Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Ntete ya Bantotila

“NTANGU bantu ya mbote me kuma mingi, bantu ke na kiese; kansi kana bantu ya mbi ke yala, bantu ke dila ngolo.” (Bingana 29:2) Mukanda ya Ntete ya Bantotila kemonisa mpenza kyeleka ya kingana yai. Yo keta disolo ya luzingu ya Salomo yina kuvandaka ntotila ya Izraele. Na luyalu na yandi, Izraele ya ntama kuvandaka na lutaninu mpi kimvwama mingi. Mukanda ya Ntete ya Bantotila ketubila mpi kukabwana ya dikanda yango na nima ya lufwa ya Salomo. Yo ketubila mpi disolo ya bantotila 14 yina kuyalaka na nima na yandi, bankaka na Izraele mpi bankaka na Yuda. Bantotila zole mpamba na kati ya bantotila yai kuvandaka ntangu yonso ya kwikama na Yehowa. Dyaka, mukanda yango ketubila bisalu ya baprofete sambanu, yika mpi Elia.

Yeremia muntu kusonikaka yo na Yeruzalemi mpi na Yuda, banda na mvu 1040 ya N.T.B. tii na mvu 911 ya N.T.B. mpi yo salaka bamvula kiteso ya 129. Ntangu yandi vandaka kusonika mukanda yai, yo fwete vanda nde Yeremia kusadilaka mpi mikanda ya ntama bonso “mukanda ya bansangu ya Salomo.” Mikanda yango kevandaka dyaka ve bubu yai.​—1 Bantotila 11:41; 14:19; 15:7.

NTOTILA MOSI YA MAYELE MENATA NGEMBA MPI KIMVWAMA

(1 Bantotila 1:1–11:43)

Mukanda ya Ntete ya Bantotila keyantika ti disolo mosi ya keyitukisa. Disolo yango ketubila Adonia, mwana ya ntotila Davidi, yina kumekaka na kubotula kiti ya kimfumu ya tata na yandi. Profete Natani kubasisaka kinsweki yina kukonda kusukinina, yo yina bo tulaka Salomo, mwana ya Davidi, ntotila. Yehowa kusepelaka na kima yina ntotila yai ya mpa ya bo tulaka na kimfumu kulombaka mpi yandi pesaka yandi ‘mayele mpi ngangu’ kumosi ti “kimvwama mingi ti lukumu mingi.” (1 Bantotila 3:12, 13) Mayele mpi kimvwama ya ntotila kuvandaka ya kuluta mpenza. Izraele kukumaka na ngemba mpi ti kimvwama mingi.

Na kati ya banzo yina Salomo kumanisaka na kutunga kuvandaka tempelo ya Yehowa mpi banzo yankaka ya leta. Yehowa kundimisaka Salomo nde: “Mono ta kumisa kimfumu na nge ngolo na Israele tii kuna,” kana ntotila kulandaka na kulemfuka na Nzambi. (1 Bantotila 9:4, 5) Nzambi ya kyeleka kukebisaka yandi mpi sambu na malanda yina kukonda kulemfuka zolaka kunatila yandi. Kansi na nima, Salomo kukwelaka bankento mingi ya banzenza. Bankento yango kunataka Salomo na kusambila banzambi ya luvunu ntangu yandi nunaka. Yehowa kutubaka nde kimfumu na yandi takabwana. Na mvu 997 ya N.T.B., Salomo kufwaka, mpi luyalu na yandi ya bamvula 40 kusukaka. Mwana na yandi Roboami kuyingaka yandi na kiti ya kimfumu.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

1:5​—Sambu na nki Adonia kumekaka na kubotula kiti ya kimfumu ntangu Davidi kuvandaka dyaka na luzingu? Biblia ketubila yo ve. Kansi, yo ke mayele na kutuba nde sambu bambuta ya Adonia, Amoni mpi Absalomi, kufwaka dezia, ziku mpi ti Kileabi, mwana ya Davidi. Yo yina, Adonia kuyindulaka nde yandi vandaka ti nswa ya kubaka kiti ya kimfumu sambu yandi muntu kubikalaka bonso mwana ya kuluta mbuta na kati ya bana ya Davidi. (2 Samuele 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Sambu Yoabi, mfumu ya basoda mpi Abiatare, nganga-Nzambi ya nene kundimaka na kusadisa yandi, ziku Adonia kuyindulaka nde yandi tanunga na kubotula kimfumu. Biblia ketuba ve kana yandi zabaka dibanza yina Davidi kuvandaka na yo ya kupesa kiti ya kimfumu na Salomo. Kansi, Adonia kubingaka ve Salomo ti bantu yankaka yina vandaka kulemfukila Davidi na “fete ya nene” yina yandi salaka.  (1 Bantotila 1:9, 10) Dyambu yai kemonisa nde yandi vandaka kubaka Salomo bonso mbeni.

1:49-53; 2:13-25​—Sambu na nki Salomo kufwaka Adonia na nima ya kulolula yandi? Ata Batsheba kundimaka yo ve, Salomo kubakisaka mbote ngindu ya kyeleka yina Adonia kuvandaka na yo ntangu yandi songaka Batsheba na kulomba na ntotila nde Abishagi kukuma nkento na yandi. Ata Davidi kuvukisaka ve nitu ti Abishagi yina kuvandaka nkento mosi ya kitoko, bantu vandaka kubaka yandi bonso makangu ya Davidi. Na kutadila bansiku ya ntangu yina, Abishagi zolaka kukuma kaka nkento ya muntu yina kuyingaka Davidi na kimfumu. Yo fwete vanda nde Adonia kuyindulaka nde kana yandi mekwela Abishagi, yandi tabaka mpi kiti ya kimfumu. Sambu Salomo kubakisaka nde dyambu yina Adonia kulombaka vandaka kutendula mpusa ya kimfumu na yandi, Salomo kukatulaka ndolula yina yandi pesaka yandi ntete.

6:37–8:2​—Inki ntangu bo kangulaka tempelo sambu na mbala ya ntete? Bo manisaka kutunga tempelo yango na ngonda ya nana ya mvu 1027 ya N.T.B., yina vandaka mvula ya 11 ya luyalu ya Salomo. Yo kemonana nde kukotisa bima na tempelo mpi kumanisa bisalu yankaka kubakaka bangonda 11. Yo yina, yo fwete vanda nde kukangula tempelo sambu na mbala ya ntete kusalamaka na ngonda ya nsambwadi ya mvu 1026 ya N.T.B. Disolo yango ketubila mpi banzo yankaka ya bo tungaka na nima ya kumanisa tempelo mpi na ntwala ya kutubila kukanguka na yo, ziku sambu na kutubila na kimvuka banzo yonso ya yandi tungisaka.​—2 Bansangu 5:1-3.

9:10-13​—Keti dikabu ya bambanza 20 na ntoto ya Galilea yina Salomo kupesaka na Irami, ntotila ya Tire, vandaka kuwakana ti Nsiku ya Moize? Nsiku yina bo ketubila na Levi 25:23, 24 vandaka kaka sambu na bisika yina bantu ya Izraele vandaka kuzinga. Yo fwete vanda nde bantu ya Izraele ve bantu vandaka kuzinga na bambanza yina Salomo kupesaka Irami, ata yo vandaka na kati ya bandilu ya Ntoto ya Lusilu. (Kubasika 23:31) Yo lenda vanda mpi nde dyambu yina Salomo kusalaka kumonisaka nde yandi zitisaka ve Nsiku, kaka bonso ntangu yandi zwaka ‘bampunda mingi-mingi’ mpi kwelaka bankento mingi. (Kulonga 17:16, 17) Ata yo vandaka nki mutindu, Irami kusepelaka ve na dikabu yina. Ziku mimpani yina vandaka kuzinga na bambanza yina vandaka kutanina yo ve mbote, to yo lenda vanda nde yo vandaka ve na bisika ya mbote.

11:4​—Keti kele kinunu kima kusalaka nde Salomo kukonda kwikama ntangu yandi nunaka? Yo kemonana nde yo kele ve mpidina. Salomo kuvandaka leke ntangu yandi yantikaka kuyala, mpi ata yandi yalaka bamvula 40, yandi kumaka ve mununu. Dyaka, yandi yambulaka ve kimakulu na kusambila Yehowa. Yo kemonana nde yandi mekaka na kuvukisa balusambu.

Malongi Sambu na Beto:

2:26, 27, 35. Mambu yina Yehowa ketubaka na ntwala kelunganaka kaka. Mutindu bo katulaka Abiatare, muntu ya dikanda ya Eli, kulungisaka “mambu ya Mfumu Nzambi tubaka na bwala Silo sambu na nganga-Nzambi Eli ti bana na yandi.” Mutindu Zadoki, muntu ya dikanda ya Pinasi, kuyingaka Abiatare vandaka  kulungisa mambu yina kele na Kutanga 25:10-13.​—Kubasika 6:25; 1 Samuele 2:31; 3:12; 1 Bansangu 24:3.

2:37, 41-46. Yo kele kigonsa kibeni na kuyindula nde muntu lenda fwa nsiku ya Nzambi mpi kukonda kubaka ndola! Bantu yina kekatukaka na luzolo yonso na ‘nzila ya fyoti yina kenataka na luzingu’ tamona mpasi sambu na desizio na bo ya kukonda mayele.​—Matayo 7:14.

3:9, 12-14. Yehowa kendimaka bisambu ya masonga yina bansadi na yandi kesalaka sambu na kulomba mayele, ngangu, mpi lutwadisu sambu na kusala kisalu na yandi.​—Yakobo 1:5.

8:22-53. Salomo kumonisaka mpenza ntonda ya masonga na Yehowa, Nzambi ya ntima ya mbote, Muntu yina kelungisaka balusilu na yandi, mpi Muntu yina kewaka bisambu! Kuyindulula na mambu yina Salomo kutubaka na kilumbu ya kukangula tempelo sambu na mbala ya ntete tasadisa beto na kumonisa ntonda na beto sambu na bikalulu yai mpi na bikalulu yankaka ya kimuntu na yandi ya Nzambi.

11:9-14, 23, 26. Ntangu Salomo kukolamaka na nsuka ya luzingu na yandi, Yehowa kubasisilaka yandi bambeni. Ntumwa Piere ketuba nde: “Nzambi kele mbeni ya bantu ya lulendo, kansi yandi ke songaka mambote na yandi na bantu yina ke na lulendo ve.”​—1 Piere 5:5.

11:30-40. Ntotila Salomo kusosaka na kufwa Yeroboami sambu na mambu yina Ahiya kutubaka na ntwala sambu na Yeroboami. Dyambu yina ntotila kusalaka kuvandaka ya kuswaswana mpenza ti yina yandi salaka kiteso ya bamvula 40 na ntwala ntangu yandi buyaka na kuvutula mbela na Adonia mpi bantu yankaka yina vandaka kusadisa yandi na kubotula kiti ya kimfumu! (1 Bantotila 1:50-53) Nsoba yai ya nkadilu kusalamaka sambu yandi yambulaka Yehowa.

KIMFUMU MOSI YINA VANDAKA NA BUMOSI MEKABWANA

(1 Bantotila 12:1–22:53)

Yeroboami mpi bantu yonso kwendaka kulomba Ntotila Roboami na kufyotuna mpasi yina tata na yandi Salomo kupesaka bo. Na kisika ya kupesa bo mambu ya bo lombaka, Roboami kunganinaka bo nde yandi takumisa dyaka mpasi na bo kuluta mingi. Bikanda kumi kukolamaka mpi bo kumisaka Yeroboami ntotila na bo. Kimfumu kukabwanaka. Roboami vandaka kuyala na kimfumu ya sudi yina vandaka ti bikanda ya Yuda mpi ya Benyamini, ebuna Yeroboami kuyalaka na kimfumu ya nordi ya Izraele yina kuvandaka ti bikanda kumi.

Sambu na kulembisa bantu nitu na kukwenda kusambila na Yeruzalemi, Yeroboami kusalaka bangombe zole ya wolo, yandi tulaka mosi na Dani mpi yankaka na Betele. Na kati ya bantotila yina kuyalaka na kimfumu ya Izraele na nima ya Yeroboami, beto lenda tanga: Nadabi, Basha, Ela, Zimri, Tibni, Omri, Ahabi, mpi Ahazia. Abiya, Asa, Yozafati, mpi Yorami kuyingaka Roboami na Yuda. Baprofete yina vandaka kusala na ntangu ya bantotila yai kele: Ahiya, Shemaya, mpi nsadi mosi ya Nzambi yina zina na yandi mezabana ve, mpi Yehu, Elia, mpi Mika.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

18:21​—Sambu na nki bantu vandaka mpima ntangu Elia kulombaka bo na kupona kana bo talanda Yehowa to Baale? Yo lenda vanda nde bo bakisaka nde bo salaka mbi ntangu  bo kangamaka ve na Yehowa mutindu yandi kezolaka. To yo lenda vanda mpi nde bakansansa na bo kukumaka ngolo na mpila nde bo monaka ve ata mbi fyoti na kusambila Baale, ata bo vandaka kutuba nde bo kele bansambidi ya Yehowa. Kaka ntangu Yehowa kumonisaka bo ngolo na yandi imene, bo tubaka nde: “Yehowa kele Nzambi ya kyeleka! Yehowa kele Nzambi ya kyeleka!”​—1 Bantotila 18:39, NW.

20:34​—Ntangu Yehowa kunungisaka Ahabi na ntwala ya bantu ya Siria, sambu na nki Ahabi kutaninaka Bene-Adadi, ntotila na bo? Na kisika ya kufwa Bene-Adadi, Ahabi kusalaka kuwakana ti yandi sambu babalabala ya Damasi, ntu-mbanza ya Siria, zolaka kukuma ya Ahabi, ziku sambu yandi tunga bamagazini ya nene-nene to bazandu. Na luyantiku, tata ya Bene-Adadi kubakaka babalabala ya Samaria sambu na kulungisa balukanu na yandi ya mumbongo. Yo yina, bo fwaka ve Bene-Adadi sambu Ahabi kuyantika kusala mumbongo na Damasi.

Malongi Sambu na Beto:

12:13, 14. Ntangu beto kezola kubaka badesizio ya mfunu na luzingu, beto fwete sosa bandongisila na bantu ya mayele mpi ya kuyela yina mezaba Masonuku mbote mpi kezitisaka mpenza minsiku ya Nzambi.

13:11-24. Kana beto kebakisa ve ndongisila to dibanza mosi, ata yo mekatuka na Mukristu mosi ya masonga, beto fwete zikisa yo ntete kana yo kewakana ti Ndinga ya Nzambi.​—1 Yoane 4:1.

14:13. Yehowa ketalaka ntima na beto mbotembote sambu na kusosa mambu ya mbote yina ke na kati. Ata yandi memona dyambu mosi ya fyoti mpenza ya mbote, yandi lenda yedisa yo kana beto kesala ngolo na kusadila yandi.

15:10-13. Beto fwete losa apostazi, mpi kusala na mpila nde lusambu ya kyeleka kukwenda ntangu yonso na ntwala.

17:10-16. Mufwidi ya bwala Sarepta kundimaka nde Elia kuvandaka profete mpi kuyambaka yandi bonso profete ya Nzambi, yo yina Yehowa kusakumunaka bisalu na yandi ya lukwikilu. Bubu yai, Yehowa kemonaka mpi bisalu na beto ya lukwikilu, mpi kesakumunaka na mitindu ya kuswaswana bayina kepesaka maboko na kisalu ya Kimfumu.​—Matayo 6:33; 10:41, 42; Baebreo 6:10.

19:1-8. Ntangu beto mekutana ti kimbeni ya ngolo, beto lenda tula ntima na lusadisu ya Yehowa.​—2 Korinto 4:7-9.

19:10, 14, 18. Bansambidi ya kyeleka kevandaka ve bo mosi ata fyoti. Bo kevandaka ti Yehowa mpi bampangi na bo ya ntoto ya mvimba.

19:11-13. Yehowa kele ve bangolo ya kevandaka na inza ya bo kebingaka nde banzambi.

20:11. Ntangu Bene-Adadi kutubaka na lulendo yonso nde yandi tafwa Samaria, ntotila ya Izraele kusongaka yandi nde: “Muntu yina kekangisa mbele na yandi [sambu na kukwenda na bitumba] kekudisikisaka ve bonso soda yina kekatula mbele na yandi” (NW) na nima ya kununga bitumba. Kana bo mepesa beto kisalu mosi ya mpa, beto fwete keba na mpila nde lulendo kunata beto ve na kuditudila ntima na kiteso mosi ya kuluta ndilu.​—Bingana 27:1; Yakobo 4:13–16.

Yo Kele na Mfunu Mingi Sambu na Beto

Ntangu yandi vandaka kuta mutindu Nzambi kupesaka yandi Nsiku na Ngumba ya Sinai, Moize kutubilaka bantu ya Izraele nde: “Ebuna bubu yai beno sola, keti beno zola mambote to bampasi? Kana beno landa bansiku ya Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, ya mono ke pesa beno bubu yai, beno ta mona mambote; kansi kana beno landa yo ve, . . . beno ta mona bampasi.”​—Kulonga 11:26-28.

Mukanda ya Ntete ya Bantotila kebenda mpenza dikebi na beto na kyeleka yai ya mfunu na mutindu mosi ya pwelele! Mutindu beto memona yo, mukanda yai kelonga beto mpi malongi yankaka ya mfunu. Ya kyeleka, nsangu na yo kele ya moyo mpi ya ngolo.​—Baebreo 4:12.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]

Tempelo mpi banzo yankaka yina Salomo kutungaka

[Kifwanisu ya kele na lutiti 30]

Ntangu Yehowa kumonisaka ngolo na yandi bantu kutubaka nde: “Yehowa kele Nzambi ya kyeleka!”