Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Ntete ya Samuele

BETO kele na mvu 1117 ya N.T.B. Bamvula kiteso ya nkama tatu meluta banda Yozue kunungaka na kubotula Ntoto ya Lusilu. Bambuta-bantu ya Izraele kwisaka kulomba profete ya Yehowa kima mosi ya kuyituka. Profete kusambaka sambu na dyambu yango, ebuna Yehowa kupesaka bo nswa ya kubaka kima ya bo lombaka. Dyambu yai kemonisa pwelele nsuka ya nsungi ya Bazuzi mpi luyantiku ya nsungi yina bantotila ya bantu kuyantikaka na kuyala na Izraele. Mukanda ya Ntete ya Samuele ketubila mambu ya nene mpi ya kyese yina kulutaka ntangu bansoba ya mfunu kusalamaka na istware ya dikanda ya Izraele.

Bantu kusonikaka mukanda ya Ntete ya Samuele kele Samuele, Natani, mpi Gadi. Yo ketubila mambu yina kusalamaka na nsungi ya bamvula 102, banda na mvu 1180 tii na mvu 1078 ya N.T.B. (1 Bansangu 29:29) Yo ketubila disolo ya bamfumu iya ya Izraele. Bamfumu zole kuvandaka bazuzi, ebuna zole yankaka kuvandaka bantotila. Bamfumu zole vandaka kulemfuka na Yehowa, kansi zole yankaka vandaka kulemfuka ve. Beto tazaba mpi mambu ya bankento zole yina kupesaka mbandu ya mbote mpi mambu ya soda mosi ya kikesa kansi ya mawete. Bambandu ya mutindu yai kepesa malongi ya mfunu sambu na yina metala bankadilu mpi bambandu ya kulanda mpi ya kubuya. Yo yina, mambu yina kele na mukanda ya Ntete ya Samuele lenda vanda na bupusi na mabanza mpi na bikalulu na beto.​—Baebreo 4:12.

SAMUELE MEYINGA ELI BONSO ZUZI

(1 Samuele 1:1–7:17)

Yo vandaka ntangu ya Nkinsi ya kukatula Bambuma, mpi Ana, yina vandaka kuzinga na Rama, kuvandaka na kyese ya kuluta mingi. a Yehowa kundimaka bisambu na yandi, mpi yandi butaka mwana ya bakala. Sambu na kulungisa lusilu na yandi, Ana kunataka Samuele, mwana na yandi ya bakala, sambu na kusala na “Nzo-Nzambi.” Kuna, Samuele kumaka “kusadila Mfumu Nzambi na maboko ya nganga-Nzambi Eli.” (1 Samuele 1:24; 2:11) Ntangu Samuele kuvandaka kaka mwana ya fyoti, Yehowa kusolulaka ti yandi. Yandi zabisaka Samuele ndola yina yandi zengilaka dibuta ya Eli. Ntangu Samuele kumaka mbuta, bantu yonso ya Izraele kundimaka nde yandi vandaka profete ya Yehowa.

Na nima, bantu ya Filistia kwisaka kunwanisa bantu ya Izraele. Bo botulaka Sanduku ya Kuwakana mpi bo fwaka bana ya Eli zole ya babakala. Ntangu Eli, yina kukumaka mununu, kuwaka nsangu yina, yandi fwaka na nima ya kusala bonso “zuzi ya bantu ya Israele bamvula makumi iya (40).” (1 Samuele 4:18) Sanduku ya Kuwakana yina bantu ya Filistia kubotulaka kunatilaka bo mpasi, yo yina bo vutulaka yo na bantu ya Izraele. Ntangu Samuele kukumaka zuzi ya Izraele, insi kukumaka na ngemba.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

2:10​—Sambu na nki Ana kusambaka nde Yehowa ‘kupesa ntotila ngolo’ na ntangu ata ntotila mosi ya muntu vandaka kuyala ve na Izraele? Nsiku ya Moize kutubaka na ntwala nde bantu ya Izraele zolaka kukuma ti ntotila ya muntu. (Kulonga 17:14-18) Na mbikudulu na yandi na ntwala ya kufwa, Yakobi kutubaka nde: “Yuda ta simbaka nti ya kimfumu [kidimbu ya kiyeka ya kimfumu] tii kuna.” (Kuyantika 49:10) Dyaka, sambu na yina metala Sara, nkaka ya bantu ya Izraele, Yehowa kutubaka nde: “Bana ya nkaka ya bana na yandi bo ta vanda bamfumu ya nene.” (Kuyantika 17:16) Yo yina, Ana vandaka kusamba sambu na ntotila yina zolaka kukwisa na ntwala.

3:3​—Keti Samuele kulalaka mpenza na Kisika ya Kuluta Santu? Ve. Samuele vandaka Mulevi ya fami ya Kehati, bayina kuvandaka ve banganga-Nzambi. (1 Bansangu 6:18-23) Sambu yandi vandaka ve nganga-Nzambi, yandi vandaka ve na nswa ya ‘kukota sambu na kutala bima ya santu.’ (Kutanga 4:17-20) Kitini ya tabernakle yina Samuele vandaka na nswa ya kukota vandaka kaka kibansala. Yo fwete vanda nde yandi lalaka na kisika  yina. Yo kemonana mpi nde Eli kulalaka na kisika mosi buna na kibansala. Yo ke pwelele nde bangogo “penepene na Sanduku ya Kuwakana” ketubila kisika mosi ya tabernakle.

7:7-9, 17​—Sambu na nki Samuele kupesaka makabu ya kuyoka na Mispa mpi kutungaka mesa-kimenga na Rama, ata yo vandaka kulomba nde bo pesa kimenga kaka na kisika yina Yehowa kuponaka? (Kulonga 12:4-7, 13, 14; Yozue 22:19) Na nima ya kukatula Sanduku ya santu na tabernakle na Shilo, kidimbu yina vandaka kumonisa Yehowa kuvandaka dyaka ve na kisika yina. Yo yina, sambu yandi vandaka mumonisi ya Nzambi, Samuele kupesaka makabu ya kuyoka na Mispa mpi kutungaka mesa-kimenga na Rama. Yo kemonana nde Yehowa kundimaka mambu yina Samuele kusalaka.

Malongi Sambu na Beto:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Kikalulu ya kusamba yina Ana kuvandaka na yo, kudikulumusa na yandi, ntonda na yandi sambu na mambote ya Yehowa, mpi zola na yandi ya ngolo ya kimama kele bambandu ya mbote sambu na bankento yonso yina kebangaka Nzambi.

1:8. Elkana kubikaka mbandu mosi ya mbote mpenza na yina metala kupesa bantu yankaka kikesa na bangogo! (Yobi 16:5) Yandi yulaka ntete Ana yina vandaka mawa-mawa ngyufula yai kukonda kupesa yandi foti: ‘Ebwe Ana, mawa ya nki?’ Ngyufula yai kupesaka yandi kikesa ya kumonisa mawi na yandi. Na nima, Elkana kundimisaka Ana zola na yandi na kutubilaka yandi nde: “Keti mono me luta ve bana kumi na mfunu?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Kana beto kelungisa kisalu yina Nzambi mepesaka beto na kikesa yonso, kesadila mbote malongi ya kimpeve, mpi kezitisa bantu yankaka, Nzambi mpi bantu takuma ‘kuzola beto mingi.’

4:3, 4, 10. Ata kima ya santu bonso sanduku ya kuwakana kuvandaka ve nkisi ya lutaninu. Beto fwete “tina banzambi ya biteki.”​—1 Yoane 5:21.

NTOTILA YA NTETE YA IZRAELE KUNUNGAKA TO KUBELAKA?

(1 Samuele 8:1–15:35)

Samuele vandaka ya kwikama na Yehowa luzingu na yandi ya mvimba, kansi bana na yandi kutambulaka ve na banzila ya Nzambi. Ntangu bambuta-bantu ya Izraele kulombaka ntotila ya muntu sambu na kuyala bo, Yehowa kundimaka dyambu yina. Samuele kulandaka ndinga ya Yehowa mpi yandi pakulaka Saule mafuta, bakala mosi ya kitoko ya dikanda ya Benyamini, sambu yandi kuma ntotila. Saule kundimisaka bantu nde yandi vandaka ntotila ya kikesa ntangu yandi bedisaka bantu ya Amoni.

Yonatani mwana ya kikesa ya Saule kubedisaka kibuka mosi ya basoda ya Filistia. Bantu ya Filistia kukwisaka ti basoda mingi sambu na kunwanisa Izraele. Saule kuwaka boma mingi mpi kukolamaka na mpila yandi pesaka kimenga ya kuyoka yandi mosi. Yonatani yina kuvandaka kikesa, kubakaka kaka muntu yina vandaka kunatila yandi binwaninu, mpi yandi kwendaka kunwanisa kibuka yankaka ya basoda ya Filistia. Kansi, bantu ya Izraele kubedisaka ve bambeni na bo tii na nsuka sambu Saule kusalaka lusilu kukonda kuyindula. Saule “nwanaka bitumba” ti bambeni na yandi yonso. (1 Samuele 14:47) Kansi, na nima ya kubedisa bantu ya Amaleki, yandi kolamaka na Yehowa na mpila yandi bumbaka “bima bo zengaka nkanu ya lufwa.” (Levi 27:28, 29) Yo yina, Yehowa kubuyaka nde Saule kuvanda dyaka ve ntotila.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

9:9​—Bangogo “ntangu yina profete bo vandaka binga yandi nganga” ketendula inki? Bangogo yai lenda monisa nde mutindu baprofete kuzabanaka mingi mpenza na bilumbu ya Samuele mpi na nsungi ya bantotila ya Izraele, ngogo “profete” kuyingaka ngogo “nganga.” Bantu kebakaka Samuele bonso profete ya ntete na ndonga ya baprofete.​—Bisalu 3:24.

14:24-32, 44, 45​—Keti Nzambi kundimaka dyaka ve Yonatani mutindu yandi dyaka bwiki sambu yandi zitisaka ve lusilu ya Saule? Yo kemonana bonso nde Nzambi kubuyaka ve Yonatani sambu na dyambu yai. Ntetentete, Yonatani kuzabaka ve lusilu yina tata na yandi kusalaka. Dyaka, ata yo vanda nde Saule kusalaka lusilu yango na kikesa ya luvunu to sambu na kukonda kutadila mbote kiyeka na yandi, lusilu yango natilaka bantu mpasi. Inki mutindu Nzambi zolaka kundima lusilu ya mutindu yina? Ata Yonatani kundimaka malanda ya dyambu ya yandi salaka mutindu yandi zitisaka ve lusilu yina, luzingu na yandi kuvandaka ve na kigonsa.

15:6​—Sambu na nki Saule kutudilaka bantu ya Keni dikebi ya kuluta mingi? Bantu ya Keni kuvandaka bana ya bokilo ya Moize. Bo sadisaka bantu ya Israele ntangu bo katukaka na Ngumba ya Sinai. (Kutanga 10:29-32) Na ntoto ya Kana, bantu ya Keni kuzingaka mpi bonso banzenza kumosi ti  bana ya Yuda sambu na mwa ntangu fyoti. (Bazuzi 1:16) Ata na nima bo zingaka ti bantu ya Amaleki mpi bantu yankaka ya kuswaswana, bantu ya Keni kuvandaka kaka ti bangwisana ya mbote ti Izraele. Yo yina kusalaka nde Saule kutanina bantu ya Keni.

Malongi Sambu na Beto:

9:21; 10:22, 27. Kukonda lulendo mpi kudikulumusa yina Saule kuvandaka na yo ntete ntangu yandi kumaka ntotila kutaninaka yandi na kusala mambu na buzoba yonso ntangu ‘bantu ya mpamba-mpamba’ kundimaka ve nde yandi yala bo. Nkadilu ya mutindu yina kutaninaka yandi mpenza na kusala mambu ya buzoba!

12:20, 21. Kupesa ve nswa na “bivuvu ya mpamba-mpamba,” mu mbandu kutula ntima na bantu, kutula ntima na ngolo ya basoda ya bansi, to lusambu ya biteki, kukatula nge na kusambila Yehowa.

12:24. Kima ya mfunu yina tasadisa beto na kulanda na kubanga mpi kuzitisa Yehowa mpi kusadila yandi ti ntima na beto ya mvimba kele ya ‘kuvila ve mambu ya nene ya yandi mesalaka’ sambu na bansadi na yandi ya ntama ti ya bubu yai.

13:10-14; 15:22-25, 30. Keba na lulendo, yo vanda na bisalu ya kemonisa kukonda bulemfu to na nkadilu ya lulendo.​—Bingana 11:2.

BO MEPONA MWANA YA BAKALA MOSI YINA KUVANDA NGUNGUDI NA KUKUMA NTOTILA

(1 Samuele 16:1–31:13)

Samuele kupakulaka Davidi, muntu ya dikanda ya Yuda, mafuta sambu na kukuma ntotila yina tayala. Mwa ntangu fyoti na nima, Davidi kufwaka Mufilistia mosi ya mbinga na zina ya Goliati ti lanse mpamba. Davidi ti Yonatani kusalaka kinduku mosi ya ngolo. Saule kutulaka Davidi mfumu ya basoda na yandi. Sambu Davidi kunungaka bamvita mingi, bankento ya Izraele kuyimbilaka yandi nde: “Saule me fwa bantu mile, kansi Davidi me fwa bantu mile kumi.” (1 Samuele 18:7) Sambu ntima na yandi kufulukaka na zwa, Saule kusosaka mpila ya kufwa Davidi. Davidi kutinaka mpi kwendaka kuzinga na bansi ya nzenza sambu Saule sosaka kufwa yandi mbala tatu.

Na bamvula yonso yina Davidi kuzingaka bonso nzenza, yandi buyaka na kufwa Saule na baokazio zole. Yandi kutanaka mpi ti Abigaile, nkento ya kitoko mpi nsuka-nsuka yandi kwelaka yandi. Ntangu bantu ya Filistia kwisaka kunwanisa bantu ya Izraele, Saule kubondilaka Yehowa na kusadisa bo. Kansi Yehowa kuyambulaka yandi. Samuele kufwaka. Sambu Saule kuvandaka dyaka ve na kivuvu, yandi kwendaka kutala nganga-ngombo mosi, ebuna nganga-ngombo yango kusongaka Saule nde bo tafwa yandi na bitumba yina yandi tasala ti bantu ya Filistia. Na bitumba yina, Saule kulwalaka ngolo mpenza, mpi bo fwaka bana na yandi. Disolo yango kemana na lufwa ya Saule. Dyambu yai kumonisaka nde yandi nungaka ve. Davidi kuvandaka kaka na kisika ya yandi kwendaka kubumbana.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

16:14​—Inki mpeve ya mbi vandaka kupesa Saule boma? Mpeve ya mbi yina vandaka kukatula ngemba ya mabanza ya Saule kuvandaka bangindu ya mbi ya mabanza mpi ya ntima na yandi, disongidila, mpusa na yandi ya kusala mambi. Ntangu Yehowa kukatulaka mpeve santu na yandi, yo vandaka kutanina dyaka ve Saule, mpi mpeve na yandi mosi ya mbi kumaka kuyala yandi. Sambu Nzambi kupesaka nzila nde mpeve yina kuyinga mpeve santu na Yandi, yo yina bo kebingaka mpeve yango nde “mpeve ya mbi ya Mfumu Nzambi.”

17:55-58​—Na kutadila 1 Samuele 16:17-23, sambu na nki Saule kuyulaka kana Davidi kuvandaka mwana ya nani? Ngyufula ya Saule  kuvandaka ve ya kusosa kuzaba zina ya tata ya Davidi. Yo fwete vanda nde yandi zolaka kuzaba nki muntu yina kubutaka mwana ya bakala yina ya kusalaka dyambu ya kuyituka ya kufwa muntu mosi ya nda mingi.

Malongi Sambu na Beto:

16:6, 7. Na kisika ya kutadila bantu kaka mutindu bo kemonana na meso to kubakila bo bangindu ya mbi nswalu, beto fwete sala ngolo na kumona bo mutindu Yehowa kemonaka bo.

17:47-50. Beto lenda nwana na kikesa yonso ti kimbeni to mbangika yina kekatukaka na bambeni na beto yina kele bonso Goliati sambu beto mezaba nde ‘bitumba kevandaka ya Yehowa.’

18:1, 3; 20:41, 42. Beto lenda zwa banduku ya kyeleka na kati ya bantu yina kezolaka Yehowa.

21:12, 13. Yehowa ketulaka ntima nde beto tasadila ngangu mpi mayele na beto ya kuyindula sambu na kunwana ti mambu ya mpasi ya luzingu. Yandi mepesaka beto Ndinga na yandi ya kupemama yina kepesaka beto mayele, nzayilu, mpi ngangu. (Bingana 1:4) Beto kele mpi ti lusadisu ya Bakristu yina kele bankuluntu.

24:6; 26:11. Davidi kupesaka mbandu mosi ya mbote mpenza sambu na yina metala kumonisa luzitu ya masonga na bantu yina Yehowa meponaka!

25:23-33. Mayele yina Abigaile kumonisaka kele mbandu mosi ya mbote ya kulanda.

28:8-19. Na bikesa ya bo kesalaka sambu na kukusa to ya kusala bantu mbi, bampeve ya mbi lenda monisa nde bo kele bantu yina mefwaka. Beto fwete tina mitindu yonso ya bisalu ya bampeve ya mbi.​—Kulonga 18:10-12.

30:23, 24. Desizio yai ya kele na Kutanga 31:27 kemonisa nde Yehowa kebakaka na valere bantu yina kesalaka kisalu ya kusadisa dibundu. Yo yina, konso kisalu yina beto kesala, bika beto ‘sala yo na moyo na beto yonso, bonso nde beto kesadila Yehowa, kansi bantu ve.’​—Kolosai 3:23, NW.

Inki Kima ‘Meluta Kupesa Yandi Makabu’?

Inki dilongi ya mfunu masolo ya Eli, Samuele, Saule, mpi Davidi mepesa beto? Dilongi yango yo yai: “Kulemfuka na Nzambi kuluta kupesa yandi makabu, kuwa malongi na yandi kuluta kupesa yandi bambisi ya mafuta mingi. [Mpeve ya kukolama kele bonso disumu ya kusosa kuzaba mambu yina tabwa na ntwala na nzila ya bampeve ya mbi, NW], ntu-ngolo kele bonso kusambila biteki.”​—1 Samuele 15:22, 23.

Beto kele na dibaku mosi ya nene mpenza ya kusamuna nsangu ya Kimfumu na ntoto ya mvimba mpi kukumisa bantu balongoki! Ntangu beto kepesa Yehowa “bana ya ngombe ya bikobo na beto,” beto fwete sala yonso sambu na kulemfuka na lutwadisu ya yandi kepesa beto na nsadisa ya Ndinga na yandi ya kusonika mpi ya organizasio na yandi yina kele na ntoto.​—Ozea 14:2; Baebreo 13:15, NW.

[Noti na nsi ya lutiti]]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]

Ntotila ya ntete ya Izraele yina kuvandaka ntete muntu ya kudikulumusa mpi ya kukonda lulendo kukumaka mfumu mosi ya ntu-ngolo mpi ya lulendo

[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]

Na nki beto lenda tula ntima ntangu beto kenwana na kimbeni yina kekatukaka na bambeni na beto yina kele bonso Goliati?