Keti Nge Kezaba Kidimbu ya Kuvanda ya Yezu?

ATA muntu mosi ve kezolaka nde maladi to kisumbula kukwisila yandi na kintulumukina. Sambu na kutina bampasi ya mutindu yina, muntu ya mayele ketulaka dikebi na bidimbu yina kesongaka kigonsa mpi yandi kesalaka yonso sambu na kutina yo. Yezu Kristu kutubilaka kidimbu mosi ya mfunu yina beto fwete zaba. Kidimbu yina yandi tubilaka zolaka kuvanda ti bupusi na inza ya mvimba mpi na bantu yonso, mpi na nge ti dibuta na nge.

Yezu kutubilaka Kimfumu ya Nzambi, yina takatula mambi mpi takitula ntoto paladisu. Balongoki na yandi kuvandaka ntima zuluzulu sambu na dyambu yango mpi bo zolaka kuzaba ntangu yina Kimfumu yango takwisa. Bo yulaka nde: “Inki tavanda kidimbu ya kuvanda na nge ti ya nsuka ya ngidika ya bima?”​—Matayo 24:3, NW.

Yezu kuzabaka nde na nima ya lufwa ti lufutumuku na yandi, bamvu-nkama mingi taluta na ntwala nde Nzambi kumatisa yandi na kiti ya kimfumu na zulu bonso Ntotila mpi Mesia sambu na kuyala bantu. Sambu bantu zolaka kumona ve mutindu yandi tamata na kiti ya kimfumu, Yezu kupesaka kidimbu yina zolaka kusadisa balongoki na yandi na kuzaba ntangu ya “kuvanda” na yandi ti “nsuka ya ngidika ya bima.” Kidimbu yai ya ke ti mambu mingi na kati kesala kimvuka ya kidimbu ya kuzabila ntangu ya kuvanda ya Yezu.

Na kati ya ba Evanzile ya Matayo, Marko, ti Luka, konso nsoniki kusonikaka mvutu ya Yezu na dikebi yonso. (Matayo, kapu 24 mpi 25; Marko, kapu 13; Luka, kapu 21) Bansoniki yankaka ya Biblia kuyikaka mambu yankaka ya metala kidimbu yango. (2 Timoteo 3:1-5; 2 Piere 3:3, 4; Kusonga 6:1-8; 11:18) Na disolo yai, beto kele ve ti kisika ya kufwana sambu na kutubila mambu yango yonso, kansi beto tatadila mambu tanu ya mfunu yina kesala kidimbu yina ya Yezu kutubilaka. Nge tamona nde kutadila kidimbu yai kele mfunu sambu na nge.​—Tala lupangu na lutiti 6.

“Nsoba Mosi ya Kunataka Nsungi Mosi ya Mpa”

‘Nsi yankaka tanwanisa nsi yankaka, kimfumu yankaka tanwanisa kimfumu yankaka.’ (Matayo 24:7) Zulunalu mosi ya Allemagne (Der Spiegel) ketuba nde na ntwala ya mvu 1914, bantu “vandaka kukwikila nde na bilumbu kekwisa luzingu tavanda mbote ti ngemba mingi, yo tatoma mingi, mpi yo tavanda ti kimvwama mingi.” Na nima, mambu yonso kusobaka. Zulunalu mosi (GEO) ketuba nde: “Mvita yina kuyantikaka na Augusti ya mvu 1914 mpi kusukaka na Novembri  ya mvu 1918 kuvandaka dyambu mosi ya kuyitukisa. Yo sobaka luzingu ya bantu na mbala mosi, luswaswanu kumonanaka na kati ya luzingu ya ntama ti ya mpa.” Basoda kuluta bamilio 60 yina kukatukaka na bakontina tanu vandaka kufwasana na nku. Mwayene ya basoda yina bo vandaka kufwa konso kilumbu kuvandaka kiteso ya 6 000. Banda na ntangu yina, bantu ya istware ya konso nsungi ti bantu ya politiki yina kendimaka bangindu ya mitindu yonso kemonaka “bamvula yina kebanda na mvu 1914 tii 1918 nde yo kele nsoba mosi ya kunataka nsungi mosi ya mpa.”

Mvita ya Ntete ya Inza ya Mvimba kunataka bantu na ngolo na bansoba yina lendaka kuvutula bo ve na luzingu yina bo vandaka na yo ntete mpi yo kotisaka bo na bilumbu ya nsuka ya ngidika ya bima yai. Na bamvu 1900, bamvita, mavwanga, mpi kiterorizme kusalamaka mingi. Mambu metomaka ve na luyantiku ya bamvula yai ya mvu-nkama ya 21. Katula bamvita, mambu yankaka ya kidimbu yango kemonana.

Nzala, Maladi, ti Kunikana ya Ntoto

“Nzala ta vanda.” (Matayo 24:7) Nzala kukotaka na Eropa na nsungi ya mvita ya ntete ya inza ya mvimba, mpi banda pana nzala kelanda na kunyokula bantu. Muntu mosi ya istware na zina ya Alan Bullock, kusonikaka nde na mvu 1933 na Russie ti na Ukraine, “bibuka ya bantu mingi yina vandaka kunyokwama na nzala vandaka kuyungana na babwala . . . Bo vandaka kukutika bamvumbi ya bantu na balweka ya banzila.” Na mvu 1943, muntu ya zulunalu mosi, T. H. White kumonaka nzala yina kuvandaka na Henan, provense mosi na Chine. Yandi sonikaka nde: “Kana nzala mekota, bantu kekumaka kudya konso kima yina, bo ketutaka yo, bo kedyaka yo, mpi nitu kelambaka yo sambu na kupesa bo ngolo. Kansi, boma ya lufwa ketindaka bantu na kuyindula kudya bima yina bo vandaka kudya ve ntete.” Yo kele mawa mingi na kumona nde na Afrika, nzala mekotaka na bisika yonso na bamvula yai ya mekatuka kuluta. Ata ntoto kebutaka madya ya kufwana sambu na muntu yonso, Organisation des Nations unies pour l’alimentation et l’agriculture (FAO), kemonisa nde na inza ya mvimba, kiteso ya bamilio ya bantu 840 kevandaka ti madya fyoti mpenza ya kudya.

‘Maladi tavanda na bisika ya mutindu na mutindu.’ (Luka 21:11) Zulunalu mosi (Süddeutsche Zeitung) ketuba nde: “Grippe espagnole kufwaka kiteso ya bantu banda na bamilio 20 tii 50 na mvu 1918. Ntalu yai meluta ntalu ya bantu yina kufwaka na maladi ya nsambukila to na mvita ya ntete ya inza ya mvimba.” Banda na ntangu yina, bantu mingi kibeni kefwaka na bamaladi bonso malaria, mabobo, tiberkiloze, bukabuka, ti kolera. Mpi inza ya mvimba ke na susi na kumona mutindu SIDA kelanda na kupanzana. Ata mayele ya minganga meyela na kiteso mosi ya kuyitukisa, bantu kebakisa ve nki mutindu bamaladi yina kemanaka ve kele kaka tii bubu yai. Dyambu yai ya bantu kebakisa ve, kemonisa pwelele nde beto ke na kuzinga na bantangu ya kuyitukisa.

 ‘Kunikana ya ntoto.’ (Matayo 24:7) Na nsungi ya bamvula 100 yina meluta, kunikana ya ntoto mefwa bantu mingi kibeni. Mukanda mosi kemonisa nde banda na mvu 1914, kunikana ya ntoto yina kuvandaka ti ngolo ya kubebisa banzo mpi kupasula ntoto mesalamaka kiteso ya 18 konso mvula. Kunikana ya ntoto ya kuluta ngolo yina kefwaka bantu mingi mpi kebwisaka banzo ya kuluta nda, kesalamaka kiteso ya mbala mosi konso mvula. Ata teknolozi meyela mingi, ntalu ya bantu yina kefwa kele kaka mingi sambu bambanza mingi yina kelanda na kukuma ti bantu mingi kele na bisika ya kigonsa yina ntoto kenikanaka.

Nsangu ya Kyese!

Mambu mingi ya metala kidimbu ya bilumbu ya nsuka kele ya mpasi. Kansi Yezu kutubilaka mpi nsangu mosi ya mbote. “Bo ta longaka Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo.” (Matayo 24:14) Kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu, yina Yezu yandi mosi kuyantikaka, zolaka kusalama na kiteso mosi ya kuluta mingi na bilumbu ya nsuka. Yo ke na kusalama mpenza mutindu yina. Bambangi ya Yehowa ke na kusamuna nsangu ya Biblia mpi bo ke na kulonga bantu yina kezola kusadila mambu ya bo kelongukaka na luzingu na bo ya konso kilumbu. Bubu yai, kiteso ya Bambangi kuluta bamilio sambanu ke na kusamuna na bansi 235 mpi na bandinga kuluta 400.

Simba nde Yezu kutubaka ve nde bisalu yonso tasalama dyaka ve sambu inza tavanda na mpasi. Yandi tubaka mpi ve nde dyambu mosi kaka ya kidimbu yango tamonana na inza ya mvimba. Kansi, yandi tubilaka kimvuka ya mambu mingi ya kesala kidimbu mosi yina bantu tamona na konso kisika yina na zulu ya ntoto.

Na kisika ya kutula dikebi kaka na dyambu mosi-mosi to na dyambu mosi buna ya kesalama kaka na kisika mosi, keti nge kebakisa nde kidimbu yina kele ti mambu mingi na kati kelungana na bisika mingi, na inza ya mvimba? Mambu yina ke na kusalama ketadila nge ti dibuta na nge. Kansi, beto lenda yula nde, sambu na nki bantu fyoti mpamba ketudila yo dikebi?

Kutula Bampusa na Nge Mosi na Kisika ya Ntete

“Kukasa Ve!,” “Kura ya Ngolo,” “Kulumusa Vitesi.” Yai kele mwa bidimbu mpi balukebisu ya beto kemonaka kansi ya beto ketudilaka ve dikebi  mbala mingi. Sambu na nki? Sambu mbala mingi beto kezolaka kusala mambu yina beto kemonaka nde yo kele mbote sambu na beto. Mu mbandu, beto lenda wa mpusa ya kutambusa kamio na vitesi ya ngolo kuluta yina nsiku kepesilaka nswa, to beto lenda vanda ti mpusa ya ngolo ya kukasa na kisika yina bo mebuyisaka. Kansi kukonda kutula dikebi na bidimbu kele kukonda mayele.

Mu mbandu, mvula ya neze yina kebwaka mingi na bangumba ya Australie, France, Italie, ti Suisse kefwaka bantangu yankaka baturiste mingi yina ketulaka ve dikebi na balukebisu yina kelongisilaka bo nde bo fwete sadila kaka banzila ya kukonda kigonsa na ntangu bo kesala bansaka ya kutambula na neze na zulu ya nti to ya bwatu. Zulunalu mosi (Süddeutsche Zeitung) kemonisa nde baturiste mingi yina ketulaka ve dikebi na balukebisu ya mutindu yai ketubaka mbala mingi nde, Kana kigonsa kele ve, mpila ya kusakana mpi lenda vanda ve. Yo ke mawa mingi sambu kukonda kutula dikebi na balukebisu lenda nata na lufwa.

Inki bikuma kepusaka bantu na kukonda kutula dikebi na kidimbu yina Yezu kutubilaka? Ziku mpusa na bo ya kimvwama mefwaka bo meso, ntima mekumaka bo ngolo sambu bo kezolaka ve kuwa nsangu na beto, bo lenda sala ve ata kima mosi sambu bo kekukaka ve kubaka badesizio, bisalu na bo ya konso kilumbu kelutilaka bo ndilu, to bo kewaka boma na kuvidisa lukumu na bo. Keti mosi na kati ya mambu yai kepusa nge na kukonda kutula dikebi na kidimbu ya kuvanda ya Yezu? Keti yo tavanda ve mayele mingi na kuzaba kidimbu yango mpi kusala mambu yina kewakana ti yo?

Luzingu na Paladisu ya Ntoto

Bantu mingi ke na kutula dikebi na kidimbu ya kuvanda ya Yezu. Kristian, mwana-bakala mosi ya Allemagne yina mekwelaka, kesonika nde: “Yai kele mpenza bantangu ya mpasi. Ntembe kele ve nde beto ke na kuzinga na ‘bilumbu ya nsuka.’” Yandi ti nkento na yandi, bo kelutisaka ntangu mingi na kuzabisa bantu yankaka mambu ya metala Kimfumu ya Mesia. Frank mpi kezingaka kaka na insi yina mosi. Yandi ti nkento na yandi, bo kesadilaka nsangu ya mbote ya Biblia sambu na kusyamisa bantu yankaka. Frank ketuba nde: “Sambu na mambu yina kesalama na inza, bantu mingi bubu yai kekudibanzabanza sambu na bilumbu kekwisa. Beto kesadila bambikudulu ya Biblia yina ketubila paladisu ya ntoto sambu na kumeka kusyamisa bo.” Ntangu bo kesalaka buna, Kristian ti Frank kepesaka maboko na kulungisa dyambu mosi ya metala kidimbu ya Yezu: kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu.​—Matayo 24:14.

Ntangu bilumbu ya nsuka takuma na nsuka na yo, Yezu takatula ngidika yai ya ntama ti bantu yina kepesaka yo maboko. Na nima, Kimfumu ya Mesia tatwadisa mambu yonso na ntoto ya takituka Paladisu yina Biblia metubilaka. Bantu takatuka na kimpika ya maladi ti lufwa, mpi bafwa tafutumuka sambu na kuzinga na ntoto. Bivuvu yai ya kitoko kevingila bayina kezaba kidimbu ya bantangu. Keti yo tavanda ve mayele na kulonguka mambu mingi ya metala kidimbu yango ti mambu yina muntu fwete sala sambu na kuguluka na nsuka ya ngidika yai? Ya kyeleka, yai fwete vanda dyambu mosi yina konso muntu fwete sala kukonda kusukinina.​—Yoane 17:3.

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 4]

Yezu kutubilaka na ntwala mambu mingi yina kimvuka na yo kesala kidimbu mosi yina tazabana na bisika yonso na zulu ya ntoto

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 6]

Keti nge kebakisa nde kidimbu yina kele ti mambu mingi na kati kelungana na bisika mingi, na inza ya mvimba?

[Lupangu/Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

KUZABA BIDIMBU YA BILUMBU YA NSUKA

Bamvita yina mesalamaka ntete ve.​—Matayo 24:7; Kusonga 6:4

Nzala.​—Matayo 24:7; Kusonga 6:5, 6, 8

Maladi.​—Luka 21:11; Kusonga 6:8

Mambu ya mbi ta kwisa mingi.​—Matayo 24:12

Kunikana ya ntoto.​—Matayo 24:7

Bantangu ya mpasi ya kukangila ntima.​—2 Timoteo 3:1, NW

Kulutisa ndilu na kuzola mbongo.​—2 Timoteo 3:2

Ntu-ngolo na batata ti bamama.​—2 Timoteo 3:2

Kukonda zola.​—2 Timoteo 3:3

Bantu tazolaka kyese kansi Nzambi ve.​—2 Timoteo 3:4

Bo takudiyalaka ve.​—2 Timoteo 3:3, NW

Bo tazolaka ve mambu ya mbote.​—2 Timoteo 3:3

Bo tatula ve dikebi na kigonsa yina kekinga bo.​—Matayo 24:39, NW

Baseki tabuya nzikisa ya bilumbu ya nsuka.​—2 Piere 3:3, 4, NW

Kimfumu ya Nzambi talongama na Inza ya mvimba.​—Matayo 24:14

[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto ya kele na lutiti 5]

Basoda ya WWI: Foto ya mukanda The World War​—A Pictorial History, 1919; dibuta ya bansukami: AP Photo/Aijaz Rahi; mwana ya mebelaka bukabuka: © WHO/P. Virot