Sambu na Nki Bumosi Kele Ve na Inza?

“Sambu na mbala ya ntete banda Mvita ya Zole ya Inza ya Mvimba kusalamaka, bumosi kele na bisika yonso ya bantu kezinga. . . . Inza lenda sadila dibaku yai sambu na kulungisa lusilu ya ngidika ya inza ya mpa yina bantu kekingaka tuka ntama.”

YAI kele dyambu ya prezida mosi ya États-Unis kutubaka na bamvula kumi ya nsuka ya mvu-nkama ya 20. Na ntangu yina, mambu yina vandaka kuluta na inza ya mvimba vandaka kumonisa bonso nde kubika fyoti bumosi kukota na inza. Baluyalu ya kidiktatire vandaka kubwa mosi-mosi. Kubwa ya kibaka ya Berlin kumonisaka nde nsungi mosi ya mpa kuyantikaka sambu na Eropa. Bantu mingi kuyitukaka na kumona kubwa ya Union soviétique yina bantu mingi ya bansi ya kimvwama vandaka kumona nde yo vandaka insi mosi yina vandaka kubasisa mavwanga ya bamvita na inza ya mvimba. Guerre froide kumanaka, ebuna bantu vandaka kutadila na kivuvu yonso mutindu bo fwete yambula minduki yonso, ata nkutu minduki ya nikleyere. Ata mvita kubasikaka na golfe Persique, bantu mingi ya inza kumonaka yo kaka bonso mwa dikambu mosi ya fyoti yina taluta kwa yo. Bo landaka na kusala kikesa sambu na kulungisa lukanu na bo ya kutula nsungi mosi ya mpa ya ngemba.

Bidimbu ya mutindu yina ya kutudila ntima vandaka kumonana kaka ve na mambu ya politiki, kansi mpi na mambu yankaka ya luzingu. Luzingu kutomaka na bansi mingi ya inza. Kaka mwa bamvula fyoti na ntwala, kuyela na mambu ya kusansa bantu kusadisaka baminganga na kusala mambu yina vandaka kumonana nde bantu lenda kuka ve na kusala yo. Kimvwama ya bansi mingi vandaka kukuma mingi kibeni mpi mambu vandaka kumonana bonso nde inza ya mvimba takuma ti kimvwama mingi mpenza. Yo vandaka kumonana bonso nde mambu vandaka kukwenda na nzila ya mbote.

Kansi, bubu yai, mwa bamvula fyoti na nima, beto kekudiyula nde: ‘Inki mambu kubwaka? Wapi bumosi ya inza yina bantu kusilaka?’ Na kisika ya kutula bumosi, inza kemonana nde yo kekwenda na nzila yankaka. Bazulunalu ketubila mbala na mbala bansangu ya babombi yina kefwaka bantu ya kelosaka yo kumosi ti bantu yankaka,  kiterorizme, barapore ya ketadila minduki yina lenda fwa bantu mingi na mbala mosi, ti mambu yankaka ya boma yina kelanda na kubasika. Mambu ya mutindu yai kemonisa bonso nde yo kele mpasi kibeni nde bumosi kuvanda na kati ya inza. Ntama mingi ve, mvwama mosi ya mezabanaka mingi mekatuka kutuba nde: “Bantu ya inza ya mvimba ke na kumona mpasi sambu na mambu ya nku yina kelanda na kubasisa mambu yankaka ya nku ya kuluta ngolo.”

Bumosi to Kukabwana ya Inza?

Na ntangu bo salaka Nations unies, mosi na kati ya balukanu na yo kuvandaka ya “kuyedisa bangwisana ya mbote na kati ya bansi yina tazitisaka banswa ya mutindu mosi mpi tapesaka bantu na bo nswa ya kupona baluyalu na bo mosi.” Na nima ya bamvula kiteso ya 60, keti bo melungisaka lukanu yai ya mbote? Ata fyoti ve! Na kisika ya kuvanda na “bangwisana ya mbote,” yo kemonana nde bansi ketula dikebi mingi na ‘nswa na bo ya kupona baluyalu na bo mosi.’ Bantu ti makanda yina kenwana ngolo sambu na kuzabana mpi na kuvandisa kimfumu na bo mosi ke na kukabisa mpenza inza. Ntangu bo salaka Nations unies, bansi 51 kuvandaka na kati na yo. Bubu yai, yo mekumaka ti bansi 191.

Mutindu beto memona yo, na nsuka ya mvu-nkama ya 20, bantu yonso vandaka kutula kivuvu nde bumosi takota na inza. Banda na ntangu yina, kivuvu yango melunganaka ve, sambu bantu kemona mutindu bantu ya inza kelanda na kukabwana. Kukonda kuwakana ya bantu ya Yougoslavie, mavwanga yina kekabisaka bantu ya Tchétchénie ti ya Russie, mvita na Iraq, ti mambu ya kufwa bantu na nku yina kelanda na kusalama na bansi ya Moyen-Orient kemonisa nde bumosi kele ve ata fyoti.

Ntembe kele ve nde bikesa ya mingi yina bantu mesalaka sambu na kutula ngemba kevandaka ya masonga mpi bo kesalaka yo ti bangindu ya mbote. Ata mpidina, bo kekuka kaka ve kutula bumosi na inza. Bantu mingi kelanda na kudiyula nde: ‘Sambu na nki bantu kekuka kaka ve kutula bumosi na inza? Inza kekwenda na wapi?’

[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto ya kele na lutiti 3]

Foto ya AP/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images