Bibuti​—Inki Luzingu Beno Kezodila Bana na Beno na Bilumbu Kekwisa?

“Bana-bankento ti bana-babakala . . . Mbote bo yonso kumisa zina ya Mfumu Nzambi!”​—NKUNGA 148:12, 13.

1. Na nki mambu bibuti kekudibanzaka sambu na bana na bo?

 INKI bibuti kekudibanzaka ve sambu na luzingu ya bana na bo ya bilumbu kekwisa? Banda na lubutuku ya mwana, to nkutu na ntwala, bibuti keyantikaka kudibanza sambu na mambote na yandi. Keti yandi tavanda ti mavimpi ya mbote? Keti yandi tayela mbote? Na ntangu mwana keyela, bo kekudibanzaka sambu na mambu yankaka. Na kutuba ya mbote, bibuti kezodilaka bana na bo kaka mambu ya kuluta mbote.​—1 Samuele 1:11, 27, 28; Nkunga 127:3-5.

2. Sambu na nki bibuti mingi bubu yai kekudiwaka mpenza nde bo fwete sala yonso sambu bana na bo kukuma ti luzingu ya mbote ntangu bo tayela?

² Kansi, na inza ya bubu, yo kele mpasi sambu bibuti kupesa bana na bo mambu ya kuluta mbote. Bibuti mingi mekutanaka ti mambu ya mpasi bonso bitumba, mavwanga ya politiki, bampasi ya mbongo, bampasi na nitu to na mawi, mpi buna na buna. Mpusa ya masonga ya bibuti yonso kevandaka nde bana na bo kukutana ve ti bampasi ya mutindu mosi. Na bansi yina metomaka, bibuti lenda mona bana ya banduku ti ya  bafami na bo kebaka bisalu ya nene na inza mpi kemonana bonso nde bo kenunga na luzingu na bo. Ebuna, bo kekudiwaka mpenza nde bo fwete sala yonso sambu bana na bo mpi kukuma ti luzingu ya mwa mbongo mpi ya mbote ntangu bo tayela.​—Longi 3:13.

Kupona Luzingu Mosi ya Mbote

3. Bakristu meponaka inki?

³ Sambu Bakristu kele balongoki ya Yezu Kristu, bo meponaka na kupesa luzingu na bo na Yehowa. Bo mebakisaka mbote bangogo yai ya Yezu: “Kana muntu zola kwisa kulanda mono, yandi lenda yindula diaka ve luzingu na yandi mosi; kansi yandi kubaka [nti na yandi ya mpasi, NW] konso kilumbu, yandi kwisa kulanda mono.” (Luka 9:23; 14:27) Ee, luzingu ya Mukristu kelombaka mpenza kuditambika. Ata mpidina, yo kele ve luzingu mosi ya kinsukami mpi ya kukonda kyese. Kansi, yo kele luzingu mosi ya kyese mpi ya mbote sambu yo kelombaka kupesa, mpi mutindu Yezu kutubaka, “kiese ya kuluta mingi ke vandaka na kupesa, kansi na kubaka kiese ke vandaka fioti.”​—Bisalu 20:35.

4. Yezu kulongisilaka balongoki na yandi na kusosa inki?

⁴ Na ntangu ya Yezu, bantu vandaka kuzinga na mpasi kibeni. Katula kusosa bima ya kuzingila, yo vandaka kulomba nde bo kanga ntima na luyalu ya nku ya Baroma ti na kilo ya munyokudi ya bansambidi ya zina mpamba ya ntangu na bo. (Matayo 23:2-4) Kansi, bantu mingi yina kuwaka malongi ya Yezu kuyambulaka na kyese yonso balukanu na bo, to nkutu bisalu na bo, mpi bo kumaka balongoki na yandi. (Matayo 4:18-22; 9:9; Kolosai 4:14) Keti balongoki yina kutulaka luzingu na bo ya bilumbu kekwisa na kigonsa? Tala mambu ya Yezu kutubaka: “Konso muntu yina me bikisa nzo na yandi, bampangi na yandi ya babakala to ya bankento, tata na yandi, mama na yandi, bana na yandi, to bilanga na yandi sambu na mono, yandi ta baka yina me luta yina ya yandi vandaka na yo ntete mbala nkama, yandi ta baka mpi moyo ya mvula na mvula.” (Matayo 19:29) Yezu kundimisaka balongoki na yandi nde Tata ya zulu vandaka kuzaba bampusa na bo. Yo yina yandi longisilaka bo nde: “Beno landa [na kusosa ntete, NW] Kimfumu na yandi ti mambu yina ya yandi ke zolaka, ebuna yandi ta yika beno bima yina yonso.”​—Matayo 6:31-33.

5. Inki mutindu bibuti yankaka ketadilaka lusilu ya Yezu yina kendimisa nde Nzambi talungisa bampusa ya bansadi na yandi?

⁵ Mambu kele ya kuswaswana mpenza ve bubu yai. Yehowa mezaba bampusa na beto, mpi bayina ketulaka mambote ya Kimfumu na kisika ya ntete na luzingu na bo, mingimingi bayina kesalaka kisalu ya ntangu yonso, kendimaka mpi nde yandi talungisa bampusa na bo. (Malashi 3:6, 16; 1 Piere 5:7) Kansi, bibuti yankaka kevandaka ti bangindu ya kukabwana na dyambu yai. Na ndambu mosi, bo kezolaka nde bana na bo kuyela na kisalu ya Yehowa, ziku bo sala kisalu ya ntangu yonso ntangu bo tayela. Na ndambu yankaka, ntangu bo kemonaka mutindu kuzwa mbongo ti kisalu mekuma mpasi bubu yai na inza, bo keyindulaka nde yo kele mfunu nde bana na bo kukota ntete banzo-nkanda ya mbote sambu bo baka badiplome yina tasadisa bo na kuzwa kisalu ya  mbote to na kuvanda ti bima yina tasadisa bo ntangu bo tavanda na yo mfunu. Bibuti ya mutindu yai keyindulaka nde bana na bo fwete sala ba iniversite ya nene.

Kubongisa Luzingu ya Bilumbu Kekwisa

6. “Ba iniversite ya nene” ya bo ketubila na disolo yai ketendula inki?

⁶ Konso insi kevandaka ti ngidika na yo ya banzo-nkanda. Mu mbandu, na États-Unis, malongi ya kuluta mfunu na banzo-nkanda ya leta kepesamaka na bamvula 12. Na nima, bana ya nzo-nkanda lenda pona kana bo takwenda kusala bamvula iya to mingi kuluta na iniversite sambu na kubaka badiplome ya lisanse to ya kuluta nene na kimunganga, na bansiku, na ki enzieniere, mpi buna na buna. Ba iniversite yai yo yina beto kebinga na disolo yai nde “ba iniversite ya nene.” Kele mpi ti banzo-nkanda yankaka ya tekniki ti yina ya kepesaka baformasio. Banzo-nkanda yango kevandaka ya ntangu fyoti mpi yo kepesaka basertifika to badiplome ya kisalu ya maboko to ya kisalu yankaka.

7. Inki bupusi bana ya sekondere kekutana ti yo?

⁷ Dyambu ya kemonana mingi bubu yai kele nde banzo-nkanda ya sekondere kepesa bana formasio ya kukotila na ba iniversite ya nene. Yo yina, na kisika ya kulonga bakure yina tasadisa bana ya nzo-nkanda na kuzwa kisalu, banzo-nkanda ya sekondere mingi kelongaka bakure yina tasadisa bana ya nzo-nkanda na kubaka matonsi mingi na baekzame ya kukotila na iniversite. Bubu yai, bana ya sekondere kekutana ti bupusi ya ngolo ya kekatuka na balongi, bandongisi, mpi banduku na bo ya nzo-nkanda yina kepusa bo na kuvanda ti lukanu ya kukota na ba iniversite ya kuluta mbote, kisika bo tavanda ti kivuvu ya kubaka badiplome yina lenda sadisa bo na kuzwa bisalu ya mbote ya mbongo mingi.

8. Inki mambu bibuti-Bakristu kekutana na yo?

⁸ Ebuna, Bakristu fwete sala inki? Ntembe kele ve nde, bo kezola nde bana na bo kununga na nzo-nkanda mpi kubaka mayele ya kufwana yina tasadisa bo na kulungisa bampusa na bo na bilumbu kekwisa. (Bingana 22:29) Kansi, keti bo fwete bika nde mpeve ya kutesana sambu na kukuma ti bima mingi ya kinsuni mpi na kununga kukotila bana na bo? Yo vanda na kutuba to na mbandu, bo kesyamisa bana na bo na kubaka balukanu ya nki mutindu? Bibuti yankaka kesalaka ngolo kibeni na kubumba mbongo yina tasadisa bo na kutinda bana na bo na ba iniversite na ntangu lere talunga. Bankaka kendimaka kudefa mbongo sambu na kusala yo. Kansi, bibuti fwete tadila kaka mbongo ve na ntangu bo kebaka lukanu ya mutindu yai. Yo kelombaka kutadila nki mambu yankaka bubu yai na ntangu bo kebaka lukanu ya kutinda bana na ba iniversite ya nene?​—Luka 14:28-33.

Mambu ya Kutadila

9. Inki beto lenda tuba na yina metala mbongo ya bo kefutaka bubu yai na ba iniversite ya nene?

⁹ Na ntangu beto ketadilaka lukanu ya kutinda bana na iniversite, mbala mingi beto keyindulaka kaka mbongo. Na bansi yankaka, guvernema kepesaka mbongo sambu na bana ya ba iniversite ya nene, mpi bayina kevandaka na matonsi mingi kefutaka ve mbongo. Kansi, na bisika mingi, ba iniversite ya nene kele ntalu mingi mpi yo kelanda kaka na kukuma ntalu mingi. Zulunalu mosi (New York Times Op-Ed) ketuba nde: “Bantu vandaka kutadila ba iniversite ya nene bonso nzila ya kenataka na mabaku mingi. Ntangu yai, yo mekumaka kumonisa luswaswanu yina kele na kati ya bamvwama ti bayina kele mpenza bamvwama ve.” Na bangogo yankaka, ba iniversite ya nene ya kuluta mbote kelanda kaka na kukuma kisika ya bamvwama ti ya bantu ya nene, yina kekotisa bana na bo kuna sambu bo mpi kukuma bamvwama mpi bantu ya nene na inza yai. Keti Bakristu fwete bakila bana na bo lukanu ya mutindu yai?​—Filipi 3:7, 8; Yakobo 4:4.

10. Na nki mutindu kuwakana ya ngolo kele na kati ya ba iniversite ya nene ti kuyedisa mambote ya ngidika ya bima yai?

¹⁰ Ata na bisika yina ba iniversite ya nene kele ya ofele, mambu yankaka ya mbi ya kubumbana lenda vanda. Mu mbandu, zulunalu mosi (The Wall Street Journal) ketuba nde na insi mosi ya Azia ya Sudi-esti, guvernema kesalaka “kima mosi bonso piramide sambu na kutula bana ya nzo-nkanda na ndonga na mpila nde bayina ya kuluta mayele kuvanda na zulu.” Bayina kevandaka “na zulu” mefwana na kukota na ba iniversite ya kuluta lukumu na inza, bonso iniversite ya Oxford ti ya Cambridge na Angleterre, ba iniversite ya kuluta lukumu na États-Unis, mpi  yankaka. Sambu na nki guvernema ya insi yina ya Azia kesalaka programe ya zulu ya mutindu yina ya kutula bantu na ndonga? Rapore yango ketuba nde: “Sambu na kukumisa ekonomi ya insi ngolo.” Nzo-nkanda lenda vanda mpenza ya ofele, kansi bana ya iniversite ketambikaka luzingu na bo ya mvimba sambu na kuyedisa mambote ya ngidika ya bima yai. Ata bantu mingi na inza kezolaka mpenza kulanda nzila ya mutindu yai, keti yo kele nzila yina Bakristu kezodila bana na bo?​—Yoane 15:19; 1 Yoane 2:15-17.

11. Barapore kemonisa nki sambu na yina metala kulauka malafu mpi mansoni na kati ya bana ya iniversite?

¹¹ Dyambu yankaka ya kutadila kele mambu ya kelutaka na ba iniversite. Ba iniversite ti ba kampisi mezabanaka mpenza sambu na bikalulu ya mbi, bonso kusadila bima yina kelausaka, kulauka malafu, mansoni, kuyiba na ba ekzame, kumonisa bantu ya mpa mpasi, mpi buna na buna. Beto baka mbandu ya kulauka malafu. Zulunalu mosi (New Scientist) ketuba mutindu yai sambu na yina metala kunwa malafu mingi ti lukanu ya kulauka: “Na nsungi ya bamposo zole, [bana ya iniversite ya États-Unis] kiteso ya 44 na kati ya nkama kelaukaka malafu ata mbala mosi.” Dyambu ya mutindu mosi kemonana na kati ya baleke na Australie, na Grande-Bretagne, na Russie, mpi na bisika yankaka. Sambu na yina metala mansoni, bubu yai masolo ya bana ya iniversite mekumaka kaka ya “kukutana na mpimpa mosi,” yina rapore mosi ya Newsweek ketuba nde “yo ketendula mambu yonso ya bo kesalaka ntangu bo mekutana na mpimpa mosi, banda na kupesana beze tii na kuvukisa nitu, ata bo kele ve ti dibanza ya kulanda masolo.” Bansosa kemonisa nde kiteso ya bana ya iniversite banda na 60 tii 80 na kati ya nkama mesalaka dezia dyambu yai. Nkento mosi ya kusalaka nsosa yango ketuba nde: “Kana nge kele mwana ya nzo-nkanda bonso bankaka, nge fwete sala yo.”​—1 Korinto 5:11; 6:9, 10.

12. Inki mambu kenyokulaka bana ya iniversite?

¹² Katula mambu ya mbi ya kelutaka kuna, bisalu ya nzo-nkanda ti ba ekzame kenyokulaka bana ya iniversite. Yo kele ya kyeleka nde bo fwete longuka mpi kusala badevware na bo sambu na kununga na ba ekzame. Sambu na bana yankaka, yo lenda lomba mpi nde bo sala kisalu ya ntangu fyoti na nsungi yina bo kekwenda na nzo-nkanda. Mambu yai yonso kebakaka bo ntangu mpi ngolo mingi. Ebuna, inki ntangu mpi ngolo bo tabikala na yo sambu na bisalu ya kimpeve? Kana bisalu melutana mingi, inki yo bo tayambula? Keti mambote ya Kimfumu tavanda kaka na kisika ya ntete, to bo tatudilaka yo dyaka ve dikebi? (Matayo 6:33, NW) Biblia kelongisila Bakristu nde: “Beno keba na mutindu ya beno ketambula: yo vanda ve bonso bazoba kansi bonso bantu ya mayele, beno sumba ntangu ya mbote, sambu bilumbu kele ya mbi.” (Efezo 5:15, 16, NW) Yo kele mawa na kumona nde bampangi yankaka mevidisaka lukwikilu na bo sambu bo mepesaka ntangu ti ngolo na bo yonso na bisalu ya iniversite to bo mekudikotisaka na kikalulu mosi ya kewakanaka ve ti Masonuku!

13. Inki bangyufula bibuti-Bakristu fwete tadila?

¹³ Ya kyeleka, mansoni, bikalulu ya mbi, mpi mambu ya kenyokulaka bana, kesalamaka kaka ve na bakampisi. Kansi, baleke mingi ya inza kemonaka nde mambu yina yonso kele kwa yo mbi ve. Keti Bakristu yina mezaba mambu yai fwete ndima nde bana na bo kukwenda kusala bamvula iya to mingi kuluta na bisika ya mutindu yai? (Bingana 22:3; 2 Timoteo 2:22) Keti mambote yina baleke lenda baka kuna fwete nata bo na kukanga meso na kigonsa yina? Ngyufula ya kuluta mfunu kele nde, inki mambu iniversite kelongaka baleke na kutula na kisika ya ntete na luzingu na bo? a (Filipi 1:10; 1 Tesalonika 5:21) Bibuti fwete tadila mbotembote na kisambu bangyufula yai ti kigonsa yina kekwisaka na kutinda bana na bo na nzo-nkanda na mbanza to na insi yankaka.

Inki Yankaka Nge Lenda Sala?

14, 15. (a) Ata bantu mingi kele ti bangindu na bo mosi, inki ndongisila Biblia kepesa bubu yai? (b) Inki bangyufula baleke lenda kudiyula?

¹⁴ Bubu yai, bantu mingi keyindulaka nde sambu baleke kununga na luzingu, bo fwete kwenda kaka na iniversite. Kansi, na kisika ya kulanda ngindu ya bantu mingi, Bakristu kelandaka ndongisila yai ya Biblia: “Beno landa bikalulu ya bantu ya ntangu yai ve, kansi beno pesa Nzambi  nzila na kubalula mabanza na beno sambu beno kukuma mutindu ya nkaka mpenza. Ebuna beno ta zaba mambu yai ya Nzambi ke zolaka: mambu yina kele ya mbote, mambu yina ke pesaka yandi kiese, mambu yina ke na kifu ve.” (Roma 12:2) Nzambi kezolaka nde bantu na yandi (yo vanda baleke to bambuta) kusala nki na kitini yai ya nsuka ya ntangu ya nsuka? Polo kulongisilaka Timoteo nde: “Na mambu yonso nge fweti kudiyala; kanga ntima sambu na bampasi; sala kisalu na nge ya kulonga Nsangu ya Mbote; lungisa [mbotembote kisalu na nge, NW].” Ntembe kele ve nde mambu yai mpi ketadila beto yonso bubu yai.​—2 Timoteo 4:5.

¹⁵ Na kisika ya kutula dikebi na beto yonso na kuzola bima ya kinsuni ya inza, beto yonso fwete “kudiyala” sambu na kutula dikebi na lutwadisu ya kimpeve. Kana nge kele leke, kudiyula nde: ‘Keti mu ke na kusala yonso sambu na “kulungisa kisalu na munu,” sambu na kumonisa nde mu mefwana mpenza na kuvanda ministre ya Ndinga ya Nzambi? Inki balukanu mu mekuditudilaka sambu na kulungisa “mbotembote” kisalu na munu ya kusamuna? Keti mu meyindulaka dezia kusala kisalu ya ntangu yonso luzingu na munu ya mvimba?’ Yai kele bangyufula ya mpasi, mingimingi kana nge kemona baleke yankaka kekudipesa na kulungisa balukanu ya bwimi mpi na ‘kusosa bima ya nene’ yina bo keyindula nde yo tanatila bo kimvwama na bilumbu kekwisa. (Yeremia 45:5, NW) Yo yina, na mayele yonso, Bakristu kepesaka bana na bo formasio ya malongi ya kimpeve banda na bumwana.​—Bingana 22:6; Longi 12:1; 2 Timoteo 3:14, 15.

16. Inki mutindu Bakristu lenda pesa bana na bo malongi ya kimpeve na mayele yonso?

 ¹⁶ Mwana-bakala mosi yina kele mbuta ya baleke zole na dibuta mosi yina mama na bo mesalaka bamvula mingi na kisalu ya ntangu yonso keyibuka nde: “Mama vandaka kutadila banduku na beto mbotembote. Beto vandaka kusala ve kinduku ti bana ya nzo-nkanda na beto, kansi kaka ti bana yina kuvandaka ti bikalulu ya kimpeve ya mbote na dibundu. Yandi vandaka kubingisa mpi mbala na mbala bampangi yina vandaka kusala kisalu ya ntangu yonso (bamisionere, bankengi-ntambudi, bampangi ya Betele, mpi bapasudi-nzila) na nzo na beto sambu beto sala ti bo kinduku. Kuwa baeksperiansi na bo mpi kumona kyese na bo kusadisaka beto na kukuna mpusa ya kisalu ya ntangu yonso na bantima na beto.” Yo kele kyese mingi bubu yai na kumona bana-babakala yina yonso tatu na kisalu ya ntangu yonso. Mosi kesalaka na Betele, yankaka kukotaka Nzo-Nkanda Yina Kelongaka Mutindu ya Kusala Kisalu, mpi yankaka dyaka kele mupasudi-nzila!

17. Inki lutwadisu bibuti lenda pesa bana ntangu bo kebaka balukanu ya kupona baseksio ti bisalu ya kusala? (Tala lupangu na lutiti 31.)

¹⁷ Katula kupesa bana formasio ya kimpeve ya kuluta mbote banda na bumwana, bibuti fwete pesa bo mpi lutwadisu ya mbote na kupona baseksio ti bisalu ya kusala. Leke yankaka ya bakala, ya kesalaka ntangu yai na Betele, ketuba nde: “Bibuti na munu kuvandaka bapasudi-nzila na ntwala mpi na nima ya makwela na bo, mpi bo salaka yonso sambu na kukotisa mpeve ya kimupasudi-nzila na dibuta ya mvimba. Ntangu beto vandaka kupona baseksio to kubaka badesizio yina zolaka kutadila luzingu na beto ya bilumbu kekwisa, bo vandaka kusyamisa beto ntangu yonso na kusala nsola yina tasadisa beto na kuzwa dibaku ya kuluta mbote ya kuzwa kisalu ya ntangu fyoti sambu na kusala kisalu ya kimupasudi-nzila.” Na kisika ya kupona baseksio yina kelombaka kaka nde muntu kukota iniversite, bibuti ti bana fwete tadila bakure yina tasadisa bana na kusala kisalu ya ntangu yonso. b

18. Inki bisalu baleke lenda sosa kusala?

¹⁸ Bansosa kemonisa nde na bansi mingi, bo kele ti mfunu ya bantu ya bisalu ya maboko mpi ya kusadisa bantu, kansi bantu ya badiplome ya iniversite ve. Zulunalu mosi (USA Today) ketuba nde “na bamvula kumi ya kekwisa, bantu ya kisalu 70 na kati ya nkama tavanda ve ti mfunu ya diplome ya lisanse, kansi bo tavanda ti mfunu ya formasio mosi ya nkufi to sertifika mosi buna ya teknike.” Basantre mingi ya mutindu yai kepesaka formasio ya nkufi ya bisalu ya biro, ya kubongisa bavwatire ti ba ordinatere, mpi ya kisalu ya plomberie, ya kuyidika bansuki, mpi ya bisalu yankaka mingi ya maboko. Keti bisalu yai kele ya mbote? Ee! Ziku bisalu yai kele kwa yo ya mpamba-mpamba mutindu bantu yankaka lenda yindula, kansi yo kesadisaka mpenza bayina kezolaka kudipesa mingi na kisalu ya Yehowa na kuzwa bima ya kuzingila mpi na kusoba luzingu na bo kukonda mindondo.​—2 Tesalonika 3:8.

19. Inki luzingu kele ya kuluta mbote mpi kepesaka kyese?

¹⁹ Biblia ketuba nde: “Bana-bankento ti bana-babakala, . . . mbote bo yonso kumisa zina ya Mfumu Nzambi! Zina na yandi me luta bazina yonso na nene, lukumu na yandi me luta ntoto ti zulu.” (Nkunga 148:11-13) Kana beto fwanisa biyeka ti mambote yina inza kepesaka, beto tamona nde kusadila Yehowa ntangu yonso kele mpenza luzingu mosi ya kuluta mbote ya kepesaka kyese. Kuvila ve lusilu ya Biblia kepesa nde: “Mambote ya Mfumu Nzambi kaka ke kumisaka muntu mvwama; ngolo ya muntu ke yikaka yandi kima ve.”​—Bingana 10:22.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

• Bakristu ketulaka ntima na nki dyambu yina tanatila bo luzingu ya mbote na bilumbu kekwisa?

• Inki bampasi Bakristu kekutana na yo na dyambu metala luzingu ya bana na bo ya bilumbu kekwisa?

• Inki beto fwete tadila na ntangu beto kesosa kubaka lukanu ya kutinda bana na ba iniversite ya nene?

• Inki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bo na kusadila Yehowa ntangu yonso?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Lupangu ya kele na lutiti 31]

Inki Kele Mfunu ya ba Iniversite ya Nene?

Bantu mingi yina kekotaka na iniversite kesosaka kubaka badiplome yina tasadisa bo na kuzwa bisalu ya mbongo mingi mpi ya lutaninu. Kansi, barapore ya guvernema kemonisa nde, na kati ya bantu nkama yina kekwendaka na iniversite, kiteso ya bantu 25 mpamba kebakaka diplome na nima ya bamvula sambanu. Ntalu yai kele fyoti kibeni. Ata mpidina, keti yo ketendula nde diplome yango tapesa muntu kisalu ya mbote na mbala mosi? Tala mambu yina bansosa ya bantu mesala ntama mingi ve ketuba.

“Kukwenda na [iniversite] ya Harvard to ya Duke tapesa ve muntu mbala mosi kisalu mosi ya kuluta mbote mpi ya mbongo mingi. . . . Bakompani kebakisaka ve mbotembote baleke yina kekwendaka kusosa kisalu. Badiplome ya ba iniversite ya kuluta nene ya États-Unis (Ivy League) lenda yitukisa bantu. Kansi, kima kevandaka mfunu mingi kele kisalu yina muntu lenda kuka kusala to ve.”​—Newsweek, Novembri 1, 1999.

“Ata bisalu ya bubu kelombaka nde bantu kuvanda ti mayele mingi kuluta na ntangu ya ntama . . . , mayele ya bo kelombaka na bisalu yango kele mayele ya bakure ya nene yina bo kelongaka na katikati ya sekondere, bonso matematike, kutanga, mpi kusonika . . . , kansi mayele ya iniversite ve. . . . Sambu na kubaka kisalu ya mbote, yo kelombaka ve nde bo kwenda na iniversite, kansi yo kelombaka nde bo longuka mbote bakure ya sekondere.”​—American Educator, Printemps 2004.

“Ba iniversite mingi kewakanisa ve malongi na bo ti mutindu inza ketambula. Yo yina kesala nde bana ya iniversite kukuka ve kuzwa bisalu na nima ya kubaka badiplome ya nene. Banzo-nkanda ya kepesaka formasio . . . ke na kukuma ti bantu mingi na mbala mosi. Banda na mvu 1996 tii na 2000, ntalu ya bantu yina kusonikisaka na banzo-nkanda yango kumataka na 48%. . . . Na ntangu yai yonso, bantu ya badiplome ya nene ya ba iniversite yina kebakaka ntangu mingi kezwa ve bisalu sambu bo melutana mingi.”​—Time, Yanuari 24, 2005.

“Bansosa yina ministère ya kisalu ya États-Unis kusalaka sambu na mvu 2005 ya mvimba kebangisa, sambu yo monisaka nde kiteso ya mwana ya iniversite mosi na kati ya tatu tazwa ve kisalu yina mefwana na diplome na yandi.”​—The Futurist, Yuli/Augusti 2000.

Mambu yai yonso kesala nde balongi mingi bubu yai mekuma ti badute mingi na yina metala mfunu ya ba iniversite ya nene. Rapore ya zulunalu mosi (Futurist) kebokuta nde: “Beto ke na kupesa ve bantu formasio yina tasadisa bo na bilumbu kekwisa.” Kansi, tala mambu yina Biblia ketuba sambu na Nzambi: “Mono Mfumu Nzambi na nge, mono muntu ke longa nge sambu na mambote na nge, mono muntu ke nata nge na nzila ya nge fweti landa. ‘Kana nge landaka bansiku na mono mbote-mbote, nge zolaka kuvanda na ngemba kimakulu, nge zolaka kununga mpenza; yo zolaka kuvanda bonso masa ke luta mingi, yo ke yuma ve.’”​—Yezaya 48:17, 18.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]

Bo yambulaka balukanu na bo mpi bo landaka Yezu