufula yango lendaka mpi kutendula nde Noemi zolaka kuzaba kana Bozi kundimaka na kusumba Ruti.

4:6​—Na nki mutindu muntu yina vandaka kusumba dyaka bima ya mpangi na yandi lendaka ‘kuvidisa’ kimvwama na yandi? Ntetentete, kana muntu ya Izraele meteka ntoto na yandi sambu na kinsukami, yo vandaka kulomba nde muntu mosi ya kikanda na yandi kubasisa mbongo sambu na kusumba dyaka ntoto yina. Ntalu ya kusumbulula ntoto yango vandaka kulanda ntalu ya bamvula yina vandaka kubikala na ntwala nde feti ya zibile yina talanda kusalama. (Levi 25:25-27) Kana bakala yina kundimaka na kusumba bima ya mpangi na yandi, kimvwama na yandi zolaka kukita. Dyaka, kana bakala yango kubuta mwana ti Ruti, mwana ya Ruti mpamba zolaka kuvanda ti nswa ya kubaka ntoto yina kansi mwana ya nkento yankaka ve ya bakala yina.

Malongi Sambu na Beto:

3:12; 4:1-6. Bozi kulandaka ngidika ya Yehowa mbotembote. Keti beto kesalaka yonso sambu na kulanda bangidika ya teokrasi?​—1 Korinto 14:40.

3:18. Noemi vandaka kutudila Bozi ntima. Keti beto fwete vanda ve ti kikalulu ya mutindu mosi ya kutudila bampangi na beto Bakristu ntima? Ruti kundimaka na kusala makwela ya kisemeki ti bakala mosi yina yandi zabaka ve mbotembote, bakala mosi yina Biblia mepesaka ve zina na yandi. (Ruti 4:1) Sambu na nki? Sambu yandi vandaka kutula ntima na ngidika ya Nzambi. Keti beto kevandaka na kikalulu ya kutula ntima ya mutindu mosi? Mu mbandu, kana beto kesosa kukwela, keti beto ketadilaka ndongisila yina kelomba beto na kukwela “kaka na Mfumu”?​—1 Korinto 7:39.

4:13-16. Ruti kubakaka dibaku mosi ya nene mpenza ata yandi vandaka muntu ya Moabi yina vandaka kusambila ntete nzambi Kemoshi! Yai kele mbandu mosi ya kemonisa munsiku yina ketuba nde “Nzambi ke wilaka muntu mawa ve nde sambu na mambu yina ya muntu ke zolaka, to yina ya muntu ke salaka, kansi Nzambi ke wilaka muntu mawa sambu na luzolo na yandi mosi.”​—Roma 9:16, NW.

Nzambi “Ta Tedimisa Beno na Kilumbu Yina ya Yandi Me Tulaka”

Mukanda ya Ruti kemonisa nde Yehowa kele Nzambi mosi ya ntima ya mbote, yina kesalaka mambote na bansadi na yandi ya kwikama. (2 Bansangu 16:9) Kana beto yindula mutindu Nzambi kusakumunaka Ruti, beto kebakisa mfunu ya kuvanda ti lukwikilu ya ngolo sambu na kutula ntima na Nzambi, mpi kundima mpenza “nde Nzambi ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi.”​—Baebreo 11:6.

Ruti, Noemi, ti Bozi kutulaka ntima na bo yonso na ngidika ya Yehowa, mpi mambu na bo yonso kulutaka mbote. Mutindu mosi, “Nzambi ke salaka na mambu yonso na mpila nde yo vanda mbote sambu na bantu yina ke zolaka yandi, yina ya yandi solaka mutindu yandi kanaka ntete.” (Roma 8:28) Yo yina, bika nde beto sadila ndongisila yai ya ntumwa Piere: “Yo yina, beno kudikulumusa na nsi ya diboko ya ngolo ya Nzambi, na mpila nde yandi ta tedimisa beno na kilumbu yina ya yandi me tulaka. Beno katula mabanza na beno yina yonso ke yangisaka beno, ebuna beno pesa yo na Nzambi, sambu yandi muntu ke talaka mambu na beno.”​—1 Piere 5:6, 7.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]

Keti nge kezaba sambu na nki Ruti kuyambulaka ve Noemi?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 30]

Inki kusalaka nde Ruti kuzabana nde yandi vandaka “nkento ya bifu ya mbote”?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]

Inki “matabisi ya mbote” Yehowa kupesaka Ruti?